למעשה, האב איך בחירה?

[אישתישבי]

איך גלייב אין ידיעה, ממילא איז נישט מעגליך קיין בחירה כפשוטו.

ידיעה און בחירה זענען בכלל נישט קיין סתירה, ס'איז סתם א נארישע פילאזאפישע קשיא, וואס איז יא שווער איז די קשיא פון הכרח און בחירה. ווען ס'קומט צו אויפווייזן מציאות השם זענען די אלע פילאזאפן קאמפסגרייט מיט פולע באקציינער אז every effect has a cause, אבער ווען ס'קומט צו בחירה כאפן זיי א שטילשווייגעניש. פארוואס ס'איז אזוי וועל איך לאזן פאר א צווייט מאל.

קודם כל איז עס נישט א נארישע קשיא.
ושנית, רוף עס ווי אזוי די ווילסט, טאמער מען גלייבט אין הנהגת הבורא בכל רגע וכל דבר, איז בחירה נישט מעגליך.

[חתן בחור]

איך גלייב אין ידיעה, ממילא איז נישט מעגליך קיין בחירה כפשוטו.

ידיעה און בחירה זענען בכלל נישט קיין סתירה, ס'איז סתם א נארישע פילאזאפישע קשיא, וואס איז יא שווער איז די קשיא פון הכרח און בחירה. ווען ס'קומט צו אויפווייזן מציאות השם זענען די אלע פילאזאפן קאמפסגרייט מיט פולע באקציינער אז every effect has a cause, אבער ווען ס'קומט צו בחירה כאפן זיי א שטילשווייגעניש. פארוואס ס'איז אזוי וועל איך לאזן פאר א צווייט מאל.

קודם כל איז עס נישט א נארישע קשיא.
ושנית, רוף עס ווי אזוי די ווילסט, טאמער מען גלייבט אין הנהגת הבורא בכל רגע וכל דבר, איז בחירה נישט מעגליך.

ס׳איז נישט קיין קלוגע קשיא כי לא מחכמה שאלת זאת.

די קשיא איז שייך נאר טאמער די האלטסט אז אונז מיט׳ן באשעפער געפונען זיך אויפן זעלבען שטאפל. די בורא האט באשאפען די גאנצע וועלט די גאנצע יוניווערס מיט אלע אירע פיזיקס און לאגיק. ביי אונז איז נישט מעגליך ידיעה און בחירה, ביים באשעפער׳ס לעוועל איז עס ניטאמאל א קשיא.

[הקטן]

[

רב דעסלערס נקודת הבחירה האב איך געהערט אויף א טעיפ פין רב שלעזינגער (ווען ער איז געווען פאפולער), ער זאגט בערך אז א געווענליכע איד וועט נישט האבן קיין יצה"ר ארויף צו לייגן א טאפ טשולענט אויף דער פייער שבת, אבער רוקען דער טשולענט פין דא צו דארט (אויף א אופן וואס מען טאר נישט) דארט קיין זיך שוין יא מאכן א יצה"ר)

אױב דאס איז זיין פאנטש ליין, האט עס נישט אזוי ווייט מיט אונזער שמועס דא.

דער ראי' פין דער סאקאטיק איז אז לדעתו האט ער א בחירה, און אונז אלע ווייסען קלאר אז ער האט נישט
מאן ימר אז ער האט נישט א יעדע רגע זאכן וואס ליגט אין זיין הענט בוחר צי זיין? זאל ער נאר ארויסשטעקען דו צינג פאר דיר אדער אויך געבען א גיטע שפיי (ראגירען צי דיר מיז ער, און אויף דעם האט ער נישט קיין בחירה)
און דער גזירה שוה איז, אז אונז "נארמאלע מענטשן" זענען אויך משוגע, און קענען זיך אויך נישט איינהאלטן.

זיכער, אז געוויסע זאכן קענען מיר זיך נישט אנהאלטן (ר' צדוק שרייבט די זעלבע), אבער די לעצטע בייס האסטו נישט געמיסט געבן, און דאס איז געווען דיין נקידה וואו די האסט געהאט בחירה.

און טאמער עפעס איז א ראי' פין רב דעסלערס תורה אז בחירה עקזיסטירט נישט.
רב דעסלער האט זיכער פארשטאנען אנדערש
ווייל לדעתו איז דא איין נקודה וואס דארט האט ער א בחירה, קומט אויס אז קיין עונש וועט מען נישט באקומען נאר אויף געציילטע זאכען וואס זענען געוועהן אין דער קליינער נקודה, פין דער נקודת הבחירה.
יא, נא איז וואס?
דו האסט געמיינט אז דער מתמיד בטבע קימט זיך די זעלבע שכר וואו דער מיט ADHD פאר לערנען א האלבע שעה?
לפום צערא אגרא האט נישט רב דעסלער מחדש געווען!


וכן דער ווארט פין צדיקים לגבי דער רצון דרצון, לדעתם איז נישטא קיין בחירה, נאר אויף דער רצון דרצון, און אויך דעם וועט מען דן זיין. גארנישט מער. איבריג צו זאגען אז דאס נעמט אוועק דער גאנצער אויפטוה פין בחירה מסביר צו זיין שכר ועונש.
בכלל נישט.
רבי ער האט מיך געוואלט שלאגן!
ווער זאגט?
ווייל ער האט מיר געגעבן א פאטש.
חשב אדם לעשות מצוה, ונאנס ולא עשאה, מעלה עליו הכתוב כאילו עשאה.

