א אידיש ווערטערבוך

[לאשיצער]

חשוב'ע שרייבערס,

איך וויל וויסן וואס איר מיינט וועגן דעם:
ווען ס'וואלט עקזיסטירט א ווערטערבוך, וואס טייטשט איבער פון אידיש אויף ענגליש, צי אפילו שווערע/זעלטענע אידישע ווערטער אויף פשוט אידיש -- און דווקא "אידיש", נישט "יידיש" -- וואלט מען דאס געניצט? איז דא בכלל א באדערפעניש פאר אזא מין זאך? אגב איך האב אינזינען אן אי-בוק צי א וועבזייטל, וואס מ'קען ניצן אויף א קאמפיוטער אדער סעלפאון, נישט פאפיר.

דאס בוך וואלט אריינגענומען דעם גראמאטישן מין פון סובסטאנטיוון (דער, די, דאס) און אנדערע וויכטיגע גראמאטישע אינפארמאציעס. איך קלער אז דער עולם וואלט געקענט אריינשיקן נייע ווערטער, אבער איינער אן אויטאריטעט (א פראפעסיאנעלער שרייבער) וואלט געדינט ווי דער רעדאקטאר וואס נעמט אן/בעסערט אויס די אריינגעשיקטע ווערטער.

דערווייל איז מיין פראגע בלויז היפאטעטיש.

[מפוזרי]

איך קען נאר רעדן אין מיין נאמען, אבער לדעתי איז זיכער דא א גרויסע צורך פאר דעם. שוין העכסט צייט צו מאכן סדר אין דעם דזשאנגל פון די היינטצייטיגע אידיש.

[קורקלענד]

איך וואלט שטארק הנאה געהאט. ספעציעל האב איך הנאה אז איר רעדט פון א 'אפענע פארמאט'.

איך האף אז עס זאל זיין בעסער ווי גוגל טראנסלעיט.

[לאשיצער]

וויאזוי גיט מען זיך אן עצה ביים לייענען די אידישע ליטעראטור פון אייראפע (למשל באשעוויס, גראדע) אדער ביים שרייבן ארטיקלען, ווען ס'איז נישטא קיין גוטע אידישע ווערטערביכער? מ'ניצט די "יידישע" ווערטערביכער, אדער אנדערע רעסורסן?

איך האלט אויך פון אן אפענעם פארמאט.

[shtriemel]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

ג"א מצטרף. דערווייל דארף איך כסדר פרעגען ר' @שבת'ן צו דא קומט א יוד אדער צי דו קימט א וואוו. ער באהאלט ערגעץ דעם שערי יצחק פון מיר.

[berlbalaguleh]

לאשיצער: ייש"כ. איך האף אז דו ביסט נישט קיין יידישיסט. ב"ה אז נישט. ווייל פון אט די סחורה איז דא גענוג און נאך. נאר ס'איז נישט נוצבאר פאר אידן (אפגעזעהן פון זייער פארטיי אנגעהעריגקייט) ביי וועם אידיש איז זייער טאג-טעגליכע שפראך. און זיי זוכן דעם אמת. נישט דעם עמעס. ווייל די שפראך אידיש איז בעצם א הייליגע שפראך. ס'איז ענג פארבונדן מיט לשון הקודש. אויסער נאך א סאך ווערטער פון פארשידענע שפראכן וואס דאס אידישע פאלק האט אויפגעכאפט און פאר'אידיש'ט אין משך פון זייער לאנגן גלות וועג. ווי למשל ווערטער פון די סלאווישע שפראכן (פויליש, רוסיש און טשעכיש.) אויך, צום באוואונדערונג פון א סאך תמימות'דיגע אידיש רעדערס. פון די פראנצויזישע שפראך...! ספעציעל די פון רומעניש/אונגארישן אפשטאם. דאס פארדינט א באזונדערע, און לענגערע אפהאנדלונג.

איך וויל נאר ברענגען עטליכע ווערטער פונ'ם טאג טעגליכן אידיש וועלכע האבן זייער מקור אין די פראנצויזישע שפראך. לאמיר אנכאפן א זייער פאפולער און פשוט ווארט ווי..."טשאלנט"...דאס שטאמט פון פראנצויזיש. ס'הייסט..."הייס און שטאאט"... Cheaud-lent...= in French...Hot n' Slow...

