[justify]אין קורצן פון פריער:
די סענזאציאנאלע געשיכטע האט זיך אפגעשפילט א צירקע ניינציג יאר צוריק, אינעם שטעטל ראדימנא אינעם אידישן פוילן. איין שיינעם טאג איז אנגעקומען צום ראדימנער רב אינדערהיים א פרוי זלאטע רובין, וואס איז געווארן אנגעגעבן אלס א קרוב פון אמעריקע, און איז געווארן אויפגענומען מיט גרויס כבוד.
נאך עטליכע טעג האבן דעם רב'ס טעכטער געהערט ווי זי אמפערט זיך מיט זייער טאטן אז ער קומט איר א גט, און זי האט געשריגן אז טאמער באקומט זי עס נישט גייט זי מאכן א סקאנדאל. הערשט יעצט האבן זיך זיי געכאפט אז די מאדנע סטראשונקע בריוו צו זייער טאטן וואס זיי האבן געליינט און שנעל צוריק פארקלעבט, קומט פון איר. זיי האבן פארהאנדלט מיט איר דורך געבן צירונג און געלט און אפילו אנגעטראגן א שידוך פאר איר, אלעס כדי זי זאל זיך האלטן דאס מויל און אפטראגן פון שטאט. למעשה פונעם שידוך האט זיך אויסגעלאזט א זייפן-בלאז.
זלאטע האט געהאלטן אין איין שיקן בריוו, און דער הויף האט נאכאנאנד פרובירט איר צו פארגיטיגן און פארשווייגן.
יעצט ווען זלאטע האט געוויילט אין קראקא ביים ראדימנער רבי'נס איידעם קלינגבערג, האט זיך געמאכט איין טאג ווען זי האט שפאצירט אויף דער גאס אז דער ראדימנער רב'ס איידעם האט שפאצירט הינטער איר מיט א חבר זיינעם, חיים לעהרער, א געשוואוירענער אנהענגער פונעם ראדימנער רבי'ן. לעהרער איז געלאפן פאראויס און זיך צוגעשארט צו איר, פרעגנדיג צי זי ווייסט וואו עס וואוינט א רבי וואס קען וואונטשן זיין מ'כלומר'שט קראנק קינד. אזוי האבן זיי פארפירט א שמועס פאר עטליכע מינוט. דערנאך ווען זלאטע איז צוריקגעקומען צו קלינגבערג אינדערהיים איז לעהרער געווען באהאלטן אינעם צווייטן צימער, אונטערהערנדיג אירע פלאפלערייען. ווען זלאטע האט געהערט א גערודער פונעם צווייטן צימער האט מען איר בארואיגט אז דאס איז יאנקעלע, דעם רבי'נס זון פון לאנדאן. זלאטע האט אים געוואלט זעהן, איז זי צוגעגאנגען געבן א בליק אריין.
זלאטע געבט א דריי דאס קלאמקע און בלייבט שטיין ערשטוינט... דאס איז דאך נישט קיין צווייטער ווי דעם מענטש וואס זי האט פריער געזען אויף דער גאס!
-----
- "וואאאאס?! דו ביסט יאנקעלע," גיט זלאטע א קוויטשע. "איך האב דאך דיר ערשט יעצט געזען אויף דער גאס?"
חיים לעהרער האט באשלאסן ער האט קיין צוויי ברירות נאר שפילן 'יאנקעלע'.
- "פרוי לעבן, וואס רעדט איר? איך בין נארוואס אנגעקומען פון לאנדאן נאכדעם וואס כ'האב באקומען א דעפעשע אז די מאמע מיינע איז קראנק."
- "אבער איר זענט צום רבי'ן גארנישט ענליך," פרעגט זלאטע צעטומלט.
- "איר זעט נישט איך פארמאג דעם זעלבן שווארצן בארד ווי דעם טאטן?"
זלאטע האט פארצויגן א שמועס מיט יאנקעלע, בעטנדיג אז ער זאל ערלעדיגן פונעם רבי'ן א גט וואס קומט זיך איר ערליך.
"יאנקעלע, זייט וויסן, איך בין דאך נישט אייער מאמע, נאר א שטיף מאמע. זאג דעם טאטן ער זאל מיך געבן א גט! ער דארף דאס טון דערפאר ווייל איך האב א קינד פון דיין פאטער."
אויף זיין פראגע ווי אזוי זי האט געקענט קומען קיין פוילן איבערלאזנדיג דאס קינד אליינס, האט זי ערקלערט, "איך האב דאס קינד איבערגעלאזט ביי א חבר'טע."
