מיינע העלדן

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מיין העלדען, מיינענדיג דערמיט מענטשען וועמען איך בין מקנא פאר זייערע מעלות און איך וואלט געוואלט האבען זייער מעלות זענען ווי פאלגענד, מיט פירושים.

ר' יונתן אייבשיץ,
פון אלס וואס מיר ווייסען פון אים, סיי אין לעגענדע און סיי פון זיין געדרוקטע זאכען, זעט מען א ריז אין פארשידענע געביטען. זיין אורים ותומים און כרתי ופלתי זענען שטיקער גאונות, וואס פרעגען די פשוט'סטע קשיאס און שטעלען אויף נייע סוגיות און סברות, און דערנאך איז ער זיי מכריח מיט אייזענע טשוואקעס. אבער דאס איז נישט די גאנצע זאך. דאס אז ער איז פונקט אזא ריז אין דרוש, ווי זיין דרוש ספרים עפענען ברייט די פסוקים און מדרשים און די לקח וואס ליגט אונטער די געשיכטעס און הלכות פון די תורה, איז עפעס אויסנאמליך. פארוואס מ'האט געדרוקט דער אוה"ח אין חומש און נישט דער תפארת יונתן ווייסט איין גאט. לדעתי זענען זיי אייניג. און נישט נאר דעם, נאר אין קבלה איז ער געווען אויסגעצייכענט ביז גאר, כידוע ליודעי היסטאריא. זיין כח אויפצושטעלען תלמידים, וואס בשעת דוחקו איז נאר דאס אים געשטאנען צום זייט, מיינט אז ער האט געהאט די כח זיך ארויס צו געבען אין אן אופן אז זיין תורה האט געהאט א קיום אויך. און צום לעצטען מעלה, דאס אז ער איז געווען א נרדף עצום, וואס לייבען און מלאכים האבען זיך אים אנטקעגען געשטעלט, און ער האט געוואוסט קלאר אז ער איז אומשולדיג, איז א הרגש וואס מ'קען נישט איבערגעבען. ווען אומער עס איז דא א שלעגעריי צווישען מענטשען, דער עיקר וואס עס שטערט איינער די צווייטער איז אז ער זעט עפעס אמת אין יענעמ'ס ווערטער. ווען נישט פאר דעם איז די הרגש צוקער זיס.
דער צוזאם שטעל פון אלע מעלות, נישט קיין צמצום צו איין מעלה, איז וואס וועקט מיר אויף.

דער חתם סופר,
דער חתם סופר איז אוממעגליך מגדיר צו זיין אין איין ווארט, און דוקא דאס איז זיין חשיבות. קיין שום זאך שטעקט נישט ארויס אין זיין פערזענליכקייט. ווען מ'קוקט נאר זיין תשובות, מיינט מען אז דאס איז זיין פאך, ווי אין געציילטע ווערטער מאכט ער סדר מיט א סוגיא, ער ברענגט ראיות תוך לשונו און פארענטפערט סתירות מיט איינציגע אותיות. און מ'וואלט געזאגט דיינו אויף אזא ריז מיט נאר די מעלה, אבער די חידושים על הש"ס, וואס לויפען אין גאר אן אנדערען גאנג, זענען אויך גענוג אים צו שטעלען אויף די מזרח וואנט. כהפנ"י בשעתו שטעלט ער אוועק וואס איז די עיקר אין יעדער סוגיא, ער ענטפערט די קשיאס וואס די ראשונים האבען אפגעלאזט און ער נעמט אחריות פאר זיין ווערטער. און צו דעם איז זיין כח הדרוש, ווי עס קען זיך דאכטען אז נאר דאס האט ער געטון אגאנצע טאג. די דקדוק הלשון פון דער דרשות חת"ס, און דער פארשידענהייט פון יסודות וואס ער האט געקענט אריין טייטשען, אין אן אופן וואס עס זעט נאך אויס אמת, איז עפעס וואונדערבאר. יא, די גמטריאות רעדען נישט אזויפיל צו מיר, אבער דאס איז נאר איין צד פון זיין ריזיגע פערזענליכקייט.

