ירידת הדורות: דער מושג, די מקורות, און דער באדייט (וועקער11)

[הוגה]

דעם שבת האב איך דורכגעליינט ירידת הדורות חלק ב' און זייער הנאה געהאט. איך שטוין פון די געוואלדיגע קאלעקשאן מקורות וידיעות וואס דו ברענגסט צוזאם אין דעם ארטיקל. איך ווינדער זיך אויב דער נושא איז שוין אמאל באשריבן געווארן אין עפעס א קובץ, ירחון אדער פארום (סתם נייגעריג).

[לעיקוואד]

ייש"כ @הוגה.
טאמער איז דיין שאלה אויב איך האב געהאט פון וואו צו גנב'נען גרינגערהייט רוב ארטיקל איז דער תירוץ ניין... איך האב געטראפן דא דארט פארשידענע שמועסען וועגן דעם, און @אבטולמוס האט מיר געשיקט א שיינע מאמר וואס רעדט ארום פארשידענע מקורות אין חז"ל און סברות, אבער עפעס וואס זאל מסכם זיין און ארומנעמען אלע אספעקטן ווי איך טוה האב איך נישט געטראפן ביזדערווייל.
עס זענען דא עטליכע ספרים וואס רעדן ארום דער נושא פון זייער אספעקט, ובתוכם דער ספר פון קעלנער שהבאתי בחלק א', נאך א ספר פון איינער מלמד האב איך געזעהן עס איז דא 'על כתפי ענקים', וואס רעדט ארום דער נושא, איך האב עס אבער נישט געטראפן דערווייל. כמו"כ לגבי דער עיקר נושא פון חלק ב' וועגן דינגען אויף ראשונים זענען דא עטליכע מאמרים אין פארשידענע פלעצער וואס איך האב געגנב'ט פון, אבער א סיכום פון די אלע אנדערע חלקים ווי איך מאך האב איך דערווייל נישט געזעהן נאך ערגעץ.
עס וואלט טאקע אפשר כדאי געווען צו געבן א ביבילאגרפיע צו'ם סוף, פאר דער וואס וויל מעמיק זיין מער להרחיב דעת. וויבאלד איך ריר אן רוב ענינים נאר אויף א שפיץ גאפל און יעדער חלק באזונדער איז דא וואס מעיין צו זיין נאך מער. בל"נ וועל איך ארבעטן דערויף פאר די קומענדיגע חלקים. און אויך בעיקר צו ברענגען א ליסטע פון די עיקר מראי מקומות אין חז"ל ראשונים ואחרונים באופן מסודר אז דער וואס וויל לערנען די סוגיא אליינס זאל עס קענען לערנען.

[הוגה]

[justify]איך בין ערשט יעצט אנגעקומען צו ליינען די פרישע פארזעצונג און ווי אלעמאל האב איך זייער הנאה געהאט. די נושא איז העכסט אינטערעסאנט און מייסטערפול אראפגעלייגט. איך קען קוים ווארטן פאר די קומענדיגע פארזעצונג.

ספעציעל האב איך הנאה געהאט פון איין געדאנק וואס דו ברענגסט אראפ פון די חזון איש און דיין פירכא דערויף און אויף דעם וויל איך מיר באציען אין די קומענדיגע שורות.

די חזון איש טענה'ט (לויט מיין פארשטאנד) אז דאס וואס מען זעהט היינט ערפינדונגען, באזירט אויף פרישע געפונסן אין סייענס וכדומה, וואס איז נישט געווען אמאל, צייגט נאך נישט אז היינט איז דא מער חכמה ווי אמאל. עס איז מעגליך אז אמאל איז אויך געווען די חכמה, נאר זיי האבן נישט ערצייגט די ערפינדונגן (טעכנעלאגיע לדוגמא) ווייל זיי האבן מעגליך פארשטאנען אז די נעגאטיווע תוצאות וועגן איבער די פאזיטיווע.

אויף דעם ארויף האסטו באלד געטענה'ט אז טראץ דעם וואס דאס איז א שיינע (ריכטיגע) טעאריע, דאך ווייסן מיר פאקטיש אז די אמאליגע האבן נישט געוואוסט פון די אלע חכמות וואס עס איז נויטיג דערין צו קענען ערפינדן די זאכן. וממילא קען מען נישט טענה'ן אז זייער נישט האבן די טעכנעלאגיע איז א גרעסערע חכמה ווי אונזער יא האבן.

וויל איך דיר אבער פרעגן. לו יצוייר אז די מעשה וואלט יא געווען אזוי. דהיינו, אויב מיר וואלטן געוויסט אז די חכמים פון אמאל האבן בעצם יא געקענט מאכן די טעכנעלאגיע נאר זיי האבן בוחר געווען עס נישט צו טון, נעמענדיג אין באטראכט די קאנסיקווענצן. וואלסטו דעמאלטס מודה געווען א ס'מעגליך אז זייער חכמה שטייגט איבער אונזערע (כאטש אין דעם געביט)? לכאורה יא. אויב אזוי, וויאזוי קענסטו נוצן די היינטיגע עדווענסמענטס אין טעכנעלאגיע צו צייגן אונזערע סופעריאריטי אין חכמה? דו זאגסט דאך אליין אז דאס איז מעגליך נישט געווען אזא קלוגע זאך צו טון.

איך מיין אז מיין טענה איז א גערעכטע און דאכציך מיר אז דאס איז וואס די חזון איש האט געמיינט צ זאגן.

אצפה לתשובתך.


.[/justify]

[לעיקוואד]

איך מיין אז מען דארף טיילען צוויי זאכען.

איינס איז דער עצם חכמה, וואס מיר קענען זעהן און מעסטען.

צווייטענס איז די קלוגשאפט (wisdom) פון דער מענטש. צו איז עס א 'קלוגע' זאך צו מאכען דער פארשריט פון חכמה.

עס איז נישט קיין ספק אז דער עצם חכמה איז פארגעשריטען פי כמה היינט פון אמאל, און דאס קען מען גרינגערהייט זעהן פון די טעכנאלאגיע.

