מזרח-וועלט און מערב-וועלט, עבריש און גריכיש, אמאל און היינט

[נהורא נפישא]

אפגעטיילט פון דא.

זייער שיין איבער די הילוך המחשבה פון די מזרח וועלט כלפי די מערב וועלט.
די יסוד איז אויך נוגע ווען מ'באטראכט אונזערע ספרי קודש. למשל מ'גיט אקוק אויף משנה תורה להרמב"ם זעהט מען אז עס איז געשריבן געווארן מיט א מערב וועלט לאגישע סדר די הלכות זענען מסודר לויט די הגיון פון די סברות ההלכה און נישט מיט אנדערע סארט קאטאגאריעס ווצבש"פ שכיחות אדער אנדערע סארט אסאסיאציס.
ווען מלערנט גמרא זעט מען אז די וועג וויאזוי זאכן זענען צוזאמגעשטעלט איז נישט לויט די הילוך המחשבה פון די מערב וועלט, ספעציעל ווען די גמרא ברענגט למשל א ליסטע פון זאכן איז דאס נישט געשריבן לויט א סדר פון א מערב וועלט לאגיק, כ'קען ברענגען הונדערטער דוגמאות
כ'וועל זיך באגניגען מיט איין דוגמא היות כ'האך אמאל דאס אראפגעשריבן דאס אין אן אנדערע אשכול, אבער פון דעם קען מען האבן א שטיקל אהנונג וואס איך מיין. איך האב אמאל געפרעגט א הויפן מיט קושיות אויף א משנה אין אבות, טייל קושיות וואס האט מיר געקוועטשט איז צוליב מיינע דיוקים זענען פון א מערב וועלט הילוך המחשבה. אט דאס האב איך געשריבן.
די משנה זאגט, גדולה תורה יותר מן הכהונה ומן המלכות, שהמלכות נקנית בשלשים מעלות, והכהונה בעשרים וארבע, והתורה נקנית בארבעים ושמונה דברים, ואלו הן: בתלמוד, בשמיעת האזן, בעריכת שפתים, בבינת הלב, באימה, ביראה, בענוה, בשמחה, בטהרה, בשמוש חכמים, בדקדוק חברים, בפלפול התלמידים, בישוב, במקרא, במשנה, במעוט סחורה, במעוט דרך ארץ, במעוט תענוג, במעוט שנה, במעוט שיחה, במעוט שחוק, בארך אפים, בלב טוב, באמונת חכמים, בקבלת היסורין, המכיר את מקומו, והשמח בחלקו, והעושה סיג לדבריו, ואינו מחזיק טובה לעצמו, אהוב, אוהב את המקום, אוהב את הבריות, אוהב את הצדקות, אוהב את המישרים, אוהב את התוכחות, ומתרחק מן הכבוד, ולא מגיס לבו בתלמודו, ואינו שמח בהוראה, נושא בעל עם חברו, ומכריעו לכף זכות, ומעמידו על האמת, ומעמידו על השלום, ומתישב לבו בתלמודו, שואל ומשיב שומע ומוסיף, הלומד על מנת ללמד והלומד על מנת לעשות, המחכים את רבו, והמכון את שמועתו, והאומר דבר בשם אומרו. הא למדת כל האומר דבר בשם אומרו מביא גאולה לעולם, שנאמר ותאמר אסתר למלך בשם מרדכי

איך קען עפעס נישט לאגיש קאטאגאריזירן די תנאים וואס פעלט זיך דא אויס פאר קנין התורה
צום ערשט וואס מיינט דאס קנין התורה אין דעם קאנטעקסט אדער בכלל אין חז"ל דער חלק הלימוד אדער הלמעשה אדער ביידע אדער גאר עפעס אנדרעש
וואס מיינט בתלמוד
וואס מיינט בשמיעת האוזן ובעריכת שפתים און וואס איז מיט אנדערע אברי החושים
וואס איז די חילוק פון בינת הלב און שכלות הלב
וואס איז די חילוק פון אימה און יראה און פארוואס ווערט נישט דערמאנט ברתת ובזיעה
בשימוש חכמים ובדקדוק חברים ובפלפול התלמידים, זעה איך גראדע אן אינטערסאנטע נקודה ואכמ"ל
וואס מיינט בישוב
וואס מיינט במקרא ובמשנה, מרעדט דאך איצט וויאזוי מ'איז קונה תורה איז וואס איז שייך במקרא ובמשנה
איז דער אויבנדערמאנטע תלמוד אויך פון דעם מין איז צו וואס רעכנט ער דאס נישט אויס צוזאמען
שינה, שיחה, תענוג, שחוק, דרך ארץ, וואלט נישט גענוג געווען ווען ער זאגט במיעוט תענוג ס'איז דאך אלעס די זעלבע און אויב שוין יא אויסרעכענען פארוואס נישט מיעוט אכילה שתיה רחיצה ושאר תענוגים
וואס איז בארץ אפים אנדרעש פון ענוה
וואס מיינט בלב טוב און וויאזוי איז דאס אנדרעש פון שמחה און איז דאס א דבר סגולי
קבלת היסורין איז דען א תנאי הכרחי, איז דאס מאדנע אז ער רעכנט דאס, סיידן ווייל ס'איז מצוי, און דרך אגב האט מען שוין דערמאנט במיעוט תענוג
וואס מיינט המכיר את מקומו און בכלל איז די גראמאטיק זייער מאדנע, ער הויבט התורה נקנית במ"ח דברים און אויך דעם באציעט ער זיך המכיר את מקומו
השמח בחלקו וויאזוי איז דאס אנדרעש פונים אויבנדערמאנטע שמחה
העושה סייג לדבריו וואס מיינט לדבריו און וויאזוי איז דאס רעלעוואנט פאר קנין התורה
אוהב את המקום ואת הבריות ווי קומט אריין
וואס מיינט אהוב, און וויאזוי איז דאס רעלעוואנט
אוהב התוכחות
וואס מיינט אוהב הצדקות ואוהב את המישרים און וואס איז די חילוק
מתישב לבו בתלמודו הלא ע"ז אנו דנים
שואל ומשיב, צו וועמען און צו וועמען מ'האט דאך שוין אויבנדערמאנטע שמוש חכמים וכו'
שומע ומוסיף
הלומד ע"מ ללמד וע"מ איז דאך לכאורה די זעלבע מכוון
המחכים את רבו, גאר מאדנע, הא גופא וויאזוי איז מען מחכים את רבו נישט דורך קנין התורה?
המבין את שמועתו ?
האומר דבר בשם אומרו וויאזוי איז דאס נוגע, און איז דאס א דבר סגולי
און בכלל די אויספיר הא למדת וכו' כולו מוקשה
און די אינטערסאנטסטע פון אלעם איז אז ס'ווערט למעשה אויסגערעכנט 49 אדער איז דא א טעות, אדער דארף מען צוזאמנעמען צוויי פאר איינס, אלזא וועלעכע איז דאס?
בכלל איז מאדנע דאס זייער אסאך זאצן ווערט כסדר איבערגע'חזר'ט אין אנדערע הקשרים ווי למשל המחכים את רבו, השמח בחלקו, המכיר את מקומו
נו ווער קען מאכן סענס פון די משנה
ביז אהער וואס איך האב געפרעגט אויף אן אנדערע פלאץ.

[רביה''ק זי''ע]

בכלל ביז די רמב"ם איז געקומען האבן די אלע הלכות נישט געהאט קיין קלארע הגדרות, ווען מ'לערנט גמרא קוקט עס בכלל נישט אויס ווי זיי האבן געהאט עפעס א בלופרינט וואס ארום דעם האט מען געארבעט. ס'זעט ענדערש אויס ווי שמועסן צווישן חסידשע אידן, רבא זאגט אז זיין רבי זי"ע איז געגאנגען סטראקעס ביים צינדן חנוכה ליכט, קומט אביי און זאגט אז ביי זיי האט מען נישט מקפיד געווען, זאגט רב פפא אז מ'קען פארענטפערן אז ס'געווען ערב שבת. והלכתא אז מ'גייט סטראקעס נאר שבת און יום טוב, און איינער וואס איז מחמיר צו גיין ביי חנוכה ליכט צינדן מעג מחמיר זיין. די סוגיא פון יקנה"ז איז אן עקסטרעמע ביישפיל אויף דעם, אבער גאנץ ש"ס ארבעט מער ווייניגער אויף דעם אופן.

