א שמועס מיט מיין קינד איבער די מצוה פון ברית מילה

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ביזדערווייל, האבען זיי קיין שום באווייז נישט געברענגט. גארנישט, זילטש.
נאר איין באווייז האבען זיי געברענגט. אז זיי ווייסען נישט וואס זיי רעדן. יעדער וואס ליינט זייער היסטארישער פארש ארבעט דארף נשתומם ווערן ווי לייכט זיי נעמן זייער ארבעט, און וויאזוי זיי מאכען זיך נישט וויסענדיג פון געוויסע באווייזען אן קיין שום עכטע סבה. היסטאריא איז נישט קיין חכמה, עס איז מער ווייניגער פיקציע.

[רביה''ק זי''ע]

ווען ספר בראשית מיט איר ארטאדאקסישע פרשנות שטייט אויף הונדערט פראצענטיגע באווייזן, האסטו א טענה, אבער ווען אלס שטייט אויף הינערישע פיס זעה איך נישט די פראבלעם מיט נאכזאגן דאס אויך.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך ווייס נישט ווער ס'האט דיר אויסגעלערנט טראכטן, אבער קענסט זיכער טענה'ן מקח טעות און צוריק באקומען דיין געלט. עס איז דא א ריזיגע מרחק צווישען הונדרעט פערצענט און זערא פערצענט. הונדרעט איז מער ווי א מיליאן מאל מער ווי זערא. דאס איז די חכמה פון רעכענן, וואס 'וויסענשטעלער' ווייסען מעגליך נישט.

די 'וויסענשטעלערס' טענה'ן עפעס עפ"י אן א.ג. באווייזונגען. דערווייל ברענגן זיי זילטש, גארנישט. הייסט'ס זיי רעדן נארישקייטן. נישט נאר ווייל תורה איז אמת, נאר ווייל זיי זענען אביעקטיוו גארנישט ווערט. ווילסט זיך דינגען? פיין. ברענג א באווייז אז סיי וועלכע פאלק פלעגט מל'ן זייער קינדער. נישט אז איינער האט אמאל גערעדט פון די נושא, נאר אז זיי פלעגן עס טון. דערנאך ברענג א ראיה אז די פאלק איז געווען טעטיג אין די לענדער ווי אברהם אבינו איז געווען, נישט אין די נעקסטע לאנד. דערנאך קענסטו מצדד זיין צו אברהם האט עס פון זיי געלערנט, אדער אפשר האבען זיי עס גענומען פון איהם.

די תורה איז נישט באוויזען אדער נישט באוויזען, נישט אויף דעם שטייט עס. ממילא איז עס נישט שווה בשווה מיט די א.ג. וויסענשטעלערס, און עס דארף נישט געמאסטען ווערן מיט די זעלבע קנה מדה. וואס איך האב געליינט אין מיין לעבן קעגן די תורה, איז געווען בערך אזוי קלוג ווי די מילה טענה. לופט באזירט אויף רויך באזירט אויף גארנישט, וואס ער זעלבסט איז גענצליך אומבאזירט.

די עיקר ראיה ביי זיי איז 'די תורה איז נישט אמת, און ממילא מוזען אלע טעאריעס זיין אמת'.

א מין גלויבונג אזא.

[רביה''ק זי''ע]

זיי טענה'ן אז זיי האבן געטראפן מצרישע באשרייבונגען פון ברית מילה פון פאר אברהם אבינו'ס צייטן, דו זאגסט אז ס'איז זילטש? זיי טענה'ן אז די תורה איז זילטש. איך טענה אז ביידע זענען זילטש... גייטס טענה'טס ענק אויס און קומטס מיר מודיע זיין ווען ענק קומען צו א פארשטענדעניש, און ביז דאן זייטס מיר געזונט און שטארק. דאס איז איינמאל זיכער, דורך זיך אויס'טענה'ן מיט מיר אדער הערן ווי ר' אביגדור מיללער מאכט חוזק פון די סייענטיסטן וועסטו קיינמאל נישט געוואר ווערן וואס די חברה האלטן טאקע.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

באשרייבונג פון ברית מילה מיינט נישט אז מ'האט עס געטון, נאר אז איינער האט גערעדט דערפון. און אפילו אז די באשרייבונג וואלט געווען אז איינער האט עס געטון, מיינט עס נישט אז דער ציבור האט עס געטון, נאר אז איינער האט עס געטון. און אפילו דעמאלס האט עס נישט מיט אברהם אבינו וואס האט נישט געוואוינט אין מצרים. אלזא, עס איז מעגליך אז מצרים האבען געמל'ט און מעגליך אז נישט, עס איז נישט דא קיין שום באווייזונג דערצו. אבער וויבאלד עס מוז זיין אז די תורה איז פאלש, ממילא איז דאס שוין א באווייזונג.