יעצט קען איינער קומען און זאגען אין הכי נמי, אבער עס איז א נארישער זאך בעצם דער פארשריט, וויבאלד דער אטאם באמבע איז מער סכנה ווי עס לוינט פון די גאנצע פארשריט, אדער וויבאלד אז פעיסבוק מאכט נאריש די מענטשהייט און יוטוב מאכט מענטשען עדיקטעד צו זייערע סקרינס. וועגן די טענה קען מען זיך דינגען, עס איז אבער נישט סותר בכלל דער פאקט פון פארשריט. אפילו דער גרעסטער מתנגד פון טעלעוויזיע אז דאס איז א שטות והבל איז נאך אויך מודה אז אין די טעכנאלאגיע פון טעלעוויזיע ליגט א חכמה וואס איז אמאל נישט געווען.

לעולם איז דאס טאקע א גאנץ שכלדיגע זאך צו טענה'ן, אז טראץ וואס דער טעכנאלאגיע איז מער פארגעשריטען איז דער מענטש מער נאריש. און אסאך טענה'ן דאס טאקע אנהייבנדיג מיט דער חובות הלבבות ביז הרב דעסלער ביז הרב פלאוויוס אונזערע אין זיין מאמר איבער סמארטפונים.

דער חזון איש, אויב איך פארשטיי עם ריכטיג, איז אבער נישט גענוג דאס צו זאגען. ער עקשנ'ט זיך דווקא אז אין ידיעת החכמה זעלבסט זענען די קדמונים געווען קלוגער. פארוואס זאגט ער דאס? לכאורה וויבאלד עס איז עם שווער מסכים צו זיין צו דער חילוק פון חכמה מיט שכל. אבער עכ"פ עס איז קלאר אז דאס זאגט ער. כדי צו מצדיק זיין דער טענה ברענגט ער א רייע סברות און תירוצים מסביר צו זיין דער פאקט. איינער פון זיי איז די טענה אז אפשר האבן זיי דאס יא געוואוסט און האבען זיך מונע געווען צו בויען די טעכנאלאגיעס וויבאלד זיי האבען געוואוסט די סכנות דערפון.

אויף דעם איז מיין ענטפער אז אין הכי נמי. 'אפשר'. אפשר בין איך באמת א טיים טרעוועלער פון דער עתיד. אפשר איז מיין באבע באמת פון מאדים. אפשר איז דער גאנצער וועלט באמת א מאטריקס. אפשר קען זיין אסאך זאכן. איך האב טאקע נישט קיין הוכחה ברורה אויף פארקערט. אבער דער שכל הישר ווייזט אז זיי האבען נישט געוואוסט די חכמות, ווי מיר זעהן טאקע דער סדר התפתחות החכמה גג על גג במשך הדורות, און נישט זיי האבען עס געוואוסט און בכוונה באהאלטען.

[לעיקוואד]

לזכרון, צוויי מאמרי חז"ל וואס זענען משבח דורות אחרונים איבער דורות ראשונים. בע"ה אין דער קומענדיגער וועקער וועט איר זעהן דער הסבר דערויף.

סנהדרין כ,א:

תוקפו של בועז ענוותנותו של פלטי בן ליש , כדאמרן: אמר רבי יוחנן: מאי דכתיב (משלי לא כט) רבות בנות עשו חיל ואת עלית על כולנה? 'רבות בנות עשו חיל' - זה יוסף ובועז, 'ואת עלית על כולנה' - זה פלטי בן ליש.

אמר רבי שמואל בר נחמן אמר רבי יונתן: מאי דכתיב (משלי לא ל) 'שקר החן והבל היופי [אשה יראת ה' היא תתהלל]? 'שקר החן' זה יוסף, 'והבל היופי' זה בועז, 'יראת ה' היא תתהלל' - זה פלטי בן ליש.

דבר אחר: 'שקר החן' - זה דורו של משה, 'והבל היופי' - זה דורו של יהושע, 'יראת ה' היא תתהלל' - זה דורו של חזקיה ;

דבר אחר: 'שקר החן' זה דורו של משה ויהושע, 'והבל היופי' זה דורו של חזקיה, 'יראת ה' היא תתהלל' זה דורו של רבי יהודה ברבי אילעאי; אמרו עליו על רבי יהודה ברבי אילעאי שהיו ששה תלמידים מתכסין בטלית אחת ועוסקין בתורה.

שבת קד, א
אמרי ליה רבנן לריב"ל אתו דרדקי האידנא לבי מדרשא ואמרו מילי דאפילו בימי יהושע בן נו"ן לא איתמר כוותייהו

[רביה''ק זי''ע]

ס'מיר יעצט איינגעפאלן אז לויט די חזו"א קומט אויס אז פענדעס זענען קלוגער פון מענטשן... והבן.

ס'איז אויך באוואוסט דאס וואס די איראנער פארשער האבן שוין פונלאנג אויפגעוויזן, אז אין די פארצייטישע פרס האט מען זיך באנוצט מיט סעלפאונס. דאס שטעלט די גאנצע ירידת הדורות טעזע אונטער גרויס פראגעצייכן, ווייל מ'זעט קלאר אז זיי זענען אויך געווען אזעלכע גרויסע טיפשים זיך צו באנוצן מיט טעכנאלאגיע, ואכמ"ל.

[לעיקוואד]

מחמת טעות הדפוס מצערת איז ארויסגעפאלן פון לעצטער וועקער די הערות אויף דער מאמר, בין איך עס מעתיק דא. רוב אותיות קען מען גרינג פארשטיין אויף וואס זיי באציען זיך.