[רביה''ק זי''ע]

.

[אישתישבי]

[

רב דעסלערס נקודת הבחירה האב איך געהערט אויף א טעיפ פין רב שלעזינגער (ווען ער איז געווען פאפולער), ער זאגט בערך אז א געווענליכע איד וועט נישט האבן קיין יצה"ר ארויף צו לייגן א טאפ טשולענט אויף דער פייער שבת, אבער רוקען דער טשולענט פין דא צו דארט (אויף א אופן וואס מען טאר נישט) דארט קיין זיך שוין יא מאכן א יצה"ר)

אױב דאס איז זיין פאנטש ליין, האט עס נישט אזוי ווייט מיט אונזער שמועס דא.

דער ראי' פין דער סאקאטיק איז אז לדעתו האט ער א בחירה, און אונז אלע ווייסען קלאר אז ער האט נישט
מאן ימר אז ער האט נישט א יעדע רגע זאכן וואס ליגט אין זיין הענט בוחר צי זיין? זאל ער נאר ארויסשטעקען דו צינג פאר דיר אדער אויך געבען א גיטע שפיי (ראגירען צי דיר מיז ער, און אויף דעם האט ער נישט קיין בחירה)
און דער גזירה שוה איז, אז אונז "נארמאלע מענטשן" זענען אויך משוגע, און קענען זיך אויך נישט איינהאלטן.

זיכער, אז געוויסע זאכן קענען מיר זיך נישט אנהאלטן (ר' צדוק שרייבט די זעלבע), אבער די לעצטע בייס האסטו נישט געמיסט געבן, און דאס איז געווען דיין נקידה וואו די האסט געהאט בחירה.

און טאמער עפעס איז א ראי' פין רב דעסלערס תורה אז בחירה עקזיסטירט נישט.
רב דעסלער האט זיכער פארשטאנען אנדערש
ווייל לדעתו איז דא איין נקודה וואס דארט האט ער א בחירה, קומט אויס אז קיין עונש וועט מען נישט באקומען נאר אויף געציילטע זאכען וואס זענען געוועהן אין דער קליינער נקודה, פין דער נקודת הבחירה.
יא, נא איז וואס?
דו האסט געמיינט אז דער מתמיד בטבע קימט זיך די זעלבע שכר וואו דער מיט ADHD פאר לערנען א האלבע שעה?
לפום צערא אגרא האט נישט רב דעסלער מחדש געווען!


וכן דער ווארט פין צדיקים לגבי דער רצון דרצון, לדעתם איז נישטא קיין בחירה, נאר אויף דער רצון דרצון, און אויך דעם וועט מען דן זיין. גארנישט מער. איבריג צו זאגען אז דאס נעמט אוועק דער גאנצער אויפטוה פין בחירה מסביר צו זיין שכר ועונש.
בכלל נישט.
רבי ער האט מיך געוואלט שלאגן!
ווער זאגט?
ווייל ער האט מיר געגעבן א פאטש.
חשב אדם לעשות מצוה, ונאנס ולא עשאה, מעלה עליו הכתוב כאילו עשאה.

געוואלדיג הקטן (צו הגדול)

האלט איר אויך אז קיין בחירה אויף תרי"ג מצוות איז נישטא, נאר אויף געוויסע קליינע נקודות. קומט אויס אז לדעתו איז אויך נישטא קיין שכר ועונש אויף רובא דרובא מצות און עבירות, נאר אויף אפאר קליינע נקודות.

איז אין וואס קריגען מיר זיך דא?

לדעתי איז נאך מער, אפילו די פאר קליינע נקודות וואס דארט איז כלומר'שט יא דא א בחירה, איז אויך נישט אזוי, ווייל אלע דעות קדומות און המשכות אויף דער זייט צו אויף דער זייט קומען פין פריערדיגע גורמים וואס האבען אריין געלייגט דער מענטש אין דער פאזיציע, און די גורמים האט ער זיך נישט אליין בוחר געוועהן, ממילא איז דער בחירה אויך פאלש.

[אישתישבי]

וכן דער ווארט פין צדיקים לגבי דער רצון דרצון, לדעתם איז נישטא קיין בחירה, נאר אויף דער רצון דרצון, און אויך דעם וועט מען דן זיין. גארנישט מער. איבריג צו זאגען אז דאס נעמט אוועק דער גאנצער אויפטוה פין בחירה מסביר צו זיין שכר ועונש.
בכלל נישט.
רבי ער האט מיך געוואלט שלאגן!
ווער זאגט?
ווייל ער האט מיר געגעבן א פאטש.
חשב אדם לעשות מצוה, ונאנס ולא עשאה, מעלה עליו הכתוב כאילו עשאה.

תנו רבנן: אישה הפרם וה' יסלח לה, באשה שהפר לה בעלה והיא לא ידעה הכתוב מדבר, שהיא צריכה כפרה וסליחה. וכשהיה מגיע רבי עקיבה אצל פסוק זה היה בוכה: ומה מי שנתכוון לעלות בידו בשר חזיר ועלה בידו בשר טלה טעון כפרה וסליחה, המתכוון לעלות בידו בשר חזיר ועלה בידו בשר חזיר על אחת כמה וכמה. (נזיר כג.)

איך פארשטיי נישט דער דמיון פין כוונה לדבר עבירה.

