קוואנטום מעכאניקס און ווי אלט די וועלט איז

[הקטן]

The findings suggest that Neanderthals and modern humans had the same cognitive abilities

אדער איז מעגלעך???



דאס טאר מען נישט טראכטן - ווייל דו גייסט אקעגן "סייענס"
און וואו די ווייסט האט סייענס ערפינדען די מייקראוועו און אנטי-בייאטיק

[שבת אחים]

The findings suggest that Neanderthals and modern humans had the same cognitive abilities

אדער איז מעגלעך???



דאס טאר מען נישט טראכטן - ווייל דו גייסט אקעגן "סייענס"
און וואו די ווייסט האט סייענס ערפינדען די מייקראוועו און אנטי-בייאטיק

קום לאמיר איבערלערנען די גמרא נאכאיינמאל.

חתן בחור קומט צו א מסקנא אז לויט זיין פשעטעל וועט מען אפילו לויט ״סייענס״ קענען איינזעצן אז consciousness איז נאר זעקס טויזנט יאהר אלט. איז געקומען שבת אחים מיט א ורמינהו מיר זעהן דאך קלאר לויט ״סייענס״ אז consciousness האט שוין עקזעסטירט לכה״פ אזוי פרי ווי 65,000 יאהר צוריק ווייל מיר האבן געטראפן מאלערייען און ארט וואס לויט ״סייענס״ איז עס שוין 65,000 אלט?

ענטפערט די גמרא: ת י ק ו...

[חתן בחור]

ערשטענס מאלערייען איז לאו דוקא consciousness, דאס געשריבענע ווארט איז למעשה נישט עלטער פון בערך 5000 יאר. ואיבעית אימא כ׳האב דערמאנט ניענדערטאלס אין מיין תגובה און כ׳האב געשריבען אז זיי האבן נישט געהאט קיין נשמה, און ס׳קען זיין אז דאס פעלט אויס פאר אבזערוואציע. ואיבעית אימא, אין הכא נמי זיי זענען געווען conscious און די חילוק צווישן אונז און זיי, דאס וואס אונז האבן מער פון זיי דאס מאכט די סופער-פאזישען זאל צופאלען.

סליקא לה מסכת קוואנטום.

[קול דודי]

דאס האב איך געשריבן איינעם און אישי אלס א תשובה צו שאלות וועגן wave-particle duality און quantum superposition. איך לייג עס דא אויב אנאנדערער וויל אויך וויסן.

באמת, ס׳זייער שווער מסביר צו זיין על רגל אחת (הלל הזקן: ואהבת לרעך כמוך?), ספעציעל מיטן געשריבענעם ווארט, אויף אידיש. כ׳וועל פרובירן צו ענטפערן בקיצור:

ערשטנס, וועיוו-פארטיקל דואליטי מיינט נישט קוואנטום סופארפאזישן. א קוואנטאם וועיוו מיינט צוזאגן אז עפעס איז אין קוואנטום סופערפאזישן. א פארטיקל מיינט צוזאגן אז עס איז מער נישט אין קוואנטום סופערפאזישן, דאס הייסט, די וועיוו איז צופאלן (אין ס׳האט אויסגעקליבן איין פונקט אויפ׳ן וועיוו). ס׳איז נישט די ״וועיוו-פארטיקל דואליטי״ וואס צופאלט. ס׳איז די וועיוו (סופערפאזישן) וואס צופאלט און ס׳ווערט א פשוט׳ער פארטיקל. והיינו דאמרי אינשי, וועיוו-פארטיקל דואליטי.

דאס הייסט, וועיוו-פארטיקל דואליטי מיינט צוזאגן, אז א פאטא״ן (photon) למשל קען זיין אדער א סופערפאזישן פון קוואנטאם סטעיטס (דהיינו א וועיוו), אדער קען עס זיין א פשוט׳ער פארטיקל, נאכדעם ווען די וועיוו איז פארשווינדן.