[נהורא נפישא]

רביה"ק וואס דו זאגסט האט עפעס אן אמת אין זיך אבער ס'איז נישט אינגאנצן אזוי, ווייל די באלק הלכות וואס זענען דא אויף יעדע מקצוע שטייט אין די מדרשי הלכה וואס איז דרשות מסודר לויט די פסוקים און פרשיות התורה. קומט די משנה און נעמט ארויס די אלע הלכות און איז עס מסדר לויט ששים מסכתות. אבער פון מקור אויס קומט די תנאיםדיגע הלכות פון איין צוזאמגענימענע פלאץ אין ס'האט גראדע יא אין זיך א געוויסע בריח התיכון עכ"פ בדרך כלל, וממילא ווען די אמוראים האבן עוסק געווען אין א מקצוע זענען זיי געווען בקי אין תנאים'דיגע הלכות דערפין און זיי האבן געהאט עפעס א מהלך און הבנה וואס זענען די יסודות ממילא יעצט ווען זיי קומען מחדש זיין הלכות גייט דאס אלס מיט מיט זייער הבנה וואס די נקודה פון אט די מצווה איז און זייערע חידושים אין דרש וועט עס עכ"פ נישט סותר זיין. כ'וואלט געוואלט דערויף עפענען אן אשכול א צווייט מאל.

[שליח]

[justify][tag]נהורא נפישא[/tag] בארירט דא א וויכטיגע ענין, וואס איך האב שוין לאנג געוואלט ברייט אויסשמועסן. לאמיר עס דערווייל אריינווארפן בקיצור.

אין די אלגעמיינע וועלט איז אנגענומען אז מיר זענען קלוגער ווי אמאל. אמאל זענען געווען פרימיטיווע בעלי דמיונות, צוביסלעך איז די וועלט געווארן מער פארגעשריטן און ראציאנאל. ביי אונז איז אנגענומען אז מיר קענען זיך נישט גלייכן צו די פריערדיגע, נאר כננס ע"ג ענק. איז דאס א מחלוקת אין מציאות?
איך האב געזען (איינס פון) די מאמרים פון ר' [tag]יצחק לאווי[/tag] אינעם וועקער איבער ירידת הדורות. ווי ווייט איך שעץ [tag]לעיקוואד[/tag]ן, האט ער לענ"ד בכלל נישט יורד געווען לעומקו של ענין.

ירידת הדורות איז א פאקט, וואס מ'קען אויפווייזן מיט דאטא, איינמאל מ'טייטשט עס ריכטיג. עס איז בעצם איינס און די זעלבע מיט דעם אז די היינטיגע דורות זענען מער ראציאנאל, די צווייטע זייט פון די זעלבע מטבע.
קאנט און אנדערע פילאזאפער האבן שוין מבחין געווען צווישן אנאליטישע און סינטעטישע זאצן. אנאליטישע זאצן ברענגען ארויס וואס ליגט שוין באהאלטן אינעם מושג מתחילה, סינטעטישע זאגן נייע טענות אויף די וועלט.
קאנט נוצט דאס צו פארענטפערן יום'ס קושיות, אבער וואס ער ענטפערט האבן שוין שפעטערדיגע אפגעפרעגט. לויט ווי מ'קען פארשטיין פון ספרי קודש איז דער אמת'ער תירוץ אז זיי זענען נישט נאר צוויי סארטן זאצן, נאר יעדער מענטש פארמאגט אויך צוויי באזונדערע סארט חושים אין שכל. דער מוח קען נישט נאר אנאליזירן און אויס'חשבונ'ען מיט לאגיק, באזירט אויף הנחות, נאר קען אויך מכיר זיין און משיג זיין פרישע יסודות וועלכע זענען אמת מצד עצמן, נישט געבויט אויף פריערדיגע הנחות. דער שפיץ דערפון איז כח הנבואה, אבער אויך יעדער פשוטער מענטש באנוצט זיך טאג-טעגליך דערמיט, ווי יום פרעגט אזוי גוט. הגם טייל זענען מער אנאליטיש גענויגט און אנדערע סינטעטיש.

מ'קען אסאך מאל זען ווי צוויי לומדים טענה'ן זיך. איינער "פילט" אדער "זעט" אז דער אמת איז כך וכך, עפעס א נייע געדאנק. ער קען עס נישט מכריח זיין מיט ראיות, און ער קען עס נישט פונקטליך מגדיר זיין מיט שארפע שניידנדע ווערטער, אבער דאך איז ער זיכער אז דא ליגט דער אמת. זיין חבר ווייסט נישט פון די הרגשות, ער ענטפערט אים אז לדבריו איז עכ"ח די הגדרה כך וכך, און אה"נ אז די סתירת הרמב"ם וועט שיין מיושב ווערן, אבער פון תוספות קען מען מכריח זיין עפ"י חשבון נישט אזוי. זיי רעדן אנדערע שפראכן.
יעצט זאגט איר מיר אליינס אויב נישט דאס איז דער חילוק צווישן דער חת"ס און ר' חיים בריסקער, למשל. דער חת"ס שרייבט אסאך מאל פרישע יסודות אן דעם וואס ער זאל זיך בויען אויף געהעריגע ראיות, און א פשיטא שוין אז מיט די פונקטליכע הגדרה באפאסט ער זיך בכלל נישט, נאר האמת מפני שהיא אמת. ר' חיים בריסקער נעמט די הלכה'דיגע פאקטן כמות שהם און חשבונ'ט ארום מיט זיי, ביז ער קומט צו, כמעט מאטעמאטיש, צו א פונקטליכע און קאסטום-מעיד הגדרה.

און אזוי איז עס במשך די דורות. וואס שפעטער אלץ פונקטליכער און מער לאגיש, אבער אלץ מער פעלט די אינטואיציע און אינערליכע הרגשה, (הגם יוצאים מן הכלל זענען אלעמאל דא). אזא סארט טערמין ווי יד סולדת איז אלעמאל גוט געווען, אבער פאר אונז איז דאס גארנישט ווערט, מיר מוזן וויסן וויפיל פארענהייט עס קומט אויס אויפן טערמאמעטער.
ווען מיר ווילן געבן א סימן אויף אפאר ווערטער, נוצן מיר זייער א פונקטליכע מעטאד. מיר שרייבן דעם ערשטן אות פון יעדן ווארט - ראשי תיבות. די גמרא ווידער, שרייבט דעם מערסט מודגש'דיגן אות פון יעדן ווארט (ווי אין שבת כה: מ"ט ק"ס פאר מאיר טרפון עקיבא יוסי). דאס קוקט אויס מאדנע אין אונזערע אויגן, וויאזוי פונקטליך מעסט מען דאס? אבער אונזער וועג וואלט געווען קאמיש פאר זיי, וואס עפעס דער ערשטער אות? סתם אויבערפלעכליך!
משנה איז טאקע פיל קלארער מסודר ווי גמרא, אבער פון די צווייטע זייט זענען די סברות און כללים אין גמרא פיל מער אנאליטיש און אבסטראקט. איין שאלה, וואס ווערט ארויסגעברענגט אין משנה דורך 5 ספעציפישע, קאנקרעטע דוגמאות (לוקח יין מבין הכותים, מתנה על עירובו, הריני בועליך, ב' נשים שלקחו קיניהן, עשה לי שני זוגין) ווערט קלאר מוגדר אין תלמוד מיט איין ווארט, יש ברירה או אין ברירה. און אזוי זענען דא דוגמאות לאלפים.
רבי עקיבא האט מפלפל געווען מער ווי משה רבינו, אבער האט געדארפט צוקומען צו אים אויף הלכה למשה מסיני, דהיינו די השגה וואס דארף זיך נישט בויען אויף פריער.

