בן אדם האט געשריבן:זענען זיי אויך מודה אז זיי זענען (כאטש האלבע) אפיקורסים?
לשיטתך אבער אסאך וועלן האלטן אז די רצון השם איז טרעפן די געמיינזאמהייט צווישען תורה און מאראל און נישט אוועקמאכן מאראל צוליעב די תורה
דאס איז מיין שיטה, אבער דו האלסט דאך אז ס'גייט נישט צוזאמען, איז מי נדחה מפני מי?
לאמיר לייגען אין א זייט אפיקורסים וואס קלעבען אין הומעניזם אלס א שיטה צום עקסטרעם אז זיי אנטלויפן פון spirituality , גייט די תורה נאך גאנץ גוט צוזאמען מיט הומעניזם, אפילו מיט די ראדיקאלע מצוות וואס מען פארשטייט נישט, ווייל דאס איז לכאורה אונזער חסרון ידועה און ס'פרעגט נישט אפ הומעניזם אלס אן אמת לאמיתו וואס גיייט קען גיין האנט ביי האנט מיט די תורה. הומעניזם שטימט מיט די תורה נישט אלס גזירת הכתוב אדער חוקה (יא, איך ווייס וואס שטייט געשריבען איבעראל אז מ'דארף טוהן מצוות שכליות ווייל אזוי האט דער אייבערשטער געהייססען, אבער זיי מוחל לייג כוונת המצוות אין א זייט און לאז פלאץ פאר די מהות פון די מצות..) נאר ווייל מאראל אלס מאראל איז א חלק פון די תורה.
Until the spirit be poured upon us from on high
Isaiah 32:15 -
בן אדם האט געשריבן:במחילת כבוד ר' גראדעמעכעלע, אבער מ'זעט אז דו האלסט אז רעליגיע (אידישקייט) איז א סתירה צו הומעניזם, און דו בוזט גרייט מטיל ספק צו זיין אין אמונה כדי צו דיפענדן שיטת הומעניזם...
דו לערנסט ציפול אריין אין מיינע ווערטער, איך זאג נישט אז רעליגיע בעצם איז קעגן הומעניזים, נאר אזויווי מיר האבן נישט געהערט די תורה פון גאט אליין נאר מיר האבן דאס מקובל דור מפי דור דורך מענטשליכע מוחות איז נישט מעגליך מיר זאלן זיין הונדערט פראצענט זיכער אז דאס וואס מיר האלטן איז באמת כוונת השם, ממילא ווען עס שטויסט זיך צוזאם מיט עפעס וואס מיר ווייסן יא הונדערט פראצענט דארף ענדערש אננעמען אז גאט האט דאס געמיינט און מאכן עס זאל שטימען וכמדומה שזהו כוונת הרב וואלווי, ובעיקר האב איך נישט אינזין געהאט עס זאל ווערן א רעליגיע ווס. מאראל שמועס אבער שוין.
וואלווי האט געשריבן:ווייל דאס איז לכאורה אונזער חסרון ידועה
נישטא אזא זאך חסרון ידיעה אין די תורה
עכ"פ, אין אונזער פארשטאנד אין די תורה איז יא דא. ס'וועט אייביג בלייבן זאכן וואס מ'פארשטייט נישט און דאס מיינט נישט אז ס'איז נישט דא קיין קלארע תירוץ אויף דעם. וואס כ'מיין צו זאגען איז אפילו אז עפעס זעט אויס ראדיקאל מוז נישט זיין אז ס'פרעגט אפ די געדאנק אז מאראל שטימט מיט די תורה.
די סתורה פון ידועה און בחירה פארשטייסטו יא? צווישען די אלע תירוצים וואס זענען דא איז נישט קיין איין תירוץ וואס ענפערט עס באמת אז ס'זאל ווערען אויס קשיא אינגאנצען. אדרבה, דער בני יששכר שרייבט אז כך גזרה חכמתו יתברך און ס'איז איינע פון די חסדי המקום אז כעת זאל מען דאס נישט פארשטיין.
