מחשבות פונעם דאווענען

[וואלווי]

ברכת השנים

ס'דא וואס זאגען און די ימי הקיץ ברכינו אנשטאטס ברך עלינו. איז אינטערסאנט צו באמערקען א נפק"מ צווישען די צוויי ברכות אז אין ברכינו ווערט דערמאנט "ותהי אחריתה חיים ושובע ושלום" משא"כ אין ברך עלינו ווערט נישט דערמאנט די געדאנק פון ותהי אחריתה כאטש דארט איז ענדליך די לשון התפילה ותן טל ומטר פונקט אזוי ווי וברך שנתינו בטללי רצון אבער מען פירט נישט אויס ותהי אחריתה וכו'. הגם ברכינו איז פארן זומער איז אפשר מער שייך מתפלל זיין ותהי אחריתה אבער אבער ברך עלינו איז שייך ביי ביידע וואלט געדארפט בכל אופן געדארפט שטיין ותהי אחריתה חיים וכו'.

אולי קען מען זאגען אז דא איז מרומז אן ענין וואס איז נוגע פאר זומער דוקא. די גמ' זאגט און יומא כ"ט ע"א אז שילהי דקייטא קשיא מקייטא דאס היייסט אז סוף זומער איז שווערער און הייסער ווי זומער אליינס אזוי ווי רש"י איז מסביר וז"ל אלול שהוא סוף הקיץ קשה מקייטא קשה חומו מחום הקיץ של תמוז לפי שכבר נתחמם כל האויר וגוף הבריות בחום הקיץ שעבר עליו תמיד מתחמם הוא עתה בחום קל ומזיק. (משא"כ ביי ווינטער און קעלט איז לכאורה נישט דא אזא מושג, אפשר קען זיין קעלטער סוף ווינטער אבער עכ"פ נישט היזק). קען זיין וועגען דעם איז מיוחד מתפלל צו זיין אין ברכנו וואס איז א נוסח מיוחד פאר תקופת הקיץ להנצל מכל הזיק ותהי אחריתה חיים ושובע ושלום, אכי"ר.

[berlbalaguleh]

מ'זאגט ביי כגוונא/רזא דשבת פאר ברכו..."ולית שולטנא (עילאה) אחרא בר מינה"...האביך אריינגעטראכט אז דער ווארט עילאה איז אפשר נישט אויפ'ן פלאץ. ווייל וואסי פשט...? לית שולטנא עילאה אחרא. אז ס'נישט דא קיין אנדער שולטון אויסער די שכינה, אויבן. אבער ערגעץ אנדערש איז משמע אז ס'איז יא דא...?!

[יעלה ויבא]

אין די מונקאטשער סידורים שטייט טאקע נישט עילאה

lead, follow, or get out of the way

[מיר'ער בחור]

וואס איז די מעלה פון קל נקמות ד' דאס הייסט אפילו לא'מיר זאגן אז ס'מוז אזוי זיין אז מ'זאל נקמה נעמען איז נאך אלץ שווער וואס די שבח דערפון איז ?

[berlbalaguleh]

וואס איז די מעלה פון קל נקמות ד' דאס הייסט אפילו לא'מיר זאגן אז ס'מוז אזוי זיין אז מ'זאל נקמה נעמען איז נאך אלץ שווער וואס די שבח דערפון איז ?

