קוואנטום מעכאניקס און ווי אלט די וועלט איז

[חתן בחור]

ס׳איז מיר איינגעפאלן א מורא׳דיגן געדאנק!

אין מאדערן פיזיקס איז דא א כלל אז אלצדינג איז משתמשים בערבוביא ביז עס ווערט אבזערווירט, עס רופט זיך Quantum superposition. למשל אויב א קאץ געפונט זיך אין א הערמעטיש פארמאכטן באקס מיט א פלעשעלע סם, גייט דאס קאץ זיין סיי לעבעדיג און סיי טויט ביז ווילאנג מ׳עפענט דאס באקס און עס ווערט אבזערווירט צו דאס פלעשל סם איז צובראכען. דהיינו ווען די באקס ווערט געעפענט, דעמאלטס צופאלט די superposition, און דעמאלטס ווערט עס מוכרח צו זיין איינע פון די צוויי (Schrödinger's cat). נישט אז ס׳ווערט מוכח למפרע וואס איז געשעהן, נאר עס קומט אריין אין רעאליטעט דורכ׳ן אבזערווירן.

וואס הייסט אבזערווירן?

אויף דעם איז שוין דא אסאך חילוקי דעות, זה בכה וזה בכה, אבער הצד השוה שבהם איז אדער מוז עס זיין א קאנטשעס אבזערווירער (א מענטש) אדער איז גענוג א סענסאר. למעשה האט מען דערווייל נישט אויסגעפונען ווייל סוכ״ס דארף א מענטש אייביג אנקוקען דעם סענסאר צו וויסן דעם ענטפער, און דעמאלטס איז עס מער נישט אבזערווירט געווארן בלויז דורכ׳ן סענסאר. פארשטייט זיך אז היינט איז עטיאיזם גאר פאפולער, און ממילא קענען רוב פיזיקער נישט אננעמען אז עס מוז זיין א קאנטשעס אבזערווירער, ווייל טאמער יא ווייזט דאס אז א מענטש איז ספעשל און נישט בלויז א פראסטע פיזיקעל ארגאניזם.

אלענפאלס אז מ׳נעמט אן די מהלך אז ס׳מוז זיין א קאנטשעס אבזערווירער, קען מען זייער גרינג מסביר זיין וויאזוי די וועלט איז אינגאנצען קארגע 6000 יאר אלט אפילו לויט סייענס. לאמיר זאגן אז ס׳איז דא עוואלוציע, און אז די יוניווערס ווייזט אז זי איז 15 ביליאן יאר אלט, אבער למעשה קען דאס נישט גערעכענט ווערן, וויבאלד קיינער איז נישט געוועהן קאנטשעס וואס זאל עס קענען אבזערווירן! דאס הייסט ס׳האט נישט למעשה עקזיסטיט. יא ס׳איז געוועהן בהמות און חיות, און ס׳איז געוועהן ניענדערטאלס, אבער קיין איינע פון זיי האבן נישט געהאט קיין נשמה, ממילא איז גארנישט געוועהן ביז אדם הראשון איז אפיר געקומען און ויפח באפיו נשמת חיים! איינמאל ער איז געווארן קאנטשעס איז די גאנצע יקום ארויס פון ערבוביא און געווארן א ריעליטי!

עדיט:
מ׳האט מיר אויפמערקזאם געמאכט אז דאס משל פון א קאץ אונעם באקס געהערט נישט ממש דא אהער. (שכויעך קול דודי). כ׳האב עס דא איבערגעשריבען מיט די אריגינעלע עקספערימעט וויאזוי מ׳האט דאס אויפגעוויזן. ס׳איז אפשר אביסל שווערער צו פארשטיין אבער מער ריכטיג.

למשל מ׳שיינט א לייט אויף א נעץ און מ׳לאזט דורך נאר איין פאטאן אויף אמאל וועט זיך די פאטאן אויפפירען איינמאל ווי א פארטיקל, ד.ה. ס׳וועט דורכגיין אונעם לאך ווי עס קלאפט אן, און א צווייטע מאל וועט זיך עס אויפפירן ווי א כוואליע, און דורכגיין אלע לעכער. אזויווי א כוואליע פון וואסער וואס צושפרייט זיך, און מוז נישט זיין אויף איין ארט, קען די פאטאן דארכגיין אלע לעכער מיטאמאל.