דער שטיקל תפארת שלמה איז וויכטיג ווייל אין ספר תפארת שלמה נעמט ער אן כמה פעמים ווי א דבר פשוט אז די דורות ווערן אלץ שוואכער און שוואכער ברוחניות (עי' למשל מועדים שער הקר"ש ד"ה אתה חונן "כי בכל יום ויום הדורות מתמעטים בחכמה האלקות והבנת התורה ופירושה"), אבער דאך זעהט ער דער בעש"ט און זיין גאנצער ענין ווי א יוצא מן הכלל וואס ער איז הפליא תושיה מכל הדורות שלפניו, און ער איז מדגיש בכמה מקומות אז דער ענין איז נמשך אין די אנדערע צדיקים ההולכים בדרך הבעש"ט (עי' לדוגמא פרשת אמור ד"ה ויאמר וז"ל "ודבר זה גלה לנו הבעש"ט ז"ל בדורו ומאז כן בכל דור ודור ודורשיו עד ביאת הגואל כל הדבוק בהם יש להם עלי' לכל הנשמות", ובאריכות בפרשת בראשית ד"ה ויעש אלהים את שני המאורות וז"ל "כי הנה יש ב' מיני הצדיקים הנקראים מאורות הגדולים כל אחד גדול בדורו. כאשר אמנם בדורות שלפנינו היו צדיקים גדולים אשר האירו תבל בצדקתם כמו הצדיקים והנביאים הראשונים אשר מעולם היו. הנה להם ניתנה הממשלה והכח בשמים ובארץ לגזור אומר ויקם להם ועל כל דרכיהם נגה אור. אכן עתה בדורות הללו אף שהצדיקים אינם כמו הראשונים מ"מ אל יתיאש האדם לאמר אנחנו נגשש כעור באפילה חלילה. אך ידע כי הם ג"כ נקראים מאורות בזמנם כי עתה בעקבות דמשיחא אינם יכולים להיות במעלות כמו הראשונים. ועתה על פיהם ישק כל דבר להם לבדם ניתנה הארץ. וצריך האדם להתאבק בעפר רגליו של הצדיק אשר הוא בדורו פן יאבד חלילה. יפתח בדורו כשמואל בדורו.. וז"ש הכתוב ויעש אלהים את שני המאורות הגדולים רמז לב' מיני הצדיקים הראשונים והאחרונים את המאור הגדול לממשלת היום שהיו בדורות הראשונים והיה בכחם לבטל מבנ"י כל גזירות קשות ואת המאור הקטן הוא הצדיק שבדור הזה לממשלת הלילה בגלות המר הדומה ללילה. וגם לו הכח להתפלל כמו בשנים קדמוניות על הראשונים והאחרונים דבר טוב ")

דער רבי ר' אלימלך האט בכלל זיך פארמאסטען מיט דברי חז"ל. ער האט געזאגט אז עס איז א חידוש אז חז"ל האבען געזאגט אז עס וועלן זיין חבלי משיח, און זיי האבן נישט געזעהן אז אלימלך וועט דאס מבטל זיין (נתיב מצוותיך נתיב אמונה שביל ד אות ה בשם חמיו רא"מ מפינטשוב ששמע מפ"ק). אויך האט ער געוואלט משנה זיין דער נוסח התפלה און מחבר זיין זיין אייגענע תפלה אנשטאטס שמונה עשרה ביז די אנשי כנסת הגדולה זענען געקומען צו עם און עם געבעטן ער זאל דאס נישט טוהן (הסבא קדישא מראדשיץ עמ' 37). ווי אויך האט ער געזאגט אז ווען חז"ל וואלטן געזעהן די חולשה פון שפעטערדיגע דורות וואלטן זיי נישט מתקן געווען קיין תעניתים (אמרות טהורות ראחמיסטריווקא ויקרא עמ' מב, וראה במאמרינו חלק ב). זעה אויך ווייטער וואס מיר ברענגען פון נועם אלימלך.

דער קאצקער רבי בכלל האט זיך נישט שטארק גערעכנט מיט דער ירידת הדורות און האט כסדר געשטרעבט צו דער גרעסטער און דער העכסטער זאך. נאך אלץ יונגערמאן זאגט מען האבן זיינע חברים אים געפרעגט וואס מיינט ער, ער וועט דען זיין דער בעל שם טוב. האט ער גיענטפערט, צו דען האט דער בעל שם טוב באשווירען אז מען טאר מער נישט זיין גרעסער פון עם? (סנה בוער בקאצק עמ' 30). דער חידושי הרי"מ האט טאקע געזאגט אז אין קאצק זענען געווען הונדרעטער יונגעלייט וואס ער איז געווען זיכער זיי וועלן אנקומען למדרגת הבעל שם טוב, נאר זעהט אויס דער מחלוקת האט געשאדט (אמת ואמונה אות תתנו)

דאס שיינט ענליך צו דער געדאנק וואס איראפעישער היסטאריקער טיילען אסאך מאל דער היסטאריע אין דריי טיילען, דער פארצייטישער אמאל וואס איז געווען גרויס, א מיטלער תקופה פון טונקלקייט און ירידה, און דערנאך א רענעסאנס און התחדשות וואס גייט צוריק צו דער אמאליגער גרויסקייט און מער. איך האב אבער נישט עספיעט צו טרעפן אויב קען מען טרעפן א קלארער קשר צווישען די מקורות.

ברית מנוחה איז א קבלה ספר געבויט אויף צען נקודות פון דער שם הוי"ה וואס דער כהן גדול האט מזכיר געווען בעבודת יום הכיפורים, געשריבען דורך ר' אברהם מרימון הספרדי. דער אריז"ל און רמ"ק האבען מעיד געווען אז דער ספר ענהאלט אמת'ע סודות. דער שטיקל איז אין ניקוד הח'.

דער ספר איז געדרוקט געווארען ערשט בדורנו, דורך הרה"ח ר' אהרן מרדכי רוטנר שליט"א, בהוצאת ישיבת שער השמים. ווי אויך האט מען געדרוקט לעצטנס פון אים צוויי בענדער אור תורה על התורה.

ר' יענקעלע פון פשעווארסק ברענגט בשם דער שינאווער רב אז דער שטיקל מיינט דער רבי ר' אלימלך (ספר שיחתן של עבדי אבות)

מען דארף אנמערקן אז דער געדאנק איז א שטיקל 'ירחיק עדותו', ווען אין אלע חלקים וואס מיר קענען זעהן איז מען מודה אז עס איז נישטא קיין ירידה, איז מען עס תולה אין אן ענין שבלב וואס אלהים יראה ללבב, און עס איז נישט באמת מעגליך צו מעסטען יראת שמים אדער מדרגות שבלב.

