אידען מיט וואלען איז דאס גיט?

[ימים ידברו]

מיר שטייען אצינד נאכאמאל פאר וואלען, בארא פארק איז לעבדיג צווישען זיך, ווילאמסבורג איז שא שטיל ווייסט איינער פארוואס? מאנסי אהייסע שטילע קאמפיין, וואס גייט דא פאער?
ווילאמסבורג איז שוין דורעך די בארא פארקע פאן מהאט זיך שוין אויסגלערינט סטויג נישט ספעלט נישט אויס די גאנצע טימעל,
מאנסי האלט דוין דערנאך מדארף זיך שוין ראטווען
דערפאר קימט אני הקטון ימים ידברו, צו מיינע טייערע פריינד, און בעט זיך מעומק הלב געדענקט אידען , מיר זענען אין גלות! למה תתראו פארוואס מאכען מיר נאכאמאל די ביטערע טעות פון זיך הייבען די קאף, עס איז שוין צייט נאכצוגעבען די גוים, יא ליטוואק פון בודאפעסט ווי אזו האט רבי יעקב קאמנעצקי געזאגט מדארף ווועלען פאר די טובה פינעם גוי! יעדער ערליכער איד מיט אחריות וואלט אזוי געדארפט טוען און גלות, איך בעט יעדען האטס רחמנות, מיר זאלן א וודאי אויסגעלייזט ווערן וואס פריעד אבער ווער ווייסט, מיר דארפן האבען הכנעה, וויסען מיר זענען געסט, ויבוא היום ופתאום יבוא להיכלו משיח בן דוד אים וועלן מיר אויסוועלן זאל אונז פירען קומימיות לארצינו במהרה

[ליטוואק פון בודאפעסט]

הרב יעקב קמנצקי איז גאר א קלוגע איד געווען, אבער קיין נביא איז ער נישט געווען.
דער נביא זאגט אונז 'ודרשו את שלום העיר אשר הגליתי אתכם שמה, כי בטובתה יהיה לכם טוב'. מ'זאל זוכן די טובה פון די גלות שטאט, ווייל זייער טובה איז אונזער טובה. מ'זאל זיך נישט האלטען העכער ווי זיי.

[מוזיק עקספערט]

ימים, איך ווייס נישט וואס דו ווילסט ארויסברענגען און וואו די צילסט

[קורקלענד]

אידן מיט וואלען איז דייקא יא א ריכטיגע זאך. ר' יוסף קארו האט שוין דעראויף געשריבן אז א ירא שמים זאל גיין וואלען. ווארום די אנדערע אנגענומענע א שטייגער ווי דאס וואס הרב קניבסקי גייט, זענען ניט אלע מודה אז ס'איז דא א חיוב.

פארוואס זאל אונזער לעצטיגע בעל מוסר זיך אזוי מוטשען צו מאכן טעותים?

[גראף]

וואס איז דאס ''קאף''? וואס מיינט עס?

[ימים ידברו]