ווען אן אטאם למשל ״שפייט אויס״ א פאטאן (די פאטאן ווערט ״באשאפן״ דעמאלטס), איז די פאטאן א קוואנטאם וועיוו. ווען די פאטאן שטויסט זיך אן אין א דיטעקטאר, איז עס מער נישט קיין קוואנטום וועיוו (חוץ אויב דער דיטעקטאר איז א קוואנטום וועיוו, אבער דעמאלטס קען דאס נישט זיין קיין ״דיטעקטאר״).

ווען, צווישן ווערן אויסגעשפיגן פונ׳ם אטאם און זיך אנשטויסן אינ׳ם דיטעקטאר, איז די וועיוו צופאלן? פארוואס? דאס זענען אלע גוטע שאלות. אבער אז עס איז מער נישט קיין וועיוו איז א דבר פשוט.

כ׳האף אז דאס קלארט אויס אביסל.

אגב, ס׳איז נישט אזוי פשוט פארשטייט זיך. הא. דער וועיוו צופאלט נאר ווען ס׳איז ״געצווינגען״ אויצוקלויבן איין פונקט אויפן וועיוו. אויב איז נישט קיין נפקא מינה בכלל, קען עס טאקע בלייבן א וועיוו. זעי: עלעקטרא״ן אין אן אטאם. א נפקא מינה פאר וועמען? פאר׳ן ״דיטעקטאר״ (אדער אן אנדערן פשוטער פארטיקל) פארשטייט זיך, וויבאלד דער דיטעקטאר/פארטיקל מיז דאך אויסקוקן/טון אנדערש, געוואנדן ווי אזוי די וועיוו צופאלט!

איז אבער די פילאסאפישער שאלה, אי הכי, פאר וועמען איז א נפקא מינה ווי אזוי די דיטעקטאר קוקט אויס? פאר דיר? נו, איז פארוועמען איז א נפקא מינה ווי אזוי דיין מוח/פארשטאנדט/די קוקסט אויס?

מוז דער ענטפער זיין: נפקא מינה לגיטין וקידושין...

[מי אני]

אז מ׳האט דערמאנט ״פילאזאפן״ (ווי אויך דעם חלק הפילאזאפי פון די ״בוים פראגע״)...

ס׳דא א שוועריקייט אויף דזשארדזש בערקלי׳ס דאקטרין פון (אנטאלאגישע/מעטאפיזישע) איידיעליזם (וואס ער אליין רופט אימאטעריעליזם) [אז זאכן עקזיסטירן אך ורק דורך די איידיעס וואס דורך דעם פערסיוון מיר זיי], אז עס קומט אויס פון דעם אז ווען קיינער פערסיווט נישט א זאך הערט עס אויף צו עקזיסטירן (לעומת מאטעריעליזם). זענען דא וואס לערנען אריין אין זיינע ווערטער א תירוץ אז ג-ט׳ס ווילן (וואס אונטער א ווילן ליגט אן אקט פון (אן ענין פון) קאגנישן) מאכט אז דאס בלייבט אלס אזוי ווי פערסיווט, אז ווען א מענטש אונטער די זעלבע קאנדישנס [ווי וואס אן אנדערע האט דאס פערסיווט] וועט פערסיוון די זאך, וועט ער/זי דאס פערסיוון און עס וועט עקזיסטירן פאר אים/איר פונקט אזוי. (מ׳קען דאס אויך אריינלערנען אין ניקולאס מאלעבראנך׳ס ווערטער.)

‏דאס אביסל מקשר צו זיין צו פיזיקס, איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז קאנט האט פרובירט צו מאכן א סארט פשרה אין איידיעליזם (בנוגע עפיסטעמאלאגיע), וואס מ׳רופט טראנסאדענטעל איידיעליזם, וואס עס קומט אויס פון דעם לשיטתו אז מקום וזמן זענען איידיעליסטיק (עי פריארי; מכח די חלק שייכות האינפיניט שיש בהם), משא״כ לגבי די באשטיינדלען דערין מוז נישט זיין. (אווערסימפליפייד.)

[גדליה]

אויב וואלט מקום וזמן געווען איידיאליסטיק פאלט דאך צאם קאנט'ס הסבר אויף causality צו פארענטפערן די קשיות פון דייויד יום, ווייל די גאנצע causation קומט נאר פון א שינוי במקום ובזמן און אויב איז דאס א פרייארי און תלוי אך ורק אין אונזער perception דעמאלט איז טאקע נישט דא קיין אמתע cause and effect?