הרב משה פיינשטיין,
יעדער וואס זאגט א חידוש, מוז עס צו ערגעץ מצמצם זיין. ער ברענגט ראיות פון די סוגיא זעלבסט, און ער קריכט נישט אין דער פרעמד. אחוץ די מפלפלים וואס זייער חידושים זענען לכתחלה נישט געווידמעט צו פשט. דער דברות משה איז אן אויסנאם פון א ספר וואס איך קען נישט איר גלייכען אויף די גאנצע ספרים שאפע. א שטיקל תורה ביי ר' משה מוז זיין מוכרח ומבואר, אפשטאפענדיג אלע לעכער. ער ווייסט נישט פון אזעלכע ווערטער ווי 'אכמ"ל', ער נעמט אייביג אחריות פאר יעדער קשיא וואס איז מעגליך, שלא במקומו כבמקומו על דרך האמת. יא, זיין תשובות קוקען צומאל אויס מאדנע און נישט אויפגעוויזען, אבער דברות משה זאגט אונז וואס האט ביי אים געהייסען אויפגעוויזען (און טאקע ווען מ'איז אריין געטון אין א סוגיא אויף וואס ער האט א תשובה, און נאך דעם לערנט מען זיין ווערטער, איז עס פיל לייכטער צו דערגייען מהיכן דנתוני). דער כח וואס א מענטש קען האבען צו זיין זיכער מיט זיין פסקים און חידושים איז א זאך וואס באמת וואלט איך מקנא געווען פאר זיך אליינס. דאס וואלט געווען גענוג, אבער ווען מ'הערט און מ'ליינט וועגען זיין געוואלדיגע מדות טובות און איבערגעגעבענקייט פאר אנדערע, וואס קען צומאל ברענגען צו טרערען, וואלט מען געקענט אויף דעם אליינס שטעלען זיין גאנצע גדלות. און זיין כח הדרוש, וואס איז נישט אזוי באקאנט, איז נאך עפעס אויסנאמליך. די דרש משה איז נישט אזוי פאפולער, פונקט ווי דער דברות משה, ווייל עס איז זייער לאנג (מ'זעט דארט זאכען מימי בחרותו מיט גאנצענע מערכות אין דרוש כאחד הגדולים), און לעצטענס זענען ארויס געקומען קורצערע תורות זיינער, אבער די מעלה פון דרש משה האבען זיי נישט.

די צד השווה איז, א. א צוזאם שטעל פון פארשידענע מעלות, אז עס איז נישט מצומצם צו איין זאך, (צופיל גדולים, ובפרט לבית בריסק, שטאלצירען זיך מיט די צמצום זייערע, ווי זיי האבען זיך נישט ארויסגעשטעקט פון זייערע ד' אמות. איך גלייך מער די ברייטקייט פון די וואס האבען זיך נישט מצמצם געווען), ב. א צוגעבונדענקייט צום אמת אין די מעלות זייערע, וואס ווייזט אז די מעלות זענען אן אינטעגראלע חלק פון דער מענטש, נישט זיין דזשאב אלס רב\ראש ישיבה\מחבר ספרים.

[קל וחומר]

דער דמיון פון תפארת יונתן צום אוה"ח הק' איז מביא לידי גיחוך.

[מיימון]

זייער שיין ליטוואק. איין זאך שטערט מיך מיט ר' יונתן אז ער האט נישט אלעס אליין געשריבן. יערות דבש צב"ש איז נישט קיין פארגלייך צו תפארת יונתן. ווען איך האב אנטדעקט בימי נעורי דעם אוצר פון חתם סופר בכתב יד אוו זיך צוגעוואוינט דערצו האב איך שוין נישט געקענט אנקוקן די אנדערע מפי השמועה'ס (בפרט איז א חוצפה שאין כמותו אריינצורוקן שיר מעון אין חתם סופר). א לשון פון א גדול אליין וואס טוט פונקטליך ארויסברענגען אלעס וואס ער האט געמיינט איז נישט קיין פארגלייך צו כתיבת תלמידים. דערנאך קענסטו פאלאוען זיין מהלך דורכאויס אלע זיינע ספרים און פארשטיין סאך טיפער זיין כוונה.

