די בלע"ז'ן פון רש"י. וואס זענען זיי?

[diff]

.

[berlbalaguleh]

הערה כללית: ס'איז דא א ספר/בוך וועלכער הייסט ..."לעזי רש"י"?...דורך עפעס א (פארשטארבענעם) פראפעסאר קטן/קליין. ער פארטייטשט א סאך פון די בלע"ז ווערטער פון גאנץ תנ"ך און ש"ס. ס'איז גאנץ א גוטע רעפערענס ביכל. נאר ס'האט עטליכע ..."אימפערפעקשאנס"...ער עקשנ'ט זיך אריינצוטייטשן ווערטער וועלכע זענען קלאר נישט געשריבן דורך רש"י אין פראנצויזיש. נאר אין ענגליש אדער ספאניש. (דאס זענען די אלטערנאטיווע שפראכן וואס רש"י האט גענוצט א טייל מאל צו פארטייטשן ווערטער.) ווען דאס האט אינגאצן נישט קיין פשט אין די פראנצויזישע שפראך. אויך ברענגט ער צו מאל ווערטער מיט די נישט ריכטיגע אפטייטש. למשל אין פרשת ויגש ביי דעם פסוק..."וישמע בית פרעה"...זאגט רש"י דאס ווארט ..."מישנד"ה"...זאגט פראפעסאר קטן אז אין אלט פראנצויזיש איז דאס ווארט טייטש א הויז. אבער ער האט פארפאסט דעם ריכטיגן פשט אין די ווערטער פון רש"י הק''. ווייל רש"י זאגט לא בית ממש. און דאס איינע ווארט מישנד"ה געט גארנישט צו צום פשט. אבער ווען מ' מ'ליינט ריכטיג דעם בלע"ז ווארט זעהט מען אז דאס איז 2 ווערטער...Maison-de...The House of...! ס'איז פונקט אזוי ווי מ'זאגט אין ענגלאנד..."דהע האוז אוו ווינדזאר"...מיינט מען נישט די ציגל און שטיינער. נאר די אלע מענטשן ארום. וועלכע האבן א שייכות צום הויז. אזוי ווי די קעכער'ס, וועשערס, רייניגערס און שטאלמייסטערס...! לויט דעם קומט דער פשט אין רש"י'ס ווערטער זייער גוט אויס...!

ועוד. העולה על כולנה. דער מחבר דערמאנט נישט דעם שם ה' אין די הקדמה...! געוויינליך הייבט א מחבר פון א ספר אן די ווערטער..."יתברך הבורא וישתבח היוצר"...!

אויך האט ער נישט געהאלטן פאר וויכטיג איינצוטיילן זיין פירוש רש"י על התורה לויט די פ' השבוע...!

[מיש-נייעס]

דער עולם איז יא אינטרעסירט און דאס וואס די זעהסט אז מען מען רעדט פון הרב העלבראנץ, בעלזא, בראקעלי, וכדומה אויף דעם שלענגלן זיך בלעטער על גבי בלעטער ווייל אין קיץ לדברי רוח' און צו שרייבן שטותים דארף מען נישט האבן מער ווי וויי פי, מיט א ק"י באר"ד...

אבער אז די וועסט ווייטער מפנח זיין לועזי רש"י אודאי וועט נישט זיין קיין סאך תגובות ווייל צו דעם דארף מען שוין האבן אביסל קאפ אבער דער עולם וועט זייער הנאה האבן פון דעם

גיי ווייטער אן אםשר במשך הסמן וועט מען מאכן א ספר דערפון, לכל הפחות אפשר וועסטו זוכה זיין צו א מקום נכבד אינ'ם וועקער...

[berlbalaguleh]

מיש נייעס: ייש"כ פאר די ווארימע דברי חיזוק. די מציאות איז, אז איך (און מסתמא די אנדערע באוואוסטזיניגע ניקס דא אין קאווע שטיבל) שפיר א ספעציעל מתיקות ווען איך קען מפענח זיין די ווערטער פון רש"י הק' שנאמרו ברוח הקודש. פשוט פאר דעם טעם ווייל מ'באקומט אן אנדער'ן און טיפער'ן פערספעקטיוו איבער די טייטש פון רש"י.