נאך א ווארט וואס ווערט שטארק באנוצט. ספעציעל דורך רומעניש/אונגארישע אפשטאמיגע..."לעוואר"...א שיסל...ווי פאר נעגל וואסער. דאס שטאמט פון פראנצויזיש...Laveur...= a washing vessel...!

דאס ווארט..."מעלעיר"...פאר אן אומגליק, ל"ע...! In French...Mal-Heure...=an ill fated hour...!

וועלכער מענטש וואס האט עלטערן אדער זיידעס וועלכע שטאמען פון יוראפ האט דען נישט געהערט דאס ווארט..."זשאנדאר"...פאר א פאליסמאן...in French...Gent d'Armes. = a man of arms...!

אפילו דאס ווארט..."בייגל" האט אויך א מקור אין פראנצויזיש...in French Bague (Baag) = a ring...!

ס'איז אויך דא א מין ברייטל וואס הייסט ..."באגעט"...דאס מיינט א קליין רינגעלע...Baguette...= a small ring...!

תמצית הדבר: לאשיצער. אויב דו קענסט דאס ארגאניזירן. מלקט זיין די אלע ווערטער און ארויפלייגן אויף א וועבסייט. אדער אויף קאווע שטיבל. תבוא עליך ברכה. אמן...! איך (און נאך א סאך אנדערע) וועללן דיר זיכער שטארק באדאנקען...! עלה והצלח...!

נ.ב.: אויף אידישיסטיש קענמען למשל נישט אויסדרוקן דעם זאץ..."תבוא עליך ברכה"...!

[berlbalaguleh]

איך וואלט שטארק הנאה געהאט. ספעציעל האב איך הנאה אז איר רעדט פון א 'אפענע פארמאט'.

איך האף אז עס זאל זיין בעסער ווי גוגל טראנסלעיט.

קורקלענד: ס'וועט מוזן בעל כרחך זיין בעסער ווי גוגל טרענסלעיט. ווייל אונזער הרב/פראפ. לאשיצער שיחיה רעדט נישט קיין יידישיסט'ישן יידיש. נאר אידיש...! און גוגל טרענסלעיט'ס רעבע איז געווען א יידישיסט. ער האט מלקט געווען פון יידישיסטישע מקורות. און מהאי טעמא קלעבט זיך נישט איין ווארט צום אנדער'ן...!

[berlbalaguleh]

הערה כללית: איך וועלל שוין באלד דארפן אנהייבן זוכן א בית דין (של עשרה רועי בקר.) וועלכע זאללן מיר מתיר נדר זיין. ווייל איך האב אמאל, (בשעת קטנות המוחין) בעידן רותחא, געזאגט אז איך גיי בלי"נ נישט שרייבן ווייטער ווי 10,000 תגובות. און די נאמבערס רוקן זיך ב"ה ארויף. זיי שטייגן מעלה מעלה...!

[berlbalaguleh]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

ג"א מצטרף. דערווייל דארף איך כסדר פרעגען ר' @שבת'ן צו דא קומט א יוד אדער צי דו קימט א וואוו. ער באהאלט ערגעץ דעם שערי יצחק פון מיר.

שטריימל: פון די שפראך פון דעם אריגינאללן ספר שערי יצחק וועסטו קיין סאך הנאה נישט האבן. ווייל דעם פארמאט פון אידיש זשארגאן וואס מ'האט גערעדט דאמאלס ווען ר' יצחק זאלער, ע"ה, וועלכער איז געווען א מלמד, האט געמאכט זיין ספר, רעדט מען שוין היינט מער נישט. אבער מ'קען און מ'דארף זאגן א יישר כח פאר הרב אהרן ישראל קאהאן שליט"א, וועלכער איז פאר לאנגע יארן געווען א מלמד תינוקות. אויך דער פארפאסער פון די שמע בני טעיפס און מעשה ביכלעך. ער האט איבערגעארבעט דעם ספר שערי יצחק אויף די היינטיגע אידיש שפראך. אויך האט ער צוגעלייגט א סאך הוספות...ער האט אויך באקומען הסכמות פון א סאך גדולי ישראל...!