לגבי אור החיים ווייס איך נישט. תיתי לי אז כהאב נאך קיינמאל נישט אריינגעקוקט דערין. אבער איך גלייב אז ווען דער בעל שם טוב זאל ווען האבן אן אפעיר מיט זרע ברך וואלט מען געלערנט שבת אינדערפרי זרע ברך הקדוש. נישט קיין חילוק וואס עס שטייט יא אדער נישט דארט.

[אספקלריה]

רב [tag]מיימון[/tag]
קודם כל א ייש״כ פאר אייער באשרייבאכצער איר ברענגט דא א וועלט פון השכלה וואס סווייזט אויך אז איר זענט פיין אויסגעקאכט און די סוגיות.
אינעם זעלבען צייט אויב מעג איך מעורר זיין,
אזוי ווי איהר שרייבט כמה פעמים קומט איר פון גאר א פארמאכט פלאץ וואס מהאט שטארק אינדערדריקט השכלה,און פארשטייט זיך אז דין גרמא ווען מעפענט זיך דא אויגען צו באקומען א אפשיי אויף כל הקדוש למקומך הנולד.
אבער אמאל איז גוט צו זיין אביעקטיוו,
אוחה״ק איז נישט און די וועלט פון אינטולעקט, סאיז אבער א ספר וואס רעדט שטארק צום נשמה און די זעעל, איך קען זיצען אויף א שטיקעל און מיין זעעל שאקעלט זיך, און פילע יודען שעפן לעבן פון זיין אופן ווי ער איז מעורר נפשות,איך זאג נישט אז דאס וואס מזאגט נאך פונעם בעש״ט געט נישט צו, אבער גיין זאגען אז זהו זה איז בעיני איגראנענץ.
סאיז אסאך מאל די טעות פון משכילים,צו זעען די וועלט פון א השכלה שטאנדפונקט, די מציאות איז , אז השכלה איז א נחלת היחיד, רוב פון די מענשטהייט, זענען מער פארנומען מיט חלקי הנפש שבאדם ווי מיט א השכלה.

[איך אויך]

אביסל איידעלער לשונות איבער אזעלכע הייליגע אידן וואלט נישט געשאדט. (צום הונדערסטן מאל: עס איז כלל נישט 'אויפגעקלערט' אדער 'קיהל'.)

לגבי שיר מעון, האבען טאקע אסאך געהאט טענות דערויף.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

א. דער דמיון פון דער אוה"ח און דער תפארת יונתן איז אין איין זאך. זיי ברענגען ארויס נייע יסודות אין די פשוטו של מקרא אבער נישט פשט לשם פשט, נאר ארויס ברענגען די לימוד פון די חומש אין א מחודש'דיגע אופן. יא, דער אוה"ח איז אפט מער לומדיש און הלכה'דיג און ער ברענגט מער מקורות פון חז"ל, אבער לגבי באלאנגען אויפ'ן פעידזש אלס א חלק פון די פשוט'ער לימוד המקרא, באלאנגען זיי אייניג.

ב. ביסט הייליג גערעכט וועגען די חילוק פון כתבי התלמידים און כתב יד הגאון עצמו. דער חת"ס איז exhibit no. 1 אין דעם, ווי זיין קיצורדיגע שפראך איז א ריזיגע חלק פון זיין חן. דער דרשות חת"ס איז גאנץ אנדערש פון די תורת משה פינף בענדער.

ג. איך לערן נישט אוה"ח שבת צופרי, אבער מ'מוז מודה זיין אז ער איז א חידוש פון א ספר, עס איז דא ווייניג בדומה לו. און איינער וואס וויל ארויס נעמען דער יר"ש פון דער חומש, דער השקפת התורה פון דער חומש און א יסוד אויף ווייטער צו פארשטייען, איז ער זייער נוצבאר.