די טרעפן און איבערטייטשן די ווערטער איז ביי מיר נישט ..."כמונח בקופסא"...נאר ביי א יעדן בלע"ז ווארט פון רש"י נעם איך ארויס א דיקשיאנערי אדער איך קוק עס נאך אין גוגל טרענסלעיט כדי צו טרעפן אן ענליך ווארט וואס ווערט באנוצט אין די היינטיגע שפראך. אין אמת'ן קען (כמעט) א יעדער איינער טון דאס זעלבע. נאר די עיקר שוועריגקייט מיט די בלע"ז ווערטער איז, דער פאקט אז רש"י הק' האט עס געשריבן לויט די גראמאטיק פון פראנצויזיש. נאר ער האט גענוצט אידישע אותיות. און אונז פרוביר מיר דאס צו ליינען מיט'ן דיקדוק פון לשה"ק...!

[berlbalaguleh]

אין פ' מסעי קפיטל ל"ד, פסוק ו': אויפ'ן פסוק..."והיה לכם הים הגדול וגבול"...זאגט רש"י הם איים שבים... איזלי"ש בלע"ז.isles (islands)...The letter I is silent...!

אין פסוק ז' אויף די ווערטער ..."תתאו לכם הר ההר"...לשון סבה..."ותאי שער היציע"...אנפנדי"ץ, בלע"ז...
איך האב דערווייל נישט געטראפן אן ענליך ווארט אין די שפראך וואס מ'רעדט היינט...מ'ארבעט אויף דעם...!

[נקודה]

בערל גיי אן. איך ליעב די אשכול

[berlbalaguleh]

אין מס' ברכות דף ד' ע"א. רשי בד"ה ..."שליא"...זאגט רש"י...Vestidure...אין די היינטיגע פראנצויזישע שפראך נוצט מען נישט דאס ווארט. נאר אנ'אנדער ווארט...l'encaissement...!

נ.ב.: א סאך ווערטער וועלכע מ'פלעגט נוצן אין רש"י'ס צייטן נוצט מען שוין היינט נישט. אבער די מערסטע ווערטער זענען געבליבן די זעלבע. אפשר מיט קליינע שינויים אין ספעללינג...! נאר דעם ווארט וועלכע רש"י ברענגט קענמען אריינטייטשן אפילו לויט די היינטיגע גראמאטיק...!

דף ו' ע"א וע"ב. האביך דערווייל נישט געטראפן קיין ענליך ווארט וואס ווערט היינט באנצוט וואס האט א שייכות צום פשט...!

דף ח' ע"אף אויף דעם ווארט ..."אסכרה" זאגט רש"י...Estrangulement...אין די היינטיגע שפראך איז נישט דא ממש דאס ווארט. נאר אן ענליך ווארט...Estrangler...צו דערשטיקן/דערווערגן...דאס איז די מחלה פון אסכרה/דיפטעריע...!

[מיש-נייעס]

אין מס' ברכות דף ד' ע"א. רשי בד"ה ..."שליא"...זאגט רש"י...Vestidure...אין די היינטיגע פראנצויזישע שפראך נוצט מען נישט דאס ווארט. נאר אנ'אנדער ווארט...l'encaissement...!

איך זעה אז גוגל טרענסלעיט זאגט אויף Vestidure א קלייד א צודעק אויף ספאניש עס קען זיין אז עס איז א שטיקל מראה מקום ווייל דער שליא איז א ארומדעק פאר'ן קינד בעפארן געבוירן קען זיין אז במשך השנים והדורות איז עס נשתלשל געווארן צו דעם ספאנישער קלייד

[berlbalaguleh]

מיש נייעס: דאס איז זיכער אז ס'קומט פונ'ם זעלבן שורש. כמו שכתבתי. אז אפילו לויט די גראממאר/דיקדוק פון די היינטיגע פראנצויזישע שפראך קענמען דאס אויך נוצן. נאר דער פאקט איז אז דער עולם נוצט אן אנדער'ן, ענליכן טערמין. פון לשון..."ענקעיסמענט"...איינהילן...! אין ענגליש (מסתמא אין אנדערע שפראכן איז אויך אזוי) זענען דא ווערטער וועלכע טוען באשרייבן די זעלבע זאך. וואס מען האט באנוצט אפילו זעכציג יאר צוריק. און מ'נוצט עס שוין נישט. כש"כ די עוואלוציע פון א שפראך פון אריבער 800 יאר. נאר אין פראנצויזיש איז איינס פון די עיקר שינויים פון אמאל ביז היינט דאס ארויסנעמען די שטילע אותיות פון די ווערטער. מ'האט שוין א סאך ארויסגענומען. אבער ס'איז נאך אלץ געבליבן א סאך. למשל דאס ווארט..."דישטורניר" וואס רש"י ברענגט אין פ' וישב ביי יהודה...Destournir"...is written as..."Detour"...אדער דאס ווארט ..."האספיטאל"...האט מען אמאל געשריבן...l'Hospital...but today it's spelled...l'Hopital...! ...!די לעטטער..."עס" איז אייביג געווען סיילענט. אבער אין די מאדערנע שפראך האבן זיי עס אינגאנצן ארויסגענומען

