א מאראלישע דילעמא, נרדפים און נישט רודפים

[מיימון]

מען פארציילט אז אינמיטן פון די שרעקליכע שואה האט א איד געפרעגט זיין רבי׳ן וואו איז דער אתה בחרתנו? האט ער געזאגט דאס אז מיר זענען די געהרג׳טע און נישט די רוצחים, דאס איז דער גרעסטער אתה בחרתנו.

די מעשה איז זייער שיין און זייער ריכטיג, און טוט זייער שיין אפשפיגלען דעם מצב פון די אידן אין זייער אייביגן גלות. עס האט זיך מיר אבער אריינגעכאפט א ווערימל פון ספיקות אין הארץ, נעמליך ווער זאגט?

אפגערעדט פון וואס מען גלייבט יא אדער נישט אין עולם הבא און נצחיות, איז די פראגע בלויז איבער מאראלישקייט. עס איז א דבר פשוט פאר יעדן אז עס איז ענדערש צו זיין פון די נרדפים ווי איידער צו זיין דער שרעקליכער מענטש וואס טוט דאס צו יענעם. אבער צומאל ווען מיר קוקן צוריק אין היסטאריע ווערט אביסל ביטער אויפן הארץ ווען מיר זעען אז למעשה האבן די געוועלטיגערס און באהערשערס אפגעשניטן בעסער ווי די ערליכע גערודפטע מענטשן. וואס האבן מיר פון זיין מאראליש און ערליך ווען יענער לאכט פון אונז?

לאמיר אוועקנעמען עולם הבא, לאמיר זיך מצייר זיין אז אויף יענע וועלט וועט מען נישט שטראפן דעם נאצי ווייל ער האט בלויז אויסגעפאלגט באפעלן און איז באמת געווען משוכנע אז ער טוט א גוטע זאך לטובת המין האנושי. וואס האבן מיר דעמאלטס געהאט דערפון?

די פראגע איז נישט בלויז טעארעטיש, ווען מיר האבן פארציילט אינדערהיים אז מען האט אונז געטשעפעט אין חדר האט מען אונז ווי גוט ערצויגענע עלטערן געענטפערט מאך זיך נישט וויסנדיג וועט ער אויפהערן. צומאל אבער ווילט זיך מיר זאגן מיין זון גיב אים צוריק. אמת אז א שלעכט ווילד קינד וואקסט אויף מיט פראבלעמען, אבער א געזונטע קאנפידענץ מיט א ביסל חוצפה מאכט אים מער הנאה האבן פונעם לעבן, כאטש נישט אזוי קלאסיש ערצויגן.

דער היינטיגער בעל הילולא האט ווי א איד אנגעזאגט אז עמיצער שפייט דיך אין פנים שטרעק אים אויס דיין צווייטן באק. אבער זיינע נאכפאלגערס האבן געלאזט אנדערע דאס מקיים זיין און עס איז זיי פיין געראטן. די נעבעכדיגע אידן דארט אין שטעטל זענען נאך היינט אראפגעקוקט און די קריסטן האבן א גוט לעבן. דאס ביסל וואס דער איד איז אנערקענט איז ווייל ער האט צוריקגעפראסקעט.

עס איז דא קהילות אדער חסידות׳ן וואס זענען גערודפ׳ט אדער אראפגעקוקט. איך פלעג אייביג ווארטן אויף דעם טאג וואס צדק און יושר וועט ארויפשווימען און זיך אננעמען פאר די בא'עוולטע. למעשה גייט די וועלט אן, די גרויסע קהילות זענען זיך ווייטער משתלט און ווער עס דארף עפעס מוז עס אליין נעמען. טא פארוואס זיך מאכן?