ווי כאפט די חילוק? ס׳ווענט זיך צו די פאטאן ווערט אבזערווירט. טאמער ווערט עס אבזערווירט פירט זיך עס אויף ווי א פארטיקעל און גייט נאר דורך איין לאך אויפאמאל, און טאמער נישט פירט זיך עס אויף ווי א כוואליע און גייט דורך אלע לעכער צוזאמען. דאס ווערט אנגערופען Wave–particle duality. פון דעם נעמט אן מאדערן פיזיקס אז אלעס געפינט זיך און א superposition ביז ווילאנג עס ווערט אבזערווירט.

[רביה''ק זי''ע]

ניענדעטראלס זענען נאך געווען אזוי קאנשעס ווי אונז.

[חתן בחור]

ניענדעטראלס זענען נאך געווען אזוי קאנשעס ווי אונז.

האלטסט זיי וואלטען געקענט שרייבן אזעלכע קלוגע תגובות ווי די?

[עגלה ערופה]

רביה"ק עקזיסטירט נישט ווייל דו אבזעווירסט אים נישט. אדער קען גאר זיין ער עקזעסטירט יא און נישט אויף איינמאהל.

[חתן בחור]

רביה"ק עקזיסטירט נישט ווייל דו אבזעווירסט אים נישט. אדער קען גאר זיין ער עקזעסטירט יא און נישט אויף איינמאהל.

זעהט אויס האסטיך פארלוירען עגלה. דא האסטו גיי צוריק אהיים: https://theflatearthsociety.org/home

[רביה''ק זי''ע]

די וועלט קען זיין סיי רונדיג און סיי פלאך אויפאמאל...

[עגלה ערופה]

די וועלט איז זיכער פלאך.
איך עקספעריענס עס קלאהר.

[מאטי]

לויט דעם לאגיק מיטן קאץ און סם וואלט דאך געדארפט זיין 13.5 ביליאן יאר אין א סופער פאזיציע, סיי בריאה און סיי קיין בריאה.

[עגלה ערופה]

קודם כל איז קאנשעסנעס נישט פארבינדן מיט נשמה אדער קליגשאפט, איעדער חיה וואס האט א נערוועס סיסטעם איז לכאורה קאנשעס.

און צווייטענס, דעס וואס דו זאגסט אז מ'קען נישט וויסן צו א סענסאר קען צעווארפן די סופער פאזישען ווייל א מענטש מיז עס פארדעם אבזערווירן, קענסטו אויך זאגן אז דו ביסט די איינציגסטע וואס צעווארפט די סופערפאזישען, איי אנדערע מענטשן? דו מיזט דאך זיי אבזערווירן פארדעם.

[רביה''ק זי''ע]

לויט דעם קען מען זאגן אז גאט איז אויך רעלאטיוו, פאר דעם הינדו איז קרישנה דער אמתע גאט, פאר'ן איד איז הוי"ה דער אמתע גאט, פאר'ן גריך זאוס, פאר'ן קריסט יאשקע, פאר'ן מוסולמענער אללה, און פאר'ן בודהיסט איז אינגאנצן נישט דא קיין גאט...

#ליהודיםהיתהאורה

[חתן בחור]

לויט דעם לאגיק מיטן קאץ און סם וואלט דאך געדארפט זיין 13.5 ביליאן יאר אין א סופער פאזיציע, סיי בריאה און סיי קיין בריאה.

ס׳איז דא ביליאנען מעגליכקייטען אבער ס׳האט נישט עקזיסטירט ווילאנג ס׳איז נישט אבזערווירט געווארען, זאכן וואס עקזיסטירן נישט קענען נישט האבן קיין age.

[חתן בחור]

קודם כל איז קאנשעסנעס נישט פארבינדן מיט נשמה אדער קליגשאפט, איעדער חיה וואס האט א נערוועס סיסטעם איז לכאורה קאנשעס.

איך פארשטיי נישט פון ווי די האסט אפירגעקראצט דעם סטעטמענט. Afaik מיינט קאנטשעסנעס אז מ׳קען זיך זעלבסט פארשטיין, און ס׳דא וואס זאגן אז ס׳מיינט דוקא יא א נשמה (אדער סיי וואס מ׳האלט אז מענטשן האבן, ספיריט, יוניווערס וכדו׳). און אפילו נישט, דארט ווי ס׳כאפט די חילוק צווישן א מענטש און א חיה, אויף יענץ קען מען זאגן אז דאס האט די כוח פון אבזערוואציע.

און צווייטענס, דעס וואס דו זאגסט אז מ'קען נישט וויסן צו א סענסאר קען צעווארפן די סופער פאזישען ווייל א מענטש מיז עס פארדעם אבזערווירן, קענסטו אויך זאגן אז דו ביסט די איינציגסטע וואס צעווארפט די סופערפאזישען, איי אנדערע מענטשן? דו מיזט דאך זיי אבזערווירן פארדעם.