[berlbalaguleh]

אין קול, ואין יונה. קראתי, ואין עונה. קול קורא במדבר...! מן המיצר...ניין. דאס קען איך נישט זאגן אבער די אלע אנדערע פסוקים און מאמרי חז"ל (וועלכע איך קען מיך נישט דערמאנען אויף די מינוט. אבער די אונטערשטע שורה איז אז איך וויל מיך דא באקלאגן/קאמפלעינען (אויב ס'איז נאך דא צו וועמען.) אז דער אשכול וואס פרובירט מפענח צו זיין די בלע"ז ווערטער פון רש"י הק' אויף תנ"ך און ש"ס ליגט דא כאבן שאין לו הופכין. ס'ליגט און ליגט. ניין. איך מאך נישט אוועק די עטליכע געציילטע תגובות וועלכע פאללן יא אריין ווי מאגערע זאנגען אין א מצרי'שן הונגער יאר. איך שאץ אפ א יעדנ'ס טירחא און מיה אדורכצוליינען מיינע פירושים און זייערע תגובות...! אבער דאך. ס'וואונדערט מיך וואו דער אזוי-גערופענער מאסיווער אפרוף איז. (איך רעד שוין נישט וועגן די לייקס. געטס אפילו דיס-לייקס. טאמבס דאון. אבער עפעס. ס'איז אלץ בעסער ווי איגנארן. לאזן שטיין כעני בפסח) (פאן אינטענדעד.)

א יעדער מינדערוויכטיגע פרט, אפילו פון ערנסטע טעמעס וועט אנציען צענדליגער תגובות און עטליכע בלעטער אין סיי וועלכן אשכול. למשל וואספארא קאליר דאס גאטשע בענדל פון הרב שלמה העלבראנץ ז"ל האט געהאט. און צו ס'איז געווען לויז אדער פעסט אנגעבינדן. אדער די קאליר פון די מצוה בעגס ביי זיין קולט. ניין.. נישט קיין באדי בעגס. די בעגס וואס די העיליגע אידענעס האבן אנגעטון בשעת קיום המצוה. די דאזיגע קאנטעינערס האבן געהאט 2 הויפט פונקציעס: 1) אז די פוס זאללן ח"ו נישט אנרירן דעם גוף פונ'ם העיליגן מאן...(ער קען נאך ח"ו קומען לידי הירהורים רעים, רח"ל)...2) אז מ'זאלל נישט שפירן דעם אומאנגענעמען גערוך פון די אומגעוואשענע פוס. און די אנדערע אומגעוואשענע חלקים פון דעם העיליגן גוף...ווייל מיר דארפן געדענקען אז איידער מ'איז געגאנגען נעמען א שויער האט מען זיך געדארפט מזכיר זיין ביים רבי'ן און בעטן זיין רשות און ברכה. און די רבי ז"ל איז לעצטנס געווען שטארק פארנומען מיט געבן אינטערוויוס פאר די אמעריקאנער, קאנאדישע, גואטעמאלא'ער און מעקסיקאנער מידיא...!

שוין. גענוג גערעדט שטותים. יעצט וויל איך זעהן אויב דער עולם (וואס איז נאך געבליבן) וועט זיך אנרופן. רבותיי געטס לייקס, דיסלייקס. וואס עטץ ווילטס. אבער זאגטס עפעס...יישר כח למפרע... הק' בערל בעל עגלה...

[מיש-נייעס]

בערל קיעפ אפ

יו אר דואינג ע גרעיט דשזאב

נאו ווארדס

tums up

[דער גאלדענער אדלער]

אין מס' ברכות דף ד' ע"א. רשי בד"ה ..."שליא"...זאגט רש"י...Vestidure...אין די היינטיגע פראנצויזישע שפראך נוצט מען נישט דאס ווארט. נאר אנ'אנדער ווארט...l'encaissement...!