אפילו די נאציס זענען מסתמא בעסער אפגעקומען ווי די אידן. דייטשלאנד האט זיך הערליך צוריק אויפגעבויט. רוב נאציס האבן אויסגעלעבט די יארן בכבוד און מיט רייכקייט. די אידן זענען פארוואגלט געווארן און זיך געמוטשעט מיט פאוסט טראומא וואס איז אריבער עטליכע דורות. איך וואלט נאך אלס נישט געווארן קיין נאצי, אבער טעארעטיש בין איך אביסל מסופק, אפשר דארף מען טון וואס מען קען צו ארויסנעמען וואס מער פון דער וועלט ווי איידער צו אינוועסטירן אין נאבעלע מידות וואס וועט דיר גארנישט ברענגען?

ביטע העלפט מיר ארויס.

[רביה''ק זי''ע]

איך ווייס נישט וועגן די אנדערע נאציס, אבער היטלער אליינס האט זיך פיין אנגעליטן פון זיין מאראלישע אינסטינקט, ער שרייבט עס כמעט קלאר אין זיין בוך. ווען דו קוקסט אויף א ווידיאו ווי ער רעדט, קענסטו קלאר זען אז דער מענטש איז אינו מן היישוב. איך ווייס נישט צו וועגן זיין שווערע יוגנט, צו וועגן זיינע מאראלישע הארצעסענישן, צו ער איז סתם אזוי נישט געווען מיט אלעמען, מן הסתם א צאמשטעל פון אלע דריי. דער טענה אז ס'איז ענדערש צו זיין דער רודף ווי דער נרדף, איז טאקע נאנסענס בתפארתה. ווייל אויב וואלט איך געווען א נאצי, ווואלט איך עניטיים געקענט אראפלייגן דאס געווער, און זיך גיין לעבן א חיים טובים. אבער למעשה גערעדט, לוינט זיך נישט צו איגאנרירן די מאראלישע אינסטינקטן, פשוט פאר די הארצעסענישן וואס קומען מיט.

[טאמבל סאס]

ווען איך גיי אריבער די טרעין סטעישאנס און איך זע מענטשן וואוינען אויפן גאס אין די קעלט, און אדורכגייענדיג די בתי מדרשים טרעף איך עס נישט, יעצט אבער, אויף א קראצמעך אינדערנאכט טוטצעך צדקה אקציעס אין אלע טשוירטשעס פאר די היימלאזע מכל מקומות שהם אפגעזען און ביי אונז יו"כ אויפדערנאכט, דערמאן איך מיר, נעמט מען צוזאם פאר'ן רעבינס מוסדות בלויז, טראכט איך צומיר אצינד, ווער ווייסט, אפשר זענען אונז די רודפים... רודפים בשב ואל תעשה; וידוע דצדקה תציל ממות.

[טאמבל סאס]

דער אמת איז, די וועלט איז דאך א פיזישע וועלט נאך אלעמען. נו וואס ווילסטו, א פאלק וואס איז אזוי געליגן אין סייענס און ערפינדונג האט פלוצלונג גענוצט אלע זייערע ענערגיע און רעסורסן צו ערצייגן כלים אונז צו פארלענדן, ווי אזוי האסטו געוואלט מיר זאלן זיי בייקומען? מיט גמראס און פני יהושעס אין די הענט? אזויפיל יא די וואס האבן זיך אויסגעלערנט בעפאר ווי אזוי צו ליידן, מקבל זיין יסורים באהבה, האבן אויסגעהויכט זייערע נשמות אין די גאז קאמערן מיט טענץ און געזאנג אבער אהן קיין סייענס און נומערעסי, זע איך נישט קיין שאנסן - אין א מציאות'דיגע וועלט צו געווינען שונאים וואס קומען מיט כלים של ישות. (עקסקיוז די פאן) איך בין בטוח אז די אידישע לויערס, מאכערס און געזעץ געבער אין די דעקעידס בעפאר די צווייטע וועלט קריג האבן מיט זייערע כלים של דופי, אנגעטוהן אונזערע פארציע רדיפות פאר די עלטערן פון די קומענדיגע דור נאציס אזוי אז עווענטועל איז קיינער קיינעם גארנישט שולדיג געבליבן - גאט פירט זיך א וועלטל.

