הנץ החמה / שקיעת החמה

[משה געציל]

שוין א לענגערע צייט וואס איך פראביר צו פארשטיין פארוואס רוב לוחות ווען זיי שרייבן דעם זמן פון די נץ זענען זיי זיך מתייחס צום הנה״ח, אין אידיש הנץ - דאס שפראצונג, משא״כ ווען מען שרייבט פונעם שקיעה שרייבט מען שקה״ח אין אידיש שקיעה - איינזינקונג אן דעם ה׳ בעפאר וואס וואלט זיך געליינט השקיעה - דאס איינזינקונג, מאי שנא?

[געפילטע פיש]

ווייל די וועג ווי דער עולם זאגט עס, הנץ מיט א פתח הא, אדער די נץ איז א טעות, די הא איז א חלק פונעם ווארט, און מ'דארף דאס זאגן מיט א קמץ הא.

[זר זהב]

אינטערעסאנט קיינמאל נישט געוואוסט דערפון. איך הער קיינעם נישט זאגן מיט א ה' בכלל. מ'זאגט "דער נץ"

[משה געציל]

ווייל די וועג ווי דער עולם זאגט עס, הנץ מיט א פתח הא, אדער די נץ איז א טעות, די הא איז א חלק פונעם ווארט, און מ'דארף דאס זאגן מיט א קמץ הא.

דער ה׳ איז פון די שורש? וואס טוט זיך מיט כפורחת עלתה ״נצה״ (וישב מ׳ י׳), דער שורש דארט איז נישט נץ?

[דבילה]

ווייל די וועג ווי דער עולם זאגט עס, הנץ מיט א פתח הא, אדער די נץ איז א טעות, די הא איז א חלק פונעם ווארט, און מ'דארף דאס זאגן מיט א קמץ הא.

דער ה׳ איז פון די שורש? וואס טוט זיך מיט כפורחת עלתה ״נצה״ (וישב מ׳ י׳), דער שורש דארט איז נישט נץ?

דער ה' פונ'ם "הנץ" איז די ה"א הידועה וואס קומט פאר א שם דבר, נישט די ה' פון "הפעיל". והא ראיה וואס משה געציל ברענגט וואס דאס שטעלט קלאר ארויס דעם נ' אלץ דעם פ"א הפועל.

[געפילטע פיש]

קוק דא ווי אזוי ס'איז געפינטעלט אויבן, און הערה 1. טעות נפוצה היא לקרוא למועד זה כ"נץ החמה", אך למעשה ה-"ה" היא חלק מן המילה ואיננה ה' הידיעה. (השוו לשיר השירים ז יג – "הנצו הרימונים")
דאס איז א איינגעגעסענע עם-הארצות.

[דבילה]

קוק דא ווי אזוי ס'איז געפינטעלט אויבן, און הערה 1. טעות נפוצה היא לקרוא למועד זה כ"נץ החמה", אך למעשה ה-"ה" היא חלק מן המילה ואיננה ה' הידיעה. (השוו לשיר השירים ז יג – "הנצו הרימונים")
דאס איז א איינגעגעסענע עם-הארצות.

האביך נישט ריכטיג פארשטאנען "הנצו". איז דער הא נישט א הא תמוה?

[דבילה]

קוק דא ווי אזוי ס'איז געפינטעלט אויבן, און הערה 1. טעות נפוצה היא לקרוא למועד זה כ"נץ החמה", אך למעשה ה-"ה" היא חלק מן המילה ואיננה ה' הידיעה. (השוו לשיר השירים ז יג – "הנצו הרימונים")
דאס איז א איינגעגעסענע עם-הארצות.

האביך נישט ריכטיג פארשטאנען "הנצו". איז דער הא נישט א הא תמוה?

לשון המנחת שי:

מצאתי בס' דקדוק ישן כ"י שצד"י הנצי בדגש במקום אות החסרה כמו הנצצו ובספרים שבידינו אין בהם דגש ושרשו נצה.