"זלאטע, איך בין שוין 49 יאר, איך וואלט געווען נייגעריג צו זען ווי אזוי עס זעט אויס מיין ניי-געבוירענעם ברודער," זאגט יאנקעלע האלב סארקאסטיש.
"וואס וואונדערסטו זיך אזוי? איך בין נישט מער ווי 50 יאר, אין מיינע יארן קען מען נאך האבן קינדער."
יאנקעלע האט זיך מער שוין נישט געקענט באהערשן. דאס געדולד זיינע האט געפלאצט, און האט זיך גענומען שרייען מיט קולות: "דו פרעכע ליגנערין וואס דו ביסט! דיין טאטע איז מרדכי פערלמאן און איז שוין אוועק באלד 60 יאר!"
זלאטע האט פון גרויס אויפרעגונג געוויזן א העכסט מיאוס'ן סימן, ווי צו ווייזן אז זי איז ווירקליך נאך רעלאטיוו א יונגע פרוי, און האט האסטיג אוועקשפאצירט.
זלאטע איז א טאג דערנאך פון דארט אוועק מיט איר קרוב דוד ווייס פון אושווענצים.
אין באגלייטונג פון איר פלומעניק דוד ווייס, איז זלאטע אפגעפארן צו דער קראקאווער באן סטאנציע. זי האט איינגעהאנדלט צוויי בילעטן פאר זיך און פאר דוד, און אים נישט געוויזן די דעסטינאציע זייערע, נישט וועלנדיג אים פארציילן וואו אהין מען פארט.
krakow train station.jpg
קראקאווער באן סטאנציעאויף דער באן האט זלאטע אים אויסגעזאגט אז מען פארט קיין ראדימנע... "אוי... איך האב שוין אזוי לאנג נישט געהערט דאס שלום עליכם פונעם רבי'ן, איך בענק זיך נאך זיין קידוש, די זמירות און די טיש-פירן."
אנקומענדיג צו זייער דעסטינאציע זענען זיי אריבער צום ראדימנער רבי'ן אין שטוב. זלאטע און דוד האבן געוויילט עטליכע טעג ביים ראדימנער אינדערהיים, א זאך וואס האט געהויבן די דרוק אין הויף. דער רבי האט זיך געבעטן ביי דוד ווייס ער זאל זלאטע'ן ארויספירן פון שטעטל: "זי איז שוין דא ביי מיר צום דריטן מאל, איך האב שוין נישט קיין כח צו איר."
זי האט זיך אבער איינגע'עקשנ'ט צו בלייבן ביז נאך שבת, צו וואס זי האט אזויפיל געגארט און געגלוסט. מען האט איר דאן אהין געגעבן די לעצטע צוויי פערל אלס לא יחרץ. פארמאגנדיג שוין 6 פערל מיט זיך, האט זלאטע זיך בארואיגט און צוריקגעפארן קיין קראקא.
אבער אויב האט איר געמיינט אז די זאך האט זיך בארואיגט, האט איר זיך טועה געווען. ס'האט זיך ערשט יעצט אנגעהויבן...
זלאטע האט געשיקט קיין ראדימנע א סטראשונקע אנגעבנדיג אן ענד-טערמין אז אויף דער פופצנטער אין אוגוסט דארף דער רבי אפ'גט'ן זיין פרוי, אז נישט דארף זי פינף טויזענט זלאטעס! זי האט געסטראשעט אז טאמער מען וועט זיך נישט וויסנדיג מאכן גייט ווערן הויך יו"ט - זי וועט עפנטליך ארויסקומען מיט דער אפערע, און ס'גייט זיין אן ערנסטער סקאנדאל.
downloadfile-10.jpeg
דער אידישער מארק אין קראקאאויפ'ן וועג אהיים קיין קראקא האט דוד איר געפרעגט פארוואס ביי קלינגבערג אינדערהיים האט זי געבעטן פיר טויזענט זלאטעס און יעצט האט זי עס ארויף גערוקט צו פינף טויזענט, האט זי גלאט געענטפערט: "האלט דיין פיסק! אין אמעריקע האט ער מיר געקאסט מער פון דעם."
דער ראדימנער הויף האט געקאכט ווי א קעסל. ווי אזוי האלט מען אפ דעם סקאנדאל פון פלאצן? טאמער זי נעמט זיך רעדן איבער די גאסן פון פוילן און די צייטונגען וועלן דערשמעקן א פעט ביינדל, ווער ווייסט וואס דא וועט זיין? די עטליכע מענטשן וואס ווייסן שוין עפעס איז גענוג בזיונות, טאמער די גאס וועט געוואויר ווערן וועט דער רבי דאס געזונט זיך אויפעסן אין שאנדע; דאס רבי'סטעווע דערלייגן און פון רבנות רעזיגנירן.