[געוואלדיג]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

פליז, און ווי פריער, איך וואלט געהאלפן מיט וואס מעגליך

[shtriemel]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

ג"א מצטרף. דערווייל דארף איך כסדר פרעגען ר' @שבת'ן צו דא קומט א יוד אדער צי דו קימט א וואוו. ער באהאלט ערגעץ דעם שערי יצחק פון מיר.

שטריימל: פון די שפראך פון דעם אריגינאללן ספר שערי יצחק וועסטו קיין סאך הנאה נישט האבן. ווייל דעם פארמאט פון אידיש זשארגאן וואס מ'האט גערעדט דאמאלס ווען ר' יצחק זאלער, ע"ה, וועלכער איז געווען א מלמד, האט געמאכט זיין ספר, רעדט מען שוין היינט מער נישט. אבער מ'קען און מ'דארף זאגן א יישר כח פאר הרב אהרן ישראל קאהאן שליט"א, וועלכער איז פאר לאנגע יארן געווען א מלמד תינוקות. אויך דער פארפאסער פון די שמע בני טעיפס און מעשה ביכלעך. ער האט איבערגעארבעט דעם ספר שערי יצחק אויף די היינטיגע אידיש שפראך. אויך האט ער צוגעלייגט א סאך הוספות...ער האט אויך באקומען הסכמות פון א סאך גדולי ישראל...!

עפעס כללים פון דארט געדענק איך נאך. ק נישט כ. כ נישט ח. די אמת איז אז איך האב שוין נישט געשריבען אזויפיל אין אידיש זייט דעם שערי יצחק וויפיל איך האב דא געשריבען די לעצטע פאר וואכען. בעוה"ר.

[berlbalaguleh]

שטריימל: ייש"כ. אבער איך האף אז דו האסט געכאפט מיין נקודה. זעה דיר צו פארשאפן דעם איבערגעארבעטן ספר שערי יצחק (וואס הרב קאהאן האט געלאזט אין דעם אריגינאלן פארמאט.) דו וועסט באמת א הנאה האבן. ווייל איך האב נאך אלס יונגל געליינט דעם שערי יצחק וואס מיין טאטע האט מיר געקויפט אלס מתנה. א קינד האט דאך א רייכע פאנטאזיע. איך האב מיר אייביג פארגעשטעלט ווי גלייך איך זיץ אין ד קלאסרום פון ר' יצחק זאלער, ז"ל... און איך האב געליינט מיט דורשט די שיינע מעשיות און ערקלערונגען אויף אלע עניינים פון אידישקייט וואס ער באשרייבט...!

[לאשיצער]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

פליז, און ווי פריער, איך וואלט געהאלפן מיט וואס מעגליך

וואס וואלט געווען ניצליכער: אידיש מיט דעפיניציעס אויף ענגליש, צי אידיש-אידיש? אדער אין ביידע שפראכן?
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - explain
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - דערקלערן, ערקלערן, געבן צו פארשטיין, עקספלעינען

[טמיר]

כ'קען נאר רעדן פאר מיר, און איך וואלט מיך מחיה געווען מיט אזא זאך.

פליז, און ווי פריער, איך וואלט געהאלפן מיט וואס מעגליך

וואס וואלט געווען ניצליכער: אידיש מיט דעפיניציעס אויף ענגליש, צי אידיש-אידיש? אדער אין ביידע שפראכן?
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - explain
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - דערקלערן, ערקלערן, געבן צו פארשטיין, עקספלעינען

איר האט פונקט אנגעכאפט א ריין אראמישע ווארט וואס ניצט אפילו נישט די טידישע כללים פון גראמאטיק

[קורקלענד]

מיר פעלט בעיקר אויס איבערצוטייטשן ענגליש-אידיש.

וואלט געווען שיין א אידישע ווערטער בוך מיט אידישע דעפעניציעס, אבער איך פערזענליך קען זיך אן עצה געבן מיט אן ענגלישע ווערטער בוך פאר דעפיניציעס.

[געוואלדיג]

איך וואלט געזאגט ביידע, סיי די אויסלייג אויף ענגליש און אויך עקספלעין אין אידיש, זייער אסאך ווייסן נישט וויאזוי צו ריכטיג ארויסזאגן א ענגליש ווארט.