לערנט ער דעך קלאר אז דער הא איז נישט פונ'ם שורש.

[דבילה]

קוק דא ווי אזוי ס'איז געפינטעלט אויבן, און הערה 1. טעות נפוצה היא לקרוא למועד זה כ"נץ החמה", אך למעשה ה-"ה" היא חלק מן המילה ואיננה ה' הידיעה. (השוו לשיר השירים ז יג – "הנצו הרימונים")
דאס איז א איינגעגעסענע עם-הארצות.

בד"וו, דאס איז א קלאסישע דוגמא ווי ס'איז וויכטיג צו קוקן אויף די מקורות פון וויקי. אויף דעם פאל שטייט דעך "דרוש מקור"...

[געפילטע פיש]

די נץ וואס די פסוק רעדט דא איז נישט "די שפראצינג", נאר א בלום.

רש"י צייכענט צו א פסוק אין ישעיה י"ח ה
מצודות ציון דארט זאגט ""נצה" - הוא כעין פרח וגדול ממנו וכן נאמר והיא כפורחת עלתה נצה (בראשית מ')"
מלבי"ם ""פרח, נצה". יש אילנות שהפרח קודם להציץ כמו השקדים ודומיהם, וע"כ תמצא במטה אהרן ויוצא פרח ויצץ ציץ, ומזה המין מדבר פה במליצתו, ויש אילנות שהנץ יוקדם להפרח, וע"כ אמר לקמן (כז) יציץ ופרח ישראל:"

זע אויך דא און דא.

[געפילטע פיש]

קוק דא ווי אזוי ס'איז געפינטעלט אויבן, און הערה 1. טעות נפוצה היא לקרוא למועד זה כ"נץ החמה", אך למעשה ה-"ה" היא חלק מן המילה ואיננה ה' הידיעה. (השוו לשיר השירים ז יג – "הנצו הרימונים")
דאס איז א איינגעגעסענע עם-הארצות.

בד"וו, דאס איז א קלאסישע דוגמא ווי ס'איז וויכטיג צו קוקן אויף די מקורות פון וויקי. אויף דעם פאל שטייט דעך "דרוש מקור"...

איך וואלט נישט גענומען בלינדערהייט פון וויקי, איך האב דאס געהערט פון א תלמיד חכם וואס טוט אסאך אין זמנים.

[משה געציל]

די נץ וואס די פסוק רעדט דא איז נישט "די שפראצינג", נאר א בלום.

רש"י צייכענט צו א פסוק אין ישעיה י"ח ה
מצודות ציון דארט זאגט ""נצה" - הוא כעין פרח וגדול ממנו וכן נאמר והיא כפורחת עלתה נצה (בראשית מ')"
מלבי"ם ""פרח, נצה". יש אילנות שהפרח קודם להציץ כמו השקדים ודומיהם, וע"כ תמצא במטה אהרן ויוצא פרח ויצץ ציץ, ומזה המין מדבר פה במליצתו, ויש אילנות שהנץ יוקדם להפרח, וע"כ אמר לקמן (כז) יציץ ופרח ישראל:"

זע אויך דא און דא.

דער אבן עזרא צייכנט צו דעם פסוק וואס דו האסט פריער געברענגט פאר הנץ-שפראצונג, עלתה נצה- כמו הנצו רמונים.

[משה געציל]

די נץ וואס די פסוק רעדט דא איז נישט "די שפראצינג", נאר א בלום.

רש"י צייכענט צו א פסוק אין ישעיה י"ח ה
מצודות ציון דארט זאגט ""נצה" - הוא כעין פרח וגדול ממנו וכן נאמר והיא כפורחת עלתה נצה (בראשית מ')"
מלבי"ם ""פרח, נצה". יש אילנות שהפרח קודם להציץ כמו השקדים ודומיהם, וע"כ תמצא במטה אהרן ויוצא פרח ויצץ ציץ, ומזה המין מדבר פה במליצתו, ויש אילנות שהנץ יוקדם להפרח, וע"כ אמר לקמן (כז) יציץ ופרח ישראל:"

פון דאס וואס רש״י צייכנט צו נצה - הוא כעין פרח, איז נאכנישט מוכרח אז עס טייטשט נישט שפראצינג, פונקט ווי פרח מיינט א בלום הגם פרח טייטשט וואקסן דאך רופט מען אן א בלום פרח ע״ש וואס עס וואקסט, וה״ה לנצה טראץ וואס עס טייטשט שפראצן דאך רופט מען אן דער בלום על שמה וויבאלד עס שפראצט.