מיר'ער בחור: שלום עליכם. אפשר ביי אייך איז ניט אנגעקומען די נייעס אז ס'זענען געווען דייטשע,אוקראינישע,ליטווישע,פוילישע און אונגארישע נאציס ימ"ש וועלכע האבן זיך פארמאסטן אויסצומעקן דאס אידישע פאלק פון די ערד. אויך איז אין די יארן (אפשר זייט איהר געווען פארטיפט אין א ר' חיים, און איהר האט נישט געהאט קיין צייט צו ליינען היסטאריע ביכער.) ת"ח און ת"ט למספרם, געווען אן אוקראינישער קאזאקן פיהרער און נאציאנאליסט מיט'ן נאמען באגדאן כמיעלניצקי, ימ"ש. וואס זיינע טרופן האבן אויסגעהרג'עט לכה"פ א האלבן מיליאן אידן. אנשים נשים וטף...!
חוץ אויב איהר זענט אויכעט א טייל פון די מענטשן מיט'ן פארדרייטן פארקרומטן שכל וועלכע האלטן אז די ציונים זענען שולדיג פאר אלע צרות און השמדות און הריגות וועלכע זענען אדורך אויף די אידן. אפילו אין חורבן ביהמ"ק זענען זיי אויך שולדיג...! אבער א נארמאלער איד וועלכער שפירט די שטאך אין הארצן פון די אלע צרות וועלכע זענען אריבער אויף די אידן. איז מען מתפלל צו דעם ק-ל נקמות אז ער זאלל זיך שוין נוקם זיין אין די אלע רוצחים, וועלכע האבן געמארדערט די אידן משנות אלפיים. דאס וועט אפשר געבן א ביסל פרייד אין די נארמאלע אידישע הערצער. א נחמה פורתא. אויב איהר פארסטעיט נאכאלס ניט, קען איך געבן א לענגערע הסבר. נאר דאס וועט ניט שמעקן פאר געוויסע איידעלע, הימלישע אידן אטע דא...!

[מיר'ער בחור]

יא אבער איך נעם אויך נקמה במבקשי רעתי , מוז דאך זיין אז די באשעפער איז עפעס מער פון דעם ?

[סימפל]

וואס איז די מעלה פון קל נקמות ד' דאס הייסט אפילו לא'מיר זאגן אז ס'מוז אזוי זיין אז מ'זאל נקמה נעמען איז נאך אלץ שווער וואס די שבח דערפון איז ?

מיר'ער בחור: שלום עליכם. אפשר ביי אייך איז ניט אנגעקומען די נייעס אז ס'זענען געווען דייטשע,אוקראינישע,ליטווישע,פוילישע און אונגארישע נאציס ימ"ש וועלכע האבן זיך פארמאסטן אויסצומעקן דאס אידישע פאלק פון די ערד. אויך איז אין די יארן (אפשר זייט איהר געווען פארטיפט אין א ר' חיים, און איהר האט נישט געהאט קיין צייט צו ליינען היסטאריע ביכער.) ת"ח און ת"ט למספרם, געווען אן אוקראינישער קאזאקן פיהרער און נאציאנאליסט מיט'ן נאמען באגדאן כמיעלניצקי, ימ"ש. וואס זיינע טרופן האבן אויסגעהרג'עט לכה"פ א האלבן מיליאן אידן. אנשים נשים וטף...!
חוץ אויב איהר זענט אויכעט א טייל פון די מענטשן מיט'ן פארדרייטן פארקרומטן שכל וועלכע האלטן אז די ציונים זענען שולדיג פאר אלע צרות און השמדות און הריגות וועלכע זענען אדורך אויף די אידן. אפילו אין חורבן ביהמ"ק זענען זיי אויך שולדיג...! אבער א נארמאלער איד וועלכער שפירט די שטאך אין הארצן פון די אלע צרות וועלכע זענען אריבער אויף די אידן. איז מען מתפלל צו דעם ק-ל נקמות אז ער זאלל זיך שוין נוקם זיין אין די אלע רוצחים, וועלכע האבן געמארדערט די אידן משנות אלפיים. דאס וועט אפשר געבן א ביסל פרייד אין די נארמאלע אידישע הערצער. א נחמה פורתא. אויב איהר פארסטעיט נאכאלס ניט, קען איך געבן א לענגערע הסבר. נאר דאס וועט ניט שמעקן פאר געוויסע איידעלע, הימלישע אידן אטע דא...!

אז מען פרעגט שוין יא וועגן נקמה, קען מען אויב עפעס פרעגן פארקערט. וואס איז פשט פונעם לאו ׳לא תיקום׳, ווי גלייך נקמה איז א אוממארלישע שלעכטע זאך. לכאורה איז עס זייער א שכלדיגע זאך. כזע דאך דער באשעפער נעמט נקמה און נאך מער מען לויב אים אויס דערפאר. כפארשטיי מען קען זאגן אז א מענטש קען נישט אליין נקמה נעמען ווייל עס וועט זיין דיספראפארשניט. אבער דער געדאנק אז נקמה איז א געמיינע נארישע גויאישע זאך, מיינעך איז דער זעלבע געדאנק ווי ליבשאפט איז שמוץ...