[טאמבל סאס]

איך ווייס נישט וועגן די אנדערע נאציס, אבער היטלער אליינס האט זיך פיין אנגעליטן פון זיין מאראלישע אינסטינקט, ער שרייבט עס כמעט קלאר אין זיין בוך. ווען דו קוקסט אויף א ווידיאו ווי ער רעדט, קענסטו קלאר זען ווי דער מענטש איז טראומאטייזד. דער טענה אז ס'איז ענדערש צו זיין דער רודף ווי דער נרדף, איז טאקע נאנסענס בתרפארתה. ווייל אויב וואלט איך געווען א נאצי, ווואלט איך עניטיים געקענט אראפלייגן דאס געווער, און זיך גיין לעבן א חיים טובים. אבער למעשה גערעדט, לוינט זיך נישט צו איגאנרירן די מאראלישע אינסטינקטן, פשוט פאר די הארצעסענישן וואס קומען מיט.

זאג מיר, וואו האסטו זיך געלערנט פיסיכילאגיש אפלערנען פענימער פון 80 יאר צוריק אויף שווארץ און ווייסע ווידיאו, אויכעט אין הכתב והמכתב? א נייע מעשה, ביסט אזוי זיכער אז אלע האבן הארץ עסענישן?

פערצופאל האב איך ערגעץ געלייענט לעצטנס איז די פריילינס וועלכע האבן געארבעט אין איינע פון היטלער'ס רעזורט ערטער האבן שפעטער געגיבן אינטערוויאוס וואו זיי האבן געזאגט אז ער איז געווען גאר א פערסנעיבל און רוהיגע מענטש און נישט געשפארט קיין קאמפלימענטן - זיך אייביג פאראינטרעסירט צו זיי ווערן שיין געטריעט און זיך שטענדיג באדאנקט. א ריעל דזשענטלמען.

[רביה''ק זי''ע]

א נייע מעשה, ביסט אזוי זיכער אז אלע האבן הארץ עסענישן?

ליין איבער, כ'האב קלאר געזאגט אז איך בין נישט זיכער. אויף היטלער ווייס איך, ווייל ער שרייבט עס אין זיין בוך.

[וואלווי]

.

[וואלווי]

א נייע מעשה, ביסט אזוי זיכער אז אלע האבן הארץ עסענישן?

ליין איבער, כ'האב קלאר געזאגט אז איך בין נישט זיכער. אויף היטלער ווייס איך, ווייל ער שרייבט עס אין זיין בוך.

פערצופאל האב איך ערגעץ געלייענט לעצטנס איז די פריילינס וועלכע האבן געארבעט אין איינע פון היטלער'ס רעזורט ערטער האבן שפעטער געגיבן אינטערוויאוס וואו זיי האבן געזאגט אז ער איז געווען גאר א פערסנעיבל און רוהיגע מענטש און נישט געשפארט קיין קאמפלימענטן - זיך אייביג פאראינטרעסירט צו זיי ווערן שיין געטריעט און זיך שטענדיג באדאנקט. א ריעל דזשענטלמען.

פאר אייך הארן ביידע:

ס'דא א בוך פון די איינציגסטע יוגענט חבר פון היטלער וואס ברענגט ארויס די מערסטע די נאטורליכע מהות זיינע. כ'האב עס דורך געליינט, און אזוי פול קענעך זאגען אז ער שרייבט עס פון היבש א רעספעקטואל פערספעקטיוו ואעפ"כ קומט היטלער שטרק ארויס ווי א נערווען געליטענע ווילדע משוגענער וואס האט נישט סאשעלייזד מיט קיין איינעם, זיך געהאלטן פאר א געלערנטער ארטיסט, און א משוגענער כעסן.

[וואלווי]

הנה:

[קאצקע ציקער]

.