אין א דין תורה אויף מקח טעות ביסטו פארזיכערט מיט א געווינס.

אגב אורחא, איך בין מסתמא די גרעסטע מתנגד הרב אביגדור מיללער האט אין די אידישע וועלט. נישט נאר זיין סייענס, נאר זיין מוסר און זיין פאליטיק און זיין גאנצע טראכטסגאנג איז אלס פון וואס איך אנטלויף.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך גיי נאר צולייגען איין נקודה צום שמועס. מיר האבען אלע מיטגעהאלטען די ארטיקלן אין דער וועקער וועגן פרופ' היילמאן. ער איז א טיפישע היסטאריקער, וואס נעמט א פאר קליינער באווייזונגען, און בויט א נאראטיוו, און לערנט יעדער נייע שטיק אינפארמאציע לויט די נאראטיוו זיינער, און איגנארירט אלס וואס שטימט נישט דערמיט. נאר ער האט עס געטון מיט א היסטאריא וואס אסאך פון אונז האבען געהערט פון אונזער זיידעס און גערעדט מיט מענטשן וואס זענען דארט געווען, ממילא איז שטארק קענטיג די לעכערליכקייט פון זיין פארש ארבעט. ווען זיי טון עס מיט געשיכטעס פון טויזענט יאר צוריק, ווייסען מיר נישט די באווייזען קעגען זיי, אבער עס איז נישט דא קיין שום סבה צו גלויבען אז אין א מצב פון ירחיק עדותו זאלען זיי זיין מער ארנטליך.

דאס אליינס אז די בייבל איז ביי זיי נישט קיין ראיה, ווען די שכל דארף עס אננעמן אלס כאטש איינער פון די ראיות, איז איין מקור צו זייער לעכערליכקייט.

[רביה''ק זי''ע]

באשרייבונג פון ברית מילה מיינט נישט אז מ'האט עס געטון, נאר אז איינער האט גערעדט דערפון. און אפילו אז די באשרייבונג וואלט געווען אז איינער האט עס געטון, מיינט עס נישט אז דער ציבור האט עס געטון, נאר אז איינער האט עס געטון..

כו"ע מודי אז מ'קען אלס פארענטפערן, שערי תירוצים לא ננעלו, אבער זיי וואוסן אז זיי האבן זיך אויך זייערע תירוצים. אוודאי קען מען זאגן אז דער באשעפער האט באהאלטן דיינעסאור ביינער צו פאפן די וויסנשאפטלער, אבער ס'איז פונקט אזוי מעגליך אז משה רבינו איז געווען א שליח פון די שטן אונז צו פארדרייען א קאפ און אונז אלע פארשיקן אין גיהנם אריין לעולם ועד, קרומקייט האט נישט קיין גבול. די מחלוקת איז נאר וואס מ'וועט פארטייטשן מיט'ן נארמאלן שכל און וואס מ'וועט פארטייטשן קרום.

נאכאמאל, איך בין נישט מחולק מיט דיר אז אמונה איז זייער א וויכטיגע זאך, און אזא איינער וואס ווען ער וועט נישט זיין הונדערט פראצענט זיכער מיט זיין פשט אין די פרשה פון מילה וועט עס איהם אונטערברעכן די אמונה, יתכן אז ער זאל זיך בכלל נישט אריינגיין דארט. אין סייענס זאל ער אבער נישט אריינרעדן, איזהו חכם המכיר את מקומו.

דו האסט א פראבלעם אז די בייבל מיינט ביי זיי גארנישט, דו ווילסט טאקע פארשטיין פארוואס ס'איז אזוי? אויב ווילסטו טאקע וואוסן קענסטו עס זייער שנעל אויסגעפינען, איך האלט אבער נישט ביים ארייינגיין דא אין דעם ענדלאזן וויכוח, איך דארף נישט זאלסט מיר קומען נאכדעם מיט טענות פון "למה גנבת את אלוהי."