[סימפל]

מ'זאגט ביי כגוונא/רזא דשבת פאר ברכו..."ולית שולטנא (עילאה) אחרא בר מינה"...האביך אריינגעטראכט אז דער ווארט עילאה איז אפשר נישט אויפ'ן פלאץ. ווייל וואסי פשט...? לית שולטנא עילאה אחרא. אז ס'נישט דא קיין אנדער שולטון אויסער די שכינה, אויבן. אבער ערגעץ אנדערש איז משמע אז ס'איז יא דא...?!

אפשר ווייל אינטען ווייסעך אז איז נישט דא נאך איינער. אדער קען זיין ׳עילאה׳ מיינט נישט א פלאץ, עס מיינט אויבעשטער - העכער, עס איז נישט דא איינער העכער חוץ פון אים.

[וואלווי]

וואס איז די מעלה פון קל נקמות ד' דאס הייסט אפילו לא'מיר זאגן אז ס'מוז אזוי זיין אז מ'זאל נקמה נעמען איז נאך אלץ שווער וואס די שבח דערפון איז ?

מיר'ער בחור: שלום עליכם. אפשר ביי אייך איז ניט אנגעקומען די נייעס אז ס'זענען געווען דייטשע,אוקראינישע,ליטווישע,פוילישע און אונגארישע נאציס ימ"ש וועלכע האבן זיך פארמאסטן אויסצומעקן דאס אידישע פאלק פון די ערד. אויך איז אין די יארן (אפשר זייט איהר געווען פארטיפט אין א ר' חיים, און איהר האט נישט געהאט קיין צייט צו ליינען היסטאריע ביכער.) ת"ח און ת"ט למספרם, געווען אן אוקראינישער קאזאקן פיהרער און נאציאנאליסט מיט'ן נאמען באגדאן כמיעלניצקי, ימ"ש. וואס זיינע טרופן האבן אויסגעהרג'עט לכה"פ א האלבן מיליאן אידן. אנשים נשים וטף...!
חוץ אויב איהר זענט אויכעט א טייל פון די מענטשן מיט'ן פארדרייטן פארקרומטן שכל וועלכע האלטן אז די ציונים זענען שולדיג פאר אלע צרות און השמדות און הריגות וועלכע זענען אדורך אויף די אידן. אפילו אין חורבן ביהמ"ק זענען זיי אויך שולדיג...! אבער א נארמאלער איד וועלכער שפירט די שטאך אין הארצן פון די אלע צרות וועלכע זענען אריבער אויף די אידן. איז מען מתפלל צו דעם ק-ל נקמות אז ער זאלל זיך שוין נוקם זיין אין די אלע רוצחים, וועלכע האבן געמארדערט די אידן משנות אלפיים. דאס וועט אפשר געבן א ביסל פרייד אין די נארמאלע אידישע הערצער. א נחמה פורתא. אויב איהר פארסטעיט נאכאלס ניט, קען איך געבן א לענגערע הסבר. נאר דאס וועט ניט שמעקן פאר געוויסע איידעלע, הימלישע אידן אטע דא...!

אז מען פרעגט שוין יא וועגן נקמה, קען מען אויב עפעס פרעגן פארקערט. וואס איז פשט פונעם לאו ׳לא תיקום׳, ווי גלייך נקמה איז א אוממארלישע שלעכטע זאך. לכאורה איז עס זייער א שכלדיגע זאך. כזע דאך דער באשעפער נעמט נקמה און נאך מער מען לויב אים אויס דערפאר. כפארשטיי מען קען זאגן אז א מענטש קען נישט אליין נקמה נעמען ווייל עס וועט זיין דיספראפארשניט. אבער דער געדאנק אז נקמה איז א געמיינע נארישע גויאישע זאך, מיינעך איז דער זעלבע געדאנק ווי ליבשאפט איז שמוץ...