אבער לאמיר ממחיש זיין דער ענין, נעם א פרייע אין ארץ ישראל, וואס עסט חזיר, מען פארקויפט עס אין געשעפט, ער האט נישט קיין בחירה, ווייל ער ווייסט נישט פין קיין באשעפער, און האט נישט קיין הרגשה אויף חזיר. ווידער דער פרומע וואס עסט נישט קיין חזיר, ער האט אויך נישט קיין בחירה, ווייל ביי אים איז דאס חזיר טרייף (!), און עס פאלט אים נישט איין צו עסען דער חזיר.

זאגען די צדיקים, אז דער פרומע האט אויך א רצון דרצון א שמץ פין א הוה אמינא צו עסען חזיר, און אויף דעם האט ער א שטיקעל בחירה, ווייל ער טוט נישט אקטען אויף דער רצון דרצון. ווידער דער פרייע, ער האט עפעס א ווייטע פארשטויסענע מחשבה, אז עס איז נישט כשר, און די פרומע עסען נישט, און עפעס איז דא ראנג מיט דער חזיר. און ער אקט אויך נישט אויף דער מחשבה.

איז פרעג איך אייך, וואס זאגט דער רצון דרצון? וואס איז עס מחדש? עס זאגט דער זאך כמו שהוא, און מאכט אז דער בחירה וואס שטייט אין די תורה ובחרת בחיים איז א ענין וואס מען פארשטייט נישט, און עס איז שלא כפשוטו. מען קען נישט מעניש זיין און מען קען נישט געבען קיין שכר דורך מענטשליכע כללים מיט אזעלכע חשבונות.

[הקטן]

לדעתי איז נאך מער, אפילו די פאר קליינע נקודות וואס דארט איז כלומר'שט יא דא א בחירה, איז אויך נישט אזוי, ווייל אלע דעות קדומות און המשכות אויף דער זייט צו אויף דער זייט קומען פין פריערדיגע גורמים וואס האבען אריין געלייגט דער מענטש אין דער פאזיציע, און די גורמים האט ער זיך נישט אליין בוחר געוועהן, ממילא איז דער בחירה אויך פאלש.

דאס איז שוין אויסגעשמיסט געווארן פריער דארך נהורא נפישא און אנדערע וואס האבן געוואלט זאגן אז א יעדער זאך וואס מיר אבזערווירען זעען מיר cause and effect דע law פין causality
דאס מיינט לכורה די רגע וואס איז דא א cause און נישט דא מער קיין פלאץ פאר קיין options און נאר איין outcome איז שייך

ווער האט דיר געזאגט דער כלל איז אמת אייביג?!?
א. אסך זאגן אז מיר אבזערווירען און קוואטעמ-מעקעניקס ממש די פארקערטע, מיר זען אז א קאס לאזט איבער מער וואו איין עפעקט
אויב סייענס געט זיך אפ מיט observations קען מען נישט ניצען אפשר וועלן מיר איינטאג איינזען אז קוואטעם-מעקעניקס איז נישט רעדעם (ודלא כשבת)

ב. דער כלל איז אבזערווירט נאר און דער פיזישע-מאטריליסטישע וועלט, אויב זאל איך אננעמען אז "קאנשענעס" איז נישט מער וואו ביילאגיע, קען זיין אז די טענה וועט זיין א טענה אויב אבער זאל איך האלטן אז קאנשענעס איז מער וואו געוויעס מאליקיאלס, און אזוי האלטן די וואס האלטן פין בחירה חפשית -(מיט דעם פאלט אוועק די וואס פרעגן וועגן חקירה און בחירה - אויב מען איז נישט אויבערפלעכלך איז דאס נישט קיין סתירה)

ג. איך האב יעצט צוויי options אדער צי שרייבן ווייטער אדער צי גיין ארבעטען, איך אבזערוויר מיט מיין כח פין introspection אז איך האב מער וואו איין option יעצט, קען זיין איך בין גערעכט קען זיין נישט, אבער פארוואס זאל איך אננעמען די כלל פין causality ווען מיין אבזערוואציע זאגט מיר אנדערש? - ווער זאגט אז די 5 חישים זענען גובר אויף introspection (איך האלט גראדע פארקערט, ואכ"ם)

ד. גיין ארבעטן האט גובר געווען, צווישען די צוויי options (אויף שרייבן די ליין זעלבסט, בין איך נישט זיכער איך האב געהאט בחירה)

[חתן בחור]

איך בין בכלל נישט אנציגקט פון העריס׳ס בוך. ער ברענג ראיות פון גייסטיש קראנקע מענטשען וואס קענען זיך נישט באהערשען און האבן נישט קיין קאנטראל איבער זייערע תאוה צו בלוט פארגיס. איך האלט דאס איז זייער נעריש.

א יעדע מענטש קען האבן א בחירה באשר הוא שם. א היימישע יונגערמאן פארמאגט טאקע נישט די בחירה צו גיין בארויבען א צווייטן מיט א ביקס און יענעם דערמארדערן, אבער ער האט א בחירה אויפצושטיין שחרית אדער בלייבן שלאפן. א מענטש׳ס בחירה איז באקוועמליכקייט אנטקעגן דאס געוויסן. ביי איינעם קלאפט דאס אויס ביי גאר דקות׳דיגע זאכן און ביי א צווייטן קלאפט דאס אויס צו ער זאל באצווינגען א פרוי אדער איר מערדערן, אדער ביידע. מ׳קען נישט צוגלייכן, ס׳איז נישט קיין סתירה. א יעדע מענטש ווי אימער האט א בחירה צו ער וויל שטייגן אדער זיך לאזן וואויל גיין, און זיך אומוויסענדיג מאכן פון זיין געוויסען.