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך זאג נישט קיין תירוץ, די קשיא האט זיך נישט אנגעהויבען. ווען איינער פרעגט 'פון וואנעט שטאמט דער ענין פון מילה?' וועט נאר אן אומוויסענדע שוטה זאגען אז עס האט מיט עפעס א מאלעריי אין גיפטן פון פיהר טויזענט יאר צוריק. אפילו ווען ער וואלט די תורה נישט באגעגענט אין זיין לעבן. דיין 'אמונה' אז זיי האבען א תירוץ צו אלעם איז ממש א ליצנות, איך האפ דו זעסט עס.
ווער האט גערעדט פון אמונה? דו מוזט לערנען וויאזוי צו ליינען. די 'וויסענשטעלערס' האבען אמונה אז די תורה איז נישט אמת, ממילא בויען זיי הבל הבלים. איך האב נישט דערמאנט גארנישט וועגען אמונה. אמונה קומט דא נישט אריין בכלל.
און דאס גופא איז וואס איך זאג דיר. עס האט גארנישט מיט מיין אמונה אין די תורה, עס האט מיט די ספעציפישע פאל דא, אז זיי רעדן נאנסענס. גראדע פאסירט עס אזוי אפט אין די עניינים אזש עס צינד ביי מיר א רויטע לאמפ אז זיי זענען אלע איין אדזשענדע, אבער די תירוץ צו זיי איז נישט אמונה נאר כפירה. ווען מענטשן וואלטען געווען עכטע סקעפטיקער, וואלט קיינער נישט נאכגעגאנגען זייער 'פארשונגען'.

איך האב נישט קין מורא פון די 'למה גנבת את אלוהי', ווייל איך האב שוין געליינט פיהל ענייני כפירה און איך ווער יעדעס מאל נתפעל פון די לעכערליכקייט פון די טענות. די טענות זייערע הייבען זיך נאר אן וויבאלד זיי גלויבען נישט. די 'ראיות' קעגן די מבול, די 'ראיות' פון די חקים פון פארשידענע מדינות אין די געגענט, די 'ראיות' קעגן די בריאת העולם געשיכטע, זיי זענען אלע געבויט אויף א לייכטזיניקייט און אן אי יכולת זיך ארויס צו שלעפן פון די באקס אין וואס מ'געפונט זיך. די וועלט היינט פארט מיט א געוויסע וועג, און אלס דארף שטימען אין די וועג וויאזוי די היינטיגע וועלט גייט. א זאך וואס וואלט היינט עפעס פאראורזאכט, וואלט עס פאראורזאכט די זעלבע פיהר טויזענט יאר צוריק. אלס וואס היסטאריא האט אונז איבערגעלאזט איז אמת, און אלס וואס מ'האט נישט געטראפען, האט מסתמא נישט עגזיסטירט.
איך וועל דיר געבן איין עקספערימענט דערפאר. זיי טענה'ן אלס אז עוואלוציע איז שוין אויפגעוויזען מער ווייניגער צו זיין קראנט. וויל איך וויסען פון איין שטודיע צו פארש ארבעט, וואס האט גענומען צוויי וועגן פון די בריאה, דרך החומש און דרך העוואלוציע, און אויפגעוויזען אז געוויסע זאכען וואלטען נאר געקענט פאסירען לויט די צווייטע גאנג און נישט די ערשטער.

זוך נישט צופיהל, ווייל עס עגזיסטירט נישט.

ט'ווי קענען זיי זאגען אז עוואלוציע איז אויפגעוויזען ווען זיי האבען בכלל נישט שטודירט די אלטערנאטיוו?
וואס וועלן זיי זאגען? אז זיי האבען נישט קיין וועג צו פארשען געטליכע זאכען, און ממילא קענען זיי עס נישט אריין רעכענן אין די שטודיע. הוא הדבר אשר דברתי, אז זיי מוזען אנהויבען מיט'ן איגנארירען די בורא עולם, נישט אז זייער פארשונג האט דאס צו זיי צוגעברענגט. ווי דער ווערטל גייט "ווען מ'האט א האמער אין האנט, איז אלס א טשוואק".

[רביה''ק זי''ע]

דיין 'אמונה' אז זיי האבען א תירוץ צו אלעם.