נישט נאר אין תורה איז אזוי, נאר אין אלעס. (כ'וואלט דאס אויפגעוויזן פון אלגעמיינע מקורות, אבער איך בין שוין צופיל מאריך אזוי אויך). די וועלט בכללות רוקט זיך פון סינטעטיש צו אנאליטיש, פון אינטואיציע צו לאגיק, פון סברא צו הגדרה און חשבון, פון נביא צו חכם, פון חכמה צו בינה, און פון חכמת ישראל צו חכמה יוונית.
אידן האבן די מערסטע שייכות צום "ענין הנבואי", ווי דער כוזרי רופט עס, וישראל אם אינם נביאים בני נביאים הם. דערפאר איז ביי זיי דא די מערסטע שעפערישע אויפטוער (פראפארציאנאל) אין אלע געביטן, ווייל צו דעם דארף מען משיג זיין ארויס פונעם סיסטעם.

נבואה און עבודה זרה זענען בטל געווארן. (יצרא דעבודה זרה האט אויך געשטאמט פונעם טיפן אינערליכן הרגש און אינטואיטיווע קשר צום נאטור וואס מיר האבן נישט היינט). צו קענען אנגיין האט געדארפט שטערקער ווערן די אנאליטישע זייט דורך די יוונים, וכשזה נופל זה קם. אזוי שטייט אין סדר עולם (פרק ל'): "ועמד מלך גבור וגו’ ובעמדו תשבר וגו’ (דניאל י”א) הוא אלכסנדרוס מוקדון שמלך י”ב שנה. עד כאן היו הנביאים מתנבאים ברוח הקדש מכאן ואילך הט אזנך ושמע דברי חכמים". יפיפותו של יפת האט זיך אויסגעפעלט צו קענען אנהייבן די תקופה פון תושבע"פ, וואס איז בעיקר געשטעלט צו אנאליזירן די באהאלטענע אינטואיציעס פון תושב"כ. דערפאר באצייכענען חז"ל אז שמעון הצדיק, דער פותח תקופת התנאים לדבריהם, איז דער וועמענ'ס דמות איז פאראויסגעגאנגען אלכסנדר מוקדון אין זיינע מלחמות.

פונקט ווי געוויסע באטראכטן היינט די "אמאליגע פרימיטיווע בעלי דמיון" אזוי וועט מען אמאל לאכן פון אונזערע "פלאפלערייען". (למשל, "די קראנקהייט פארשפרייט זיך". נעבעך, זיי האבן געמיינט אז ס'עקזיסטירט א געוויסע בריאה, קראנקהייט, וואס שפרייט זיך אויס. באמת איז בלויז דא אינדיווידואלע צעלן וועלכע ווערן, יעדער פאר זיך, פעלערהאפטיג). באמת שטאמט עס פון א שטערקערע סינטעטישע חוש צוזאמען מיט א שוואכערע אנאליטישע שפראך.


ירידת הדורות איז טאקע נישט טאטאל, עליית הדורות איז אויך אמת אין א געוויסן זין; פארט איז ירידת הדורות יסודות'דיגער, ווייל דער אנאליטיקער מוז זיך בויען אויף די הנחות וואס דער סינטעטיקער שטעלט אים צו. די ענפים מוזן צוקומען צום שורש. אור בלי כלים איז נאך עפעס, אבער כלים בלי אור איז גארנישט.

(דאס האב איך פראבירט אמאל מסביר צו זיין, ווען [tag]קופערניקוס[/tag] האט געפרעגט, אז ער זעט מער חכמה אין סיי וועלכע היינטיגע ספר ווי אין די אמאליגע. דער ענטפער איז, וואס איז שענער, צורת יעקב אבינו אדער ביטהאווען'ס ניינטע סימפאניע? די זאכן זענען בכלל נישט commensurable).


שוין, איך פיל שלעכט פאר [tag]המלוכה והממשלה[/tag] אז איך פארדריי אים זיין אשכול. די נושא איז מער נישט כינעזיש און חסידיש, נאר עבריש און גריכיש. איך שלאג פאר מ'זאל אפטיילן פון דא און אראפ און אריינשטעלן אין תורה ודעת.[/justify]

[רביה''ק זי''ע]

ירידת הדורות איז א פאקט, וואס מ'קען אויפווייזן מיט דאטא, איינמאל מ'טייטשט עס ריכטיג.

אדרבה, גיב ארויס די דאטא און פאקטן.

דאס אז ס'איז אמאל געווען אזא זאך ווי נבואה מיינט נישט גארנישט, ווייל היינט זענען אויך דא מענטשן וואס טענהן אז זיי האבן נבואה.

[[NAMELESS]]

הערליכע שיעור [tag]שליח[/tag]!
שפירט זיך ווי א געמיש פון הגר"מ שפירא הגר"י הוטנר מיט מיכאל אברהם. (סתם נייגעריג: דו האסט דאס טאקע געשריבן בהשראתם?)

[לעיקוואד]

א גוטן הרב [tag]שליח[/tag]
עס איז מיר אן עהרע צו הערן אייערע הערות אויף מיינע ארטיקלען. הגם אז די הערה איז נישט אזויפיל אויף מיין ארטיקל נאר באופן כללי אויף דער זעלבער ענין.
קודם כל אזעלכע שיינע תורות ווי איר זאגט איז שווער צו טרעפן בכלל אין פריערדיגע ספרים (נאר כהערת ריכטיג, ביי די לעצטיגע בעלי מחשבה), איז ווייס איך נישט וויאזוי מ'קען מיט דעם פארענטפערן ירידת הדורות....
אין מיינע ארטיקלען האב איך פראבירט צו ברענגען און פארשען וואס די וואס האבן גערעדט פון דער געדאנק פון ירידת הדורות האבן געזאגט און געמיינט, און האב פראבירט מסביר צו זיין פארוואס זיי זאגן אזוי און וואס זיי זאגן. ממילא די חידושים וואס איר זאגט זענען טאקע שיינע חידושים מען דארף אבער ווייזען וויאזוי די וואס האבן געזאגט דער געדאנק האבן דאס געמיינט.

לגופו של ענין. עס איז לכאורה ריכטיג אז די מער אנאליטישע חכמה האט זיך פיל פארגעשריטען, וויבאלד דאס איז טאקע קלאר א זאך וואס בויט זיך כננס ע"ג ענק. איך ווייס אבער נישט וואס איז די עווידענס אז די סינטעטישע חכמה האט זיך פארמינערט. די טבע פון אינטואיציע איז אז דאס איז א זאך וואס איז שווער צו מעסטען, ממילא איז אפשר גרינג צו טענה'ן סוביייעקטיוו אז עס האט זיך פארמינערט, אבער דאן איז דער טענה סתם געווארפן דער ירידה פון אן אביעקטיווער מעסטער ביז א סובייקעקטיווער, כעין הרוצה לשקר. דאס אז זאכן וואס זענען אמאל געווען אינטואיטיב מער זענען געווארן מער פונקטליך איז אמת, אבער דאס איז אלץ עליית האנליטי נישט ירידת הסינתטי. עס קען דאך זיין אז היינט איז דא אפילו מער אינטואיציעס אין נייע חלקים וואס זענען נאכנישט קלאר, אדער אין חלקים וואס זענען ווייניגער נוגע צו אנאליזרען (ווי למשל ארט אדער עטיקס),אדער אין די זעלבע נושאים על גבי די מער קלארע אנאליזע.

