רעדן מיר אידיש אדער ענגליש?

[רביה''ק זי''ע]

Judeo-french די שפראך פון רש"י.

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: ייש"כ. דער וויקיפעדיע זאגט טאקע אז אין די יודעא צרפתי (פראנצויזיש) שפראך זענען דא זייער ווייניג היברו ווערטער. משא"כ. אין לאדינא. וואס איז א געמיש פון ספאניש מיט לשון הקודש ווערטער אויף א העכערן פראצענט. קומט אויס אז די ווערטער פון רש"י זענען אויף גאר א הויעכן פראצענט אריגינאלע ווערטער אין פראנצויזיש. נאר דער טעם פארוואס רש"י האט געברענגט פראנצויזישע ווערטער מיט לשון הקודש אותיות. אבער מיט דעם פראנצויזישן גראמאטיק און סינטאקס, האביך געהערט, איז ווייל רש"י האט נישט געוואלט אריינשרייבן לאטיינישע אותיות אין א חומש...! אבער דאס איז איינס פון די שוועריגקייטן וואס דער עוורידזש לערנער פון רש"י האט מיט דעשיפרירן די ..."מיסטעריעזע"... פראנצויזישע ווערטער. ווייל מ'ליינט דאס מיט דעם גראמאטיק פון לשוה"ק. אבער איינמאל מ'קען די-קאודן די בלע"ז ווערטער פארשטייט מען די מיינונג פון רש"י הונדערט מאל בעסער...!

איך וועלל נאר (איבער) ברענגען איין משל. פון פ' ויגש. וואו ס'שטייט אין פסוק .."וישמע בית פרעה"...זאגט רש"י אין זה בית ממש. אז מ'מיינט נישט בריקס פון פרעה'ס הויז האבן געהערט. נאר דאס הויזגעזונט. פי'. די אלע מענטשן וועלכע האבן זיך געדרייט ביי פרעה אין הויז. אזוי ווי די באדינערס...! ברענגט רש"י א ווארט מישנד"ה בלע"ז. קומען עטליכע אזוי גערופענע .."מפרשים"... אזוי ווי ארטסקראלל. און זיי זאגן ...(פאלש) פשט. אז אין אלט פראנצויזיש הייסט א הויז...מישנד"ה... דאס איז פאלש וועגן עטליכע טעמים. ערשטנס רש"י'ס פונקציע איז נישט צו דינען אלס א דיקשאנערי. און צווייטנס דאס געט גארנישט צו צום פשט...! נאר דער ריכטיגער פשט איז אין די היינטיגע גערעדטע שפראך. דאס איז א צוזאמענשטעל פון 2 ווערטער...Maison De...= The House of...!
Like saying..."The house of Windsor"... Does not mean the physical house of brick and mortar. But the people who are part of the household. Like the servants...!

[רביה''ק זי''ע]

שטאט אדער שטאק?

מען שפרעכע ניכט אידיש אין מיינע קלאססע!

[berlbalaguleh]

Judeo-french די שפראך פון רש"י.

רביה"ק זי"ע: איך בין א ביסל מחולק מיט וויקיפעדיע. (איך מעג?). נישט מיט אלעם. נאר מיט די באהויפטונג אז די פראנקא-אידישע שפראך ...צרפתית"...איז וואס רש"י ז"ל האט ארויסגעברענגט אין זיין פירוש על התורה. פאר א פשוט'ן טעם. ווייל די מערסטע ווערטער פון די בלע"ז קאטעגאריע שטימען מיט די היינטיגע מאדערן גערעדטע פראנצויזישע שפראך... די אלע ווערטער איבער וועלכע איך האב געשריבן, האביך פריער אדורכגעקוקט אין א גוטן פראנצויזיש-ענגלישן דיקשאנערי. און אויך דורך גוגל טרענסלעיט. און די מערסטע (99.9%) פאללן אריין אין די מאדערנע , קאנטעמפארערי פראנצויזיש...!

א קליינעם סעמפל פון אט די ווערטער אדער פסוקים. איז אין פ' וישב. אויפ'ן פסוק ..."ויט אליה יהודה". זאגט רש"י ..."דישטורני"ר"...דאס שרייבט מען אין פראנצויזיש...De(s)tourner = making a detour...!

אין פ' ויגש. אויפ'ן פסוק ..."וישמע בית פרעה"... זאגט רש"י לא בית ממש...און ער ברענגט דעם בלע"ז ווארט..."מישנד"ה"...דאס איז אייגנטליך 2 ווערטער...Maison De...which means...The House of...(Household of that family. Meaning all the servants. like cooks, janitors and stable minders.)

אויך וואו רש"י ברענגט בלעז"ן אויפ'ן גאנצן פסוק..."המבלי אין קברים במצרים"...האביך געטשעקט א יעדעס ווארט. און ס'איז צוגעפאסט צו די היינטיגע פראנצויזישע שפראך...!

[רביה''ק זי''ע]

פון דער אנדערע זייט, זענען דא פיל ווערטער וואס רש"י ברענגט, וועלכע האבן נישט קיין שייכות מיט פראנצויזיש. לויט די טעאריע שטימט עס זייער גוט, פונקט אזויווי אידיש-דייטש איז בעצם דייטש, מיט אביסל פון אנדערע שפראכן, די זעלבע מיט אידיש-פראנצויזיש.