מ׳קען אפשר וויסען פון פאראויס בערך ווי א מענטש׳ס בחירה גייט אויסקלאפן, באזירט אויף זיינע אומשטענדען. אבער ס׳איז דא אן א שיעור מעשיות פון קינדער וואס זענען אויסגעוואקסן אונטער די שווערסטע אומשטענדען אבער האבן באוויזען אויפצואוואקסן גאר געלערנטע מענטשן אדער ספארטלער. מ׳קען טאקע זאגן אז זיי האבן זיך באגעגענט מיט די ריכטיגע מענשטן וואס האבן זיי ארויסגעהאלפן, אבער די קינדער אליינס האבן געארבייט זייער זייער שווער, און געמאכט די שווערע אבער ריכטיגע ״טשאוסעס״ אנצוקומען אהין. אפילו ווען סייענס דיקטורט אז ס׳איז נישט מעגליך.

די גאנצע בחירה boils down צו delayed gratification (עוה״ז vs עוה״ב א.א.וו.) און דאס איז נישט צוגעבינדן צו די סביבה, אומשטענדען אדער גענעטיקס. ס׳איז דא א באקאנטע עקספערימענט וואס רופט זיך marshmallow experiment וואס צייגט אז א מענטש׳ס ווילן פאר delayed gratification איז די שורש פון אלע טשויסעס וואס א מענטש מאכט איבער׳ן לעבן, און ווי סוקסעספול ער/זי גייט זיין, נישט ווי ער וואקסט אויף און וואס זענען זיינע אומשטענדען.

בכלל, צו ברענגען א ראיה פון סייענס אנטקעגען וואס א מענשט עקפעריענסט פאר זיך אליינס - האלט איך - איז א פירחא מיניה וביה. איך מוז נישט וויסן וויאזוי די מעקעניזם דערפון ארבייט (ס׳איז דא גענוג טעאריעס, קוואנטום מעכאניקס א.ד.ג. און אפילו ס׳איז נישט מעגליך דורך פיזיקס איז די נשמה דאך א חלק אלוק ממעל) אבער, טאמער קען מען נישט טראסטן וואס מ׳עקפעריענסט אין זיך אליינס דעמאלטס קען מען נישט טראסטן וואס מ׳לייענט און וואס מ׳פארשטייט אויך נישט! ווער זאגט אז 2 + 2 = 4? אפשר נער׳ט אונז אלע די מוח אויס? וואס דען האט א מענטש אויב נישט די אייגענע עקפעריענס?

מ׳קען ניצן דעם מוח צו פארשטיין פיזיקס און אויס׳חשבון׳ען וויאזוי זאכן ארבייטן, אבער ס׳ארבייט נישט צוריקציוועגס. פיזיקס קען אונז נישט דערציילען וויאזוי אונזער מוח פארשטייט אים. איך האלט אז ס׳גייט אפילו טיפער ווי איך קען עס יעצט דא ארויסברענגען, אבער כ׳האב שוין אפגעשטופט מיין תגובה איבער א טאג, ותן לחכם ויחכים עוד...

[רביה''ק זי''ע]

האסט שוין געזען די שטיקל וואו ער רעדט פון "soul-stuff"?

אזויווי סעם הערריס פירט זיך אלץ צו פרעגן:
"?How much credit do you want to take for the fact that you haven't been given the soul of a psychopath"
https://youtu.be/7t_Uyi9bNS4

[אישתישבי]

דער ראי' פין דער רב דארט, איז אזויווי אות ה' פין הקטן פריערדיגע תגובה.

עס איז א ענין וואס איז שטארק דעבאטירט ביי די גוישע חכמים, די שאלה פאר אונז קען זיין צו לויט דער גלויבונג פין אידען היינט אין השגחה, אױב בחירה איז מעגליך כפשוטו.

אפילו למאן דאמר אז בחירה איז יא דא, דילמא לא קאמר נאר פאר גוים וואס האבן נישט קיין השגחה תמידית, אבער אונז אידן, שאני.
ואפילו למאן דאמר אז עס נישט דא קיין בחירה, אפשר איז עס א בריאה מיוחדת פאר אונז אידן, ווייל די תורה שרייבט דאך ובחרת, איז געווארען א נייע בריאה, בחירה.

[רביה''ק זי''ע]

הקטן: הער אביסל דברים של טעם.

[חתן בחור]

האסט שוין געזען די שטיקל וואו ער רעדט פון "soul-stuff"?

למען האמת בין איך נישט אנגעקומען ביז דארט, אבער יעצט אז איך לייען עס, זעה איך אז ס׳איז אויך פארענטפערט מיט מיין פריערדיגען תגובה.

ער טענה׳ט אז ס׳איז נישט דא קיין בחירה ווייל ס׳איז נישט אויסגעהאלטן עפ״י פיזיקס, אדער ווייל מ׳פארשטייט נישט וויאזוי עס פאסירט. למעשה האבן וויסענשאפטלער נאך נישט אויסגעפונען ווי דאס געוויסן פון א מענטש געפונט זיך אין קאפ, אדער וויאזוי דאס ארבייט. קען ער טענה׳ן אז מיר זענען נישט קאנטשעס? ניין, ווייל יעדער מענטש ווייסט אז ער איז קאנטשעס. די זעלבע מיט בחירה, א יעדער מענטש עקפעריענסט בחירה. איי איך פארשטיי עס נישט? קאנטשעסנעס פארשטייט מען נאך ווייניגער אבער קיינער טענה׳ט נישט אז ס׳איז נישט דא.