[מי אני]

ווי אזוי איך פארשטיי מאכט קאנט די פשרה און ער זאגט דאס נאר בנוגע החלק העפיסטעמאלאגיע: אז אונזער פערסעפשן איז קובע אונזער וויסן [עפיסטעמאלאגיע] פון טעמפארעליטי [זמן] און ספעישיעליטי [מקום]. ער זאגט דאס נישט בנוגע אנטאלאגישע איידיעליזם; אז די עקזיסטענץ דערפון איז איידיעליסטיק. ער זאגט דאס נאר שטערקער בנוגע זמן/מקום לעומת אנדערע מושגים וכנ״ל. (וועגן דעם האב איך בפירוש געשריבן, טאקע איינגערינגלט אבער פארט, אז דאס זאגט ער לגבי עפיסטעמאלאגיע.)

נאך מער, וואס ער זאגט (לפי הבנתי) איז אז דאס [די רעפרעזענטאציעס אין אונזערע מוחות] וואס מיר פערסיוון זיי [די חלק פון עפיסטעמאלאגישע איידיעליזם], דאס קען נישט זיין דאס ממשיות׳דיגע אנטאלאגישע עקזיסטענץ פון די זאכן; אונזער (איידיעליסטיק) רעפרעזענטאציע דערפון קען נישט זיין דאס אנטאלאגישע ווארהייט דערפון. (ווי אזוי איך פארשטיי האט דאס פאראלעלן מיט זיין נומענאן/פענאמענאן דיכאטאמיע).

[ביבער]

מעל"ע: ס'איז לעצטענס ערשינען א בוך ביי דר זעלענקא פון מאנרא וואו ער קומט אויף מיט א מאטמעטישן חשבון אז לויט די געזעצן פון קוואנטום פיזיקס שטימט די עידזש פון 13.5 ביליאן גענוי מיט די ששת ימי בראשית
https://www.amazon.com/Essence-Zev-Zele ... 0578609061

[גדליה]

מי אני

אויב רעדען מיר עפיסטאמאלגיש איז דאך אלץ נאר אין די פערסעפשענס לויט קאנט, כולל אלע מאטעריאלן אין מקום וזמן (באשטנדטיילן, ווי איר רופט עס)
מיין שאלה דא איז צו איר מיינט טאקע צו לערנען אין פשט אין בערקעלי'ס אידאליזם אדער איר זאגט דא אייער חידוש בנוגע קאנט, וואס דעמאלטס וועט נישט שטימען זיין תירוץ אויף יום.
(סמעג זיין אייער אייגענע מהלך און כהאב נישט קיין פראבלעם אויב איר געט זיך אנייצע מיט יום אויף א צווייטע וועג. אבער אין קאנט קען אייערע ווערטער נישט שטימען, אחוץ אז איהר מיינט עפעס אנדערש)

[מי אני]

בערקלי לחוד וקאנט לחוד.

ווי אזוי איך פארשטיי ארבעט קאנט׳ס שטאנד אויף קאזעליטי בכלליות [זיין תירוץ אויף הום׳ס שוועריקייט] ענליך צו זיין גענעראלע שיטה אז די סאביעקטיווע פערסעפשנס פונ׳ם מענטש׳נס מח פארעמען אויס די אביעקטיווע רעאליטעט פון זיין/איר עקספיריענס (זיין שיטה אין פענאמענאלאגיע, אויף וואס די מארבורג חדר פון נעא-קאנטיענס האבן זיך געדינגען אויף להיפך, והבאתי במקצת כאן). אין די פאל איז די פערסעפשן וכו׳ [די ״עקספיריענס/נאטור אין גענעראל״; בהראציאנאל] דערפון אזוי שטארק אז דאס ווערט אן אביעקטיווע עי פריארי אוניווערסאלע געזעץ (אזוי ווי געזעצן פון מאטעמאטיקס); א טראנסאדענטעל פרינציפ.