כ'האב קיין אהנונג פון וואס איר רעדט.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

באשרייבונג פון ברית מילה מיינט נישט אז מ'האט עס געטון, נאר אז איינער האט גערעדט דערפון. און אפילו אז די באשרייבונג וואלט געווען אז איינער האט עס געטון, מיינט עס נישט אז דער ציבור האט עס געטון, נאר אז איינער האט עס געטון..

כו"ע מודי אז מ'קען אלס פארענטפערן, שערי תירוצים לא ננעלו, אבער זיי וואוסן אז זיי האבן זיך אויך זייערע תירוצים.

דא האסטו געזאגט די אני מאמין. נישט געברענגט קיין תירוצים, נאר זיכער ביסטו אז זיי האבען תירוצים.

[גדליה]

די אלע עקעדעמישע ביכער זענען טאקע אנגעפילט מיט טעותים און סתירות, מזעהט קלאר זיי האבן נישט געלערענט גמרא פארדעם ווייסען זיי נישט ווי אזוי מענטפערט סתירות און מברענגט גוטע ראיות

[ליטוואק פון בודאפעסט]

האסט טאקע געמיינט א ווערטל, אבער ארויס געברענגט א שטארקן פונקט. ניין, נישט אז ס'פעלט זיי לערנען גמרא, נאר אז זייער גאנג איז זייער לייכטזיניג. עס זעט אויס אז עס גייט זיי עכט נישט אן צו זיין גערעכט. אין מעדיצין וכדו' ווייזען זיי פיהל מער חכמה, ווארום עס איז דא אן עכטע נ"מ. ווען עס קומט צו היסטאריא, דארפכן זיי נישט זיין גערעכט. דאס איז נישט זייער היסטאריא, און עס מאכט זיי גארנישט אויס. ביי אונז איז עס אונזער געשיכטע, אונזער לעבן און גלויבונג. דאס איז די סבה פאר זייער לייכטזיניגקייט. דיינס ווייס איך נישט, אבער מ'זעט קלאר אז נאר מיט לייכטיזיניקייט קומט מען צו צו יענער מציאות.

[גדליה]

איך האב גערעדט פון די מהלך הלימוד, אז זייער קאפ איז נישט אויסגעשארפט פון די מתוחכם'דיגע פלפולים, און זיי גייען נאך זאכען טרוקען און פאקטיש, במילא מאכען זיי שווערע טעותים לדעתנו.
אבער אייער נקודה איז אוודאי אויך גערעכט, איך למשל וואלט קיינמאל נישט געלייענט א היסטאריע פון קריסטענטום אויסער אויב די שרייבער איז א פארגלייבטע קריסט וואס נעמט די זאכען ערענסט, אזוי ווייס איך אז יעדע זאך איז באגלייבט.
אזוי אויך למשל אז איך וויל נאכגיין די היסטאריע פון טראמפ וואלט איך נאר געלייענט א ביכעל פון א באגלייבטע טראמפיסט ווייל ער נעמט עס נישט לייכטזייניג, במילא איז ער מער באגלייבט.

[רביה''ק זי''ע]

דא האסטו געזאגט די אני מאמין. נישט געברענגט קיין תירוצים, נאר זיכער ביסטו אז זיי האבען תירוצים.

כ'האב געמיינט עפעס אנדערש.

[אונטער חכם]

איך זאג נישט קיין תירוץ, די קשיא האט זיך נישט אנגעהויבען. ווען איינער פרעגט 'פון וואנעט שטאמט דער ענין פון מילה?' וועט נאר אן אומוויסענדע שוטה זאגען אז עס האט מיט עפעס א מאלעריי אין גיפטן פון פיהר טויזענט יאר צוריק. אפילו ווען ער וואלט די תורה נישט באגעגענט אין זיין לעבן. דיין 'אמונה' אז זיי האבען א תירוץ צו אלעם איז ממש א ליצנות, איך האפ דו זעסט עס.
ווער האט גערעדט פון אמונה? דו מוזט לערנען וויאזוי צו ליינען. די 'וויסענשטעלערס' האבען אמונה אז די תורה איז נישט אמת, ממילא בויען זיי הבל הבלים. איך האב נישט דערמאנט גארנישט וועגען אמונה. אמונה קומט דא נישט אריין בכלל.
און דאס גופא איז וואס איך זאג דיר. עס האט גארנישט מיט מיין אמונה אין די תורה, עס האט מיט די ספעציפישע פאל דא, אז זיי רעדן נאנסענס. גראדע פאסירט עס אזוי אפט אין די עניינים אזש עס צינד ביי מיר א רויטע לאמפ אז זיי זענען אלע איין אדזשענדע, אבער די תירוץ צו זיי איז נישט אמונה נאר כפירה. ווען מענטשן וואלטען געווען עכטע סקעפטיקער, וואלט קיינער נישט נאכגעגאנגען זייער 'פארשונגען'.