לאמיתו של דבר גיין די צווי צו זאמן. וויפיל מער דאטא מען האט ווערט אלץ די אינטואיציע בעסער און מער לאמיתו של תורה, און ווייטער דער וואס האט א גוטער אינטואיציע ער ווייסט ווי צו טרעפן די ריכטיגע דאטא און וויאזוי דאס צו אנאלאזירען. פונקט ליין איך אייזעקסאן'ס ביאגראפיע פון איינשטיין. ער איז מאריך דארט בשמו אז דער עיקר חידוש זיינע איז געווען מתוך זיין כח האימגיניישין, נישט מכח דער מאטאמאטיק. און אז אדרבה איינשטייין איז געוען שוואכער אין מאטעמאטיק פון אנדערע, אבער זיין גרויסער יתרון איז געווען אין זיין כח הדמיון צו כאפן גאנצע זאכן און שטופען ווייטער מכח דעם, און ערשט נאכדעם האט ער און אנדערע עס צוגעפאסט צום חשבון. פארשטייט זיך דאס אליינס איז כננס על גבי ענק ווייל ער האט זיך געבויט אויף די גילויים און חשבונות פון פריערדיגע. אבער דער גרויסער שפרונג זיינע איז געווען מכח האינטואיציע נישט מכח האנאליזיע.

אלזא, איך האלט נישט אז דער אנאליטי און דער סינתטי זענען צרות זו לזו. נאר להיפך. א גוטער דאקטאר למשל פון מיליאנער שטיקער דאטא בויט ער אן אינטואיציע וואס קען אין א רגע דיאגנאגזן א פאציענט אפילו כמעט אן קאנשיסלי וויסען וואס די חשבון איז. אבער עס איז מובן מאליו אז סיי זיין דאטא און סיי זיין אינטואיציע זענען פילפאכיג בעסער פון אן אמאליגער דאקטאר וואס האט געהאט פיל ווייניגער דאטא און ממילא א שוואכערע אינטואציע. עס זעהט אמאל אויס ער האט געהאט מער אינטואציע ווייל ער האט כלומר'שט געהאט מער פראצענט אינטואיציע און ווייניגער פראצענט דאטא, דאס איז אבער נישט ריכטיג. עס איז טאקע מער בולט די אינטואציע אבער עס איז אויכעט געווען געבויט אויף די דאטא וואס ער האט געהאט. די זעלבער איז אין אלע אנדערע חכמות.

מען דארף נישט מזלזל זיין אין פריערדיגע דורות כדי נישט צו האלטן פון ירידת הדורות. די פריערדיגע האבן געטוהן וואס זיי האבן געקענט. זיי זענען נישט געוווען 'פרימעטיוו". זיי האבן פשוט געארבעט מיט וואס זיי האבן געהאט. מען דארף אבער אויך נישט מזלזל זיין אין די היינטיגע דורות. 'פרימעטיוו' איז נישט בעסער. און עס פעלט נישט היינט קיין אינטואציע און 'פרימעטיבע' סארט חכמה.

מען קען נעמן א דוגמא פון ארט, וואס מען דארף נישט מער ווי כאפן א שפאציר אין מעטראפאליטין מוזיאום לויט די סדר הדורות צו זעהן ווי דער חכמת הציור איז געווארן אלץ בעסער און שענער. (עכ"פ ביז די מאדערן ארט איז געקומען.. דאס איז שוין א צווייטער שמועס אבער.). עס איז אין ערוך די שיינקייט פון א ציור פון דער אכצנסטער יאר הונדרעט ביז דער ערשטער יאר הונדערט, און קל וחומר צו די ציורים פון פיר פינף טויזנט יאר צוריק, בזמן התורה. דאס איז אויך א התקדמות אין טעכניק און טעאנכלאגיע. אבער אויך דייקא אין דער כח הדמיון וואס איז קלארער און שענער. קיינער טענה'ט נישט אז ארט איז אן אנאליטישער חכמה. און דאך בויט זיך עס כננס ע"ג ענק צו ווערן בעסער און בעסער.

[גדליה]

ירידת הדורות איז א פאקט, וואס מ'קען אויפווייזן מיט דאטא, איינמאל מ'טייטשט עס ריכטיג.

אדרבה, גיב ארויס די דאטא און פאקטן.

דאס אז ס'איז אמאל געווען אזא זאך ווי נבואה מיינט נישט גארנישט, ווייל היינט זענען אויך דא מענטשן וואס טענהן אז זיי האבן נבואה.

דער פאקט אז מ'גלייבט מער נישט אזעלכע מענטשען און מ'שיקט זיי אין שפיטאל קען אליינס אויפווייזן ירידת הדורות לפי שיטת @שליח.
פארשטייט זיך דאס איז בהנחה אז מיר גלייבען בעצם אין אזא פענאמענען ווי נבואה.

[גדליה]

@לעיקוואוד
כ'מיין אז ס'איז גרינגער צו קוקען אויף פשוט'ע מענטשען און זעהן די חילוק דארט. די מציאות איז אז היינט לעבען מענטשן א מער "באקסעדיגע" אנאליטישע לעבן. און די מציאות איז אויך אז ס'איז היינט דא אסאך ווייניגער פלאץ פאר self exploration ווייל די גאנצע לעבען איז מוגדר פון אנהויב ביז'ן סוף. ס'איז נישט מסתבר אז די חילוק פון טאג טעגליכע לעבן גיסט זיך נישט אריבער צו די תחום פון חכמה.
אבער חוץ מזה, ווען מ'רעדט פון ירידת הדורות קען מען רעדען סתם פשוט פון דעם וואס מענטשן פארלירן געוויסע הבנות און עקספיריענסעס וואס זיי פלעגען האבן. יעצט אז איך שרייב דאס מיין איך אז דאס איז טאקע פשט אין ירידת הדורות, נישט אז די חכמה ווערט קלענער, נאר אז די מענטשן טוישן זיך אין טאג טעגליכע לעבען. וזהו ענין שלא מסרו נפשייהו על קידוש השם, דהיינו אז ס'פעלט אין עפעס א פנימיות'דיגע נפשיות'דיגע ענין.
די מציאות איז אז אונזער סאסייעטי פארמאגט נישט אן ארט פאר געוויסע ערפארונגען וואס איז געוען נארמאל אמאל. לאמיר זאגען אז די בעל שם טוב וואלט היינט געבוירען געווארען וואלט מסתמא גארנישט געווארען פון אים, אפשר א קליינע חבורה'לע פון אפאר יונגעלייט. סאו מוז זיין אז סאסייעטי בכלליות האט פארלוירען א געוויסע הרגשה וואס איז אמאל געוען נארמאל.
און אגב דאס וואס דו דערמאנסט מאדערן ארט איז נישט קיין באזונדערע ענין נאר ס'איז הא גופא, ווייל די מענטש איז אזוי נמאס פון די פונקטליכע הגדרות אז ס'איז געווארן א קונץ צו שלאגן כפרות מיט הגדרות בכלל און מאכען סתם א פאני פיקשטער פון אראנזש מיט רויט, וואס דעמאלטץ גייט דער מענטש צוריק אביסעל צו די סארט הרגשה פון עקספיריענסן וויזיעס און קאלירן אויף א סימפליסטישע אופן.

[לעיקוואד]

מיין תגובה איז געווען אינגאנצן לגבי התפתחות החכמה, נישט התפתחות המענטשען. כמבואר החילוק במאמר ב'.

איך גלייב אבער נישט אז אמאל איז דער המון עם געווען קלוגער אדער ווייניגער מצומצם אדער מער אינטואיטיב פון היינט. אויב עפעס איז להיפך. פון אמאל הערט מען נאר פון די מיוחדים און פון היינט זעהט מען דער רוב, עס איז נישט קיין פארגלייך.

[גדליה]

דאכט זיך איר האט נישט פארשטאנען מיין תגובה, איך האב מדגיש געווען אז מ'איז נישט געווען מער קלוג, נאר מ'האט געהאט געוויסע נפשיות'דיגע עקספיריענסעס וואס איז פארשוואונדן געווארן היינט מחמת די מאדערנאזאציע וואס האט געטוישט די גאנצע לעבן. ולא אאריך עוד.