[berlbalaguleh]

איך ווייס נישט וועגן די אנדערע נאציס, אבער היטלער אליינס האט זיך פיין אנגעליטן פון זיין מאראלישע אינסטינקט, ער שרייבט עס כמעט קלאר אין זיין בוך. ווען דו קוקסט אויף א ווידיאו ווי ער רעדט, קענסטו קלאר זען אז דער מענטש איז אינו מן היישוב. איך ווייס נישט צו וועגן זיין שווערע יוגנט, צו וועגן זיינע מאראלישע הארצעסענישן, צו ער איז סתם אזוי נישט געווען מיט אלעמען, מן הסתם א צאמשטעל פון אלע דריי. דער טענה אז ס'איז ענדערש צו זיין דער רודף ווי דער נרדף, איז טאקע נאנסענס בתפארתה. ווייל אויב וואלט איך געווען א נאצי, ווואלט איך עניטיים געקענט אראפלייגן דאס געווער, און זיך גיין לעבן א חיים טובים. אבער למעשה גערעדט, לוינט זיך נישט צו איגאנרירן די מאראלישע אינסטינקטן, פשוט פאר די הארצעסענישן וואס קומען מיט.

רביה"ק זי"ע: מ'דארף דאס צוטיילן אין 2 חלקים. די נאציס אליין און זייער אויפפיהרונג איז געווען אז זיי זענען געווען די רודפים. אבער היטלער איז געקומען צום דייטשן פאלק פון אן אנדערע פאזיציע. זיין אפיעל איז געווען אז זיי זענען נרדפים. דורך די ווערסאיי טריעטי. וועלכע האט זיי שטארק געשטראפט. מיט אוועקנעמען זייערע קאלאניעס אין אפריקע. און מאכן דאס דייטשע פאלק צאלן שווערע געלטער פאר קאמפענסאציע. אלס שטראף פאר'ן אנהייבן די ערשטע וועלט מלחמה. און אויך אוועקנעמען די רהיין געגנט פאר זיי . און עס געבן פאר פראנקרייך. וואס די אלע זאכן האבן גורם געווען א שווערע אינפלאציע און א שווערן עקאנאמישן מצב. און ער האט זיי צוגעזאגט אז ער גייט פאררעכטן די אלע זאכן. ס'איז בכלל געווען אן אומזיכערע צייט אין דייטשלאנד. ווייל די קאמוניסטן האבן זיך אויך זייער געשטארקט. דאס איז לכאורה דער תירוץ פארוואס דאס דייטשע פאלק איז מיטגעגאנגען מיט אדאלף היטלער אויף אזא ברייטן פארנעם...!

דער פאקט אז דייטשלאנד האטציך זייער שיין אויפגעבויעט נאך די 2'טע וועלט מלחמה דארף אונז נישט שטערן. ווייל א יעדער איד דארף צו וויסן (די וועלכע גלייבן אין די זאכן. ש.א. עקסקלודעד.) אז ווען דער טאג פון דעם גרויסן דין וחשבון וועט קומען וועט דאס דייטשע פאלק באצאלן זייער א טייערן פרייז פאר זייערע זינד פון אמאל און פון היינט אקעגן דאס אידישע פאלק. נישט נאר איך זאג עס. נאר רעוורענד דזשאן העיגי. דער גרויסער אוהב ישראל און ציוני זאגט עס אויך. ער טענה'ט אז בבוא יום הגדול והנורא וועט דייטשלאנד אויך זיין איינע פון די פעלקער וועלכע וועללן צאללן זייער א הויכן פרייז. ווייל זיי העלפן נאך היינט אויך פאר איראן און אנדערע שונאי ישראל צו עררייכן דעם אטאם און אנדערע שעדליכע כעמיקאלע געווער. גענוצט צו ווערן (ח") אקעגן יודן...!

[רביה''ק זי''ע]

ס'שטייט אז לעתיד לבוא וועט די באשעפער שטראפן אלע גוים ווייל זיי האבן געטשעפעט די אידן, האט קלויזענבורגער רב געפרעגט, מילא די גוים וואס האבן טאקע געטשעפעט אידן, אבער וואס האט די גוי פון עטיאפיע שלעכט געטון? פארדעם טאקע האט די באשעפער געמאכט די UN, די פאראייניגטע פעלקער צו רודפ'ן אידן, אזוי וועט זיך קיינער נישט קענען ארויסדרייען...