איך האב נישט קין מורא פון די 'למה גנבת את אלוהי', ווייל איך האב שוין געליינט פיהל ענייני כפירה און איך ווער יעדעס מאל נתפעל פון די לעכערליכקייט פון די טענות. די טענות זייערע הייבען זיך נאר אן וויבאלד זיי גלויבען נישט. די 'ראיות' קעגן די מבול, די 'ראיות' פון די חקים פון פארשידענע מדינות אין די געגענט, די 'ראיות' קעגן די בריאת העולם געשיכטע, זיי זענען אלע געבויט אויף א לייכטזיניקייט און אן אי יכולת זיך ארויס צו שלעפן פון די באקס אין וואס מ'געפונט זיך. די וועלט היינט פארט מיט א געוויסע וועג, און אלס דארף שטימען אין די וועג וויאזוי די היינטיגע וועלט גייט. א זאך וואס וואלט היינט עפעס פאראורזאכט, וואלט עס פאראורזאכט די זעלבע פיהר טויזענט יאר צוריק. אלס וואס היסטאריא האט אונז איבערגעלאזט איז אמת, און אלס וואס מ'האט נישט געטראפען, האט מסתמא נישט עגזיסטירט.
איך וועל דיר געבן איין עקספערימענט דערפאר. זיי טענה'ן אלס אז עוואלוציע איז שוין אויפגעוויזען מער ווייניגער צו זיין קראנט. וויל איך וויסען פון איין שטודיע צו פארש ארבעט, וואס האט גענומען צוויי וועגן פון די בריאה, דרך החומש און דרך העוואלוציע, און אויפגעוויזען אז געוויסע זאכען וואלטען נאר געקענט פאסירען לויט די צווייטע גאנג און נישט די ערשטער.

זוך נישט צופיהל, ווייל עס עגזיסטירט נישט.

ט'ווי קענען זיי זאגען אז עוואלוציע איז אויפגעוויזען ווען זיי האבען בכלל נישט שטודירט די אלטערנאטיוו?
וואס וועלן זיי זאגען? אז זיי האבען נישט קיין וועג צו פארשען געטליכע זאכען, און ממילא קענען זיי עס נישט אריין רעכענן אין די שטודיע. הוא הדבר אשר דברתי, אז זיי מוזען אנהויבען מיט'ן איגנארירען די בורא עולם, נישט אז זייער פארשונג האט דאס צו זיי צוגעברענגט. ווי דער ווערטל גייט "ווען מ'האט א האמער אין האנט, איז אלס א טשוואק".

איך פארשטיי בכלל נישט דיין טענה וועגן עוואלוציע און בריאת העולם.

איז עס אויפגעוויזן אז קימא העלפט פאר יענע מעשה?
אפשר איז עס בלויז ווייל מען ווערט קראנק פון די חטאים , און מיט די יסורים פון קימא קומט מען אפ די עבירות און דער באשעפער היילט שוין אויס נאכדעם?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מה ענין שמיטה אצל הר סיני? און וואס איז נוגע למעשה? אז מ'זאל נישט מאכען קעמא נאר תשובה טון? אדער מאכען גלגול שלג? ווער זאגט אז עס איז גענוג?

[אונטער חכם]

מה ענין שמיטה אצל הר סיני? און וואס איז נוגע למעשה? אז מ'זאל נישט מאכען קעמא נאר תשובה טון? אדער מאכען גלגול שלג? ווער זאגט אז עס איז גענוג?

ווי קומט דא אריין צו עס איז נוגע אדער נישט? וואס איז עוואלוציע נוגע?