ד. איך וועל ענק זאגען דער אמת, נישט תיתי לי, אבער דער זרע ברך האב איך קיינמאל נישט געזען. איך האב יעצט א קוק געטון דארט, און עס איז טאקע זייער שיין און זיס. ייש"כ [tag]מיימון[/tag]. קוקט'ס דא, די דרוק איז שענערע פון אינעווייניג ווי פון די שער בלאט.

[טאמבל סאס]

עטליכע פון מיינע נישט אזוי אידישע העלדן...

פיטאגרוס (מעטאמעטישן)

אפלטון (פיליזאף)

פאסקאל (מעטאמעטישן)

לייבניץ (פיליזאף)

קאנט (פיליזאף)

הענרי קאווענדיש (כעמיסט)

לודוויג באלטסמאן (פיזיסיסט)

דזשעימס קלערק מאקסוועל (מעטאמאטיקל פיזיקס)

ניקאלע טעסלא (סייענטיסט)

מאטעוויע פעטראוויטש בראנשטיין (פיזיסיסט)

קורט יאדעל (לאגישען)

אלען טורינג (מעטאמעטישן)

פאול דייראק (מעטאמעטישן)

פאול ערליך (ביאלאגיסט)

קלאוד שאנאן (מעטאמעטישן)

פאול ערדאס (מעטאמעטישן)

[berlbalaguleh]

טאמבל סאס: א קליינע שאלה. מיט וואס האט זיך ניקאלא טעסלא די מערסטע בארימט געמאכט...?!

[טאמבל סאס]

too general of a question. What do you mean?

[טאמבל סאס]

אלטערנעיטינג קורענטס? מחלוקת? איינזאמקייט?

[berlbalaguleh]

יא: א דאנק זיין ריסוירטש , צוזאמען מיט דזשארדזש וועסטינגהאוז. און א אידעלע מיט'ן נאמען שטיינמעטץ האבן מיר היינט א פארגעשריטענעם און פארשפרייטן עלקטריק דיסטריביושאן סיסטעם. וואס האט איינגעפאקט טאמאס עדיסאנ'ס דיירעקט קורענט סיסטעם. וועלכע האט נאר געקענט לויפן אויף גאר קורצע שטרעקעס. קען דער אלטערנעיטינג קוררענט סיסטעם געפיהרט ווערן אויף שטרעקעס פון טויזנטער מיילס. דורך טראנספארמערס. און היי וואלטידזש טרענסמישן ליינס...!

[וואלווי]

מיין העלדען, מיינענדיג דערמיט מענטשען וועמען איך בין מקנא פאר זייערע מעלות און איך וואלט געוואלט האבען זייער מעלות זענען ווי פאלגענד, מיט פירושים...

ליטוואק, כדי צו קענען ווערען אנגערופן "העלדן" אדער ווי אזוי די רופסט עס "איך וואלט געוואלט האבן זייער מעלות" וואלסטו געדארפט מער ארויס ברענגען זייער פערזענליכע מעלות און דער מהות פון דער העלד. דיין emphasis איז בעיקר די כח התורה פון אן אינטעלעקטעואלע שטאנדפונקט. חוץ פון עטליכע ווערטער דערמאנסטו נישט צופיל די גברא.

[berlbalaguleh]

אלטערנעיטינג קורענטס? מחלוקת? איינזאמקייט?

טאמבל סאס: די אלע 3 זענען ריכטיג. אבער מיט די ערשטע האט ער זיך די מערסטע אויסגעצייכנט. ער האט פארברענגט זיין גאנץ לעבן מיט דעם. ער האט געהאט תקופות וואס ער איז געווען אן עושר. אבער לסוף איז ער נעבעך געשטארבן איינזאם און ארים. דער חילוק פון איהם ביז טאמאס עדיסאן איז געווען אז עדיסאן האט אייביג געהאט אן אונטערשטע שורה. א יעדן געדאנק האט ער מיט עקשנות אויסגעפארשט און אדורכגעפיהרט. און צוגעברענגט צו א פראקטישן שטאפל....!