עס איז אינטרעסאנט צוצושטעלן דער ווארט פון דער רבי ר' בונם צו נאך א ווארט וואס איז מפורסם בשמו (זעה למשל שפת אמת ליקוטים וארא) אויף דער תנא דבי אליהו שחייב אדם לומר מתי יגיעו מעשי למעשה אבותי, אז אוודאי קען א מענטש נישט זיין ווי אברהם אבינו, נאר יגיעו איז מלשון נגיעה, אז עס זאל אנרירען די מעשים אין מעשי האבות. דער ווארט נעמט לכאורה אן ירידת הדורות פאר א פשטות. מוז מען אבער פארשטיין טיפער דער ווארט פון יגיעו, און עס קען אפשר זיין אז דער אנרירען מיינט טאקע דער זעלבער ווי ער זאגט דא, אז בנקודת הלב איז די זעלבע אפילו אויב בחיצוניות כשרון המעשה קען מען זיך נישט מדמה זיין צו די אבות.

מצד שני, האב איך געטראפן נאך א מקור פון דער רבי ר' בונם אז ער האט נישט געהאלטן פון ירידת הדורות. דער רבי ר' בונם איז אמאל געזעצן און זיך געוואונדערט אוויף דעם וואס שטייט אין שולחן ערוך (יו"ד רמ"ג) אז היינט איז נישטא קיין דין תלמיד חכם, ווי קען זיין אז דער רבי פון לובלין און דער יהודי הקדוש זענען נישט געווען בגדר ת"ח, ביז איינער האט עם געוויזען אז אין ספר שבט מוסר שטייט אז היינט איז יא דא תלמידי חכמים (זכותא דאברהם עמ' נ"ג, ועיי"ש המשך הסיפור).

דער פילאסאף און דענקער סטיווען פינקער האט געשריבען א בוך The Better Angels of our Nature ווי ער ווייזט אויף מיט קלארע נומערן אז פערצענטווייל איז דער מאס רציחות און אנדערע בייזוויליגע אקטן בין אדם לחבירו לאין ערוך קלענער היינט ווי פאר הונדרעטער און טויזנטער יארן צוריק.

אורות הקודש חלק ב עמ' תקמד. אין אנדערע ערטער איז הרב קוק מסביר אז טראץ דעם וואס בדורות הראשונים זענען אמאל געווען גרעסערע יחידים, שטייט דער כלל היינט אין אסאך א גרעסער מדרגה ווי אמאל. זעה א שיינער סיכום בפרטי שיטתו אין דער מאמר פון ירון אדוריאן - בינו שנות דור ודור, כתב עת אסיף ג' - http://asif.co.il/wpfb-file/1-4-pdf-51/

זעה דער חזון איש און מכתב מאליהו רעפרענסירט אין חלק ג'

לעצטנס איז נפטר געווארען הגאון הגדול ר' שמואל אוירבאך. אין די הספדים אויף עם האבען עטליכע תלמידים זיינע אנגעצייכנט אז ער האט נישט געהאלטן אז עס איז דא היינט ירידת הדורות , נאר להיפך היינט לערנט מען בעסער פון פריערדיגע דורות און עס איז דא מער ערנסטקייט פון אמאל.

[נהורא נפישא]

איך האב מסתמא רוב ארטיקלן נישט געזען און איך געדענק נישט וויפיל איך האב יא געליינט ממילא קען זיין אז וואס איך וועל קאמענטירן האט איר שוין בארירט ערגעצוואו. בכל אופן, וואס איך קלער איבער דעם מושג פון ירידת הדורות, און איך ווייס נישט ווער ס'באנוצט זיך מיט דעם אויסדרוק און אין וואספארא קאנטעקסט אבער און קען זיך פארשטעלן אז די מושג פון ירידת הדורות איז נישט די עצם געדאנק פון די התדרדרות הדורות נאר ענדרעש די פאקטאר פארוואס עס איז דא אן התדרדרות און דאס איז צוליב ירידות הדורות דהיינו התרחקות הדורות. קען זיין אז איך בין נישט גערעכט כלפי דעם אויסדרוק זעלבסט פונדעסטוועגן קלער אז ס'איז פארט אמת אז התדרדרות הדורות איז א תוצאה פון התרחקות הדורות אבער התרחקות הדורות איז נישט די איינציגע פאקטאר ממילא קען זיין אז ס'איז פארהאן א צווייטע פאקטאר וואס ברענגט אז עס זאל גאר זיין א גרעסערע אויפוועקער מיט גרעסערע השפעות און מיט נייע התגלות'ן דוקא אין שפעטערדיגע דורות.

אלזא מיט אלע ערליי סארט מימרות און באהויפטונגען און וואס עס ווערט גערעדט אז ס'איז פארהאן א שטערקערע התגלות פון חכמת התורה וחכמת אלוקית אין שפעטערע דורות דארף דאס נאכנישט אפווארפען די עצם טעזע פון התדרדרות הדורות אין אלגעמיין.

די שאלה איז בכלל צו טרעפט מען א פארקערטע שיטה וואס זאגט גאר אז די דורות ווערן גאר מער און מער נתעלה? קען זיין אז מ'קען טרעפן אזא געדאנק אבער ווי סיסטעמאטיש איז דאס ?

בכלל איז די קנה מדה היפש קאמפלעצירט ווייל טיילמאל וואס מ'רעדט פון גדלות מעסט זיך דאס לפי ערך הדור.
בכלל האב איך דא בארירט איין אספעקט פון התדרדרות הדורות און דאס איז די חלק פון התדרדרות פון התגלות חכמת התורה ואלוקית. און איך באריר נישט דא אנדערע אספעקטן ווי השתנות הטבע וכו' און ווי געזאגט איז דאס אויך נאר אין אלגעמיין אז ס'איז פארהאן א פאקטאר פון התרחקות הדורות, אבער די קומט דאך צו פארשידענע אנדערע פאקטארן ווי די באקאנטע משל אז וואס טיפער אינעם טאנעל אלס טונקעלער ווערט אבער וואס נענטער צום ענדע הויבט אן צו ווערן צוריק ליכטיגער און ליכטיגער. און נאך מער די סיבה פון התדרדרות איז דאך צוליב די התרחקות און די השתלשלות פון די שלשלת הקבלה, אבער אויב איז דאס א בחינה פון עיר וקדיש מן שמיא נחית, איז דאס א דירעקטע אינטערווינונג פון פארקירצערן דעם שלשלת הקבלה, גילוי אליהו און גילוי אחיה השילוני זענען אן התקרבות הדורות און זענען דערפאר א פאקטאר פון התעלות הדורות.