הגם דאס איז בכלל נישט דוקא איידיעליזם, ווייזט דאס לכאורה אויף דעם אז דאס לכשלעצמו איז נישט ממש קיין סתירה מיט איידיעליזם פער סע. וואס איך מיין צו זאגן איז אז הגם קאנט האלט נישט פון בערקלי׳ס איידיעליזם (הגם עס זענען געווען די [גארווע און פעדער] וואס האבן אים באשולדיגט אז יא, אויף וואס ער האט נישט געקענט פארשטיין פארוואס), זעה איך נישט אז זיין שיטה בנוגע קאזעליטי (בכלליות) זאל דוקא זיין אזא פירכה דערויף.

(איך נעם וואס איך זאג בנוגע איידיעליזם פון די סטאנפארד ענסייקלעפידיע פון פילאזאפיע. עס קען טאקע זיין אז איך בין מיך טועה בהבנת (עומק) הדברים, אזוי ווי איך האב מיר שוין אמאל מתנצל געווען.)

[cictim]

מעל"ע: ס'איז לעצטענס ערשינען א בוך ביי דר זעלענקא פון מאנרא וואו ער קומט אויף מיט א מאטמעטישן חשבון אז לויט די געזעצן פון קוואנטום פיזיקס שטימט די עידזש פון 13.5 ביליאן גענוי מיט די ששת ימי בראשית
https://www.amazon.com/Essence-Zev-Zele ... 0578609061

https://youtu.be/SgHqmQH_XBo

[גדליה]

מי אני

יאך פארמאג נישט א צענטעל אייער ידיעות אין דיזע ענינים, עם כל זה תורה הוא וללמוד אני צריך.
איר האט געשריבען אז קאנט מאכט א פשרה אז מקום וזמן איז איידיליזם אבער חומר נישט.
איר ציהט יעצט צוריק פון דעם? אדער איר מאכט קלארער וואס איהר האט פריער געזאגט? איך פרעג ווייל איך וויל פארשטיין.

[מי אני]

ביתר ביאור, קאנט שטעלט קאזעליטי אלס א מוז מכח דעם וואס ער שטעלט אראפ דריי פאסטולעטס:

1). דאס וואס שטימט מיט געהעריגע קאנדישנס פון עקספיריענס [לויט אינטואישן וכו׳] איז מעגליך. (אזא סארט ראציאנאליזם.)

2). דאס וואס שטימט צוזאמען מיט די מאטעריאליסטישע עקספיריענס/געפילן [סענזאציעס] בשעת מעשה איז אקטועל. (אזא סארט עמפיריסיזם.)

3). אויב דאס מיטשטימונג פונ׳ם אקטועל [דהיינו (2)] איז מוכח לפי די אינטואישנס פון די גענעראלע קאנדישנס פון עקספיריענס, און ווערט פאראויסגעזאגט און דעטערמינט דערפון [דהיינו (1)], דעמאלטס איז דאס א מוז. (ווען (1) און (2) קומען זיך צאם. דאס איז כעין ביידע חלקים פון ״סאביעקטיווקייט״ [(1) און (2)] גייען מאכן די ״אביעקטיווקייט״ דאס איז שוין יא אפשר מיין אייגענע שילוב... אבל כמדומה לי שיש לי על מה לסמוך.)

דאס וואס ליגט אין (1) איז אנאליטיש [נאר עפ״י ריזען אליין] עי פריארי. דאס׳ן עס צאמשטעלן מיט (2) (וואס איז, ווי נישט, מער עי פאסטעריארי), מאכט עס אין צו א סינטעטישע [שטימט מיט׳ן מציאות ממש ג״כ] עי פריארי.

אויך איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז ער מאכט א חילוק און זאגט זיין הנחה (עכ״פ ווען ער הייבט אן) בנוגע דאס אז יעדע עווענט b האט געהאט א קאוז a [דאס הייסט קאזעליטי בכלליות], ווי איידער צו זאגן אז יעדע עווענט a וועט האבן עפעס אן עפעקט b [דאס הייסט קאזעליטי מער בפרטיות]. נאכדעם וואס ער מאכט קאזעליטי אין צו א סינטעטישע עי פריארי, זעהט אויס אז ער האלט אז מ׳קען עס שוין זאגן אויף יעדע סארט קאזעליטי.