[רביה''ק זי''ע]

אויב געדענק איך גוט, וויל ער ארויסברענגען אז אלעס ארבעט דורך סיבה ומסובב, אפילו רוחניות'דיגע זאכן. די פאקט איז אז ווען מ'הערט א גערעכטע ארגיומענט (מסובב) ווערט מען איבערצייגט (סיבה), און אפילו אויב נישט האט דאס אויך א סיבה.

כ'האב נישט געמיינט יענע שטיקל ממש, איך געדענק נאר אז בערך דארט האט ער עס שוין געדעקט.

[עגלה ערופה]

האט גאט א בחירה? לכאורה לויט די טענה אז ס'איז נישט דא קיין בחירה האט גאט אויך נישט קיין בחירה.

[אישתישבי]

מען זאגט דאך אתה בחרתנו, מוז זיין ער האט א בחירה.

באמת פארשטיי איך נישט דער דמיון, אונז בני אדם פילען במושכל ראשון אז מען האט א בחירה, ווען מען קלערט טיפער זעהט מען אז עס איז נישט אזוי פשוט, בחירה איז געבויט אויף פילינגס מיט מצבים וכו' וואס מען האט נישט בוחר געוועהן. אבער גאט? ווייסט איינער פין אונז וויאזוי זיינע פילינגס ארבעטן? צו זיינע מצבים? לכאורה נישט. איז נישט שייך מדמה צו זיין.

אבער באמת, אויב זאגסטו אז גאט האט נישט קיין בחירה, איז ער נישט א גאט, ממילא איז עס א אקסימאראן, אויב גאט, איז ער א בעל בחירה.

עפעס גריבעלט אין זכרון אז בדמותו כצלמו מיינט אז א מענטש האט א בחירה.

[שבת אחים]

די פאקט איז אז מענטשליכע בחירה איז געבינדן צו cause & effect, סעם הערריס ברענגט קלארע הוכחות אויף דעם, דאס צו אונז זענען פראגראמירט פון פאראויס איז א שאלה פאר זיך, וכמאמר החכם: "Man can do what he wills but he cannot will what he wills."

ווען מזאל נעמען א מענטש און אריינלייגן אלע דאטא אין א קאמפיוטער. זיין כאראקטער MBTI און וויאזוי ער איז אויפגעוואקסן, ווי קלוג ער איז וכו׳ וכו׳ קען מען לכאורה פרידיקטען געוויסע ביהעיווערס און choices פון דעם מענטש פון פארויס. מקען מיט די Myers Briggs אליינס פרידיקטען געוויסע זאכן.

איך וואלט זיך געקריגט מיט דעם, קודם כל ווייסט נישט דער קאמפיוטער וואס דער מענטש וועט נאך אדורך גיין אז ער זאל קענען פרעדיקטן אויף.

1)אוואדי נישט אלעס קען מען פרידיקטען. קוק איבער וואס איך האב געשריבן ״געוויסע ביהעיווערס״ קען מען קלאר פרידיקטען. איך קען פרידיקטען לויט די מייערס-בריגס געוויסע זאכן.

2)אז מוועט אריינלייגן אין א קאמפיוטער אלע אינפארמאציע פון די מענטש, די גענעטיקס, כאראקטאר, קלוגשאפט, אויפברענגונג, די וועג וויאזוי מאיז אויפגעוואקסן וכו׳. קען דיר דער קאמפיוטער דערנאך ארויסשיסן ״אלע מעגליכקייטן״ פון פארויס. סקען דיר זאגן אויב וועט ער אויפוואקסן אין אזא שטוב וועט ער ארויסקומען אזוי, אויב וועט ער זיין אין אזא און אזא מצב וועט ער טוהן דאס און יענץ, ווידער אויב וועט ער זיין אין אזא מצב וועט ער טוהן דאס. אויב זיין רבי אין חדר וועט אים שלאגן וועט ער טוהן דאס. אויב וועט ער זיין אויף א שיף וואס זינקט וועט ער טוהן יענץ. וכו׳ וכו׳

[הקטן]

האסט שוין געזען די שטיקל וואו ער רעדט פון "soul-stuff"?

למען האמת בין איך נישט אנגעקומען ביז דארט, אבער יעצט אז איך לייען עס, זעה איך אז ס׳איז אויך פארענטפערט מיט מיין פריערדיגען תגובה.

ער טענה׳ט אז ס׳איז נישט דא קיין בחירה ווייל ס׳איז נישט אויסגעהאלטן עפ״י פיזיקס, אדער ווייל מ׳פארשטייט נישט וויאזוי עס פאסירט. למעשה האבן וויסענשאפטלער נאך נישט אויסגעפונען ווי דאס געוויסן פון א מענטש געפונט זיך אין קאפ, אדער וויאזוי דאס ארבייט. קען ער טענה׳ן אז מיר זענען נישט קאנטשעס? ניין, ווייל יעדער מענטש ווייסט אז ער איז קאנטשעס. די זעלבע מיט בחירה, א יעדער מענטש עקפעריענסט בחירה. איי איך פארשטיי עס נישט? קאנטשעסנעס פארשטייט מען נאך ווייניגער אבער קיינער טענה׳ט נישט אז ס׳איז נישט דא.