Until the spirit be poured upon us from on high
Isaiah 32:15 -
מפוזרי האט געשריבן:גראדע מעכעלע, דבר גדול אמרת, אמונה בה' נדחה בפני הומאניזם?
ח''ו, פאר איינער וואס 'אמונה בהשם' ברענגט אים צו טון אומ-הומעניסטישע אקטן וואלט איך אפשר געזאגט מי נדחה מפני מי, אבער איך מיין אז דאס איז נישט די פראבלעם, עס איז נאר א געוויסע הבנה אין די תורה וואס ברענגט דערצו, אויף דעם זאג איך אז הומעניזים איז דוחה.
וואלווי האט געשריבן: לאמיר לייגען אין א זייט אפיקורסים וואס קלעבען אין הומעניזם אלס א שיטה צום עקסטרעם אז זיי אנטלויפן פון spirituality , גייט די תורה נאך גאנץ גוט צוזאמען מיט הומעניזם, אפילו מיט די ראדיקאלע מצוות וואס מען פארשטייט נישט, ווייל דאס איז לכאורה אונזער חסרון ידועה און ס'פרעגט נישט אפ הומעניזם אלס אן אמת לאמיתו וואס גיייט קען גיין האנט ביי האנט מיט די תורה. הומעניזם שטימט מיט די תורה נישט אלס גזירת הכתוב אדער חוקה (יא, איך ווייס וואס שטייט געשריבען איבעראל אז מ'דארף טוהן מצוות שכליות ווייל אזוי האט דער אייבערשטער געהייססען, אבער זיי מוחל לייג כוונת המצוות אין א זייט און לאז פלאץ פאר די מהות פון די מצות..) נאר ווייל מאראל אלס מאראל איז א חלק פון די תורה.
פיין. אבער לו יצוייר אז נישט, מי נדחה מפני מי?
דער פראבלעם מיט הומאניזם איז, ווען מען זעט עס אלס אן אמת העכער, צי עכ"פ אומאפהענגיק, פון גאט. הומאניזם טאמער שטאמט עס נישט פון גאט, איז א פאלשע אפגאט ווי אלע אפגעטער.
דברי אדוננו המלך בעיני, נגידים ומעולים ונכבדים... אבל לא אשבח אותם שהם אמת! - הרמב״ן ליעקב הראשון.
וואלווי האט געשריבן: לאמיר לייגען אין א זייט אפיקורסים וואס קלעבען אין הומעניזם אלס א שיטה צום עקסטרעם אז זיי אנטלויפן פון spirituality , גייט די תורה נאך גאנץ גוט צוזאמען מיט הומעניזם, אפילו מיט די ראדיקאלע מצוות וואס מען פארשטייט נישט, ווייל דאס איז לכאורה אונזער חסרון ידועה און ס'פרעגט נישט אפ הומעניזם אלס אן אמת לאמיתו וואס גיייט קען גיין האנט ביי האנט מיט די תורה. הומעניזם שטימט מיט די תורה נישט אלס גזירת הכתוב אדער חוקה (יא, איך ווייס וואס שטייט געשריבען איבעראל אז מ'דארף טוהן מצוות שכליות ווייל אזוי האט דער אייבערשטער געהייססען, אבער זיי מוחל לייג כוונת המצוות אין א זייט און לאז פלאץ פאר די מהות פון די מצות..) נאר ווייל מאראל אלס מאראל איז א חלק פון די תורה.
פיין. אבער לו יצוייר אז נישט, מי נדחה מפני מי?
דער פראבלעם מיט הומאניזם איז, ווען מען זעט עס אלס אן אמת העכער, צי עכ"פ אומאפהענגיק, פון גאט. הומאניזם טאמער שטאמט עס נישט פון גאט, איז א פאלשע אפגאט ווי אלע אפגעטער.