הרב ר' בערל

כ'געדענק נישט קיין סאך סוגיא'ס פון אלץ בחור, אבער דאס געדענק איך יא, מיין מגיד שיעור האט פארגעלערנט די גמ' פון "שליא" שיצאה מקצתה, האט ער געטייטשט "שליא" א סעעק Sack

[berlbalaguleh]

דער גאלדענער אדלער: ייש"כ. אבער די אלע פארשידענע שמות וכינויים פון פארשידענע תקופות האבן איין שורש. מפרש צו זיין די כונה פון דעם ווארט שליא. רש"י הק' האט געגעבן א ווארט וואס איז באנוצט געווארן אין זיינע צייטן. אבער אין די היינטיגע צייט נוצט מען אן אנדער ווארט וואס האט די זעלבע מיינונג און כונה.

איך וועל נאכאמאל איבער חזר'ן. די עיקר שוועריגקייט מפענח צו זיין די בלע"ז ווערטער פון רש"י נעמט זיך פון דעם פאקט אז דאס זענען ריין פראנצויזישע ווערטער (און צומאל סענטענסעס), וועלכע דארפן געליינט ווערן מיט די גראמאטיק פן פראנצויזיש. נאר זיי זענען געשריבן געווארן מיט די אותיות פון א"ב. ווייל רש"י הק' האט נישט געוואלט אריינברענגען קיין גוי'אישע/לאטיינישע אותיות אין זיין פירוש על התורה...!

נ.ב.: די פאבלישערס פון ארטסקראל האבן אמאל פרובירט מפענח צו זיין די בלע"ז ווערטער פון רש"י. אבער זיי זענען געבליבן ביי גארנישט. ווייל שטאטס זיי זאללן קאנסולטן עקספערטס אין די פראנצויזישע שפראך (אלט און ניי פראנצויזיש.) האבן זיי נאכגעשריבן (ק/פ) די אלטע פאלשע פשטים. און זיי זענען געבליבן ביי גארנישט. ואכמ"ל...!

[דער גאלדענער אדלער]

ר' בערל, ס'קומט מן הסתם נישט אריין דא, אבער סתם פאר מיין נייגעריקייט, א shell קען אויך מיינען א שליא??

[berlbalaguleh]

דער גאלדענער אדלער: יא. זיכער. ווען רש"י איז מפרש דאס ווארט שליא אין די גמ' מיינט ער א יעדע פארם פון א צודעק/איינהילונג. אין א ברייטערן קאנטעקסט קען עס אויך מיינען דער פאוטש פון א קענגאראא, וואו דאס קינד האלט זיך אויף אפילו נאכ'ן געבורט...!

[berlbalaguleh]

אין פ' דברים קפיטל א' פסוק ט"ז:אויפ'ן פסוק...שמוע בין אחיכם...זאגט רש"י...אודנ"ט...בלע"ז...Audant... דאס מיינט אויסהערן...פון דעם זעלבן שורש ווי ...Audio...דאס איז אין אלט פראנצויזיש. היינט נוצט מען אן אנדער ווארט...Ecouter...דאס האט אויך א שורש פונ'ם ווארט ..."קול"...Accoustics...!

[diff]

וויזו האט ער אזוי גוט געקענט גואיש

[געוואלדיג]

פארדריי נישט דעם אשכול!

א דאנק

[דער גאלדענער אדלער]

אין פ' דברים קפיטל א' פסוק ט"ז:אויפ'ן פסוק...שמוע בין אחיכם...זאגט רש"י...אודנ"ט...בלע"ז...Audant... דאס מיינט אויסהערן...פון דעם זעלבן שורש ווי ...Audio...דאס איז אין אלט פראנצויזיש. היינט נוצט מען אן אנדער ווארט...Ecouter...דאס האט אויך א שורש פונ'ם ווארט ..."קול"...Accoustics...!

ר' בערל איר האט מיך אויסגעכאפט, כ'האב געלערנט חומש רש"י היינט, ווען כ'בין אנגעקומען צו דע בלע"ז האבעך אנגעהויבן ריסערטשן, כ'האב אבער גארנישט געפונען. אזוי ווי כ'בין אריין אין שטיבל זעה אז ר'בערל האט מיך שוין מקדים געווען. א גרויסען יישר כוח, קיפ איט קאמינג.