[לעיקוואד]

מענין לענין באותו ענין, פונקט טרעף איך ווי ר' אהרן מרקוס שרייבט אין זיין ספר החסידות בשם זיין רבי'ן דער תפארת שלמה, אז ער האט זיך גע'חידוש'ט אויף די חידושים אין חכמות חיצוניות, אזש ער האט זיך אויסגעדרוקט אז עס זענען פארהאן היינט גוים וואס ווייסען חכמות וואס אפילו שלמה המלך האט נישט געוואוסט!
(החסידות עמ' 252)
והשווה מה שהבאיתי מספר תפארת שלמה במאמרים.

[גדליה]

מענין לענין באותו ענין, פונקט טרעף איך ווי ר' אהרן מרקוס שרייבט אין זיין ספר החסידות בשם זיין רבי'ן דער תפארת שלמה, אז ער האט זיך גע'חידוש'ט אויף די חידושים אין חכמות חיצוניות, אזש ער האט זיך אויסגעדרוקט אז עס זענען פארהאן היינט גוים וואס ווייסען חכמות וואס אפילו שלמה המלך האט נישט געוואוסט!
(החסידות עמ' 252)
והשווה מה שהבאיתי מספר תפארת שלמה במאמרים.

דאס איז גראדע א שטיקעל ראיה אויף ירידת הדורות ווייל היינטיגע ציייטען זענען שוין נישט דא אזוינע קלוגע רבי'ס וואס זאגען אזעלכע זאכען. ..

[רביה''ק זי''ע]

די סיבה פארוואס אמאליגע מענטשן זענען געווען מער פארנומען מיט נפשיותדיגע עקספריענסעס, איז לאו דוקא ווייל זיי זענען געווען קלוגער, דאס איז געווען אלץ וואס זיי האבן געהאט. פאר ציוויליזאציע האט זיך אנגעפאנגען, האבן מענטשן געהאט אסאך צייט פאר התבוננות פנימיות און רוחניותדיגע עקספיריענסעס, און דערפאר זענען זיי אנגעקומען וואו זיי זענען אנגעקומען. איינמאל ס'איז געווארן אזא זאך ווי ציוויליזאציע, און ווי שפעטער אין היסטאריע איז עס אויטאמאטיש געווארן אלץ מער און מער קאמפליצירט, אלץ ווייניגער און ווייניגער צייט האט מען געהאט פאר די זאכן. ווייטער די סיבה פארוואס אונז האבן זיך געמאכט דאס לעבן מער קאמפליצירט איז נישט ווייל אונז זענען נארישער, נאר דאס איז די טבע פון ציוויליזאציע, אז ס'ווערט מער און מער קאמפליצירט מיט די צייט. איך בין נישט אזוי זיכער אז ווען יחזקאל זאל ווען לעבן אין תשע"ט וואלט ער געהאט צייט פאר חלומות און ליגן אין בעט פאר פערציג טעג אין א צי, ער וואלט געווען גענוג קלוג צו וואוסן אז מיט אזא מהלך וועט ער בלייבן א האומלעס, ער וואלט מן הסתם זיך געלערנט עפעס א חכמה וואס וועט אים העלפן ברענגען פרנסה און א שטאנד אינעם געזעלשאפט. אפשר וואלט ער געטון מעדיטאציע דא און דארט, אביסל אייוואסקע און שרומס דורכאויס זוממער וועקעשן, אפשר וואלט ער געהאט אפאר קליינע גילוים, אבער דארט וואלט זיך עס געענדיגט.

[נהורא נפישא]

[tag]שליח[/tag], [tag]לעיקוואד[/tag], ווי איך פארשטיי פון אייך ביידע אז איר באטראכט אינטואישן אלס עפעס א מאגישע נבואישע חוש עפעס אן ענערגיע וואס בליצט אריין, דאס איז עפעס וואס געוויסע פיליזאפן און מיסטיקער גלייבן. איך וויל פארשטיין איר נעמט דאס אן פאר א פשטות דאס אזוי צו זיין ווי איידער דאס וואס מאדערן פסיכלאגיע זאגט אונז אז אינטואישן איז ליבערשט א געלונגענע צוטרעף פון אזא איינעם וואס האט א רייכע עקספיריענס וואס איז אים נוגע צו פאסן א באשלוס אנע דעם וואס ער זאל דארפן ארויפברענגן אויפן באוואוסטזיין דאס צו אנאליזירן ?

[גדליה]

רביה"ק זי"ע
דעמאלטס זענט איר מסכים אז היינטיגע צייטן וואס מ'איז מער נישט עוסק אין די סארט זאכען ווי נבואה וכדו', פעלט אונז עפעס?

[רביה''ק זי''ע]

ס'נאך דא מענטשן וואס טוען אין די זאכן, אבער ס'איז זיכער אז רוב מענטשן וואס טוען נישט דערין פארפאסן גאר אסאך.

[גאנצל]

יישר כח פאר אזא שיינע באלערנדע ארטיקל און פארן אביסל צוריקברענגן דעם שטיבל

[שליח]

[justify]איך מוז זיך אנטשולדיגן. נעכטן האב איך געשריבן מיינע רייד אין איילעניש, און נישט איבערגעקוקט בעפארן שיקן. יעצט זע איך אז זיי זענען אויסגעקומען צו שארף, אשר לא עלתה על לבי.
ראשית דארף איך מחילה בעטן פון הרב [tag]לעיקוואד[/tag]. מיין השגה אויף אים, באזירט אויף א שנעלע בליק אין איינס פון א סעריע מאמרים, איז נישט געווען מדרכי חכמה. איך האב געמיינט אז ער איז חוקר מעצמו צי די דורות האבן זיך באמת מיט עפעס געטוישט, יעצט פארשטיי איך אז ער האט נאר געזוכט נאכצוגיין די השתלשלות פונעם טערמין במשך הדורות, און ווי ס'איז געווארן עפעס אין וואס מ'דארף גלייבן אויך אן קיין דעקונג.
(אבער וואס איר שרייבט אז די שיינע תורות שטייען נישט אין פריערדיגע, וממילא קען מען מיט דעם נישט פארענטפערן ירידת הדורות. אדרבה, ס'שטימט זייער גוט. זיי האבן מרגיש געווען אז עפעס פעלט פון די שפעטערדיגע דורות ביחס צו די פריערדיגע, אבער זיי האבן נישט געהאט די פונקטליכע אנאליטישע שפראך עס ארויסצוברענגען. פונקט ווי אביי ורבא האבן פארשטאנען וואס יאוש מיינט על אף וואס זיי האבן נישט חוקר געווען צי ס'איז מטעם הפקר.
ואגב, לשאלת [tag]ריכטיג[/tag]. כ'בין צוגעקומען צום נקודה מיט לאנגע יארן צוריק, מסתמא ווען ספרי מיכאל אברהם זענען נאכנישט ארויסגעקומען, והגר"מ שפירא והגר"י הוטנר האב איך נישט געזען. שפעטער בין איך אנגעקומען צו זיי און געזען אז זיי זאגן ענליכע געדאנקען. צי כ'האב געשריבן בהשראתם ווייס איך נישט, מסתמא האט זיך עפעס פון זיי אנגעקלעבט אין מיר. אבער וויבאלד כ'האב זיי נישט געהעריג דורכגעטון שרייב איך נישט בשמם, שלא לסלף דבריהם).


אויך די עצם טענה איז אויסגעקומען שארפער ווי געמיינט. אוודאי מיין איך נישט אז איך קען ברענגען בערג מיט טרוקענע פאקטן און הארטע דאטא, סייענטיפיש אויפצודרינגען ירידת הדורות בראיות שאין עליהם תשובה, אזש אלע סקעפטיקער וועלן פאלן כורעים און מודה זיין אז מיר קענען נישט משיג זיין דעם קלענסטן איד שבזמן המקדש. בכלל איבער היסטאריע זאגט דאך שוין שלמה המלך, רחוק מה שהיה עמוק עמוק מי ימצאנו. ווער רעדט נאך פון big history, וואס איז מתכונתו געבויט אויף גענעראליזאציעס וועלכע מ'קען נישט מוכיח זיין עד הסוף. מ'דארף נאר זען צי דער געדאנק האט א מקום און א פשט, און צי ס'פארענטפערט מער שוועריקייטן ווי ס'ברענגט אויף. וויפיל מער קנייטשן ווערן אויסגעגראדט און עקמומיות נתפשט, אלס מער איז מסתבר אז ס'ליגט אן אמת דערין.