‏הגם גדליה איז גערעכט אז די קאזעליטי דעבאטע צווישן הום און קאנט איז אין די עפיסטעמאלאגישע חלק דערפון (אויך), זעה איך נאך אלס נישט ווי דאס איז להדיא שולל איידיעליזם אדער אז דאס זאל זיין א בפירוש׳ע סתירה דערמיט; אפילו בנוגע זמן. פאסטולאט (1) שטימט זיכער דערמיט, און אפילו (2) אויך; די יקום און אפילו דאס וואס מיר עקספיריענסן בפועל (אפילו זמן) איז פשוט וואס אונז פערסיוון אלס איידיעס און נישט עפעס חוץ מזה בפני עצמו.

ואם שגיתי...

[גדליה]

סאיז מיך שווער צו פארשטיין די טיפע זאכען. אבער דאס אמאל קוקט אויס אז איר זענט נישט מחלק צווישען מקום וזמן און חומר נאר איהר לערענט א מהלך אין קאנט וואס לויט דעם איז ער א איידיאיליסט? איז דאס וואס איר ווילט זאגען? סאיז מיך עפעס נישט קלאר.

[מי אני]

ניין (עכ״פ נישט אינגאנצן, און נישט אזוי ווי בערקלי).

אזוי ווי איך האב פארשטאנען און געשריבן אויבן (עכ״פ וואס איך האב געוואלט ארויסברענגן) איז דאס וואס טרייבט אים צו שטעלן מקום/זמן אויפ׳ן שטאפל פון עפיסטעמילאגישע איידיעליזם איז די חלק פון טראנסאדענטעליזם וואס ער גיבט דערצו; די ״עי פריארי׳עשקייט״ פון די סארט מושגים. דאס איז לעומת די ״סתם אזוי״ זאכן דערין. הגם, לגבי די סובסטענשיעליטי פון זאכן (ווי אזוי איך פארשטיי, די חלק הנומענאן פון זאכן) נוצט ער אויך זיין סארט (עפיסטעמאלאגישע) טראנסאדענטעל איידיעליזם. (אין די פאל פון מקום/זמן דערמאנט ער אויך א סברא פון אינפיניטי וואס מ׳קען עס/זיי נישט כולל זיין בתוך עפעס.)

ס׳איז משמע (ווי אזוי איך האב פארשטאנען) אז די פרינציפ נוצט ער אויך אויף קאזעליטי; עס איז אויך טראנסאדענטעל.

ועוד יותר, די ״עי פריארי׳עשקייט״ פון די זאכן טרייבן אים צו מחלק זיין און זאגן אז די עצם אנטאלאגישע יקום איז נישט איידיעליסטיק.

[גדליה]