קלאר אז ער און נאך אסך וואו אים האלטן אז ס'עקזעסטירט נישט אויף קיין אמת קיין קאנשעס און אלעס איז פשוט פיזיקס - זייער וועלט בילק לאזט זיי נאר אנערקענען און מאטרעליזעם.
ער זאל אינז קודם מסביר זיין וואס איז דאס דער soul איידער ער גייט אינז זאגן וואס דער soul קען יא אדער נישט טון!


רבה"ק איך האב נישט קיין צייט צי קיקען א יעדע נארישע לינק, אויב דו פארשטייסט וואס יענער זאגט און די ווילסט דן זיין איבערדעם, פארוואס נישט.

[רביה''ק זי''ע]

ער זאגט קלאר אז אפילו אויב א מענטש'ס מוח איז געמאכט פון "soul-stuff", קען נאך אלץ נישט זיין קיין בחירה.

[הקטן]

איך בין בכלל נישט אנציגקט פון העריס׳ס בוך. ער ברענג ראיות פון גייסטיש קראנקע מענטשען וואס קענען זיך נישט באהערשען און האבן נישט קיין קאנטראל איבער זייערע תאוה צו בלוט פארגיס. איך האלט דאס איז זייער נעריש.
איינער וואס איז קראנק, איז פשט אז אים פעלט עפעס וואס אן אנדערע האט יא. איז וואו ברענגט מען א ראיה פין פעטאלעגי צי די נארם?
דער אמת איז אבער אז דער רוצח, און מעגליך אויך דער קראנקע, האט אסך קאנטראל א יעדע מעניט וואו אזוי ער זאל זיך באגיין מיט זיין וויקטעם, אפשר נישט אויף די זאכן וואס מיר האבן געוואלט ער זאל קאנטראלען


א יעדע מענטש קען האבן א בחירה באשר הוא שם. א היימישע יונגערמאן פארמאגט טאקע נישט די בחירה צו גיין בארויבען א צווייטן מיט א ביקס און יענעם דערמארדערן.
פין די אנדערע זייט, איינער וואס איז אויפגעוואקסען צווישען גענגסטערס זיין גאנץ לעבן, און דאס איז זיין וועג וואו אזוי ער מאכט א לעבען, יעצט איז ער און א שטילע עלי און ס'גייט דארך אן אלטע פרוי מיט א שיינע נעקלעס, ער האט נישט קיין בריירה אדער בחירה, ער גייט ארפשלעפן די נעקלעס און הייבן פיס - נישט דארט שטעקט זיין בחירה. נאכן שלעפן די קייטעל פארן הייבן פיס, קימט אים אריין א בייזע מחשבה "געב איר א פאנטש אין פנים אזוי וועט זי זיין באוויסטלאז אפאר מעניט" ס'ווער א הייסע דיבאטע ביי אים (די ID מיט די EGO מי אני) און די ספילט סעקענד איז זיין נקידות הבחירה



אבער ער האט א בחירה אויפצושטיין שחרית אדער בלייבן שלאפן.
איך האב היינט נישט געהאט קיין בחירה יא אדער נישט צי לייגן תפילן, אפילה איך זאל היינט נישט זיין אין די מאד, איז די גילט פין ווערן א קרקפתא דלא מנח תפילין, לויט איין דעה, צי א טייערע פרייז צי באצאלן. איז פארוואס זאל איך באקימען שכר דערפאר? איך האב אבער געקענט בינדען די תפילן מיט א כוונה פין "לשעבד בזה תאוות ומחשבות ליבנו" אדער זיך זאגן "לאז געמאכט, ס'איז געניג אז איך לייג תפילן" דא האט געשטעקט מיין בחירה און דא איז געווען מיין שוועריקייט און דא ליגט מיין שכר וענש.
און אזוי איז דאס מיט אלע תרי"ג מצות - אישתישבו

סעם העריס איז א 100% גערעכט מיט זיין שטרוי מענטש ארגיאמעט! מיר קימט גארנישט קיין credit פאר נישט האבן די נשמה פין א psychopath!

א מענטש׳ס בחירה איז באקוועמליכקייט אנטקעגן דאס געוויסן. ביי איינעם קלאפט דאס אויס ביי גאר דקות׳דיגע זאכן און ביי א צווייטן קלאפט דאס אויס צו ער זאל באצווינגען א פרוי אדער איר מערדערן, אדער ביידע. מ׳קען נישט צוגלייכן, ס׳איז נישט קיין סתירה. א יעדע מענטש ווי אימער האט א בחירה צו ער וויל שטייגן אדער זיך לאזן וואויל גיין, און זיך אומוויסענדיג מאכן פון זיין געוויסען.
וואו פריער שוין געזאגט, אפילה בשעת באצווינגען די פרוי, איז דא פיל פיל מיט בחירה. וגנבא אפום מחתרתא רחמנא קריא

מ׳קען אפשר וויסען פון פאראויס בערך ווי א מענטש׳ס בחירה גייט אויסקלאפן, באזירט אויף זיינע אומשטענדען. אבער ס׳איז דא אן א שיעור מעשיות פון קינדער וואס זענען אויסגעוואקסן אונטער די שווערסטע אומשטענדען אבער האבן באוויזען אויפצואוואקסן גאר געלערנטע מענטשן אדער ספארטלער. מ׳קען טאקע זאגן אז זיי האבן זיך באגעגענט מיט די ריכטיגע מענשטן וואס האבן זיי ארויסגעהאלפן, אבער די קינדער אליינס האבן געארבייט זייער זייער שווער, און געמאכט די שווערע אבער ריכטיגע ״טשאוסעס״ אנצוקומען אהין. אפילו ווען סייענס דיקטורט אז ס׳איז נישט מעגליך.

