כלל איבער ווען מ'נוצט "איז" און ווען "האט" בלשון עבר

[הערשי]

לכאורה האבן דאך ישובניק און יידל זייער גוט געזאגט. ס'דא א פועל עומד און א פועל יוצא. (transitive verb / intransitive verb) פועל יוצא נוצט מען האט. פועל עומד נוצט מען איז. נעמט אין אכט, א פועל עומד מיינט נישט אז בשום אופן קען דער פועל זיין דער זעלבער גוף פונעם פעול. "זיך" קען אויך זיין א גוף שני. א מענטש קען זיך קראצן (האט זיך), און "זיך" קען צומאל זיין באהאלטן, זי האט געשוויצט (איר קערפער).
אז מען טרעפט צומאל א ביישפיל וואס שטימט נישט מיטן אנגעגעבענעם כלל, איז נאך נישט אויס כלל. ס'דא יוצאים מן הכלל.
די כללים אינעם מעלות הערט זיך ווי תורת לאקשן. מהיכי תתי ס'זענען דא חילוקים פון גוף ואברים? און וואס הייסט מען קען נישט זאגן "האט" אויף פלגא גופא (כלל 2)? אוודאי קען מען, נאר די משמעות איז נשתנה און מ'דארף איבערליינען. איז געשלאגן (א כפרה), איז געזען (לראות ולהיראות) איז געגעבן (נתונים נתונים) איז גענומען (ותלקח אסתר) ואטו כי רוכלא. אלא מאי, האט געשלאגן איז נישט דאס זעלביגע ווי איז געשלאגן און די אונטערשייד איז הא גופא, פועל עומד צו פועל יוצא. און דאס מיינען זיי טאקע ארויסצוברענגען מיט כלל 1, נאר ס'געזאגט אויף אזא אופן דאיצטריך כלל 2 פאר א לאטע, ולאטע ללאטע צריך.

[שלמהלע]

זיי זיך מסביר, איז געשלאגן און איז גענומען וכו׳ רעדט מען דאך פונעם גאנצן מענטש, אפשר נישט?

נאך א וויכטיגע יסוד פארשטיי: די אלע כללים זענען גוט ווען מען לייגט נישט צו קיין ווערטער, איינמאל מען לייגט צו ווערטער צו די עצם ״ער איז....״ אלץ הסברה אדער עס צו טראנספארמירן פון א הווה צו א עבר א.ד.ג. איז אויס כלל. אזוי איז עס אין אלע שפראכן.

[מפוזרי]

לשיטתם פון די וואס שרייבן פונעם און אינעם, פארוואס זאל מען נישט שרייבן אויפען אדער אויפן אנשטאט אויפ'ן?

איך האב מיך משום מה אנגעשטויסן אין דעם אשכול און דארט געטראפן דעם תגובה פון יאיר.
וויבאלד דאס איז א זאך וואס ברענט מיר לעצטנס אין די ביינער, און איך האב טאקע מסברא זו וואס יאיר דערמאנט אנגעהויבן צו שרייבן אויפן און פאַרן, וויל איך הערן דעם דעת הקהל דערויף.

איך וויל נאר צולייגן נאך אפאר נקודות פארוואס מען זאל אפלאזן דעם קאמע:
א. אין מנחם מענדל'ס מעשה ביכלעך וואס מיט זיי זענען מיר אויפגעוואקסן - ולמותר להאריך אויף די וויכטיגע פלאץ וואס זײ האבן פארנומען אין די הונגער יארן פון די חרדישע ליטעראטור - איז נישטא די קאמעס.

ב. די יידישיסטן נוצן עס נישט, און כאטש וואס זייערע נקודות און הברות זענען נישט פארדייבאר פארן היימישן איד, שטייען זײ באופן כללי אסאך העכער ווי אונז בנוגע כללי שפה.

ג. כאטש וואס אין ענגליש נוצט מען יא די קאמעס ווען מ'איז מקצר, שטאמט דאך אידיש אורשפרונגליך פון דייטש וואס נוצט עס נישט.

ד. אידיש האט שוין א געוואלד מיט אנדערע קאמעס און שטריכן (למשל דער קו המפסיק צווישן לה"ק און אידיש - דאס פעלט אויך אויס ווי א לאך אין קאפ) און ס'פילט זיך אנגעלייגט, אסאך מער ווי ענגליש. ליינטס א בלאט אין ענגליש און אין אידיש וועט איר זען דער חילוק.

מה דעת החכמים יודעי העיתים?

[מפוזרי]

אויף דעם איז דא אן עצה, לייגן א פתח. און דאס איז וויכטיג פאר נאך א סיבה, להוציא פון דעם אנדערן באדייט וואס דער ווארט האט, וכבר האריך יואב בזה קודם שנמחק.
און וואס זאל מען טון ווען מ'לייגט נישט דעם נון? פאַר פאָר נישט..