ליטוואק איך האב א חקירה ביסטו מער ליטוואק? אדער מער בודאפעסט? ליטוואק לשיטתך, דארף זיין גלייך ערליך ריין, בודאפעסט לשיטתך, מיינט נעריש, אויבער חכם, סוי וואס ביסטו מער ערליך אדער מער נער,
פון דיין לעצטע תגיבה ווייזט אויס מער די צווייטע העלפט,
איך מיז זיך ענטשולדיגען פאר בודאפעסט, נישט חס ושלום אז ס'איז אזוי, נאר אונזער ליטוואק וואס רופט זיך אזוי, מיינט אזוי, אבער באמת איז בודאפעסט א קליגער ערליכער בעל בתיש'ע שטאט, עיר מלאה חכמים וסופרים,
וואס איז דיין תגיבה ? אז רבי יעקב קמניצקי ווייסט נישט די ווערטער פון די נביא?
רבי יעקב קמניצקי איז געווען אין עולם המעשה ער האט גלערינט אידען א וועג ווי אזוי מדארף טראכטן, זאגסטו די נביא זאגט, שכוח, טוט מען אזוי למעשה? א וודאי שטיייט אזוי, מדארף למעשה פאלגען, און דאס איז געווען די חכמי דור ודור צו לערנין אידען א דרך החיים, אפי' שטייט אזוי אין די תורה שו"ע ספרי מוסר, נאך אלטץ א היינטיגע מענטש וואס לעבט אין היינטיגע מציאות זאגט איז דאס שטארק פאר די אויפריכטיגע מענטשען, סוי וואס ביסטו מחדש? וואס מיינסטו מיזט זאגען אפי' ס'נישט צום זאך?
אידען מיין ציל איז דא, ווערט נישט אריינגשלעפט אין די גוישע וועג פון אני ואפסי, ווערט נישט אריינגשלעפט און פארטיישיע קאנפליקטען, טראכט ווי אזוי קיקט מען דיך אן, און וואס זענען תוצאות פון אידישע וואלען? ווי אזוי בעק פייערט עס, סלוינט זיך נישט שכוח הייקינד שכוח יעגער שכוח טישלער זיצט אלע און דער היים מיר זענען מוחל טובות,

[ליטוואק פון בודאפעסט]

האסט טאקע נישט פארשטאנען.
פארוואס ברענגסטו א מימרא פון א לעצטיגע גדול, ווען דאס איז א מפורש'ע פסוק?

אין לעיקוואד בין איך אויך צוגעוואוינט צו מענטשען זאגן נאך פון ר' אהרן קוטלר וואס שטייט שוין אין ראשונים צו אין נפה"ח אדער ביאור הגר"א.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך בין נאר מסכים צו האלב דיין טענה. יא, אידען זאלען נישט וויילען אין אן אופן אז מיר זענען קעגען זיי, און מיר וועלען זיגען מיט אונזער נומערען. מ'דארף זוכען א וועג וויאזוי אויסצוקומען מיט זיי, און צומאל נאך מוותר זיין אויף געוויסע זאכען דערפאר. פאר דעם לוינט זיך אויך נישט אריין צו לייגען אייגענע קאנדידאטען, ענדערש נעם א גוי און מאך איהם אונזערער'ס.
אבער נישט וויילען איז נישט קיין חכמה. קודם, ווייל ביים גוי איז וויילען אן אויסדרוק פון זיך משתתף זיין אין די מדינה, און אז מ'גייט אפיציעל נישט וויילען איז דער טייטש אז מ'פייפט אן די מדינה, און דאס איז א חוצפה. לדעתי' איז דאס געווען די כוונה פון הרב משה פיינשטיין ווען ער האט געהייסען גייען וויילען. ער האט לאו דוקא געזאגט פאר וועמען, אבער נישט גייען איז נישט קיין הכרת הטוב. נאך א סבה אז מ'זאל גייען וויילען איז ווייל למעשה קען עס אויפטוהן. אוודאי עפ"י רוב וועלען די עסקנים דאס אויסנוצען פאר זייערע צוועקען, און די פשוט'ע מענטש וועט קיין סאך נישט האבען דערפון, אבער עטוואס יא. סקווער האט פארדינט פון זייער סיסטעם, און איך בין זיכער אז ברוקלין וואלט באקומען אסאך מער ווען דער עולם וואלט פשוט געגאנגען וואוטען.

[אישתישבי]

די אידען נאך די מלחמה זענען געקומען קיין אמעריקע און געווען צופרידן אז מען לאזט זיי לעבן, און נישט געוואלט מאכן קיין שום עסק פין זיך דורך ווייזן דער אידישקייט לעיני הגוים.

אין דייטשלאנד פאר די קריג זענען אידען געוועהן דייטשע אידן, זיי האבן זיך געהאלטען פאר נאציאנאלע דייטשען און אויך אידען, מיט דעם האט עס גארנישט געהאלפן, און קען זיין אויך קאליע געמאכט.