[berlbalaguleh]

וויזו האט ער אזוי גוט געקענט גואיש

דיףף:נו. זאג דו אליין. דאס איז א לימוד פאר אונז אלע. אז מ'קען זיין אן ערליכער איד. אפילו א צדיק און א גאון. און מ'קען גוט די לאנדעס שפראך. די שאלה איז נאר צו וואס מ'נוצט אויס די קענטעניש. רש"י הק' האט עס אויסגענוצט מפרש צו זיין די תורה פאר די אלע מענטשן פון זיין לאנד. אפילו פאר די פשוטי עם...!

בדרך צחות, קענמען שפעקולירן אז בשעת ער איז געזיצן אין ביהכ"ס האט ער געליינט פון א דיקשיאנערי אדער א ביכל וואס לערנט אויס די פראנצויזישע שפראך. ווייל קיין גוגל טרענסלעיט איז נאך דאמאלס נישט געווען...!

נאך א פשט. אז בשעת ער איז געזיצן אין קלאס ווען מ'האט געלערנט ענגליש אדער פרענטש, האט ער נישט געווארפן קיין פעיפערס אויפ'ן טיטשער. נאר ער האט גוט אויסגעהערט...!

[berlbalaguleh]

דער גאלדענער אדלער: ייש"כ. איך וויל נאר א ביסל קלארער מאכן וואס כ'האב געשריבן אויבן. פונקט אזוי ווי אין די ענגלישע שפראך, אויב ס'וועט דיר אויסקומען אמאל צו הערן א טעיפ פון א ספיעטש פון פרעזידענט פרענקלין רוזוועלט פון אמעריקע אדער פון אנדערע אפיציעלע ספיטשעס פון בערך 70 יאר צוריק וועסטו הערן אז די אויסשפראך און די ווערטער וואס מ'נוצט איז א ביסל אנדערש פון וויאזוי מ'רעדט היינט. יעצט איז דאך א כל שכן וק"ו אז ס'איז דא א חילוק אין די ווערטער און די אויסשפראך וואס מ'נוצט היינט ביז צו די תקופה פון רש"י. אבער אין די מערסטע פאללן זענען די ווערטער די זעלבע. אפשר מיט קליינע שינויים.

[דער גאלדענער אדלער]

דער גאלדענער אדלער: ייש"כ. איך וויל נאר א ביסל קלארער מאכן וואס כ'האב געשריבן אויבן. פונקט אזוי ווי אין די ענגלישע שפראך, אויב ס'וועט דיר אויסקומען אמאל צו הערן א טעיפ פון א ספיעטש פון פרעזידענט פרענקלין רוזוועלט פון אמעריקע אדער פון אנדערע אפיציעלע ספיטשעס פון בערך 70 יאר צוריק וועסטו הערן אז די אויסשפראך און די ווערטער וואס מ'נוצט איז א ביסל אנדערש פון וויאזוי מ'רעדט היינט. יעצט איז דאך א כל שכן וק"ו אז ס'איז דא א חילוק אין די ווערטער און די אויסשפראך וואס מ'נוצט היינט ביז צו די תקופה פון רש"י. אבער אין די מערסטע פאללן זענען די ווערטער די זעלבע. אפשר מיט קליינע שינויים.

ר' בערל; דאס וואס איר זאגט לגבי דעם ענגלישע שפראך, כ'בין געווען אין א מוזעאום אין איינע פון די סטעיטס, האבעך באמערקט דארט אז פאר א צוויי הונדערט און פופציג יאר צוריק האט מען גענוצט אן F במקום ווי מ'ניצט היינט אן S.

[berlbalaguleh]

דער גאלדענער אדלער: יא. דו ביסט 100% גערעכט. איך האב געהאט די זעלבע עקספיריענס. איך האב פרובירט צו ליינען אן אלטן מאנוסקריפט אויף ענגליש. און איך האב געזעהן אז די ווערטער זענען עפעס נישט פארשטענדליך. ביז איך האב געכאפט אז דער לעטטער .."עף"... איז גאר אן ..."עס"...!

און דער לעטטער ..."דזשעי"... איז אויך א רעלאטיוו נייער אויסשפראך. ווייל אין א סאך שפראכן (כ'מיין איטאליעניש) האט מען גענוצט דעם לעטטער ..."איי"... מיט א וואועל (עי. אדער איי.)...!