אן אינטרעסאנטן עפיזאד האט ער (ניקאלא טעסלא) געהאט. ווען ער איז אלס יונגער בחור אנגעקומען קיין ניו יארק. דורך עליס איילענד. איז ער געגאנגען זוכן ארבעט ביי עדיסאן. טאמאס עדיסאן האט פונקט דאמאלס געהאט א פראבלעם. ער האט געהאט א יאכט שיף וואס האט באלאנגט פאר דזשעי. פי. מארגאן (וואס איך האב א חשד האט געשטאמט פון ספרדי'שע אידן) וואס ער (עדיסאן האט אויסגעשטאט מיט א סאך עלעקטרישע לעמפלעך. און מארגאן מיט זיין משפחה זענען מיט דעם שיף ארומגעפארן איבער גאנץ מאנהעטן און די דזשוירסי שאור. און די אלע איינוואוינערס וועלכע זענען געזיצן ביי די ברעגעס פון ים, האבן געזעהן די שיף מיט די לייטס פארט אריבער. און זיי האבן געקוקט מיט שטארק קנאה. דאס האט איהם געגעבן גרויס סאטיספאקציע. אבער מיט די צייט זענען די עלעקטרישע לעמפלעך קאליע געווארן. ס'זענען געווען שארטס. און אנדערע פראבלעמען. און מארגאן, וועלכער איז געווען דער הויפט פינאנציער פון עדיסאן, האט שוין נישט געהאט קיין חשק ארומצופארן מיט די שיף. האט ער עס געברענגט צו עדיסאן כדי צו פאררעכטן. אבער עדיסאן איז געווען זייער שטארק פארנומען מיט זיינע אנדערע פראיעקטן. ..

ווען דער אימיגראנטישער בחור, טעסלא איז געקומען צו איהם זוכן ארבעט, האט ער איהם אנגעבאטן. און געזאגט אז אויב ער פאררעכט דעם עלעקטריקל סיסטעם אויפ'ן שיף וועט ער איהם געבן $5,000 דאללער. טעסלא האטציך גענומען צו די ארבעט. ביז א קורצע צייט איז די שיף שוין געווען פארראכטן. נאך שענער און בעסער ווי פריער. ווען טעסלא איז געקומען בעטן זיין געלט, האט איהם עדיסאן געענטפערט. אז ער האט נאר געמאכט א דזשאוק מיט צוזאגן אט דעם סכום. איז ניקאלא טעסלא אוועקגעגאנגען פון איהם. שפעטער האט ער אנגעטראפן דעם אינדזשעניר דזארדזש וועסטינגהאוז. און זיי האבן צוזאמען מיט דעם קליינטשיגן אידעלע שטיינמעץ, וועלכער איז געווען א דזשיניוס אין מאטעמאטיקס, אנגעהויבן ארבעטן אויף דעם אלטערנעיטינג קוררענט דזשענערעיטינג און דיסטריביושאן סיסטעם...!

די הויפט מעלה פון דעם עי. סי. סיסטעם איז אז מ'קען פראדוצירן די עלעקטריציטעט און אוועקשיקן אויף זייער ווייטע שטרעקעס. וואס ס'איז נישט מעגליך צו טון מיט דיירעקט קאררענט...!

נ.ב.: די אלע פאקטן און עפיזאדן זענען גענומען פון דעם בוך...Tesla...Man out of time...!

[הקטן]

כ'העט גראדע געטשעלענדזשד אפילו די ערשטע אפציע, נאר כ'האב נישט קיין געדולד צו א פרישע ויכוח (אמת? ער האט געזעהן אין געוויסע זאכן - כגון בראשית ברא כפשוטו - א יסודות'דיגע אמת שאינה ניתנת להפרכה מילא איז ביי איהם געווען ברור אז די אנדערע אפציע איז מופרך. לאגיק?

ניין, נישט לאגיש. איינער וואס האלט אויף סיי וואס אז ס'איז "לא ניתנת להפרכה" איז נישט אינטעלעקטואל יושר'דיג. ס'איז ביי מיר ברור אז אפילו דער רבוש"ע זאל זיך באווייזן און זאגן אז די רעפארמער זענען גערעכט, וואלט הרב מילער זיך ווייטער געשלאגן מיט זיי.