בכל אופן איז דאך די אלגעמיינע צוגאנג פון התדרדרות הדורות א רעאלע צוגאנג אין פסיקת הלכה וואס האט די שטערקסטע השפעה אינעם לעבן פון הלכה-איד טאקע דאס צו באטראכטן אלס די סיסטעמאטישע צוגאנג

[לעיקוואד]

עס איז דא א חיסרון אין דער לעצטער ארטיקל אז עס איז בעיקר געבויט אויף מראי מקומות און גיט נישט קיין קלארער טעזע און מסגרת מסביר צו זיין וואס איז טאקע די עליה, און אויב דאס איז א סיסטעמאטישע זאך, און פארשידענע וועגן וויאזוי דאס שטימט יא אדער נישט מיט די פארשידענע געדאנקען פון ירידת הדורות.

די סיבה דערפאר איז וויבאלד אין דעם חלק האב איך קודם כל געוואלט מלקט זיין טאקע דער חידוש אז עס זענען דא אסאך מקורות און ווערטער אויף פארקערט פון ירידת הדורות ובפרט אין חסידישע ספרים, און אפילו אין חז"ל, וואס איז געווען א חידוש פאר מיר ווען איך האב דאס געלערנט, און דאס האב איך געוואלט מיטטיילען. דאכציך אז דער עצם צאמשטעלן די אלע אזוינע ווערטער אויף איין פלאץ קען שוין טוישען א בליק און ווייזען אז דא איז דא אן אנדערע וועג צו טראכטן.

וויבאלד אז דאס איז געווען מיין פאוקוס דא איז נישט געבליבן קיין צייט און פלאץ מער אריינגיין אין די הסברים.

לעולם דארף מען אבער צוריקגיין לויט די הסברים פון די פריערדיגע פרקים מסביר זיין וואס דאס טוהט לגבי זיי, און קלארער מאכען וועלכער חלקים זענען טאקע נייע געדאנקען דא.

[גדליה]

ליעקוואד כ'האב שטארק הנאה געהאט פון אייער לעצטע מאמר
אפשר וואלט מען געקענט צאמנעמען אלע מאמרים אין מאכען א פי די עף מזאל ווערן אביסעל קלארער אין דעם ענין...
איך האלט מיך ביי שלמה המלך'ס עדווייס, מה שהיה הוא שיהיה ואין כל חדש תחת השמש. נישטא קיין עליית הדורות נישטא קיין ירידת הדורות ס'איז אלעס די זעלבע זאך, אפילו די ירידת הדורות ניגון בלייבט די זעלבע אין טוישט זיך נישט...

[גדליה]

אבער על הצד אז סאיז דא ירידת הדורות אידאך דאס אליין אז מאיז מפקפק אויף ירידת הדורות א צייכען אויף ירידת הדורות

[לעיקוואד]

ליעקוואד כ'האב שטארק הנאה געהאט פון אייער לעצטע מאמר
אפשר וואלט מען געקענט צאמנעמען אלע מאמרים אין מאכען א פי די עף מזאל ווערן אביסעל קלארער אין דעם ענין...

ייש"כ
בל"נ עוד חזון למועד ביתר הרחבה.

[לעיקוואד]

האב איך יעצט געטראפען אז עס איז שוין דא א שטיקל אקאדעמישער שמועס וועגן שיטת החסידות לגבי ירידת הדורות.


לואיס ג'ייקובס שרייבט דא אז די אמונה פון די חסידים אין גדלות הצדיקים איז טאקע א סתירה מיט דעם, און ברענגט א טייל מקורות וואס איך האב געברענגט, און עטליכע אנדערע.

מענדל פייקאז אין זיין ספר ההנהגה החסידית פרק שני: סוגיית ראשונים ואחרונים בדבריהם של ראשי החסידות. האט א שמועס וועגן דעם.

דערגעגען בעני בראון אין זיין ספר אויף קארלין (עמ' 398 הערה 132) דינגט זיך און האלט אז די מקורות ווייזען נישט אז די חסידים זענען מעריך שפעטערדיגע צדיקים ווי די פריערדיגע, און טענה'ט אז אפילו אינערהאלב א שושלת אליינס איז אלעמאל קלאר אז די פריערדיגע דורות זענען גרעסער. אזויווי רוב פון זיינע אבזערוואציעס דאכציך מיר אז דאס איז נישט מדויק אפילו אין די היינטיגע חסידות'ער, עכ"פ ביי א חלק פון זיי.

[אישתישבי]

אין חבד האלטען זיי אז יעדער רבי איז געוועהן גרעסער פין זיין פריעדיגער. איך מען זיי לייגן עס אויס מיט די ספירות.

[ארי נוהם]

איך שפיר א פליכט אויסצודרוקן א ריזן דאנק פאר ידידי הגאון רבי יצחק הלוי שליט"א, פארן מסדר זיין די פארנעפלטע נושא פון "ירידת הדורות" איינמאל פאר אלעמאל, נאכדעם וואס די מושג איז באנוצט געווארן אויף אונטערצודרוקן דעם מענטש פון גלייבן אין זיינע מעגליכקייטן.

נאכן ענדיגן ליינען דעם הערליכן מקיף'דיגן ארבעט, איז פשוט א וואונדער ווי איינער קען נאך גלייבן אינעם ירידת הדורות טעזע, זאל שוין זיין צוליב'ן פשוט'ן פאקט אז א איד פאר 200 יאר צוריק וואלט נישט באוויזן אדורכצוטון דעם נושא פון אלע זייטן אזוי גוט ווי אונזער יצחק'ן... נו, איז דאך ממש "אכשר דרא".

--
איך האב אפאר הערות צוצולייגן צום נושא, וואס קען אפילו זיין אז זיי זענען דערמאנט געווארן דורכאויס די פיר פרקים'דיגע סעריע, וואס כ'האב מעגליך פארגעסן צוליב דעם צייט אפשניט פון א צוויי-דריטל יאר צייט - ווילאנג ס'האט געדויערט פאר פיר וועקערס צו ערשיינען. כ'וועל פארט דערמאנען בקצרה וואס עס ליגט מיר כרגע אויפן געדאנק, מחמת חיבת הקודש פאר די געוואלדיגע ארבעט וואס דער מהרי"ל האט אריינגעלייגט:

1. עס איז דא די לאנגע שטיקל גמרא מנחות כ"ט ע"ב איבער ווי משה רבינו איז פארכאפט געווארן אין התפעלות און אפילו חלישות הדעת פון די געוואלדיגע כח התורה פון ר' עקיבא.