איך הייב אן מיט די הנחה, צו וועלכע כ'בין צוגעקומען נאך א תקופה פון יום-סטיל קושיות, אז דער מוח אנטהאלט א חוש מכיר צו זיין מושכלות. ווי געשריבן קען מען פארשטיין דער יסוד פון ספרי קודש (בעיקר קבלה וחסידות), און ווי דערמאנט ווייס איך נישט פון קיין אנדערע ריכטיגע תירוץ צו די קושיות. (די צענטראלע קושיא איז בעצם גאר פשוט: וויאזוי קען מען בכלל עפעס וויסן אויף דער וועלט? מיט לאגיק קען מען נישט אנהייבן, ווייל דאס דארף זיך בויען אויף הנחות. די חושים זענען אויך נישט גענוג, ווייל צו וויסן עפעס ווערטפול מוז מען צולייגן אזעלכע הנחות ווי סיבה ומסובב אדער אינדוקציע, און פון וואנעט ווייסטו זיי גופא?)
(להערת [tag]נהורא נפישא[/tag], אינטואיציע איז אפשר נישט די ריכטיגע ווארט, נאר 'סינטעטישע חוש' קלינגט ווי 'סינטעטישע שייטלען', און דעריבער א סתירה מיט יצרא דעבודה זרה וואס כ'האב געוואלט אריינברענגען אין בילד . איך פערזענליך גלייב, באזירט אויף מיין ערפארונג, אז וואס מ'רופט אין אלגעמיין אינטואיציע האט יא שייכות צו סינטעטישע חוש, און דער ספעקטרום גייט ארויף ביז נבואה. אבער אויב קענען די פסיכאלאגן אויפווייזן אז אינטואיציע שטאמט בלויז פון רייכע עקספעריענס, און נישט אז ס'איז א חוש פאר זיך וואס ווערט בארייכערט דורך עקספעריענס, יהי' כן. וועל איך אביסל מצמצם זיין די ממשלה פונעם סינטעטישן חוש.
ומכאן תשובה אויך לדברי לעיקוואד, וואס האט גע'טענה'ט אז אינטואיציע איז אלעמאל געבויט אויף די דאטא. אבער מיר רעדן דאך פון אזאנס וואס אן דעם קען מען זיך בכלל נישט לערנען פון דאטא, כנ"ל).

גייענדיג מיט דעם אז שכל האט צוויי אויפגאבן, הכרה און הבנה, האב איך זיך איינגעוואוינט בודק צו זיין ביי מיר ווען איך נוץ וועלכער כח. והנסיון הוכיח אז די צוויי זענען צרות זו לזו אין א געוויסן פארנעם. ווען עס פאלט איין א פרישע געדאנק איז גאר שווער עס ארויסצוברענגען און מצמצם זיין מיט ווערטער, און אויב פראבירט מען דאס יא צו טון קען די טיפע מחשבה אנטלויפן. נאר ווען די הכרה שטעלט זיך אפ, און מ'איז שוין נישט אזוי מקושר צום רעיון, קען מען עס ארויסברענגען אין שפראך. און אזוי האב איך געטראפן בהקדמת נכד הגר"א לביאורו על שו"ע אז טיפע מחשבה קען שטערן שפראך, ומקורו מרש"י כתובות מה: ד"ה רחמנא ניצלן, כיחד ממנו טעמו של דבר מפני שתלוי בהבנת הלב. (ועמש"כ כאן איבער מחשבה און שפראך). און אזוי האב איך באמערקט ביי מיינע חברים און ארומיגע, אז טייל זענען מער אנטוויקלט אנאליטיש און טייל סינטעטיש, און געווענליך איז איינס א שטער צו די אנדערע.

פון דא איז שוין גאנץ א פשוטע עקסטראפאלאציע צו זאגן אז אין געוויסע צייטן, פלעצער און קולטורן איז איינס באנוצט געווארן מער ווי די אנדערע, אדער אז די וועלט בכלליות רוקט זיך פון איינס צו די אנדערע, די שאלה איז נאר צי ס'איז דא עפעס סימוכין לכך, און וואס מ'פארדינט דערמיט.


אבער בעפאר מיר קריכן אריין אין פרטיות'דיגע הוכחות און פראבלעמען וועלכע ווערן געלעזט, לאמיר ערשט קוקן אויפן גרויסן בילד. פארגעסט ביטע אויף א מינוט אלעס וואס איר ווייסט, פון די תורה אדער אלגעמיינע ליטעראטור, איבער מענטשן פון אמאל. איר ווייסט נאר אלעס פון היינט, און אז מענטשן האבן שוין עקזיסטירט טויזנטע יארן צוריק. וואס קענט איר מניח זיין, a priori, בנוגע צו יענע מענטשן?
מיר קענען זיך פארשטעלן אז זיי האבן נישט געהאט קיינע קאמפיוטערס, ווייל כדי דאס צו ערפינדן און ס'זאל ארבעטן ריכטיג מוז מען ערשט ערפינדן פילע אנדערע זאכן, און יעדע זאך נעמט צייט. מיר קענען פארשטיין אז זיי האבן נישט געהאט אונזערע אנטוויקלטע חכמות, צוליב די זעלבע סיבה. און אזוי ווייטער.

אבער איז פארהאן א סיבה אנצונעמען אז זיי זענען געווען דומע טיפשים, פארשטאפטע קעפ, וועמען מ'האט געקענט איינרעדן די גרעסטע שטותים שבעולם פאר גוט געלט? ניין. אין פאקט ווייזט ארכעאלאגיע אז די מוחות זענען אביסל קלענער געווארן במשך די פארגאנגענע פאר טויזנט יאר. (דער Flynn effect, מיט וואס א טייל פאפולערע שרייבער זענען אזוי פארנומען, ווייזט נישט אויפן צושטאנד פון אונזער innate intelligence, נאר אויפן אופן וויאזוי מיר נוצן עס, ווי Flynn אליינס שרייבט, דהיינו אז מיר זענען מער אנאליטיש. אבער לאמיר נישט פארקריכן).
יעצט עפנט די ביכער און קוקט אריין, וועט איר זען אז עפעס שטימט נישט. זיי זענען נישט נאר אנדערש פון אונז מיט געוויסע פרטים וואס זיי האבן נישט געוויסט, חכמות און טעכנאלאגיעס וואס זיי האבן נישט געהאט, אדער טעותים וואס מיר האבן פארראכטן, נאר זייער גאנצער צוגאנג צו דער וועלט איז עפעס אזוי שלא מעלמא הדין. אלעס שפילט זיך אפ ווי אין א טראנס, זיי רעדן ווי פון חלום ארויס.
ווען איך נעם ווען א טיים מאשין און פאר צו אכד אדער שנער, האלט איר אז איך וואלט גרינג געקענט אויסנארן אלע דארטיגע סוחרים? כ'בין זיכער אז דארט זענען אויך געווען פיפיגע סוחרים, געריבענע שווינדלער, אונטערגעציפטע יועצים און געניטע אינטריגער, גענוג אזעלכע חברה'לייט קען מען טרעפן אינעם ליטעראטור. פארוואס אין דער וועלט, אויב אזוי, זענען זיי געווען אזוי פארנומען מיט דמיונות ווי קליינע קינדער? זיי האבן געלעבט מיט זייערע מיטאלאגיעס און פאנטאסטישע לעגענדעס, אגדות און סימבאלן. איז זייער קאפ נישט געשטאנען גראד? פארוואס האבן זיי נישט געקענט רעדן קלאר, פארציילן א מעשה פונעם אנהייב ביזן ענדע, נישט איבער'חזר'נדיג יעדע זאך מיט אנדערע ווערטער?