די רמב''ם זאגט אז ווען עס איז דא א סתירה צווישן תורה און שכל דארף מען בייגן די תורה צום שכל איז דאס א עבודה זרה? ניין ווייל שכל איז אמת און עס איז נישט מעגליך אז די תורה זאך גיין קעגן די אמת, די זעלבע זאך מיט מאראל.
וואלווי האט געשריבן: לאמיר לייגען אין א זייט אפיקורסים וואס קלעבען אין הומעניזם אלס א שיטה צום עקסטרעם אז זיי אנטלויפן פון spirituality , גייט די תורה נאך גאנץ גוט צוזאמען מיט הומעניזם, אפילו מיט די ראדיקאלע מצוות וואס מען פארשטייט נישט, ווייל דאס איז לכאורה אונזער חסרון ידועה און ס'פרעגט נישט אפ הומעניזם אלס אן אמת לאמיתו וואס גיייט קען גיין האנט ביי האנט מיט די תורה. הומעניזם שטימט מיט די תורה נישט אלס גזירת הכתוב אדער חוקה (יא, איך ווייס וואס שטייט געשריבען איבעראל אז מ'דארף טוהן מצוות שכליות ווייל אזוי האט דער אייבערשטער געהייססען, אבער זיי מוחל לייג כוונת המצוות אין א זייט און לאז פלאץ פאר די מהות פון די מצות..) נאר ווייל מאראל אלס מאראל איז א חלק פון די תורה.
פיין. אבער לו יצוייר אז נישט, מי נדחה מפני מי?
דער פראבלעם מיט הומאניזם איז, ווען מען זעט עס אלס אן אמת העכער, צי עכ"פ אומאפהענגיק, פון גאט. הומאניזם טאמער שטאמט עס נישט פון גאט, איז א פאלשע אפגאט ווי אלע אפגעטער.
פרעגסט לו יצוייר? לכאורה איז דיין קשיא געבליבען בלויז פיליסאפיש. ווייל ביי אן אמת'ע זאך איז נישטא קיין מי נדחה מפני מי און אזוי ווי גראדעמעכעלע שרייבט טאקע:
גראדעמעכעלע האט געשריבן:די רמב''ם זאגט אז ווען עס איז דא א סתירה צווישן תורה און שכל דארף מען בייגן די תורה צום שכל איז דאס א עבודה זרה? ניין ווייל שכל איז אמת און עס איז נישט מעגליך אז די תורה זאך גיין קעגן די אמת, די זעלבע זאך מיט מאראל.
Until the spirit be poured upon us from on high
Isaiah 32:15 -
דער פראבלעם איז נישט שכל ווס, תורה, נאר מהיכי תיתי אז דאס איז שכל, ווען נישט די תורה.
דו זאגסט אז יושר איז א שטערקערע סברה, און הערט זיך מער אמת'דיג, ווי געטליכקייט זעלבסט.
ווי געשריבן פריער איז עס נישט יושר קעגן גאט נאר יושר קעגן א געוויסע הבנה אין די תורה,
מפוזרי האט געשריבן:פרעג איך דיר, ווען נישט געטליכקייט, וואס איז די באדייט פון יושר? ווען נישט גאט ב"ה, וואס ער איז יושר און ער פארלאנגט יושר, ווער דארף דאס?
און מיט גאט פארשטייסטע יא די באדייט פון יושר? איך האב געשריבן פריער אז מיר אלע האבן איך טיף און אונזער נשמה די געפיל פאר יושר מיר ווייסן אז וואס איז שלעכט פאר אונז איז שלעכט פאר א צווייטן און די געפיל אעז מער אמת ווי אמת קיין זיין, ממילא איז מוכרח אז די תורה שטימט מיט דעם.