[דבילה]

די נץ וואס די פסוק רעדט דא איז נישט "די שפראצינג", נאר א בלום.

רש"י צייכענט צו א פסוק אין ישעיה י"ח ה
מצודות ציון דארט זאגט ""נצה" - הוא כעין פרח וגדול ממנו וכן נאמר והיא כפורחת עלתה נצה (בראשית מ')"
מלבי"ם ""פרח, נצה". יש אילנות שהפרח קודם להציץ כמו השקדים ודומיהם, וע"כ תמצא במטה אהרן ויוצא פרח ויצץ ציץ, ומזה המין מדבר פה במליצתו, ויש אילנות שהנץ יוקדם להפרח, וע"כ אמר לקמן (כז) יציץ ופרח ישראל:"

זע אויך דא און דא.

אבער באמערק אז ווען דער מליץ וויל נוצן דעם "נצה" אלץ א פועל טוט ער ערזעצן דעם נ' מיט א יו"ד און מאכט דערמיט "יציץ" נישט "ינץ", ד.ה. אז דער י' פארנעמט יעצט דעם פלאץ פונ'ם "פא" (פעל) און דער צד"י בלייבט אלץ דער ע' (פעל). ביטע קער זיך אום צו דעם ת"ח און זאג עם אז דבילה איז מיט עם מחולק...

[געפילטע פיש]

איך קען מיך מיט ענק נישט טענה'ן ווייל איר קענט דיקדוק בעסער ווי מיר, אין אנדערע ווערטער, איך קען נישט קיין דיקדוק... איך האב נאר איבערגעזאגט וואס כ'האב געהערט פון איינער וואס קען און ליגט אין זמנים און לוחות.
איך האב געטראפן א שמועס דערוועגן אין חדרי, אט איז א ציטאט.

מתוך מילון "רב-מילים":
הסבר מלא לצירוף הָנֵץ החמה שם ז'

1. ספרותית זריחת השמש.
• הוא השכים קום ויצא לדרכו עם הנץ החמה.

2. (בהלכה) הזמן המדויק של זריחת השמש. לזמן זה יש השלכה על קביעת אורך היום, זמני התפילות ושאר המצוות שמקיימים אותן דווקא ביום ולא בלילה.
• "זמנה [של קריאת המגילה בפורים] כל היום, מהנץ החמה עד סוף היום" (שולחן ערוך, אורח חיים תרפז א).

[משה געציל]

איך קען מיך מיט ענק נישט טענה'ן ווייל איר קענט דיקדוק בעסער ווי מיר, אין אנדערע ווערטער, איך קען נישט קיין דיקדוק... איך האב נאר איבערגעזאגט וואס כ'האב געהערט פון איינער וואס קען און ליגט אין זמנים און לוחות.
איך האב געטראפן א שמועס דערוועגן אין חדרי, אט איז א ציטאט.

מתוך מילון "רב-מילים":
הסבר מלא לצירוף הָנֵץ החמה שם ז'

דער שרייבער פון בחדרי איז ביי מיר פונקט ווי דער שרייבער פון וויקי, ווי אויך האב איך נישט געטראפן דארטן איינער זאל ערווענען דעם פסוק עלתה ״נצה״ וואס ווי געשריבן אויבן שרייבט דער אבן עזרא קלאר אז עס איז פון דער זעלבער שורש פון הנצו רמונים.