צופיל ברירות האט מען נישט געהאט. דער ראדימנער רבי'נס איידעם, דער צאנז-שינאווער רבי, האט דורך א חבר זיינעם זיך פארבינדן צו אן אדוואקאט, פרעגן וואס זיי קענען טון צו ראטעווען דעם מצב. זיי האבן אים נישט פארציילט איבער וועמען די רעדע איז, בלויז אז די רעדע איז איבער א רב אין קאנגרעס פוילן.
זיי האבן געוואוסט אז אפילו דורכ'ן געריכט נעמט אן ארדער מינימום דריי-פיר וואכן. וועט מען נעמען דעם שאנס און פרובירן צו שלעפן כאטש נאך עטליכע וואכן?
מיט ווייניג צייט און נאך ווייניגער רואיגקייט, האט דער ראדימנער רבי, אין באגלייטונג פון די משפחת המלוכה, זיך געגרייט ארויסצולאזן זיך דעם לאנגען וועג קיין קראקא צו פארהאנדלען מיט פרוי זלאטע רובין.
נישט קוקנדיג אויף זיין שוואכקייט, האט דער רב מיט זיין סוויטע זיך אריבערגעפעקלט קיין קראקא. אין קראקא האט זיך אנגעהויבן די פארהאנדלונגען צווישן זלאטע רובין און דעם ראדימנער רבי'ן.
ווען זלאטע האט אנגעהויבן שפירן אז מען שלעפט ארום מיט איר, האט זי באשלאסן צו טון א פרעך-רייצערישן אקט, נעמליך, זלאטע האט פארנט פונעם גאנצן עולם זיך גענומען שפילן מיט די שנירלעך פערל וואס זי האט באקומען פונעם רבי'נס טעכטער, דערביי זיך אנרופנדיג הויך אויפ'ן קול: "זאג נאר שמואל, דו זעסט איך טראג דיינע פערל; קוק נישט אזוי בייז אויף מיר, ווינטש מיר איך זאל זיי טראגן אין א גליקליכער שעה אויף מיין גאנץ לעבן!" דער רבי איז שטיין געבליבן א געלעמטער פון איר רייצערישער אקט.
"נו, ווינטש שוין," האט זלאטע ציניש איבערגעזאגט. דער ראדימנער האט באין ברירה איר געוואונטשן זי זאל זיי טראגן געזונטערהייט.
דער איידעם פון רבי'ן, האלבערשטאם, דער שפעטערדיגער צאנז-שינאווער רבי, האט אזא אקט נישט געקענט אראפשלינגען. איר רייצעריי האט אים ארויסגענומען פון גלייכגעוויכט, אזש ער האט זיך ווילדערהייט כמעט א ווארף געטון צו זלאטע איר צו פארשווייגן אויף דעם ביליגן אקט. צו מזל האט אים זיין פרוי, רביצין מאניע, שנעל א שלעפ געטון צו א זייטיגן צימער. "זלמן יודא! נאר נישט קיין סקאנדאל, האלט דיך איין! נישט פאר דעם זענען זיי אלע געקומען דא אהער קיין קראקא."
זלאטע האט פארלאנגט דער רב זאל איבערשרייבן זיין הויז אין ראדימנע אויף איר נאמען. זלאטע האט געוואוסט אז דאס גייט נישט געשען, און די צווייטע אפציע פון פינף טויזענט זלאטעס האט גרעסערע שאנסן צו ענדיגן די פארהאנדלונג. דער רב האט ענדליך געגעבן זיין צושטימונג, זאגנדיג אז ער שטימט איין דערויף, אבער ער ברויך האבן דריי וואכן צו שאפן דאס געפאדערטע. דערווייל וועט מען איר געבן צען זלאטעס ריבית געלט יעדע וואך, ביז דעם באשטימטן טאג קומט, וועט דער רב איר אהין דערלאנגען דעם גאנצן סכום.
דער רב האט איר תיכף אהינגעגעבן די ערשטע צען זלאטעס פאר דער ערשטער וואך.
זלאטע האט זיך בארואיגט און געזאגט אז זי וועט ווארטן דריי וואכן, אבער קיין צענט זאל נישט פעלן!
די משפחה איז זיך צעגאנגען, יעדער צו זייער דעסטינאציע, ווען דער רב מיט א חלק פון די משפחה קערט זיך אום אהיים קיין ראדימנע. דער רב איז געווען זייער באאומרואיגט, ערשט יעצט הייבט זיך אן דער פראבלעם פון 'כסף מנלן'. פון וואנעט שאפט מען גאנצע פינף טויזענט זלאטעס?