דאס זעט מען אויך ביי צוויי געשוויסטער וואס זענען דארך געגאנגען אט אט די זעלבע טראמע - איינער איז ארויס געקימען א ציקלאפטער און איינער אסך אסך שטערקער דארך דעם. ביידע וועלן אנצייגן די זעלב סיבה , די טראמא, פאר זייערע כאראקטער.



די גאנצע בחירה boils down צו delayed gratification (עוה״ז vs עוה״ב א.א.וו.) און דאס איז נישט צוגעבינדן צו די סביבה, אומשטענדען אדער גענעטיקס. ס׳איז דא א באקאנטע עקספערימענט וואס רופט זיך marshmallow experiment וואס צייגט אז א מענטש׳ס ווילן פאר delayed gratification איז די שורש פון אלע טשויסעס וואס א מענטש מאכט איבער׳ן לעבן, און ווי סוקסעספול ער/זי גייט זיין, נישט ווי ער וואקסט אויף און וואס זענען זיינע אומשטענדען.
די marshmallow experiment קען ווערן געניצט אז א ראיה אז א מענטש האט זיין אייגענשאפט מיט וואס ער האט נאך פין גאנץ אינג, און דאס טראגט אים א גאנץ לעבן. דער אמת איז אבער אז פאר אלע קינדער אין די experiment איז דא א סכום וואס דארט וואלטן זיי זיך זיכער געבראכן, איין marshmallow פאר יענע, דאס איז די נקידות הבחירה!

בכלל, צו ברענגען א ראיה פון סייענס אנטקעגען וואס א מענשט עקפעריענסט פאר זיך אליינס - האלט איך - איז א פירחא מיניה וביה. איך מוז נישט וויסן וויאזוי די מעקעניזם דערפון ארבייט (ס׳איז דא גענוג טעאריעס, קוואנטום מעכאניקס א.ד.ג. און אפילו ס׳איז נישט מעגליך דורך פיזיקס איז די נשמה דאך א חלק אלוק ממעל) אבער, טאמער קען מען נישט טראסטן וואס מ׳עקפעריענסט אין זיך אליינס דעמאלטס קען מען נישט טראסטן וואס מ׳לייענט און וואס מ׳פארשטייט אויך נישט! ווער זאגט אז 2 + 2 = 4? אפשר נער׳ט אונז אלע די מוח אויס? וואס דען האט א מענטש אויב נישט די אייגענע עקפעריענס? וואו איך האב געשריבן דארף ווען סייענס זיין די ערשטע מודה צי זיין און אבזערוועשן! מיר אבזערווירען choice!


מ׳קען ניצן דעם מוח צו פארשטיין פיזיקס און אויס׳חשבון׳ען וויאזוי זאכן ארבייטן, אבער ס׳ארבייט נישט צוריקציוועגס. פיזיקס קען אונז נישט דערציילען וויאזוי אונזער מוח פארשטייט אים. איך האלט אז ס׳גייט אפילו טיפער ווי איך קען עס יעצט דא ארויסברענגען, אבער כ׳האב שוין אפגעשטופט מיין תגובה איבער א טאג, ותן לחכם ויחכים עוד...

זייער א גיטער און טיפער פוינט!

[רביה''ק זי''ע]

איך בין בכלל נישט אנציגקט פון העריס׳ס בוך. ער ברענג ראיות פון גייסטיש קראנקע מענטשען וואס קענען זיך נישט באהערשען און האבן נישט קיין קאנטראל איבער זייערע תאוה צו בלוט פארגיס. איך האלט דאס איז זייער נעריש.

די גאנצע בחירה boils down צו delayed gratification (עוה״ז vs עוה״ב א.א.וו.) און דאס איז נישט צוגעבינדן צו די סביבה, אומשטענדען אדער גענעטיקס. ס׳איז דא א באקאנטע עקספערימענט וואס רופט זיך marshmallow experiment וואס צייגט אז א מענטש׳ס ווילן פאר delayed gratification איז די שורש פון אלע טשויסעס וואס א מענטש מאכט איבער׳ן לעבן, און ווי סוקסעספול ער/זי גייט זיין, נישט ווי ער וואקסט אויף און וואס זענען זיינע אומשטענדען.

די זעלבע לאגיק וואס דו האסט גענוצט אפצומאכן אז ווען דו וואלסט געבוירן מיט היטלער'ס שכל וואלסטו זיך אויפגעפירט פונקט ווי אים, די זעלבע לאגיק קענסטו נעמען ווייטער אויף delayed gratification אויך. ווען דו וואלסט געהאט די שכל פון אזא מענשט וואס קימערט זיך נישט מיט delayed gratification, וואלסטו זיך אויפגעפירט פונקט ווי אים.