צי מער סיפעלייזען סימפעלס ווערטער

די לשון ביי נקמה ביים באשעפער איז אנדערש ווי די לשון וואס מ'נוצט ביי בני אדם. ביים באשעפער איז עס אן ענין פון אמת און דין אזוי ווי מ'זאגט משוך חסדך ליודעך קל קנא ונוקם. די באשעפער קען טוהן חסד אויף אן אופן פון דין און נקמה אזוי ווי ס'שטייט חסד ואמת יקדמו פניך. ס'איז א מדה פון אמת און משפט. אנדערש ווי צווישען מענטשען וואס נקמה מיינט ציפיקסען און קנאות מיינט באווארפען מיט אייער.

[mevakesh]

עס איז שוין איבער א וואך וואס מען זאגט לדוד ה אורי און איך פרוביר צו פארשטיין די שייכות צו אלול. איך האב געוויסע מחשבות איבער דעם אבער נאכנישט קיין פשוטער פשט
דער סך הכל פון דעם קאפיטאל איז ווי פאלגענד
דוד המלך זאגט אז ער לעבט פונעם מקור החיים און וועגן דעם שטערט איהם גארנישט נאר ווען עס מאכט איהם אהן טרדות און ער קען זיך נישט מצמצם זיין צו לעבן בבית ה דעמאלטס בעהט ער הילף
און צום סוף ברענגט ער ארויס אז ער פארלאזט זיך נאר אויפן באשעפער אפילו נישט אויף זיינע עלטערן ווייל זיי האבן איהם פארלאזט (מפרשים זענען מסביר אז דאס מיינט אז אלס איז דא א פונקט ווי די עלטערן קענען נישט אקאמאדירן פשוט ווייל זיי זענען מוגבל)

עס איז באמת גאר א ווארעמע קאפיטאל מיט פיהלע יסודות אבער וואס איז דער שייכות צו אלול און תשובה?
אוודאי ווייס איך פון די מדרשים אז אורי וישעי גייט ארויף אויף ימים נוראים אבער דאס איז אלעס דרש וואס איז דער פשט?

[וואלווי]

קודם כל זעט אויס אז דער שפיץ פון די קאפיטעל וואס איז נוגע אלול על פי פשט איז לכאורה דער ענין פון תשובה אזוי ווי ער פירט אויס הורנו ה' דרכך ונחנו בארח מישור. דערנאך פאלט אין פלאץ דער ענין פון זוכען קרבת השם וואס מען זאגט את פניך ה' אבקש און לחזות בנועם ה' וכדומה. און פארדעם בעט ער כח און באשיצונג פונ'ם יצר הרע בקרוב עלי מרעים צרי ואובי לי, אם תחנה עלי מחנה, אם תקום עלי מלחמה וכו' צוזאמען מיט בטחון לא יירא ליבי, בזאת אני בוטח, עזרתי היית אל תעזבנו ואל תטשנו אלקי ישעי, און קוה אל ה'.

באופן אחר קען זיין אז די פחד גייט ארויף אויף דער שטן המקטרג אין די ימי הדין און דער בטחון אז דער באשעפער וועט מזכה בימי הדין.

[ונבנתה העיר]

בטחו בה' עדי עד איז טייטש: ביז אין תהום אריין...

[וואלווי]

בטחו בה' עדי עד איז טייטש: ביז אין תהום אריין...

א טיף און טייער ווארט...

[mevakesh]

אונז זאגן יעדן טאג קריאת שמע דריי פרשיות
די ערשטע פרשה איז ואהבת דאס איז אהבת ה און אלעס געטליך וואס דאס קען ארייננעמען די גאנצע באשאף
די צווייטע איז והיה עם שמוע וואס ברענגט ארויס צדק ומשפט אז ווען מען פיהרט זיך ריכטיג קומט גוטס(פשוט מיינט עס אלס שכר אבער טיפער קען עס מיינען אז דוירך טוהן גוטס קומט ארויס גוטס) און פארקערט ברענגט שלעכטס
די דריטע פרשה ויאמר איז חינוך אז דוירך געוויסע פיהרונגען וועט מצליח זיין זיך צו האלטן צום דרך ה
רבי שמשון רפאל הירש אין אגרות צפון פרק י צוטיילט די תורה אין 6 חלקים און בכלליות ענדיגט ער אז עס איז די דריי חלקים צדק,אהבה און חינוך
דאס קען זיין ליגט אין קריאת שמע צוטיילט אין די דריי פרשיות