דענאך איז דא אזאלעכע וואס האלטן אז "בראשית ברא" איז זיכער נישט!
און דאס ביי זיי איז "לא ניתנת להפרכה"

אלע חשבונות, און זיכען דעם אמת, פאנגט זיך אן מיט א "בראשית ברא" דאס נישט!
וועלען זיין גרייט אנצינעמען אז עליענס פין ווייסעך וואו האבן אהערגעשטעט דער וועלט

[רביה''ק זי''ע]

ממילא איז וואס?

[טאמבל סאס]

א נייע העלד צוגעקומען צו מיין ליסטע פון העלדן.
Pierre de Fermat - א לויער און מעטעמעטישן

[מי אני]

כ'העט גראדע געטשעלענדזשד אפילו די ערשטע אפציע, נאר כ'האב נישט קיין געדולד צו א פרישע ויכוח (אמת? ער האט געזעהן אין געוויסע זאכן - כגון בראשית ברא כפשוטו - א יסודות'דיגע אמת שאינה ניתנת להפרכה מילא איז ביי איהם געווען ברור אז די אנדערע אפציע איז מופרך. לאגיק?

ניין, נישט לאגיש. איינער וואס האלט אויף סיי וואס אז ס'איז "לא ניתנת להפרכה" איז נישט אינטעלעקטואל יושר'דיג. ס'איז ביי מיר ברור אז אפילו דער רבוש"ע זאל זיך באווייזן און זאגן אז די רעפארמער זענען גערעכט, וואלט הרב מילער זיך ווייטער געשלאגן מיט זיי.

דאס רירט אן אין דעם שמועס.
‏

ר' אביגדור מ. איז א קלאסישע דוגמא פאר א פסעוודא-אינטעלעקטואל.

‏[tag]ריכטיג[/tag] שרייבן א ספר בדרך שאלה ותשובה ווי די שאלות ווערן געפרעגט און געפרעימט דורכ'ן בעל התשובה, איז פון די ערשטע סימנים פון א פסודא אינטעלעקטואל.

סאקראטעס? להבדיל, הכוזרי? ר' שלמה אבן גבירול? רמח"ל? שומר אמונים הקדמון? דיאלאג איז א נארמאלע אנגענומענע וועג פון שרייבן ביי אלע אינטולעקטואלן.

בזמנינו איז עס נישט אנגענומען.

ס׳איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען אין דעם אז עס איז געווען א קריסטליכע טעאלאג/פילאזאף בתקופת הגאונים וואס מ׳רופט פּסוּדאָ-דיוניסיוס וואס האט דאס גענומען נאך ווייטער. דאס איז וויבאלד זיינע ווערק האט ער אנגעגעבן בשם דיוניסיוס וואס איז געווען א תלמיד תלמידו פון אותו האיש און אן אנגענומענעם פיגור אין קריסטענטום. דער [עכטע] דיוניסיוס האט געלעבט בערך 500-600 יאר פאר אים.

דאס איז וואס די סטענפארד ענציקלאפעדיע פון פילאזאפיע זאגט בזה:

IMG_6779.jpg

[[NAMELESS]]

בזמנינו איז עס נישט אנגענומען.

נניח (איך דערמאן זיך יעצט לכה"פ איינס, Der Neuer Kuzari פון ד"ר אייזיק ברויער געדרוקט אין 1935 איבערגעזעצט אויף עברית בערך 10 יאר צוריק), ווערט ער צוליב דעם א פסעוודא אינטולעקטואל ווייל ער האט די חוצפה צו ניצן אן אומבאניצטע מעטאד (און ער שרייבט נישט ארויס קלאר אז דער אמעריקאנע אינג האט זיך נישט באמת געטראפן מיט דעם Sage אינעם פארק)? איך מיין אז אפילו היינט וועט זיך קיינער נישט איינרעדן אז דאס א ווירקליכע ויכוח.

הרב דר. מיכאל אברהם האט א פאר חדשים צוריק ארויסגעגיבן א סעריע פון דריי בענדער איבער גאט אידישקייט און הלכה געשריבן באופן ויכוח.