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: אבער די אנדערע ווערטער וועלכע זענען נישט פראנצויזיש זענען קלארע ווערטער אין די אנדערע שפראכן וואס רש"י האט געשריבן. למשל ווי ספאניש און ענגליש. די סעמפל ווערטער פון ענגליש און ספאניש האביך שוין עטליכע מאל געברענגט. סיי אין נ"ך. אן סיי אין די גמרא.

אבער דאך. איין פאל וועלל איך ברענגען. די גמ' אין מס' כתובות (כ'מיין דף סא. ע"ב.) רעדט וועגן די ארבעט וואס א פרוי דארף טון אין שטוב. זאגט די גמ' אז אפילו אויב זי ברענגט אריין א סאך געלט. דארף זי נאכאלץ טון עפעס אן ארבעט כדי נישט צו צוקומען צו בטלה. ווייל בטלה מביאה לידי שיעמום. זאגט רש"י אז זי קען עוסק זיין אין דעם..."געים"... וועלכער הייסט ..."אישקקי"...דאס ליינט זיך נישט ווי איש-קאקי...לאל...!נאר דאס איז א פראנצויזיש ווארט פאר דעם שאך שפיעל. . הנקרא טשעסס...! מ'זאגט עס ארויס...עי-שעקק(ע)...!
Chess in French is called...Echeque...ay-sheque...!

דאס איז א ריין פראנצויזיש ווארט וואס ווערט ארויסגעזאגט מיט דעם פראנצויזישן גראמאטיק. כאטש ס'איז געשריבן מיט אל"ף בי"ת...!

[רביה''ק זי''ע]

זיי טענהן אז רש"י האט נאר גענוצט איין שפראך, פונקט אזויווי אין אידיש זענען דא ווערטער פון שפאניש, ענגליש און א טוץ אנדערע שפראכן, אזוי איז אויך געווען מיט אידיש-פראנצויזיש. דאס שטימט אסאך בעסער ווי אז ער האט גענוצט יעדן מאל א צווייטן שפראך.

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: ס'איז מעגליך אז דיין טעאריע איז ריכטיג. אבער דער פאקט איז אז די געמיש פון שפראכן איז נישט אויף קיין רעגולערן אופן. איך האב נישט קיין פונקטליכע סטאטיסטיקס וויפיהל פראצענט פון די ווערטער וואס רש"י איז מפרש זענען אין די 2 אנדערע שפראכן (ענגליש און ספאניש/לאטין). אבער ס'איז זייער א קליינער פראצענט. מסתמא נישט מער ווי איין פראצענט. אויב דיין טעאריע וואלט געווען ריכטיג. וואלט עס געדארפט צו זיין פיהל א העכערער פראצענט...!

אני הקטן האב אן אנדערע טעאריע. אז רש"י האט באקומען קארעספאנדענס פון די אנדערע מדינות. ווי ענגלאנד און שפאניע/איטאליע. און ער האט געענטפערט פאר די אנפרעגערס אין זייער לאנד'ס שפראך...!

[רביה''ק זי''ע]

לעז בכלל האט זיך געהאלטן זייער שטארק צום אריגינעלן פראנצויזיש, ס'האט אפילו נישט געהאט קיין סאך ווערטער פון לשון הקודש. אנדערש ווי אידיש, וואס האט זייער אסאך ווערטער פון אנדערע שפראכן אריינגערעכנט לשון הקודש. ס'געווען בערך אזא בחינה ווי די יעקישע אידיש, וואס איז געווען כמעט ריין דייטש מיט אביסל א אידישן פלעוואר.

[רביה''ק זי''ע]

פארגלייך פון נייעס באריכטן אין די גערמאנישע שפראכן - ענגליש, דייטש, נעדערלאנדיש, שוועדיש, אפריקאנס, דעניש, נארוועגיש, אידיש, לוקסעמבורגיש, אייסלענדיש און פאראוער.

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: זייער אינטרעסאנט: איך פארשטיי נישט די אלע שפראכן. אבער איך בין זיכער אז די אלע שפראכן אפילו זיי האבן ענליכקייטן איינע צו די אנדערער (גערמאנישע שפראכן) זענען אבער פון איין אינטעגראלער שפראך אדער דיאלעקט. אידיש איז אבער אנדערש. ווייל דאס באשטייט פון א געמיש פון פיהל פארשידנארטיגע שפראכן. וואס איז א סימפטאם און א צייכן פון די אידישע וואנדערונגען...!

די אונטערלאגע פון אידיש איז דייטש. מיט לשון הקודש ווערטער. און אויך א גרויסער פראצענט פון פראנצויזישע ווערטער (כאטש פארבויגן און פארדרייט פון די אריגינאלע אויסשפראך). אויך א געוויסער פראצענט פון סלאווישע ווערטער וואס די אידישע איינוואנדערער האבן אויפגעפיקט אין לויף פון די יארן...!

[רביה''ק זי''ע]

באמת שטאמען אלע שפראכן פון איין שפראך וועלכעס האט עוואלווט איבער טויזענטער יארן אויף טויזענטער שפראך-פאמיליעס, שפראכן און דיאלעקטן, צווישן די שיטות וואס איז געווען די דאזיגע ערשטע שפראך זענען לשה"ק, טאמיל, סאנסקריט, אראביש און proto-human language.

[רביה''ק זי''ע]

List of English words of Yiddish origin

א גאנצע וויקיפעדיע בלאט! איינער איז געווען עכט לאנגווייליג.