[ליטוואק פון בודאפעסט]

וועגען נקמה - אין גמרא שטייט גדולה נקמה שניתנה בין שתי שמות שנאמר אל נקמות ה' גדולה דעת שניתנה בין שתי שמות שנאמר אל דעות ה'. נקמה איז צוגעגליכענט צו דעת ווייל ווען איינער דערלאנגט עפעס שלעכט פאר א צווייטען איז עפעס אוממאראליש אומאויסגעהאלטען אין דער וועלט.
דער איסור נקמה איז באמת נישט אזוי לייכט, און דער מסלת ישרים וואס האלט קנאה פאר א קינדישע נערישקייט שרייבט אז דער איסור נקמה איז קעגען די טבע. דער רמב"ם זאגט אונז אבער דער סוד. דער איסור נקמה איז צוליעב דעם אז 'אין דברי העולם כדאי'. מ'זאל נישט נעמען ענייני עוה"ז אזוי וויכטיג צו וועלען נוקם זיין דערויף. דער וועג צו באקעמפען אט די געוואלדיגע יצר פון נקמה איז דורך פארדאמען ענייני עוה"ז ביי זיך און אזוי וועסטו שוין נישט שפירען דער עלבון. דער וואס באקעמפט דער באשעפער דורך זיך שלאגען מיט זיין פאלק, איז דאך נישט ענייני עוה"ז און אויף דעם פאסט יא נקמה. נאר אך און וויי פאר דער וואס מאכט זיין פערזענליכע עניינים כאילו זיי זענען עוה"ב'דיג....

[berlbalaguleh]

/

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איינער פון די זאכען וואס אלע דאווענען דערפאר איז די קינדער, ובפרט ווען מ'זעט ווי אנדערע קינדער פאלען אוועק פון תורה, און ס'איז כמעט אוממעגליך צו וויסען פאראויס וואס נישט צו טוהן, דאס וואס העלפט פאר אזא קינד, שאט פאר א צווייטען, וכן להיפך, דעריבער זוכט מען ערגעץ אין דאווענען זיך אויסצובעטען פונ'ם כל יכול אז די קינדער זאלען געהיטען ווערען פון אזעלכע בייזע ווינטען וואס קען זיי אוועק שלעפען פונ'ם ריכטיגע וועג.

אתה קדוש ושמך קדוש וקדושים בכל יום יהללוך סלה - דאס ווארט וקדושים קען גייען אויף מלאכים און ס'איז בלויז א שבח, אבער ס'קען גייען אויף כלל ישראל און מיר דאווענען אז די אידען זאלען אייביג לויבען זיין הייליגען נאמען. דאס איז באזונדער אינ'ם ברכה ביי חזרת הש"ץ, ווי מ'זאגט לדור ודור נגיד גדלך, וואס מ'רעדט פון ווייטערדיגע דורות.

וכל החיים יודוך סלה - אז יעדער לעבעדיגע זאל לויבען דער באשעפער, כולל אונזער קינדער.

וינוחו בו ישראל מקדשי שמך - אז אלע אידען זאלען היטען שבת, כולל אונזער קינדער.

[טייערע ברודער]

דער מהרי"ד פוו בעלזא זי"ע טייטשט עס אריין אין 'לדור ודור נודה לך ונספר תהלתך' וכו', אז ס׳איז א תפלה אויף גוטע קינדער. ער זאגט אז וויבאלד ס׳איז אזוי חשוב פאר יעדער טאטע האט מען מורא אז דער מקטריגים וועלען מקטרג זיין, דעריבער שטייט עס נאר ברמז.

איך מיין אז איך האב אמאהל געהערט פון הגה"צ ר׳ אלחנן היילפרין זצ"ל בשם ר' דוד'ל דינוב'ער זי"ע א טייטש אויף אתה חונן פאר דעם ענין, אבער איך געדענק שוין מער נישט.