מי אני
לאמיך פראבירען מסביר זיין פארוואס קאנט און איידיליזם כפשוטו קענען נישט גיין צוזאמען הגם ס'איז דא פאראלעלן.
בערקלי נעמט אן איידעליזם, וואס מיינט דאס? אז אלץ וואס קימט פאר אין די וועלט קימט באמת אין דיין קאפ. די זעהסט א בוים אין גאס איז נישט דא קיין בוים, ס'איז א פיקטשער אין דיין מוח פון א בוים.
יעצט לאמיר זאגען א יונגערמאן מיטען נאמען דוד גייט אין גאס, און ער זעהט א בוים. פליצלינג פאלט אראפ א בלעטעל פון די בוים. ער ווינדערט זיך, ווי אזוי איז די בלעטעל אראפ געפאלען? (ער האט נישט געהערט ר' יו"ט עהרליך, קען ער נישט די מעשה פון די מלאך וכו').
שטייט לעבן אים א קלוגע מענטש דזשארדזש, זאגט עם דזשארדזש, די בלעטעל איז קיינמאל נישט אראפ געפאלען, נאר די פיקטשער אין דיין קאפ האט זיך געטוישט. פריער האסטו געזעהן א בוים, יעצט זעהסטו א געפאלענע בלעטעל.
יעצט קומט א יונגערמאן מיטען נאמען עמנואל, און הייבט אן טראכטען געואלד, וואס גייט דא פאר, דוד האט דאך א גוטע טענה, ווי אזוי איז די בלעטעל אראפ געפאלען ווען פריער איז עס געהעריג געווען באהאפטען.
גייט עמנואל און שרייבט א גאנצע חיבור צו מסביר זיין ווי אזוי די בלעטעל איז אראפ געפאלען.
מיר קענען יעצט גיין דן זיין וואס עמנואל האט געשריבען און וואס נישט, אבער איין זאך איז זיכער: ער האלט אז די בלעטעל איז אראפגעפאלען, אז נישט דארף ער נישט שרייבען קיין חיבור.
וזה חילוק ריאליזעם ואיידיאליזם על רגל אחת.
נאר וואס דען, יאך האב פארשטאנען אז איהר מיינט צו זאגען אז קאנט טיילט איין די וועלט אין איידיליזם און רעליזם, געוויסע זאכען זענען אזוי געוויסע זאכען זענען נישט. (עי פרייארי איז איידיליזם און פאסטערייארי נישט).
ס'טייטש די בלעטעל איז טאקע אמת'דיג אראפגעפאלען, און ס'איז ממש מרפסים איגרא ווי אזוי א בלעטעל פאלט אראפ. אבער די פלאץ ווי די בלעטעל געפינט זיך איז אין דיין קאפ, נישט אין די וועלט. למעשה ברויך מען אבער פארשטיין ווי אזוי די בלעטעל פאלט טאקע אין דיין קאפ, און אויף דעם זאגט קאנט לאנגע תירוצים וואס מיט אייער ברייטע ידיעות וועט איר זיכער קענען בעסער מסביר זיין ווי מיר.
למעשה שפעטער ציהט איר אביסעל צוריק פון דעם מהלך, במילא בין איך נישט אינגאנצען קלאר. טאמער קענט איר בעסער מסביר'ן וועליך מיך שטארק פרייען, אז נישט איז אויך גוט.
שוין, וועל מיר גיין אראפרייסען אביסעל גרינס פון בוים. האטס מיר און זייטס מיר.

[מי אני]

פיין מסביר געווען, אבער איך בין נישט זיכער אז עס איז אינגאנצן מדויק.

איך (עכ״פ איך מיין...) האב נישט צוריקגעצויגן פון גארנישט. נאכאמאל, לויט דער ״אינגערמאן״ עמנואל איז הגם ער מאכט גאנצע פשעטלעך צו מקשר זיין דעם גורם פונ׳ם בלעטל׳ס פאלן צו די תוצאה פון דאס געפאל [די ״פארוואס״ און ״ווי אזוי״], מיט דעם אליין קען ער נאך אלס בעצם מסכים זיין צום ״אינגערמאן״ דזשארדזש אז דאס עצם ״פאלן״ איז למעשה נאר אין זיין קאפ; נאר אין זיין קאפ אליין דארף ער מקשר זיין א געזעץ צווישן די צוויי. אין אנדערע ווערטער, עס איז ל״ד מוכרח אז ער האלט וועגן דעם אז די בלעטל איז אראפגעפאלן בפועל ע״ד ריעליזם/מאטעריעליזם. (דער ״אינגערמאן״ דזשארדזש אליין (צוזאמען מיט אן אנדערע ״חשוב׳ע אינגערמאן״ ניקאלאס) האבן אויך אריינגעלייגט די הונטערליגענדע געזעצן/רעגולארעטיס פון נאטור (אשר קאזעליטי בכללם) בתוך די שיטה פון איידיעליזם; ס'איז אביסל ענליך צו דעם אז א איד קען מסכים זיין צו דעם אז ס'דא נאטורליכע געזעצן ממש און דאך האלטן באותו זמן אז ״אלעס ווערט געפירט ממש פון אויבן״ וכו׳ [די געזעצן אליין זענען אויך נכלל וכו']. (וואס, אגב, האט בערקלי מקשר געווען זיין איידיעליזם שיטה צו דעם אז ג-ט איז דער וואס שטעלט אריין די "פיקטשער", און ער [ספיריט] איז די אמת'ע הונטערליגענדע קאוז פון אלעס.))

