לענינו של דבר, מיין איך אז מען דארף קוקן בכלליות אויף דעם מהות פון דעם מענטש וואס טוט די מעשה רשעות/רציחה.
דאס הייסט אזוי, טאמער איז דער מענטש בעצם א וואוילער מענטש, ער האט א גוט הארץ, טוט מעשי חסד ווען אימער עס איז שייך, האט אין נאטור אהבת הבריות, נאר אמאל האט פאסירט א מעשה וואס לויט זיין רעליגיע דארף מען זיך אומגיין מיט אכזריות דערצו, דאן קען מען נישט האבן קיין טענות. דאס איז די וועלט, נישט אייביג קען מען און מעג מען זיין גוט צו יעדן. בפרט אז מען זעהט אז דער מענטש אז ביסודו א וואוילער, נאר די אומשטענדן האבן גורם געווען אז יעצט דארף ער גיין שלא כהרגלו און זיך באנוצן מיט רציחה, נישט ווייל זיין הארץ וויל עס, אדער ער ברענט פאר כעס אדער נקמה, נאר ווייל אורייתא קא מרתחא בי' (אדער להבדיל אן אנדער גלויביגער וואס זיין רעליגיע ברענט אים), דאן איז פאראן א 100 פראצענטיגע צד צו מלמד זכות זיין אויף אים, און נאר דאס קען מען אנרופן "רשעות לשם שמים", ווי דער קעפל פון אשכול לויטעט.
משא"כ אויב דער מענטש איז ביסודו א שלעכטער, ער איז א בחי' פון ועל חרבך תחי', ער פאסמאקעוועט זיך צו האקן קעפ אדער דינען אלס א תליין, ער קען קוים ווארטן מתי יבא פארברעכער לידי ואקיימנה, דאן איז די מעשה גאר אנדערש, דאס איז בכלל נישט קיין 'לשם שמים', אפילו ער טוט עס נאר ווען זיין רעליגיע הייסט אים, ווייל דאס איז רציחה לשם הנאת עצמו אונטערן שלייער פון רעליגיע.
עס איז ידוע די משל פון ר' ישראל סאלאנטער, דער חילוק פון א פרוי וואס דינגט א קאץ צו קעהר נעמען פון די מייזלעך ביי איר אינדערהיים און די קאץ זעלבסט, לכאורה, ביידע, די פרוי און די קאץ ווילן פארטיליגן די מייז.... נאר דער חילוק איז אז די פרוי וויל נישט די מייז זאל קומען בכלל, זי זאל פטור ווערן פון זיי מעתה ועד עולם, און דאן פטור ווערן פון דעם קעצל אויכעט; משא"כ די קאץ קוקט ארויס אז די מייזלעך זאלן נתרבה ווערן און ער וועט האבן צו עסן, אדרבה ער קוקט און לאקערט מתי יבא לידי......
ער האט דאס געזאגט צו מסביר זיין דעם חילוק פון אמת'ע קנאים לשם שמים צו די פאלשע קנאים, שלעכטע מענטשן וואס נוצן רעליגיע פאר א שלייער פאר זייערע מעשי רציחה און זיי זענען זיך מחי' צו קענען מוחה זיין, ווידעראום די אמת'ע קנאים זענען גוטע מענטשן וואס וואלטן נישט געוואלט אז מען זאל דארפן מוחה זיין, און ווען מען קען העלפן אנדערע מענטשן וועלן זיי אייביג זיין גרייט צו העלפן.
ווען מען נעמט למשל אזא מעשה פון פנחס בן אלעזר, וואס איז געווען אן איינמאליגע זאך לויט ווי די תורה האט געהייסן, און דער באשעפער האט אים אפילו באלוינט מיט "בריתי שלום" צו ווייזן אז ער איז בעצם א איש השלום נאר דא איז געווען אן איינמאליגע אויסנאם, קען מען דאס נישט פארגלייכן צו א רוצח, להבדיל אלף אלפי הבדלות. אפי' בי"ד וואס האט געמעגט הרג'ענען ווייס מיר דאך אז דאס איז געווען זייער זעלטן, אדרבה, מען האט געזוכט צו מהפך זיין בזכותו פון דעם נידון וויפיל עס איז שייך, און אפי' נאכדעם איז געווען ברור לו מיתה יפה וכו', ווי שוין אויסגעשמועסט אין מערערע אשכולות.
ווען מען נעמט אבער אן אראבער וואס איז פשוטו כמשמעו בלוט-דורשטיג, און איז זיך מחי' ווען אנדערע מענטשן ליידן, ווי מער ליידן אלס מער איז זיין הנאה, ווי מער בלוט גיסט זיך אלס מער נחת שעפט זיין קראנקע נפש, און ער זאגט אז ער טוט דאס "לשם אללאה", ווייס מיר אלע וויפיל אמת ליגט אין די ווערטער. און מיט דעם הינזיכט בין איך זיך שטארק מחלק מיט דברי ידידינו בענזשאמין הנ"ל, וואס האט געשריבן
בענדזשאמין פרענקלין האט געשריבן:אבער אודאי דער אייסיס מערדער קען זיין פונקט אזא נאבעלע פערזענליכקייט ווי להבדיל פנחס.
חס וחלילה צו פארגלייכן די צוויי, כרחוק מזרח ממערב...
זעלבסטפארשטענדליך אז עס איז נישט אלץ אזוי שווארץ-און-ווייס, אדער מזרח-מערב, עס איז פאראן אסאך מדריגות אינצווישן וואס מען דארף קענען מחלק זיין, ומי חכם ויבן את זאת, אבער לכאורה איז דאס דער שליסל מיט וואס צו מעסטן.