[שבת אחים]

בכלל, צו ברענגען א ראיה פון סייענס אנטקעגען וואס א מענשט עקפעריענסט פאר זיך אליינס - האלט איך - איז א פירחא מיניה וביה. איך מוז נישט וויסן וויאזוי די מעקעניזם דערפון ארבייט (ס׳איז דא גענוג טעאריעס, קוואנטום מעכאניקס א.ד.ג. און אפילו ס׳איז נישט מעגליך דורך פיזיקס איז די נשמה דאך א חלק אלוק ממעל) אבער, טאמער קען מען נישט טראסטן וואס מ׳עקפעריענסט אין זיך אליינס דעמאלטס קען מען נישט טראסטן וואס מ׳לייענט און וואס מ׳פארשטייט אויך נישט! ווער זאגט אז 2 + 2 = 4? אפשר נער׳ט אונז אלע די מוח אויס? וואס דען האט א מענטש אויב נישט די אייגענע עקפעריענס? וואו איך האב געשריבן דארף ווען סייענס זיין די ערשטע מודה צי זיין און אבזערוועשן! מיר אבזערווירען choice!

כהאב נישט געליינט די גאנצע ארגעיומענטס דא. אבער כהאב מיך פארקלאצט אויף די שטיקל.
און כ׳ווייס ניטאמאל וואו אנצופאנגן.


גיי צו די מעדיצין קלאזט און ווארף אוועק אלע דיינע מעדיצינען. ווייל כמעט יעדע זאך אין סייענס האט גארנישט צוטוהן מיט ״אונזער עקספירענס״ נאר ממש פארקערט. אונזער חושים קומט בכלל נישט אריין אין די בילד. אונזער חושים ארבעט נאר אז אונז זאלן קענען דורכלעבן אין אונזער ענווייערמענט, און סאיז זייער לימיטעד און פאלש אין געוויסע פעללער. סייענטיסן זענען אבער אויפגעקומען מיט אנדערע מעטאדעס צו קענען זעהן זאכן אין א אנדערע ליכט אונז קענען שיינען א געוויסע ליכט אדער קוקן מיט מאשינען און מיר זעהן א אנדערע בילד אינגאנצן. סייענס איז נישט בעיסט אויף אבזערוועישאן פון אונזערע חושים נאר אויף מאטאמאטיקס. אונזער חושים זענען נישט אייביג ריכטיג. יא ווען מוועט נעמען צוויי עפעל און מוועט צולייגן נאך צוויי עפעל וועט מען טאקע האבן פיר עפעל. אבער דאס מיינט נאכנישט אז מקען טראסטן אונזערע חושים ווייל אין אסאך פעללער האט זיך קלאר ארויסגעשטעלט אז אונזער חושים פארציילט נישט און ריפלעקט נישט דעם אמת. מקען אסאך רעדן וועגן די נושא. דאס איז אויפן שפיץ גאפל. קוק ארום אין דיין הויז זאג מיר צי דו זעהסט Micro Waves, Radio Waves, און אלע אנדרע waves? ניין! אבער מיט sophisticated מאשינען קען מען עס קלאר זעהן. און 2+2 זעהט מען אויך מיט די זעלבע מאשינען. דערפאר קען מען נישט טראסטן בלויז אונזערע חושים, נאר מ׳דארף יעדע זאך גרונטליך שטודירן מיט פארשידנע experiments, מאטאמאטיקס און מאשינען און דערנאך קען מען באקומען א קלארערע בילד.

[רביה''ק זי''ע]

נאכאמאל, קיינער זאגט נישט אז ס'נישט דא אזא זאך ווי choice, סך הכל זאגן אונז אז אלע אונזערע באשלוסן זענען געבויעט אויף פריערדיגע פאקטארן, ווי פריערדיגע איבערלעבענישן, מהלך המחשבה, רצונות, אמונות, פריערדיגע אינפארמאציע, וויפיל מוסר און חיזוק שמועסן אונז האבן געהערט, וכו' וכו', און אפשר אויך ווי ריין אדער שמוציג אונזערע נשמות זענען (ווענדט זיך צו דו גלייבסט דערין צו נישט), און קיין איינס פון די פאקטארן זענען נישט אין אונזערע הענט.

[הקטן]

איך בין בכלל נישט אנציגקט פון העריס׳ס בוך. ער ברענג ראיות פון גייסטיש קראנקע מענטשען וואס קענען זיך נישט באהערשען און האבן נישט קיין קאנטראל איבער זייערע תאוה צו בלוט פארגיס. איך האלט דאס איז זייער נעריש.

די גאנצע בחירה boils down צו delayed gratification (עוה״ז vs עוה״ב א.א.וו.) און דאס איז נישט צוגעבינדן צו די סביבה, אומשטענדען אדער גענעטיקס. ס׳איז דא א באקאנטע עקספערימענט וואס רופט זיך marshmallow experiment וואס צייגט אז א מענטש׳ס ווילן פאר delayed gratification איז די שורש פון אלע טשויסעס וואס א מענטש מאכט איבער׳ן לעבן, און ווי סוקסעספול ער/זי גייט זיין, נישט ווי ער וואקסט אויף און וואס זענען זיינע אומשטענדען.

די זעלבע לאגיק וואס דו האסט גענוצט אפצומאכן אז ווען דו וואלסט געבוירן מיט היטלער'ס שכל וואלסטו זיך אויפגעפירט פונקט ווי אים, די זעלבע לאגיק קענסטו נעמען ווייטער אויף delayed gratification אויך. ווען דו וואלסט געהאט די שכל פון אזא מענשט וואס קימערט זיך נישט מיט delayed gratification, וואלסטו זיך אויפגעפירט פונקט ווי אים.

חתן בחור, האטסטו געזאגט אז היטעלר האט נישט געהאט קיין free choice ?
אדער איז דאס סך הכול סירקעלער ריזענעיג פין רביה"ק - היטלער האט דאך זיכער נישט געהאט free choice איז פין דעם געדריגען אז דו אויך נישט.