מיר קענען אדער צוריקציען און זאגן אז זיי זענען טאקע געווען לונאטיקער, אדער זאגן אז נישט נאר האט זיי געפעלט געוויסע זאכן וואס מיר האבן, נאר אויך האבן זיי געהאט א שטערקערע השגה וואס מיר פארמאגן נישט. דאס האט זיי נישט געלאזט רעדן פשוט און קלאר, (פונקט ווי מיר נוצן פאעזיע אין ספעציעלע שטימונגען, זענען זיי אלעמאל געווען אין א ספעציעלע שטימונג ביחס צו אונז), און דאס האט זיי געוויזן זאכן אין מיטאלאגיע וכו' וואס מיר זעען נישט. (מיר קענען צומאל פארשטיין שיינע אלעגאריעס און געדאנקען וועלכע ליגן באהאלטן אין די מיטאלאגיע, אבער מיר קענען נישט לעבן דערמיט טאג-טעגליך ווייל מיר זעען עס נישט).

כ'זאג נישט אז די טענה פאר זיך איז עפעס א הכרח, אוודאי נישט. כ'בעט אייך נאר, bear with me. פארמאכט אייך די אויגן, און פראבירט זיך אריינצושטעלן אין אזא מצב ווי עס עפענען זיך ארובות השמים, איר שפירט טיפע הכרות וואס איר האט צו זיי נישט קיין ווערטער. שטעלט אייך פאר אז אזוי איז טאקע געווען מיט זיי, און באשליסט צי ס'שטימט נישט בעסער.
מיר דאכט זיך אז איינמאל מ'נעמט דעם חילוק אין קאפ און מ'גייט דורך אלטע ווערק בלי הנחות קדומות, קוקט אויס פשוט אז דאס איז דער יסוד החילוק צווישן זיי און אונז, וכמעט שעל המערער להביא ראי'.

אויך פונעם תוכן פון די מיטאלאגיעס, ווי דאס אז אזויפיל אנדערע קולטורן וועלכע האבן זיך קיינמאל נישט באגעגנט פארמאגן שטוינענד-ענליכע יסודות, (ווי איך האב שוין אין קורצן מרמז געווען), איז א באווייז אז זיי זענען נישט בלויז שיינע דמיונות, נאר זיי האבן ווירקליך עפעס "געזען" וואס מיר זעען נישט. (דאס איז א ברייטע נושא פאר זיך, און כ'בין נישט באקוועם אריינצוגיין דערין אינדרויסן פון העמק דבר).


מעגליך טאקע אז די סיבה פארוואס זייער סינטעטישע חוש איז געווען אנטוויקלט איז ווייל זיי האבן נאר דאס געהאט, זיי האבן זיך געמוזט באנוצן דערמיט וממילא האט זיך עס אויסגעשארפט, אדער ווייל זיי האבן געהאט מער צייט. נישט קיין נפק"מ די סיבה, למעשה איז אזוי געווען. (כ'האב נישט געשריבן אז זיי האבן געהאט הויכע נשמות און מיר פארגרעבטע).
למה הדבר דומה, צו צוויי מענטשן. איינער באנוצט זיך מיט GPS פאר יעדע רייזע לענגער ווי איין גאס, און דער צווייטער לעבט אינעם אמאזאן וואלד, גייט לאנגע שטרעקעס יעדן טאג, נוצנדיג בלויז זיינע אויסגעשארפטע חושים פאר נעוויגאציע. ווער וואלט געווען א בעסערער מורה דרך אויף א פלאץ ווי GPS ארבעט נישט? אויף וועמען'ס חוש פאר שפראך אויסלייג וואלט איר זיך ענדערש פארלאזט, דער וואס נוצט auto correct אדער דער וואס נוצט דעם בליי און מעקער?

ווען זיי וואלטן נישט געהאט קיין בעסערע אינטואיציע וואלטן זיי זיך נישט פארשטאנען איינער דעם צווייטן, לויט זייער אומקלארע און פארנעפלטע שפראך. פארוואס טרעפט זיך (כמעט) נישט אין גמרא א לאנגע משא ומתן, וואו עס שטעלט זיך צום סוף ארויס אז זיי האבן גערעדט פון צוויי אנדערע זאכן. ער האט געמיינט מיגו משום מה לי לשקר און דערווייל האט יענער גאר גערעדט פון מיגו כח הטענה. וויאזוי ווייסט די גמרא וואס זכין לאדם מיינט, אן אריינצוהאקן מיט א שאלה צי זכי' מטעם שליחות? וויאזוי פאסירט דאס אז זיי פארשטייען זיך אלעמאל אויפן ווינק?
(כ'פארשטיי אז די אלע שאלות זענען נישט מרפסין איגרא. געדענקט אז איך וויל נאר אראפלייגן דעם ברייטן בילד, ביטע זיך נישט ארויפכאפן אויף פרטים).

און ווידער נבואה. וואס רביה"ק האט געפרעגט האט שוין [tag]גדליה[/tag] פיין פארענטפערט, אבער ס'איז מער ווי דעם. אפילו די וועלכע גלייבן אין היינטיגע נבואה, האלטן עפ"י רוב אז אמאליגע נבואה איז געווען העכער, אדער מער פארשפרייט. וע"ע axial age. אבער בעיקר רעד איך (מיט דעם פרט) צו מאמינים ווי מיר, וועלכע גלייבן שכל דברי נביאים אמת, און גלייבן אויך אז היינט איז נישט בנמצא קיין אמת'ע נבואה. פארוואס איז דאס אזוי? לעיקוואד אין זיין מאמר דרייט זיך ארויס דערפון, אז ס'האט פשוט מיט אין דורם ראוי. אבער לענ"ד איז נישט מסתבר אז אזא ריזיגע שינוי אין דער וועלט זאל נישט האבן עפעס א אונטערליגנדע יסודות'דיגע סיבה. די גמרא זאגט נאר אז הלל הזקן איז געווען ארויס פון זיין צייט, און וואלט מצדו יא געקענט זיין א נביא, אלא שאין דורו ראוי.

בכלל אז מ'גייט דורך די היסטאריע פון כלל ישראל זעט מען עס זייער קלאר, ומזה תקיש לשאר העולם. תושבע"פ האט זיך אנגעהויבן דוקא בבית שני (כידוע מפרקי היכלות), וועט דען איינער לייקענען אז גילוי שכינה איז דאן געווען שוואכער ווי אין בית ראשון? און בעיקר האט זיך עס געבויט מימות ר' עקיבא, דהיינו דוקא לאחר החורבן, ווען די וועלט איז נאכמער געפאלן. (און דוקא דורך א בן גרים אן יחוס, א רועה צאן און ע"ה ושונא ת"ח ביז די 40. דהיינו איינער וואס קומט פון דרויסן און נעמט נישט די אלע אינטואיציעס פאר זעלבסטפארשטענדליך, וממילא קען ער זיי פארמולירן און פארברייטערן. און דאס אלעס ההיפך הגמור פון מרע"ה מוסר תושב"כ, וואס איז געקומען פון די שענסטע משפחה, בן לוי, ונולד מהול ותרא אותו כי טוב, ודי בזה).
וכן פשוט לכל מכיר ורגיל בראשונים, אז זיי האבן געזען בעין הלב אזעלכע זאכן וואס שפעטערדיגע דארפן מוכיח זיין מיט זייטיגע ראיות.


איך ווייס נישט פונקטליך וואס איז די ראי' פון איינשטיין. אוודאי מאכן זיך יוצאים מן הכלל אלעמאל. חוץ פון דעם וואס היסטאריע פארט נישט אין א גלייכע ליניע, ומזמן לזמן מאכן זיך עיקולי ופשורי.
אזוי אויך וואס מארקוס (אויף וויפיל ער איז באגלייבט) ברענגט פונעם תפארת שלמה איז זייער אינטערעסאנט, אבער פרעגט מיר נישט אפ.