[אליהועיני]

ברשותכם, לאמיר אביסל סדר מאכן. געפילטע איז אייגנטליך גערעכט אז נץ איז א טעות. די ה"א איז נישט ה"א הידיעה, נאר ה"א הפעיל. עס איז ווירקליך א חלק פון ווארט, פונדעסטוועגן איז די ה"א נישט פון שורש. נישט קיין סתירה. פארהאן חלקי התיבה וואס זענען נישט פון שורש, אף על פי כן זענען זיי א חלק פון ווארט. די ה"א איז פון סימני הפעל.
ווייטער די ה"א פון נצה איז א חלק פון ווארט, אבער אויך דא איז די ה"א נישט פון שורש, נאר סימן הנקבה (און פארמאגט א מפיק). דער שורש פון נץ איז נ.י.צ. (די יו"ד איז נסתר)
[אנטשולדיג פארן שוואך יידיש שרייבן, איך בין ליידער א סאברע].

[שמעקעדיג]

[אנטשולדיג פארן שוואך יידיש שרייבן, איך בין ליידער א סאברע].

ליידער?

[משה געציל]

ברשותכם, לאמיר אביסל סדר מאכן. געפילטע איז אייגנטליך גערעכט אז נץ איז א טעות. די ה"א איז נישט ה"א הידיעה, נאר ה"א הפעיל. עס איז ווירקליך א חלק פון ווארט, פונדעסטוועגן איז די ה"א נישט פון שורש. נישט קיין סתירה. פארהאן חלקי התיבה וואס זענען נישט פון שורש, אף על פי כן זענען זיי א חלק פון ווארט. די ה"א איז פון סימני הפעל.
ווייטער די ה"א פון נצה איז א חלק פון ווארט, אבער אויך דא איז די ה"א נישט פון שורש, נאר סימן הנקבה (און פארמאגט א מפיק). דער שורש פון נץ איז נ.י.צ. (די יו"ד איז נסתר)
[אנטשולדיג פארן שוואך יידיש שרייבן, איך בין ליידער א סאברע].

אין אנדערע ווערטער, דער ה׳ איז א יסוד נופל? מקור לזה?

[איחוד פעלד]

עס קען זיין א טעות צו שרייבען נץ, א קורצער גוגל זיך, אדער אין היברא באקס ווייזט אז מען האט געשריבען נץ אהן די הא, פאר די לעצטע הונדרעט אן דרייסיג יאר לכל הפחות. איך האב נישט געהאט קיין צייט צו זוכען לענגער. עס איז דא נאך משלים פין טעותים וואס מען האט געשריבען. למשל ראשי ישיבות, איז א טעות, אבער מען שרייבט אזוי גאר לאנג. (הערשל ציג שרייבט וועגען דעם).

[אליהועיני]

ברשותכם, לאמיר אביסל סדר מאכן. געפילטע איז אייגנטליך גערעכט אז נץ איז א טעות. די ה"א איז נישט ה"א הידיעה, נאר ה"א הפעיל. עס איז ווירקליך א חלק פון ווארט, פונדעסטוועגן איז די ה"א נישט פון שורש. נישט קיין סתירה. פארהאן חלקי התיבה וואס זענען נישט פון שורש, אף על פי כן זענען זיי א חלק פון ווארט. די ה"א איז פון סימני הפעל.
ווייטער די ה"א פון נצה איז א חלק פון ווארט, אבער אויך דא איז די ה"א נישט פון שורש, נאר סימן הנקבה (און פארמאגט א מפיק). דער שורש פון נץ איז נ.י.צ. (די יו"ד איז נסתר)
[אנטשולדיג פארן שוואך יידיש שרייבן, איך בין ליידער א סאברע].

אין אנדערע ווערטער, דער ה׳ איז א יסוד נופל? מקור לזה?

די ה"א איז נישט א יסוד נופל, זי איז כלל נישט פון יסוד (שורש). דער יסוד נופל איז גאר די יו"ד, ווי איך האב געשריבן. די ה"א פון הנץ איז סימן הפעל, און די ה"א פון נצה איז סימן הנקבה.