די צייט רוקט זיך דערווייל פאראויס, דער זייגער האט קיין דרך ארץ פאר קיינעם. ס'איז אינמיטן חודש אלול, מען בלאזט שוין שופר אין שול, דער לדוד ה' אורי ווארעמט דאס הארץ. מען האלט שוין אין דער דריטער וואך, אבער דער פארלאנגטער סכום האט דער רב נאך ווייט נישט צוזאמגעקראצט - ניטאמאל נאנט צום אסטראנאמישן סכום.
קאפיטלעך תהלים האט מען געמורמלט ביים רב אינדערהיים אנע אויפהער, בפרט די רביצין האט נישט אויפגעהערט שעפשען תפלות באגלייט מיט הייסע טרערן. חוץ דאס תהלים זאגן האט מען אין רבי'נס שטוב מער גארנישט געקענט טון צו לינדערן דעם מצב.
והנה - און אט, די דריי וואכן האבן זיך געענדיגט. ס'איז ערב ראש השנה אין אלע אידישע שטיבער. יעדער גרייט זיך צום בעפארשטייענדן יום הדין ווען דער פארכטיגער שופט וועט בסקירה אחת דורכבליקן אלע מענטשן קריסטאל קלאר. אבער דער רבי קען פון קיין תקיעת שופר דרשה נישט טראכטן יעצט, ס'ליגן אים יעצט גענצליך אנדערע מחשבות אויפן געדאנק.
זלאטע איז דערווייל אין קראקא וואו זי האלט זיך אויף, מיטן פלאן דארט צו זיין אויף יו"ט. דערווייל ווארט זי אין איר אכסניא אז דער רב זאל אנקומען מיט דעם אפגערעדטן געלט, אבער אין קול ואין עונה.
זלאטע האט זיך פרובירט בארואיגן מיט דער סברא אז ערב יו"ט איז דאך א פארנומענע צייט, מען וועט זיך שוין אויסקלארן תיכף נאך יו"ט.
דערווייל איז די נאכט צוגעפאלן, ס'איז יו"ט אין שטאט. דער עולם וואונטשט זיך ווארעם לשנה טובה. אין ראדימנא גייט דער גאנצער ציבור זיך וואונטשן ביים רבי'ן, וועלכער דינט צוגלייך אויך אלץ שטעטלישער רב, א לשנה טובה און אויסבעטן אלע גוטע ברכות פארן בעפארשטייענדן יאר.
דער רבי וואונטשט יעדן מיט א שמייכל ווי גארנישט גייט פאר, אבער מען קען זאגן אז ביים רבי'ן אויפן געדאנק איז זיכער געליגן א בקשה אז דאס יאר זאל זיין ת'גלה ר'עת פ'ני ז'לאטע בקרוב.
בום! א האסטיגער קלאפ אין טיר.
זלאטע עפענט די שפארע א בליק צו טון ווער עס קלאפט...
"וואאאאס….? וואס ווילט איר?"
"מיר זענען פשעמישלער פאליציי, איר זענט אונטער ארעסט!"
זלאטע האט פרובירט שטעלן א ווידערשטאנד, אבער אומזיסט. מען האט זלאטע'ן אפגעפירט אינמיטן דער נאכט קיין פשעמישל. אזויפיל איז איר געלונגען צו איינבעטן אז זיי זאלן כאטש ווארטן ביז אינדערפרי איר צו נעמען אין ארעסט. זיי האבן איר דאס נאכגעגעבן, און איבערנאכט איז זי איינגעשטאנען אין אן אכסניא.
downloadfile-12.jpeg
פשעמישלער פאליציי ביים פשעמישלער באן הויףאויפצומארגנס, ווען זלאטע איז געפירט געווארן איבער די גאסן אין פשעמישל האט זי זיך געהאלטן פארהעלטניסמעסיג רואיג. ווען מען איז אדורך נאנט צום גרויסן שול האט זלאטע זיך א רייס געטון און אריינגעלאפן אינעם שול אריין, שרייענדיג מען זאל איר ראטעווען פון איר אומגליק, פאראורזאכנדיג א בהלה און א איבערקערעניש הארט פאר שופר בלאזן (ווי באשריבן אינעם צווייטן קאפיטל).
downloadfile.png
אידן אין פארנט פונעם גרויסן שול אין פשעמישלזלאטע איז אבער אויפ'ן פארלאנג פונעם פשעמישלער פרעזידענט אדוואקאט לאנדוי געבליבן איינגעשפארט אין תפיסה.
ווי אזוי האט זיך אלעס אנגעהויבן? ליינט מיט שפאנונג דעם קומענדיגן קאפיטל.[/justify]