מיט גאט, פארשטיי איך זייער גוט יושר'ס באדייט; ס'איז א געטליכע פונק, שפורן פון זיין אנוועזנהייט.
א אמת וואס שפירט זיך אין די ביינער, איז סברה'דיג גאנץ א שוואכע ראיה אויפן אמת'דיגקייט שבו. יעדנס הארץ שפירט אנדערש, דער באקריוודטער פארשטייט אז אויב ס'טוט מיר וויי מעג איך דיר אויך וויי טון. די שטארקייט פון אן אינערליכער אמת איז די הבנה אז ס'קומט פון די נשמה און דעריבער א צייכן פון גאט.
דאס אז מענטשן אוניווערסאל קענען האבן א דערהער פאר יושר, איז נישט קיין ראיה צו יושר, נאר צו גאט, וואס האט עס איינגעפלאנצט אין מענטשן, קעגן דער טבע'דיגער ראציאנאל.
אויב פארשטייט מען אז די גערעכטיגקייט פון יושר איז צוליב איר געטליכן אינהאלט, איז גרינג צו פארשטיין אז ישרות ווי אונז שפירן עס איז נישט אבסעלוט. גאטס ישרות'דיגער הנהגה איז נישט אזוי יושר'דיג למראה עינינו, ע"כ שגבהו דרכיו מדרכינו. ועכ"ז זענען מיר משוכנע אז ס'באמת יושר'דיג, און אז יושר דארף זיין די סטאנדארט.
איז אזוי, ווען מיר האבן א ספק וואס איז גאטס רצון, איז קלאר אז אונזער געפיל אין יושר קען זיין דער וועגווייזער לפשוט ספיקותינו.
עד כאן גלייב איך זענען מיר נישט מחולק. אבער פון דיין צושטעל צום רמב"ם איז ניכר אז דו מיינסט נאכמער; אז אפילו במקום שעל פניו אין מקום להסתפק מה רצונו יתברך, איז דער אייגענער הבנה אין וואס איז יעצט יושר, גענוג א שטארקע מאן דאמר לעורר ספק און אפילו צו מכריע זיין, מכח זה לבד, אנדערש.
זאג איך אזוי: לעורר ספק און מאכן איבערקלערן צו מ'האט ריכטיג פארשטאנען, דאס יא. אבער אזא מאראל וואס ציט איר סמכות פון געטליכקייט, מוז בסופו של דבר קענען בייגן די קאפ פאר גב"ה.
דברי אדוננו המלך בעיני, נגידים ומעולים ונכבדים... אבל לא אשבח אותם שהם אמת! - הרמב״ן ליעקב הראשון.
דאס אז דיין אמונה אין הומעניזם נעמט זיך פון דיין אינערליכע געפיהל איז דווקא א דיסקרעדיט, דאס רופט זיך נגיעה (בייעס). און יא, איך ווייס אז ליבעראליזם אפיעלט שטארק צום געפיהל פון א מענטש, אבער אמת האט מער אן אביעקטיווע קנה המדה, במח"כ. און טאקע דער איינציגסטער אויסוואל פאר א ליבעראל איז צו לייקענען אינעם עצם עקזיסטענץ פונעם מושג "אמת", וכן עשו הרבה ונושעו (לייען: והתפקרו).
אבער דו שרייבסט דאך בזה"ל "אפשר איז גאר הומעניזים 'די' אמת?", און דאס איז דאך שלא ממין הטענה נאכדעם וואס דו האסט געשריבן אז קיין שום אמת וועט נישט בארעכטיגן מיתה (פארוואס, ווייל דו האסט נאכנישט געטראפען די טענה. אפשר האסטו נאכנישט געהערט אלעס?), איך פרעג אויב אין פרינציפ איז מעגליך דיר צו איבערצייגן (ע"י טענה חזקה יותר מטענת ההומניזם) אז מ'מוז הרג'נען א געוויסע מענטש על אף דיין הומעניסטישע געפיהל.