כ'בין אוודאי נישט מזלזל אין היינטיגע דורות, ווי געשריבן פארמאגן מיר מעלות וואס די אמאליגע האבן נישט געהאט. חוץ מזה איז שוין האפנטליך מתנוצץ אורו של משיח, ווען ס'וועט מקוים ווערן ונבאו בניכם ובנותיכם, און די אנאליטישע און סינטעטישע כוחות יתכללון כחדא.

ס'איז מיר א פלא וואס איר שרייבט אז די ציורים פון לעצטענס זענען שענער ווי די פון אמאל, אפילו אראפרעכנדיג די בעסערע טעכניק. וויאזוי פונקטליך מעסט איר דאס? האלט איר נישט אז די אמאליגע וואלטן געהאלטן פארקערט? איר הייבט דאך אן אז מ'קען נישט אנטלויפן צו סאביעקטיווע טענות.


איך בין נישט אנגעקומען אויסצושמועסן פרטיות'דיגע הוכחות צו מיין טעזע, אבער לאמיר ערשט זען צי כ'האב בארירט א סטרונע מיטן כלליות'דיגן בילד. דערווייל קען ווער ס'איז אינטערעסירט מעיין זיין, חוץ פון ספרי מיכאל אברהם, אויך אין The Master and His Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World און The origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind, צווישן אנדערע. כ'בין נישט מסכים מיט זייערע שיטות, ואין כאן המקום, אבער מיט די פרטים וראיות וואס זיי ברענגען קען מען זיך איבערצייגן שהכל הולך למקום אחד.



אגב, אין א טריט צוריק צום קעפל פונעם אשכול, ראביי סאקס אין The Great Partnership בארירט אויך די שינויים צווישן די גריכישע און אידישע קולטורן, און צווישן מזרח (אריינגערעכנט כינע) און מערב. ער באצייכנט עס, אין א ווארט, ווי דער חילוק צווישן right brain און left brain thinking.[/justify]

[רביה''ק זי''ע]

שטייט אין גמרא אזוי: "אמר רבי יוחנן מיום שחרב בית המקדש ניטלה נבואה מן הנביאים וניתנה לשוטים ולתינוקות". נבואה איז נישט בטל געווארן, נאר זינט דער עולם האט אנגעפאנגען אראפצוקוקן משוגעים (עיין ירמיה כט,כו; מלכים-ב יט,א), און אנאליטישע חכמה האט איבערגענומען די אויבנאן, און דער עולם האט אפגעמאכט אז חכם עדיף מנביא, און תורה לא בשמים היא, איז עס געבליבן ביי די וואס האבן נישט (אדער זענען נישט אינטערעסירט אין) חכמה.

פארצייטישע מענטשן האבן געלעבט אין דמיונות, ווייל זיי זענען נישט געווען אינטערעסירט אין די סייענטיפישע פאקטן. זיי האבן זיך פשוט ענדשויט מיט די אלע פאנטאזיעס, די אלע פיזיקס און חשבונות האט זיי בכלל נישט אינטערעסירט. זיי זענען נישט געווען קלוגער אדער נארישער פון אונז, זיי זענען געווען אינטערעסירט אין אנדערע זאכן.

[נהורא נפישא]

הרב שליח, זייער שיינע הערות און ידיעות, כ'האב שטארק הנאה פון דיין ראמאנטישע בליק איבער די דורות הקודמים, אין דבריך דברי קבלה שאקבל, אין אלו אלא דברי נביאות (און איך מיין דאס צוויידייטיג), ולדין הרבה תשובות בדבר, ולעת הפנאי אאריך.

[לבי ובשרי]

פשש...
האמיר דא כמעט א גאנצן טיפזיניגן און אינפארמאטיוון וועקער.

[tag]שליח[/tag] ראקט אריין ווי קיינמאל בעפאר מיט דברי חכמים כדרבונות, א שטארקער זך הרעיון.

נאסטאלגיע_פון_אלטע_געשמאקע_צייטן_אלערט

[נהורא נפישא]

איך וויל געבן א משל וואס איז נישט ממש דומה צום נמשל אבער ס'וועט האפענטליך אילוסטרירן א געוויסע נקודה.
דער מענטש איז אנטוויקלט געווארן מיט אן אינסטינקטיווע געברויך פאר קאמיוניקאציע, די געברויך איז נישט נאר פאר א פשוטע קאמיוניקאציע וואס רוב בעלי חיים האבן נאר פאר מער א קאמפליצירטער סארט קאמיוניקאציע וואס קומט אין פארעם פון א גערעדטע שפראך. די אינסטיקטיווע געברויך פון קאמיוניקאציע איז אזוי פונדאמענטעל אז עס קומט אן רעלאטיוו לייכט פאר קינדער זיך דאס שנעל אויסצולערנען. ווי נאר א קינד האט געלערנט זיין ערשטע שפראך קומט אים שוין אן שווערער צו לערנען זיין צווייטע שפראך צוליב דעם ווייל אט די אינסטיקטיווע געברויך איז שוין געזעטיגט, הגם עס קומט אים נאך פארט אן גרינגער ווי פאר אן ערוואקסענעם צו לערנען זיין צווייטע שפראך צוליב דעם וואס די מח אנטיווקעלט זיך אויף א אופן אז אין די קינדערישע יארן איז די חלק פון מח וואס גיבט זיך אפ מיט פראסעצירן שפראך שטארק אקטיוו.
בכל אופן, שפראך איז אזוי פונדאמענטעל אז די לאגישע חלק פונעם מח וואס איז נוגע פאר די גראמאטיק פון שפראך ארבעט פשוט אינטואטיוו, מ'קען ממש שטוינען וויאזוי קליינע קינדער קענען רעדן שפראך אויף א אופן וואס ליגט א געוואלד פון לאגיק, און כאטש ער האט חכמת הדקדוק קיינמאל געלערנט טוט ער דאס אזוי אינטואטיוו.
יעצט ווען חכמת הדקדוק טוט ארטיקולירן די לאגישע כללים וואס ליגט אונטער די אינטואישן פונעם נאטורליכן שפראך רעדנער. טוט מען פארשטייט זיך מייחס זיין די חכמה פאר די בעלי הדקדוק וואס האבן זיך געקענט דערגרונטעווען איבער די חכמה וואס ליגט אינטער די שפראך גראמאטיק.
בנוסף לזה וואס די בעלי הדקדוק פארמאגן דאך אויך סיי ווי סיי אויך די חוש פון אינטואישן אויף שפראך גראמאטיק.
יעצט ווען עס קומט צום תלמוד וואס איז א קאלעקציע פון פארשידענע פאלקלארישע ענינים הויפטזעכטליך דעבאטירונגען איבער יוריספרודענץ, יעדער קען מודה זיין אז עס איז פארהאן אסאך אינטעלעקט אין אט די דיבאטירונגען, אבער די נאטור פון אט אזא דיסציפלין איז אזוי אז דאס איז א מים שאין להם סוף בפרט וואס זייער אסאך דיבאטירונגען זענען נישט דוקא אויף נאטורליכע אוניווערסאלע געזעצן נאר איבער דקדוקים אויף ריטואלן און איבער געזעץ וואס איז געבויעט אויף טעקסטואלע דיוקים וואס פירט נישט דוקא צו א ציל פון א נאטורליכן אמת אויף וואס מ'קען אנצייגן בריליאנץ צוליב עפעס אן א אוניווערסיאלען פארשטענדעניש.
אויך איז נישטא קיין שום סיבה צו טראכטן אז די שפעטערע דורות מפרשי התלמוד זאל זיי פעלן די אינטעלעקט פון שאפן תלמודישע סטיל דעבאטירונגן וואס דארף צו זיין ווי גערעדט איבער טיעפע אמת'ר וואס איז געשאפן געווארן אינטואטיוו.
סוף דבר, די טעאריע איז בריליאנט, אבער מ'דארף קודם גלייבן אין חכמת התלמוד, ס'איז נישט זעלבסט איבערצייגנד.