אלא מאי? וואס ווילסטו ארויסברענגען?

[שבת אחים]

דיין חסידישע תורה מיט א געדרייטע ליטווישע פילפול קען נישט פארענטפערן די פילצאליגע עדות וואס ארכאלאגן האבן ערפינדען אין דער ערד. ווי למשל אלטע מטבעות וואס איז לויט קארבאן דעיטינג איבער 10,000 יאהר אלט. ציוויליזאציע און consciousness איז אסאך אסאך עלטער ווי דו מיינסט. און סאיז דא פארדעם קלארע עדות! אלע חסידישע תורת און אלע פשטלעך אינאיינעם פרעגט נישט אפ די מציאות מיין פריינד.

[קול דודי]

ס׳איז מיר איינגעפאלן א מורא׳דיגן געדאנק!

אין מאדערן פיזיקס איז דא א כלל אז אלצדינג איז משתמשים בערבוביא ביז עס ווערט אבזערווירט, עס רופט זיך Quantum superposition. למשל אויב א קאץ געפונט זיך אין א הערמעטיש פארמאכטן באקס מיט א פלעשעלע סם, גייט דאס קאץ זיין סיי לעבעדיג און סיי טויט ביז ווילאנג מ׳עפענט דאס באקס און עס ווערט אבזערווירט

נישט ממש. כמעט יעדער איז מסכים א קאץ קען נישט זיין סיי לעבעדיג אין סיי טויט (עכ״פ אין איין וועלט/יוניווערס); אז יא וועט דער קאץ שטארק פראטעסטירן. שראדינגער ניצט דעם קאץ צי פרובירן אויסגראדן די קשיא ווען (אין ווי אזוי) די סופארפאזישן ציפאלט. וואלט ווען א קאץ געקענט זיין סיי לעבעדיג און סיי טויט איז דאך ליתא קשיא (או פערעדאק״ס) מעיקרא.

אויף דעם איז שוין דא אסאך חילוקי דעות, זה בכה וזה בכה, אבער הצד השוה שבהם איז אדער מוז עס זיין א קאנטשעס אבזערווירער (א מענטש) אדער איז גענוג א סענסאר. למעשה האט מען דערווייל נישט אויסגעפונען ווייל סוכ״ס דארף א מענטש אייביג אנקוקען דעם סענסאר צו וויסן דעם ענטפער

מ׳ברויך נישט אבסארווירן די סענסאר בשעת מעשה צי וויסן ווען סופערפאזישן איז צופאלן. מ׳קען אויסרעכענען שפעטער אז סופארפאזישן איז צופאלן ווען ס׳שטויסט זיך אן אינ׳ם סענסאר. דאכטסעך אז ס׳נישט דא (כמעט) קיין איין ערנסטער פיזיקער (לאפיקו פילאסאפן וואס פארשטייען נישט פיזיקס) וואס האלט אז ס׳מיז זיין א ״קאנשעס״ אבזערווירער, ווייל אזוי זאגען איז א דוחק גדול אין באמת מאכט פארשידענע קשיות נאך שווערער. זע דא:
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Observe ... t_(physics)

אט איז למשל פון הייזנבערג אליינס:
Of course the introduction of the observer must not be misunderstood to imply that some kind of subjective features are to be brought into the description of nature. The observer has, rather, only the function of registering decisions, i.e., processes in space and time, and it does not matter whether the observer is an apparatus or a human being;

[חתן בחור]

נישט ממש. כמעט יעדער איז מסכים א קאץ קען נישט זיין סיי לעבעדיג אין סיי טויט (עכ״פ אין איין וועלט/יוניווערס); אז יא וועט דער קאץ שטארק פראטעסטירן. שראדינגער ניצט דעם קאץ צי פרובירן אויסגראדן די קשיא ווען (אין ווי אזוי) די סופארפאזישן ציפאלט. וואלט ווען א קאץ געקענט זיין סיי לעבעדיג און סיי טויט איז דאך ליתא קשיא (או פערעדאק״ס) מעיקרא.

איך הער, דאס האב איך נישט געכאפט. די קאץ איז טאקע נישט די ריכטיגע משל צו מסביר זיין סופערפאזישען.

דאכטסעך אז ס׳נישט דא (כמעט) קיין איין ערנסטער פיזיקער (לאפיקו פילאסאפן וואס פארשטייען נישט פיזיקס) וואס האלט אז ס׳מיז זיין א ״קאנשעס״ אבזערווירער, ווייל אזוי זאגען איז א דוחק גדול אין באמת מאכט פארשידענע קשיות נאך שווערער.