[בן תמליון]

אויך איז וויכטיג צו איינזאמלען די נייע ח'סידיש סלענגס וואס במשך די יארן זענען זיי געווארן א חלק פון אונזער אידיש, לדוגמה "אנגעזעצט" וואס איז געשאפן געווארן אין די ישיבה קארידארן און מיינט אביסל דעפרעסט אבער נישט ממש נאר אנגעזעצט. צו יאנטשי און שטארי ביי די ווייבער. לעצטנס צופראסקעט און אזוי הינדערטער. מען דארף זיי אפיציעל פארשפראכן.

עטליכע יאר צוריק האט א היימישע פרוי פרידא וויזעל אנגעהויבן זאמלען ווערטער דורך א פעיסבוך גרופע, עס איז נישט קיין דבר השלם אבער הרב [tag]לאשיצער[/tag] עס וועט זיכער צוניץ קומען.

https://www.facebook.com/groups/chassid ... ish/files/

[איסר האטלקי]

איך האף עס זאל נישט צושטאנד קומען, עס קען נאך אוועקנעמען די פרנסות פון פילע שרייבער/מגיהים...

אגב, עס איז דא זייער א גוטער אידיש ווערטער בוך מיטן נאמען אידיש ווערטער אוצר פון א. ראטה צו באקומען אין די געשעפטן. איך פלעג עס נוצן גאר אפט ביים אנהויבן צו שרייבן, היינט האב איך שוין רוב דערפון אין קאפ.
עס איז אן אוצר פון טויזנטער אידישע ווערטער און סלאגאנען וואס מען נוצט. ווי אויך די ווארט בעפאר (די, דער, דאס...). ביים סוף איז דא אסאך נוצבארע גראמאטישע כללים.

[berlbalaguleh]

בן תמליון: איך האב נאר א ביסל נאכגעקוקט פריעדא וויזעל'ס ליסט. זי האט פארפאסט דעם פוינט אין א סאך פון די ווערטער. למשל זי מישט אויס מיירע'ן מיט מייער'ן...וכו'...!

[מפוזרי]

וואס וואלט געווען ניצליכער: אידיש מיט דעפיניציעס אויף ענגליש, צי אידיש-אידיש? אדער אין ביידע שפראכן?
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - explain
מסביר זיין, ווערב (מסביר געווען) - דערקלערן, ערקלערן, געבן צו פארשטיין, עקספלעינען

לדעתי איז אידיש-אידיש וויכטיגער. ס'מעג אבער זיין ביידע.

אגב, עקספלעין איז שוין אריין אין אידיש?

[דער בארישיער]

לפי דעתי איז דאס ווערטערבוך פון אלעכסנדר הארקאוו(1898) זעהר ניצלעך. ער האט צוזאמענגעשטעלט סיי א אידיש-ענגליש/English-Yiddish סיי א אידיש-העברייאיש-ענגליש ווערטערבוך. צכוח דער חבר וואס וויל לייענען יצחק בתשבעס זינגער,שלאג איך פאר קודם אריינקוקן אין הארקאווי, און דערנאך קוקן אין א Polish-English/Hebrew ווערטטערבוך.

[berlbalaguleh]

דער איצטיגער מאמר/תגובה איז אדרעסירט צום הער לאשיצער שליט"א. ווייל לויט מיין אפשאצונג האט ער די בעסטע טשענסעס צו טרעפן וואס איך זוך. נאר א יעדער איינער וואס האט א פענסיל, אדער א קיעבאורד קען זיך אנרופן. והנה...איך זוך א אידיש דעפינישן פאר דעם ווארט אין ענגליש..."Indicative"...!

איך ווארט א תשובה פון די אלע קלוגע און אויפגעקלערטע מענטשן וועלכע זענען זייער גוט אין דעבאטירן די אריגינס פון די חיות, בהמות און עופות. און דעם גאנצן יקום. די יוניווערס...און זיי פאררופן זיך אויף זייערע גרויסע רעבעס. טשארלס דארווין. סטיוו האוקינס. און דאוקינס. וואס כ'האב שוין (ב"ה) פארגעסן זיין ערשטן נאמען...!

[berlbalaguleh]

אה...יעצט דערמאנט. און וואס איז די דעפינישן אין לשה"ק. (ניין. נישט עברית.) ביג הינט...כלב גדול...לשון התלמוד...!