[berlbalaguleh]

דער אמת איז, די וועלט איז דאך א פיזישע וועלט נאך אלעמען. נו וואס ווילסטו, א פאלק וואס איז אזוי געליגן אין סייענס און ערפינדונג האט פלוצלונג גענוצט אלע זייערע ענערגיע און רעסורסן צו ערצייגן כלים אונז צו פארלענדן, ווי אזוי האסטו געוואלט מיר זאלן זיי בייקומען? מיט גמראס און פני יהושעס אין די הענט? אזויפיל יא די וואס האבן זיך אויסגעלערנט בעפאר ווי אזוי צו ליידן, מקבל זיין יסורים באהבה, האבן אויסגעהויכט זייערע נשמות אין די גאז קאמערן מיט טענץ און געזאנג אבער אהן קיין סייענס און נומערעסי, זע איך נישט קיין שאנסן - אין א מציאות'דיגע וועלט צו געווינען שונאים וואס קומען מיט כלים של ישות. (עקסקיוז די פאן) איך בין בטוח אז די אידישע לויערס, מאכערס און געזעץ געבער אין די דעקעידס בעפאר די צווייטע וועלט קריג האבן מיט זייערע כלים של דופי, אנגעטוהן אונזערע פארציע רדיפות פאר די עלטערן פון די קומענדיגע דור נאציס אזוי אז עווענטועל איז קיינער קיינעם גארנישט שולדיג געבליבן - גאט פירט זיך א וועלטל.

טאמבל סאס: דו האסט במחילת כבודך א ביסל א פארקרומטן קוק אויף די גאנצע היסטאריע פון די אידן ווס. די נאציס, ימ"ש. (אפשר זאלל איך אויף די אידן אויך שרייבן, ימ"ש. פשוט אלס באלאנס...?!). אויב דו וועסט דיך א ביסל אינטרעסירן אין די היסטארישע השתלשלות פון די נאצישע פארטיי בכלל, וועסטו זעהן אז פונקט דאס פארקערטע איז דער אמת. די אסימילירטע אידן אין דייטשלאנד זענען געווען זייער העפליך צו די אלגעמיינע דייטשע באפעלקערונג. און די זעלבע דייטשן וועלכע זענען געווארן געטרייע נאציס האבן זיך אויסגעדרייט אקעגן די אידן. און זיי האבן פארגעסן אלע טובות וואס די אידן האבן געטון פאר זיי. זיי האבן זיי ארויסגעהאלפן אין זייער שווערן עקאנאמישן מצב. און נאך אנדערע טובות...!

ס'וואלט כדאי געווען א דו זאלסט זעהן די מאווי וועלכע הייסט.."האלאקאוסט"...!

[פרייוויליג]

לאמיר אוועקנעמען עולם הבא, לאמיר זיך מצייר זיין אז אויף יענע וועלט וועט מען נישט שטראפן דעם נאצי ווייל ער האט בלויז אויסגעפאלגט באפעלן און איז באמת געווען משוכנע אז ער טוט א גוטע זאך לטובת המין האנושי. וואס האבן מיר דעמאלטס געהאט דערפון?

אפילו די נאציס זענען מסתמא בעסער אפגעקומען ווי די אידן. דייטשלאנד האט זיך הערליך צוריק אויפגעבויט. רוב נאציס האבן אויסגעלעבט די יארן בכבוד און מיט רייכקייט. די אידן זענען פארוואגלט געווארן און זיך געמוטשעט מיט פאוסט טראומא וואס איז אריבער עטליכע דורות. איך וואלט נאך אלס נישט געווארן קיין נאצי, אבער טעארעטיש בין איך אביסל מסופק, אפשר דארף מען טון וואס מען קען צו ארויסנעמען וואס מער פון דער וועלט ווי איידער צו אינוועסטירן אין נאבעלע מידות וואס וועט דיר גארנישט ברענגען?