איך ווייס אז ס׳איז נישט קיין אפיציעלע מהלך, אבער אז ס׳מאכט זאכן שווערער איז נייעס פאר מיר, כ׳וועל מיך מער אריינטון דערין. שכויעך פאר די קאמענטס.

[חתן בחור]

דיין חסידישע תורה מיט א געדרייטע ליטווישע פילפול קען נישט פארענטפערן די פילצאליגע עדות וואס ארכאלאגן האבן ערפינדען אין דער ערד. ווי למשל אלטע מטבעות וואס איז לויט קארבאן דעיטינג איבער 10,000 יאהר אלט. ציוויליזאציע און consciousness איז אסאך אסאך עלטער ווי דו מיינסט. און סאיז דא פארדעם קלארע עדות! אלע חסידישע תורת און אלע פשטלעך אינאיינעם פרעגט נישט אפ די מציאות מיין פריינד.

איך ווייס נישט מיט וועם די טענה׳עסט זיך דא, אבער נישט מיט מיר... זיי מוחל לייען איבער מיין תגובה אבער לייג צו קאפ.

[תורה ומדע]

לויט אלבערט איינשטיין׳ס טעאריע אז טיים און ספייס זענען איין מציאות איז בכלל ניטא קיין קשיא פון ווי אלט די יוניווערס איז. צייט איז רעלאטיוו. און אין אונזער וועלט אינעם דאזיגען ספייס איז א יאהר כך וכך שעות. אין אנאנדער ספייס און טיים איז עס גאר או אנדערע המשכיות. דער פראגע איז פשוט עמעראציש.

[חתן בחור]

לויט אלבערט איינשטיין׳ס טעאריע אז טיים און ספייס זענען איין מציאות איז בכלל ניטא קיין קשיא פון ווי אלט די יוניווערס איז. צייט איז רעלאטיוו. און אין אונזער וועלט אינעם דאזיגען ספייס איז א יאהר כך וכך שעות. אין אנאנדער ספייס און טיים איז עס גאר או אנדערע המשכיות. דער פראגע איז פשוט עמעראציש.

און לויט וועמענס צייט רעדט די תורה?

[רביה''ק זי''ע]

וואו אין די תורה שטייט ווי אלט די וועלט איז?

[חתן בחור]

וואו אין די תורה שטייט ווי אלט די וועלט איז?

פון זיצן א גאנצן טאג און קאווע שטיבל וועסט עס זיכער נישט געוואר ווערן.

[טאמבל סאס]

ס'איז געוואלדיג וואספארא לענגטה מענטשן וועלן גיין צוצושלעפן מציאות צו א וואס ס'שטייט ליטעראלי געשריבן אין א ספר.

[פערינא]

אויב א בוים פאלט אין וואלד (און קיינער איז נישט דארט) מאכט עס גערודער? אדער ווי לאנג קיינער איז נישט דארט עס צו הערן פאלט ער דא שטיל?

[קול דודי]

לויט אלבערט איינשטיין׳ס טעאריע אז טיים און ספייס זענען איין מציאות איז בכלל ניטא קיין קשיא פון ווי אלט די יוניווערס איז.

הרב איינשטיין לא ביטול את השעות. א זייגער דערציילט דעם אמת נאך איינשטיין אויך.

צייט איז רעלאטיוו.

רעלאטיוו״ צי וואס? ווען מ׳זאגט, למשל, אז דער גרענ״ד קעניא״ן איז זעקס מיליאן יאר אלט מיינט מען אז אויב וואלט מען געשטעלט א זייגער לעבן דעם גרענ״ד קעניא״ן ווען ס׳איז באשאפן געווארן אין עס נישט אוועק געריקט, וואלט עס יעצט געוויזן זעקס מיליאן יאר. דאס הייסט, פונ׳ם לאקאלן פערספעקטיוו (local time) איז עס אזוי פיל יאר אלט. דאס זעלבע איז לגבי די וועלט אויך. איינשטיין איז נישט מחלק.

אין אנאנדער ספייס און טיים איז עס גאר או אנדערע המשכיות.

וואס הייסט ״אנאנדער ספייס און טיים״? ס׳איז נאר דא איינס. אפשר מיינסטו פון ״אנאנדער פערספעקטיוו״? נו, איז אבער ווען מען רעדט ווי אלט עפעס איז מיינט מען אייביג פון א לאקאלן פערספעקטיוו (דהיינו, א זייגער וואס זיצט באותו מקום ובאותו זמן).

דער פראגע איז פשוט עמעראציש.

... והמשכיל ידום