דער אמת איז, איך האלט אז דו האסט א שטיקל טענה אויף דעם מענטש וואס זאגט דיר, וויאזוי קענסטו האלטן אז די וועלט איז באשאפן געווארן דורך בריאת העולם, אלע סייענטיסטן זאגן דאך אז נישט?
און אויף דעם איז דער תירוץ אז די סייענטיסטן האבן דא אן אנדערע איקוועיזשאן, ביי זיי איז פרשת בראשית נישט אינטערסאנט, משא"כ דו, ביי דיר איז דאך דער תורה יא עפעס, ווייל אויב נישט, וואס דארף מען קומען מיט קשיות אויף די תורה, הייב אן גראד מיט די ערשטע שאלה, פארוואס גלייבסטו בכלל אין די תורה?

אבער דיין תגובה האט אויסגעקוקט ווי עפעס א טענה קעגן די סייענטיסטן, היתכן זיי רעכענען זיך נישט מיט די תורה און זיי האבן נישט קיין שום שטודיעס אפצופרעגן בריאת העולם, (הגם אויף דעם גיל העולם האבן זיי זיכער זייער שטארקע ראיות) און דאס איז נישט קיין טענה, פונקט ווי זיי גלייבן נישט די גריכישע מיטאסן, גלייבן זיי נישט, להבדיל, די תורה הקדושה, נישט ווייל זיי האבן עפעס אן אמונה קעגן דעם נאר פשוט פארוואס יא?

און די זעלבע זאך איז מיטן נושא דא וועגן מילה , עס איז History 101, אז די גאנצע היסטאריע פון די אור אלטע וועלט איז נישט מוכרח , און ווארשיינליך זייער אומפונקטליך, עס איז בסך הכל א טעאריע געבויט אויף די בעסטע עווידענס וואס איז עוועילעבל, און ממילא פארן היסטאריקער וואס זעהט א בילד פון מצרים פון פיר טויזנט יאר אלט (וואס דרך אגב, א בילד דעמאלט אריינגעקריצט אין שטיין, איז נישט געווען קיין קלייניגקייט, עס איז געווען זייער א שווערע ארבעט, און עס איז זיכער נישט געווען סתם א דמיון וואס אן ארטיסט האט אויסגעמאלן אין זיין ליידיגע צייט) און נאכדעם זעהט ער דעם בייבל וואס איז לויט די עווידענס געשריבן געווארן בלויז דריי טויזנט יאר צוריק, און לויט זיין עקספיריענס מיט מיטאסן פון די איבריגע וועלט נישט פונקטליך, וועט ער אננעמען אז די אידן האבן עס גענומען פון די מצריים.

פארשטייט זיך אז פאר דיר וואס מאיזה סיבה שהוא, האלטסטו אז די תורה איז יא מער ווי די גריכישע מיטאסן און אז עס איז יא פונקטליך, קען מען נישט אפפרעגן דיין אמונה מיט די קושיא, די בילד אין מצרים קען האבן טויזנט אנדערע סיבות, אבער אויפן היסטאריקער האב נישט קיין טענות.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מ'לייגט דא ווערטער אין מיין מויל.

ווען איך וואלט נישט געהאט קיין תורה, אדער אין פאסירונגען וואס די תורה דערמאנט בכלל נישט, זענען די היסטאריקער ווייניגער באגלויבט ווי פרופ' היילמאן אויף ליובאוויטש. זייער ראיות זענען היבש שוואך (פון וואנעט ווייסטו ווי שווער עס איז געווען עפעס איינצוקריצען אין א וואנט אין יענער צייטען? ווער האט דיר אויסגעזאגט? ווייל היינט איז עס א שווערער זאך? פארוואס ביסטו פארזיכערט אז אלס וואס איז געקריצט אין וואנט איז וויכטיג? און אפשר איז די וויכטיגקייט צוליעב דער חידוש שבדבר?) און זיי אנערקענען נישט יזיער מיסטעיקס. דאס האט גארנישט מיט די תורה איינגעלייגט.

און ביי עוואלוציע איז עס נישט אזוי און נישט אזוי. טאמער זיי ווילען זאגען אז עוואלוציע איז אויפגעוויזען, און ממילא איז די תורה'ס געשיכטע פאלש, האבען זיי דא אריינגעברענגט די תתורה אין בילד, און גארנישט אויפגעוויזען. טאמער די תורה שטימט מיט עוואלוציע איז א צווייטע שמועס, אבער זייער אויפווייזונג איז נישט צום זאך.