ביטע העלפט מיר ארויס.

דו שרייבסט: לאמיר אוועקנעמען עולם הבא, און נאכדעם שרייבסטו: לאמיר זיך מצייר זיין אז אויף יענער וועלט. האסט דאך געזאגט אוועקצונעמען עוה"ב, סא וויאזוי קענסטו זיך מצייר זיין אז אויף יענער וועלט וועט מען נישט שטראפן?

לאמיר דיך געבן מיין צוויי סענט.

דו פרעגסט עסענשעלי, צדיק ורע לו, רשע וטוב לו. דער אידעלע כאפט מכות רצח, און דער נאצי לעבט זיך שיין אויס די יארן, וויאזוי ארבעט דאס?

קיין שום ענטפער וועט דיך נישט צופירדנשטעלן אן אריינברענגן די קאמפאנענט פון "יענער וועלט". ווייל טאמער די מענטשליכער אויג פארשטייט נישט וויאזוי דער רשע האט זיך געקענט ארויסדרייען פון יוסטיץ, מוז ער ווערן בארואיגט, אז אויף יענער וועלט ווערט ער געברענגט צו יוסטיץ.

אבער לאמיר ארויסנעמען עוה"ב פאר א מאמענט, און פראבירן צו פארשטיין די קשיא. א סך אנדערע האבן דאס אנגערירט אינעם דערנעבעדיגן אשכול.

קיין עכטער ענטפער איז נישטא. אבער די בעסטע ענטפער וואס איך האב נאר אמאל געזען, איז אין די פאלגענדע קליפ פון ר' יונתן סאקס - איך האב אנגעשטעלט די ווידיאו ביי די מינוט. זייער אינטערסאנט.

ר' יונתן זאגט צווישן אנדערע: ווען איך האב אנגעהויבן צוריפלעקן אויף די האלאקאוסט, האב איך פארלוירן א צווייטער סארט faith, און דאס איז די faith אין די מענטשהייט, איך האב פארלוירן faith אין א ריינע סעקולערע ציוויליזאציע. זיינע ווערטער האט אינוואדירט מיינע געוויסנביסן אויף א שרעקליכע אופן.

איך בין אבער צוגעקומען צו די החלטה, אז אין די וועלט: Nobody gets away with anything

יעדער באצאלט א פרייז פאר זיינע מעשים. אפילו דו וועסט זען א דייטש וואס לעבט זיך אויס שיין זיינע יארן. ווייסטו נישט זיין פיזישע מצב. עס קען זיין אז זיין גאנצע גענעראציע וועט ווערן אפגעמעקט אין אפאר יאר. עס קען זיין אז שרעקליכע בייזע קאשמארן האבן אים געיאגט ביז צו זיין לעצטער אטעם. דו קענסט נישט וויסן אויב ווען היטלער איז געשטארבן, איז ער געשטארבן אין א לאנגע ברוטאלע טויט מיט יסורים נוראים. עס קען זיין אזויפיל זאכן, וואס עס איז נישט באקאנט פאר קיינעם. יעדער באצאלט א פרייז! נישט אייביג זעט מען עס גראד, נישט אייביג זעט מען עס בכלל. אבער יוסטיץ איז אזא זעלבסט-נאטורליכע פּראָקוראָר וואס נעמט עווענטועל נקמה אין יעדעם.

איך זאג דאס נישט, ווייל איך וויל מיך טרייסטן, אז שלעכטע מענטשן באקומען א שטראף. (אויך גוטע מענטשן ליידן, אבער דאס נעמט נישט אוועק פון קענען זיין עדות אן א שיעור מאל באבוד רשעים) איך זאג דאס ווייל מ'זעט דאס. מ'דארף נאר לעבן גענוג לאנג צו זען אז די וועלט איז נישט קיין הפקר וועלט אין טערמס פון יוסטיץ.