2. עס איז באקאנט די ווערטער פונעם רמב"ם הל' תשובה אז יעדער איד קען אנקומען לדרגת משה רבינו (ואכן שם ביארו המצדדים בשיטת ירידת הדורות שהכוונה בזה שכ"א יכול להגיע לדרגת משה רבינו כפי בחינה דיליה).

3. אינטערעסאנטע געדאנק: די גמרא יומא ט' ע"ב איז פארנומען מסביר צו זיין פארוואס עס איז געקומען חורבן בית ראשון, און מ'ענטפערט אז ס'איז געווען די ג' עבירות חמורות ע"ז ג"ע ושפ"ד, דערנאך פרעגט די גמרא אז ביים חורבן בית שני וואס עס איז נישט געווען די ג' עבירות חמורות פארוואס איז עס חרוב געווארן כו'. מ'זעט א פשיטות אז חז"ל האבן אנגעקוקט די תקופה זעקס הונדערט יאר שפעטער פילפאכיג העכער ווי די פריערדיגע תקופה, און מ'האט נישט געזוכט צו דרשנ'ען ווי געפערליך די בית שני'ניקעס זענען געווען.

4. ר' שמואל ויטאל בן ר' חיים, וכ"ה באוהב ישראל דאכצעך אין די השמטות, אז דאס וואס ס'שטייט אויף משה רבינו ותחסרהו מעט מאלקים און חז"ל זאגן אז ס'האט אים געפעלט דער שער נ' פון די חמישים שערי בינה, דאס גייט ארויף אויף תורת הקבלה וואס משה האט נישט זוכה געווען דערצו נאר די מקובלים פון ר' שמעון וכו'. ואין לך עליית הדורות גדולה מזו צו זאגן אז דער מקבל התורה מסיני האט נישט געקענט אזא אינטעגראלער טייל פון תורה.
דאס שטימט גראדע גאר גוט מיט דיין יסוד איבער הסתכלות בעלי המקובלים על נושא ירידת הדורות.

5. אין בעלזא גלויבט מען - הגם מ'זאגט נישט - אז ר' אהרן איז געווען גרעסער פון מהרי"ד - אגב, שלא כדעת בראון. דאס זעלביגע איז טאקע מיט חב"ד ווי דער רבי רמ"מ איז נשיא שביעי וכו' העכסטע פון אלע. ר' אהרן מבעלזא טראגט אויך נאך א לעגענדע בשם דעם בית ישראל פון גער, צו א צווייטער, אז ווען ר' אהרן וואלט געווען אין די צייטן פון אפטער רב וואלט ער אויך געווען א חידוש. עליית הדורות ממש.

6. עס איז באקאנט די הגדרה פון צדיק אחד וואס האט זיך אויסגעדרוקט אז די צוויי יונגערע זון פון צאנזער רב, ר' שלום אליעזר'ל ראצפערטער און ר' ישעי'לע טשעחויבער זענען געווען גרעסערע נשמות ווי די פריערדיגע זון פונעם צאנזער רב, וויבאלד לעת זקנתו האט צאנזער רב מוליד געווען אן קיין שום תאוה גשמית.

7. די פסוק דערציילט אויף אלישע אז ער האט זוכה געווען צו פי שנים פון זיין רבי'ן אליהו הנביא.

8. די גמרא ע"ז ט' ע"א זאגט אז די וועלט איז קודם ב' אלפים תוהו ב' אלפים תורה ב' אלפים ימות המשיח. א פשטות'דיגע אנווייזונג אויף עליית הדורות.

9. אן אינטערעסאנטע שאלה אין גמרא גיטין ל"ו ע"ב, אויב די תקנת הלל פון פרוזבול האט ער מתקן געווען לדורו אדער לעולמי עד, און די נפקא מינה איז עס מבטל צו זיין, און ווי רש"י ערקלערט: "לבטולי' - להושיב ב"ד אי אכשור דרי שלא יהו מונעין מלהלוות...", וואס באדייט אז די גמרא האט אנגעקוקט אז די וועלט ווערט אויב עפעס בעסער.

10. די גמרא סנהדרין כ"א ע"ב זאגט אויף עזרא הסופר אז ער וואלט געווען ראוי אז די תורה זאל געגעבן ווערן דורך אים, ווען נישט דעם וואס משה האט אים מקדים געווען. פון דעם זעען מיר נישט נאר אז ער איז געווען בדומה למשה, נאר אז ער איז גלייכצייטיג געווען גרעסער פון יהושע וכל הדורות שלאחריו, וואס נאר אויף אים איז דאס געזאגט געווארן. ממש עליית הדורות. אזוי שטייט גראדע אין שו"ת משנה שכיר יו"ד סי' קע"ב.

11. כ'געדענק נישט אויב דו האסט דאס צוגעצייכנט, אבער עס איז וויכטיג צו כאפן א בליק אינעם הפלא'דיגן ספר פון הג"ר שלמה פישער (ער וואלט שוין אמאל געמעגט באשריבן ווערן אינעם וועקער), בית ישי, דרשות סי' ט"ו, וואו ער איז מאריך אין די נקודה פון ירידת הדורות און טענה'ט אז אפילו אמוראים האבן זיך געדינגען אויף תנאים, וכ"ש לעצטערע אויף פריערע, און ס'נישטא אזא מושג ווי ירידת הדורות בכגון דא.

12. אפענע ווערטער לצדד אז שפעטערדיגע חכמים קענען זיין גרעסער פון פריערדיגע, שטייט אין רמ"ע מפאנו סי' קי"א ד"ה לא תימא, אז אביי ורבא זענען געשטאנען גרעסער ווי די דורות הקודמים ביז ארויף צו רב ושמואל, און דערפאר איז הלכה כבתראי [און נישט בבחינת ננס ע"ג ארי].