פאר מיינע קליינע צוויי סענט נראה אז עס וואלט בעסער געווען ווען אונז באהאלטען זיך אין די לעכער און פויקן נישט דער אידישקייט ברבים. פארשטייט זיך אבער אז די וויכטיג מאכער וועלען דאס קיינמאל נישט וועלען פארשטיין.

[נאך א מיינונג]

דער אמעריקאנער סיסטעם לאזט דאס נישט צו. אז מ'גייט נישט צום וואלען, איז מען גארנישט מיט נישט דא אין אמעריקא.

[berlbalaguleh]

די אידען נאך די מלחמה זענען געקומען קיין אמעריקע און געווען צופרידן אז מען לאזט זיי לעבן, און נישט געוואלט מאכן קיין שום עסק פין זיך דורך ווייזן דער אידישקייט לעיני הגוים.

אין דייטשלאנד פאר די קריג זענען אידען געוועהן דייטשע אידן, זיי האבן זיך געהאלטען פאר נאציאנאלע דייטשען און אויך אידען, מיט דעם האט עס גארנישט געהאלפן, און קען זיין אויך קאליע געמאכט.

פאר מיינע קליינע צוויי סענט נראה אז עס וואלט בעסער געווען ווען אונז באהאלטען זיך אין די לעכער און פויקן נישט דער אידישקייט ברבים. פארשטייט זיך אבער אז די וויכטיג מאכער וועלען דאס קיינמאל נישט וועלען פארשטיין.

אישתישבי: ווען דו זאגסט אז "ס'וואלט בעסער געווען ווען מ'באהאלט זיך אין די לעכער און אונז פויקן נישט די אידישקייט ברבים"...מיינסטו אוודאי נישט אז מ'זאלל נישט גיין מיט'ן ערליכן, און חסידיש'ן לבוש אויף די גאסן לעיני הגויים. דו מיינסט נאר אז אידן זאללן נישט איבעראל שוויצן און אריינשטעקן זייער נאז אין יעדע פאליטישע געמויזאכטס. הקיצור . אייביג צו געדענקען אז אונז זעמיר אין גלות. אן מ'ווארט פאר די גאולה שלימה. ווייל דאס איז דאך בעצם געווען דער טעות פון די דייטשע אידן. זיי האבן זיך געהאלטן פאר דייטשן ערשט און נאכדעים פאר אידן. דאס האט געשטאכן די גויים. זיי האבן זיך פארלאזט אז די קאורטס וועללן באשיצן זייער עקאנאמישע און סאציאלע פאזיציע. ממילא האבן זיי זיך נישט געזארגט אין אנהייב ווען די נאציס ימ"ש זענען ארויפגעקומען צו די מאכט. און זיי האבן נישט געטון וואס זיי וואלטן ווען געדארפט צו טון. סיי בעניני השתדלות. און סיי תשובה צו טון. (פאר די רעפארמער.).
דאס איז זייער א פארצווייגטע טעמע וואס ס'וואלט געפאדערט א גאנצע דיסערטאציע...!

[ליטוואק פון בודאפעסט]

די מערסטע מאס אידן וואס האבן זיך געראטעוועט ביים קריג זענען געווען פון דייטשלאנד. פיהל מער פון זיי זענען אנטלאפען ווי פון סיי וועלכע לאנד

[berlbalaguleh]

ווייל זיי זענען געווען די ערשטע וועלכע האבן געשפיהרט די אונטערדריקונג פון די נאציס. ספעציעל נאך קריסטאללנאכט. ווייל א סאך אידן האבן ביז דאן געלעבט אין אן אילוזיע אז די קאורטס און דער סיסטעם וועללן זיי באשיצן...! און אויך. ווייל די דייטשן זענען זייער 2 פנים'דיג. זיי וועללן נישט ארויסווייזן זייערע געפיהלן. און די אידן האבן געהאט זייער ..."פריינטליכע"... באציאונגען מיט זייערע שכנים. אזוי אז זיי האבן גארנישט פארדעכטיגט...!