די איינציגסטער ענטפער איז: Nobody gets away with anything

[טאמבל סאס]

פערצופאל האב איך ערגעץ געלייענט לעצטנס איז די פריילינס וועלכע האבן געארבעט אין איינע פון היטלער'ס רעזורט ערטער האבן שפעטער געגיבן אינטערוויאוס וואו זיי האבן געזאגט אז ער איז געווען גאר א פערסנעיבל און רוהיגע מענטש און נישט געשפארט קיין קאמפלימענטן - זיך אייביג פאראינטרעסירט צו זיי ווערן שיין געטריעט און זיך שטענדיג באדאנקט. א ריעל דזשענטלמען.

https://www.haaretz.com/amp/jewish/on-h ... -1.5246661

[וואלווי]

פערצופאל האב איך ערגעץ געלייענט לעצטנס איז די פריילינס וועלכע האבן געארבעט אין איינע פון היטלער'ס רעזורט ערטער האבן שפעטער געגיבן אינטערוויאוס וואו זיי האבן געזאגט אז ער איז געווען גאר א פערסנעיבל און רוהיגע מענטש און נישט געשפארט קיין קאמפלימענטן - זיך אייביג פאראינטרעסירט צו זיי ווערן שיין געטריעט און זיך שטענדיג באדאנקט. א ריעל דזשענטלמען.

https://www.haaretz.com/amp/jewish/on-h ... -1.5246661

סארי, אבער בעסיידס פאר איין מעיד וואס האט אביסעל הערצה צו היטלער דארט אלס א בעסערע פערזאן ווערט נישט דערמאנט קיין ווארט פון וואס די האסט געשריבן אין דעם ארטיקל.

[מיימון]

די קשיא גייט נאך פיל טיפער ווי איך האב געמיינט. בעצם רירט עס אן די גאנצע נקודה פון מאראל אן א תורה. איז דא אזא זאך? אויב יא פארוואס? פארוואס זאל איך זיך אפהאלטן פון הרגנען א מענטש ווען דאס ברענגט מיר תועלת און קיינער גייט נישט וויסן, און אויב נאר וועגן געוויסנביסן, אויב דער תועלת איז שטארקער דערפון?

מיר זענען אויסגעלערנט אז מאראלישקייט האט א חשיבות בפני עצמו אפילו ווען קיינער ווייסט נישט בלויז ווייל דאס איז ריכטיג און גוט, אבער איך קלער אז אן עפעס א עולם הבא קען דאס נישט ארבעטן.

[וואלווי]

אבער איך קלער אז אן עפעס א עולם הבא קען דאס נישט ארבעטן.

פארוואס?

עלעבארעיט פליז.

[פרייוויליג]

די קשיא גייט נאך פיל טיפער ווי איך האב געמיינט. בעצם רירט עס אן די גאנצע נקודה פון מאראל אן א תורה. איז דא אזא זאך? אויב יא פארוואס? פארוואס זאל איך זיך אפהאלטן פון הרגנען א מענטש ווען דאס ברענגט מיר תועלת און קיינער גייט נישט וויסן, און אויב נאר וועגן געוויסנביסן, אויב דער תועלת איז שטארקער דערפון?

מיר זענען אויסגעלערנט אז מאראלישקייט האט א חשיבות בפני עצמו אפילו ווען קיינער ווייסט נישט בלויז ווייל דאס איז ריכטיג און גוט, אבער איך קלער אז אן עפעס א עולם הבא קען דאס נישט ארבעטן.

viewtopic.php?f=13&t=804&hilit=%D7%A0%D7%99%D7%98%D7%9C

[רביה''ק זי''ע]

הוי מתפלל בשלומה של הארצעסענישן, שאלמלא מוראה איש את רעהו חיים בלעו.