13. שמואל הקטן וואס חז"ל זאגן אויך אויף אים הפלגות גדולות, האט געהייסן הקטן ווי געברענגט א דעה אין ירושלמי סוטה פ"ט הי"ג אז ער איז נאר געווען א טראפעלע ווייניגער ווי שמואל הנביא!

14. סתם אינטערעסאנט, וואס כ'האב געהערט ארום פופצן יאר צוריק ביי א דרשה פון ראי"ה ביק ממעזיבוש - כמדומה, אין ארגון שיעורי תורה, וואס ביי ענדע דערפון האט ער פייערליך מוחה געווען קעגן דעם ירידת הדורות פענאמען, טענה'נדיג אז מיר שטייען פילפאכיג בעסער ווי די אמאליגע דורות, סיי אין די מאס תורה וואס געפונט זיך בזמנינו, די חסד, די דקדוק המצוות וכו'. ער האט פארענדיגט מיט פאטאס אז מ'דארף איבערחזרן אז מיר האלטן ביי אן עפאכע פון "אכשר דרא"!

15. עוד יש מקום להאריך מצד מציאות הדברים, ווען מיר זעען אזעלכע עובדים ווי אמשינובער רבי, דער אלטער טאהשער, ר' איטשע מאיר מורגנשטרן, ר' יעקב עדס, ועוד רשימה בלתי פוסקת, וואס מ'זעט נישט בעיני רוחנו אז זייער פייער זאל זיין אונטערשטעליג פונעם עבודה פון פריערדיגע ברימטע רביים. וכהנה מיט די גאונות פון ר' דוב לאנדא, דער חידושים וביאורים, ר' יעקב חיים סופר, ר' יעקב הלל. וועלכער גדול האט אזוי צונומען ש"ס ווי דער לעצטיגער חזון איש, און ווער קען צושטעלן ר' עובדיה צו א ספרדישער גדול די לעצטע ווער ווייסט וויפיל הונדערט יאר.
מיר זעען בכלל נישט קיין ירידת הדורות.
ויש להאריך בזה עוד, וכבר התחיל בזה [tag]לעיקוואד[/tag] לפני כמה שנים באתרא קדישא הדין.


--
לקינוח צריך לסיים במילתא דבדיחותא:

איך האלט אז עליית הדורות האט זיך אנגעהויבן ממש ביי בריאת העולם. די ערשטע ילידי אשה זענען געווען קין און הבל, הבל איז געווען דער יונגערער און ערליכער. פארט א בטלן.
דער דריטער, שת, איז געווען אי אן ערליכער אי קיין בטלן (ומכאן רמז לאבולוציה מן התורה, והמ"י...)
זינט דאן גייט אן א שטענדיגע עליית הדורות...

[לעיקוואד]

א גרויסען ייש"כ הרב ארי נוהם פאר די הערליכע הערות.

איך צייכן נאר צו לזכרון אויפ'ן סדר פון אייערע אותיות. כדי ווען איך מאך גדלי'ה'ס פד"ף וועט מען קענען מער משלים זיין..

1. דער גמרא האט צוטוהן לכאורה מיט מיין שמועס וועגן התפתחות החכמה, דאכציך איך האב עס מרמז געווען דארט הגם איך האב עס נישט געברענגט באריכות.

2. איך האב דערמאנט דער ספר פון קעלנער וואס איז מאריך אז דער רמב"ם האלט נישט פון ירידת הדורות, דאס איז טאקע א גרויסע סמך דערצו, הגם עס איז נישט קיין הכרח, ווי אויך דעת הרמב"ם אין אלע סוגיות וואס איך האב דערמאנט שטימט מיט דער צד פון נישט ירידת הדורות.

3. מצד שני איז דאך א בפירושער גמרא דארט תן עיניך בבירה שחזרה לראשונים ולא לאחרונים, עס זעהט מיר אויס באופן כללי אז אין גמרא איז דא אמאל א פשטות אזוי און אמאל א פשטות פארקערט און אמאל, און לכאורה איז עס א מחלוקת צווישען די פארשידענע אגדות, הגם איך האב נישט קיין קלארער מהלך אין דעם. דאס איז זיכער אז עס איז נישט דא קיין קלארער פשטות אין חז"ל אז עס איז דא ירידת הדורות באופן וואס מען זאל דארפן דוחק זיין אלע מקורות אויף פארקערט, הגם עס זענען דא מאמרים נוטים לכך.

4. האב איך נישט געוואוסט. קענסט אפשר צייכענען א מראה מקום? דאכציך איך האב געברענגט דער התפארות פון רשב"י אין אדרא אז ער זעהט מער פון משה רבינו. ויש לציין גם דברי התניא בענין השגת האריזל למעלה ממשה. דאס איז אבער אויך מקושר מיט דער נושא פון נבואת משה וואס איז א באזונדערע נושא.

5. ... (קען אבער זיין א יוצא מן הכלל שאינו סתירה. דער בית ישראל האט ליב געהאט צו זאגן הגזמות ואין בכך הרבה דיוק)

6. יא אינטרעסאנט. הגם עס האט נישט ממש מיט דער ענין. און איך פארשטיי אויך ווייניגער דער עצם זאך וועגן צאנזער רב'ס קינדער אבער שוין..

7. די שאלה איז אויף וויפיל מען קען מאכן פון פי שניים א כלל. ר' נחמן האט א גרויסע תורה אין ליקוטי מוהר"ן דע שהתלמיד יכול להיות גדול מרבו געבויט אויף דער מושג פון פי שנים.

8. יענער גמרא האט צוטוהן מיט ימות המשיח, איך האב נישט עספיעט צו טרעפן דער מקור (אפשר אין ים החכמה רעדט ער וועגן דעם? זכורני ששמעתי ממנו אבל לא מצאתי בחיפוש כעת) אבער דאכציך אז די מקובלים האבן טאקע א שמועס געבויט אויף דעם אז די אלפים משיח זענען העכער.

9. ייש"כ אויף דער מראה מקום. דארף מען צושטעלן דער גמרא צו די אנדערע לשונות וכי אכשר דרא בתמיה און מסביר זיין דער תירוץ.

10. ייש"כ אויף דער מראה מקום. דאס שטעלט זיך צו דער רשימה וואס איך האב דא געשריבען פון פעלער ווי די גמרא איז משבח דורות מאוחרים על גבי דורות קודמים.