[טרויבן88]

מיר שטייען אצינד נאכאמאל פאר וואלען, בארא פארק איז לעבדיג צווישען זיך, ווילאמסבורג איז שא שטיל ווייסט איינער פארוואס? מאנסי אהייסע שטילע קאמפיין, וואס גייט דא פאער?
ווילאמסבורג איז שוין דורעך די בארא פארקע פאן מהאט זיך שוין אויסגלערינט סטויג נישט ספעלט נישט אויס די גאנצע טימעל,
מאנסי האלט דוין דערנאך מדארף זיך שוין ראטווען
דערפאר קימט אני הקטון ימים ידברו, צו מיינע טייערע פריינד, און בעט זיך מעומק הלב געדענקט אידען , מיר זענען אין גלות! למה תתראו פארוואס מאכען מיר נאכאמאל די ביטערע טעות פון זיך הייבען די קאף, עס איז שוין צייט נאכצוגעבען די גוים, יא ליטוואק פון בודאפעסט ווי אזו האט רבי יעקב קאמנעצקי געזאגט מדארף ווועלען פאר די טובה פינעם גוי! יעדער ערליכער איד מיט אחריות וואלט אזוי געדארפט טוען און גלות, איך בעט יעדען האטס רחמנות, מיר זאלן א וודאי אויסגעלייזט ווערן וואס פריעד אבער ווער ווייסט, מיר דארפן האבען הכנעה, וויסען מיר זענען געסט, ויבוא היום ופתאום יבוא להיכלו משיח בן דוד אים וועלן מיר אויסוועלן זאל אונז פירען קומימיות לארצינו במהרה

איך פארשטיי בכלל נישט דיין פראבלעם, די האסט א וויזיע אז אידן דארפן זיך פארשטעקן ערגעץ, פארוואס? א קאונסיל מעמבער איז די רעפרעזענטאציע פון די געגנט און אויב און די געגנט וואױנען אידן פארוואס זאל נישט די קאונסיל מעמבער זיין א איד? און פארוואס אויב די קאונסיל מעמבער איז א איד מאכט ער אנדערע אידן וכו'? אין אויב א גוי קען רעפרעזענטירן א איד קען א איד פרעזענטירן א גוי, וואס איז די הכנעה פון וואס די רעדסט? וואס נעמט מען אוועק פונעם גוי אז מ'דארף עס צוריקגעגעבן?

יעצט כלפי צי מען דארף זיך אויפירן מענטשליך אלץ א רעפרעזענטעטיוו וואס איז די שאלה... אוודאי דארף מען זיך אויפירן מענטשליך, (און נישט טון וואס מען האט געטון אין מאנסי...) און אלץ א מינאריטעט דארף מען מער אבאכטגעבן דערויף,

אויב די כוונה אונז צי ראטעווען פון די גוים וואס האלטן אידן קאנטראלירן די וועלט? דעמאלטס פאנג נישט אן, ער האלט עניוועי אזוי, און פאר דעם דארף מען רחמי שמים

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער נידון איז ווען מיר שיקען מענטשען צו באשיצען אונזערע רעכטען אלץ אידען. אין פאליטיק איז שייך פיל מיינונגען און באדערפענישען, און יעדער וויילט לויט זיינס. ווען אידען וויילען נאר לויט זייער רעליגיע, מאכען מיר אזא אנשטעל אז מיר זענען נישט קיין חלק פון די מדינה.

למשל, ווען מ'איז גרייט אלץ צו פארקוקען, נאר אז דער קאנדידאט זאל זיין פרא-איזראעל צו אנטי-איראן אפמאכן, הייסט'ס אז מדינת אמעריקא זאל גיין אינדערערד, אבי א צווייטע מדינה זאל האבען איהר געשמאק.