[מי אני]

די קשיא גייט נאך פיל טיפער ווי איך האב געמיינט. בעצם רירט עס אן די גאנצע נקודה פון מאראל אן א תורה. איז דא אזא זאך? אויב יא פארוואס? פארוואס זאל איך זיך אפהאלטן פון הרגנען א מענטש ווען דאס ברענגט מיר תועלת און קיינער גייט נישט וויסן, און אויב נאר וועגן געוויסנביסן, אויב דער תועלת איז שטארקער דערפון?

מיר זענען אויסגעלערנט אז מאראלישקייט האט א חשיבות בפני עצמו אפילו ווען קיינער ווייסט נישט בלויז ווייל דאס איז ריכטיג און גוט, אבער איך קלער אז אן עפעס א עולם הבא קען דאס נישט ארבעטן.

די שאלה רירט אן די דעבאטע איבער מאראל ריעליזם; צו מאראל איז א מושג וואס מ׳קען (אין א וועג) קוואנטיפיצירן במציאות ממש (איך מיין נישט מאטעריאליסטישע ״ישות״ כמובן, נאר א ״פאקט״ לכשלעצמו) אדער נישט. אויף דעם העלפט נישט קיין סאך אפילו אז מ׳נעמט אן דעם צד אין די יוטיפרא דילעממא אז ג-ט קומט פאר מאראל און ער׳ז דאס קובע. ווייל אויף דעם אליין דארף איך דאך ווייטער א הנחה אז אים דארף מען צו פאלגן. (אויף די נושא האט דוד הום געזאגט זיין באקאנטע כלל אז אן איז איז נישט מעצמו מכריח א דארף. ועיין ג״כ ערך נאטורעליסטיק פאללאסי/אפענע-ענדעד שאלה מדר. מור.)

אגב, בנוגע דאס אז אימאראלישע מעשים ברענגען א תועלת, זענען דא וואס זאגן אז פסייכאפעטי, וואס דאס קומט דאך מיט מיט אימאראלישע געפירעכצער, איז צושטאנד געקומען עוואלוציאניש דורך דעם וואס די טרעיט איז געווען פאר זיי בענעפישעל (ווען עס זענען דא גענוג אנדערע ״נארמאלע״ סאציאלע מאראלישע מענטשן (וואס איז אליין צושטאנד געקומען דורך עוואלוציע עפ״י דר. דניאל דעננעט) צו נעמען עדווענטעדזש פון).

[מי אני]

IMG_6601.jpg

דר. דניאל פראנק אין זיין הקדמה צום איבערזעצונג פון רבינו סעדיה גאון׳ס ספר האמונות והדעות.

[מי אני]

דער אמעריקאנער פילאזאף דר. יאשיה׳ רויס האט געהאלטן אז דאס וואלידיטי פאר מאראל קומט דורך ״געטריישאפט פאר געטריישאפט״. דהיינו, עס קומט אפיר ווייל מ׳האט א געפיהל פון געטריישאפט פאר א מענטש׳נס גרופע׳ס צאמארבעט און דאס וואס מאכט אז עס זאל זיך פארבעסערן. אבער די געטריישאפט, הגם עס איז באציהט זיך צו דעם מענטש׳נס פערזענליכע גרופע בפרט, דארף עס אבער זיין ״לשם געטריישאפט״ בכלליות, מיינענדיג על הכלל כולו פונעם פארבעסערונג פונעם עגרעגעיט פון אלע גרופעס. והיינו להוציא ווען געטריישאפט צו די דעסקריפטיוו מאראלן פונעם אייגענעם גרופע טוהט מאכן צושטאנד קומען אן (אומפראפארציאנאלע) אומאראלישע געפירעכץ צו אנדערע גרופעס. (איך פארשטיי אז אויף דעם אליין קען מען פרעגן ״ומאן יימר אז מען דארף און עס איז בעסער/ריכטיג צו זיין געטריי [ובפרט אויף די סארט וועג און אפטייטש?״ ואפשר איז דאס נאך א געדאנק אין ״אמונה״ וואס קען אויך מיינען ״געטריי״.)