11. האב איך אוודאי געצייכענט אין דער חלק איבער דער סוגיא.

12. שכויעח. האט אויך צוטוהן מיט דער נושא פון בית ישי.

13. ייש"כ. שייך למצוין באות 10.

14. ייש"כ. לייגט מען עם צו צו דער רשימה פון היינטיגע וואס טראכטן אזוי.. עס וואלט געהאלפן אויב מען קען טרעפן א מקור געשריבען דערצו.

15. אכן הארכתי פעם כאן אבל לא באמת אפשר להאריך בכגון דא באופן רשמי. ויותר מכך שמעתי בע"פ. אבל זה ניתן להיאמר שיש באופן כללי דורות של רנסאנס גדול בדת, כמו שרז"ל ציינו דורו של חזקיה, ואפשר לציין דורו של השולחן ערוך, וכן דורנו דהיינו הדור שאחרי השואה הוא דור של רנסאנס עצום ביהדות מכל בחינה, ויש בזה דקדוקים עליות ומורדות, אבל עכ"פ לפי הנראה לעיניים יש דורות של ירידה ויש דורות של עליה. החצי הראשון של המאה ה20 אפשר לכנות דור של ירידה גדולה ביהדות בכל העולם. החצי השני היה דור של עליה נפלאה. בעוד הרטוריקה תקועה בחצי הראשון.. מה יהיה במאה ה21 נמצא בידינו. מצד אחד יש קצת התמעטות של העליה שהיתה בעיקר ברבע האחרון של המאה ה20. ומצד שני יש עליה גדולה והתרחבות בכמה פרטים. ובכגון דא ראוי להאריך באופי אחר כעין מאמר הדור.

[לעיקוואד]

יש לציין מאמר הרוזינער שתוכנו שבין האריז"ל לבעש"ט הוא לא מכריע, אבל המגיד היה וודאי גדול יותר מהרח"ו. ושייך לכמה פרטים בענין הנידון.

[ארי נוהם]

4. האב איך נישט געוואוסט. קענסט אפשר צייכענען א מראה מקום? דאכציך איך האב געברענגט דער התפארות פון רשב"י אין אדרא אז ער זעהט מער פון משה רבינו. ויש לציין גם דברי התניא בענין השגת האריזל למעלה ממשה. דאס איז אבער אויך מקושר מיט דער נושא פון נבואת משה וואס איז א באזונדערע נושא.

רבי שמואל ויטאל שרייבט דאס אין שער מאמרי חז"ל סוף מס' שבת אות ג'.
ועיעו' בחיד"א בס' דבש לפי מערכת מ' אות ט"ו שרמזו בפסוק.

[אישתישבי]

14. סתם אינטערעסאנט, וואס כ'האב געהערט ארום פופצן יאר צוריק ביי א דרשה פון ראי"ה ביק ממעזיבוש - כמדומה, אין ארגון שיעורי תורה, וואס ביי ענדע דערפון האט ער פייערליך מוחה געווען קעגן דעם ירידת הדורות פענאמען, טענה'נדיג אז מיר שטייען פילפאכיג בעסער ווי די אמאליגע דורות, סיי אין די מאס תורה וואס געפונט זיך בזמנינו, די חסד, די דקדוק המצוות וכו'. ער האט פארענדיגט מיט פאטאס אז מ'דארף איבערחזרן אז מיר האלטן ביי אן עפאכע פון "אכשר דרא"!

ועל זה יאמרו המושלים, אוודאי, ביי זיי, ביי די ביק'ס, איז עס א עליית הדורות. און נאך ווי!

[מיימון]

א גרויסן יישר כח הרב לעיקוואוד פאר דעם הערליכן שמועס באמת א געשמאק געווען צו ליינען. באזונדער א דאנק פארן יורד זיין מן ההר אל העם עס אזוי שיין צונעמען מיט א קלארקייט און באטעמטקייט. עס איז באמת א אינטערעסאנטע נושא וואס האט געפעלט קלארקייט. און איז אבער לכאורה אוממעגליך אויסצוקלארן עכט וויבאלד עס איז הכל תלוי אין מאמרים פון דעם און יענעם וואס האבן זיך צומאל אליין סותר געווען. על כל פנים איז דאס איינס פון די אונטערליגנדע יסודות וואס שטעלן צוזאם דעם היינטיגן חרדישן השקפת החיים און איז גאר וויכטיג אויסצוקלארן לזכות עם רב.

[רביה''ק זי''ע]

עיין בזבחים דף סא: בענין השיתין בבית שני שהבינו יותר טוב משלמה המלך איפה צריך להשים את השיתין. וגם בדף סב. בענין גודל המזבח, וז"ל רש"י שם: שלמה לא הבין לדרשו והם דרשוהו, והיא תשובה ניצחת למינים.

[הוגה]

כ'בין ערשט יעצט אנגעקומען צו לערנען די לעצטע מאמר און כ'האב זייער הנאה געהאט, בכלליות פונעם גאנצע סעריע. כ'האף אז ס'קומט יעצט א פרישע נושא. א גרויסע יישר כח!

[ארי נוהם]

ידידי רבי יצחק הלוי דמן עיר התויירה [tag]לעיקוואד[/tag] יצ"ו

כ'האב מיך אצינד אנגעשטויסן אין נאך א מקור צו "עליית הדורות".

די גמרא זאגט אין מסכת יומא מט ע"א, אז ר' יהושע בן לוי האט געפרעגט עפעס א גוטע שאלה אין לערנען (חפן ומת, מהו שיכנס אחר בחפינתו), און ר' חנינא וואס איז געווען עלטער פון אים און האט נאך געלערנט ביי ר' יהודה הנשיא, האט זיך אויסגעדרוקט דערויף [ע"פ מסקנת הגמ'] "שאילתו כשאילת הראשונים", דהיינו אז ער פרעגט אזוי גוט אז עס פאסט ווען פאר פריערדיגע צו פרעגן אזוי גוט.


ויתכן שאליה וקוץ בה, שמכאן גם ראי' שבד"כ הראשונים שואלים יותר טוב, ולכן התבטא בפליאה על שמצאנו שאלה אחת של האחרון ששאל כשאילת הראשונים.