יעצט, דער ״אינגערמאן״ עמנואל האלט גראדע (וועגן אסאך אנדערע סיבות, און וועגן זיין שיטה אין דעם אליין וכנ״ל וכדלהלן) אז די בלעטל איז בפועל [אנטאלאגיש] אראפגעפאלן ע״ד ריעליזם/מאטעריעליזם, וכדבריך. אבער, וואס ער איז יא מסכים צום ״אינגערמאן״ דזשארדזש איז אז די וועג ווי אזוי אונז קענען מיר בכלל עפרויטשען אונזער וויסן פון די סארט יסודות׳דיגע געזעצן, די ״פארוואס׳ן״, און ״ווי אזוי׳ן״ (נישט אז די יקום בעצם איז בפועל אזוי [אנטאלאגיש]), דאס איז מתוך אן איידיעליסטיק מהלך לעומת א פולשטענדיגע עפיסטעמאלאגישע רעאליסטישע. מיינענדיג, ווייל די אמת׳ע ריעליזם דערפון איז למעלה מהשגה און מ׳קען עס נישט דערגיין, מוז עס וועגן דעם צוקומען (אין די וויסן) צו אזא סארט איידיעליזם. דארט איז וואו די/דיין חילוק צווישן עי פריארי וכו׳ קלאפט אויס, ווייל די עי פריארי זאכן [מקום/זמן וכו׳] זענען אט די יסודות׳דיגע זאכן. ווי ערווענט פריער איז אט דאס א טעם פארוואס ער איז עס מהפך על פיה און דינגט זיך אויפ׳ן ״אינגערמאן״ דזשארדזש׳נס אנטאלאגישע איידיעליזם: עס קען נישט זיין אז אונזערע איידיעליסטיק רעפרעזענטאציעס פון דאס וויסן דערפון זאלן זיין די פאקטישע אנטאלאגישע עצם יקום דערפון.

לסיכום (לענ״ד בהבנת שיטתו של ה״אינגערמאן״ עמנואל): ער מאכט א חילוק צווישן עי פריארי זאכן וואס זענען איידיעליסטיק און אנדערע וואס זענען נישט. אבער די חילוק איז נאר אין די עפיסטעמאלאגיע/וויסן פון די זאכן. לגבי די עצם יקום און עקזיסטענץ/אנטאלאגיע איז ער א ריעליסט (עכ״פ צו א שטארקע עקסטענט).

דאס בארואיגט מיר אז ס׳מאכט סענס זיך צו מוטשענען אויף/אין זיינע ווערטער און שיטה.


ייש״כ פאר די דברי שבח. It means a lot.

*

viewtopic.php?p=438744#p438744

[real fake news]

למעשה האט מען דערווייל נישט אויסגעפונען ווייל סוכ״ס דארף א מענטש אייביג אנקוקען דעם סענסאר צו וויסן דעם ענטפער, און דעמאלטס איז עס מער נישט אבזערווירט געווארן בלויז דורכ׳ן סענסאר. פארשטייט זיך אז היינט איז עטיאיזם גאר פאפולער, און ממילא קענען רוב פיזיקער נישט אננעמען אז עס מוז זיין א קאנטשעס אבזערווירער, ווייל טאמער יא ווייזט דאס אז א מענטש איז ספעשל און נישט בלויז א פראסטע פיזיקעל ארגאניזם.

אויב סגענוג אז א הומען זאל אנקוקן שפעטער די סענסאר כדי סזאל הייסן אבזערווד, דעמאלטס ווען אונז אבזערוון די וועלט און זעהן אז סאיז 13B יאר אלט הייסט עס פונקט אזוי קאנטשעס אבזערווער און מדארף עס יא רעכענען ווי סהאט געהעריג עקזיסטעט.

[מי אני]

מענין לענין באותו ענין איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען אז דר. דוד האדזשסאן און דר. הענרי סטעפ (א פיזיקער) פרובירן צו נוצן די געדאנק פון קוואנטום אומזיכערקייט צו פארענטפערן אז די אינטערעקשנס פון די נפש און גוף, לגבי די מיינד-באדי פראבלעם [אויב זענען די נפש און די גוף צוויי אפגעזונדערטע מושגים (איינס מאטעריאל און איינס נישט), ווי אזוי איז די נפש פועל אויפ׳ן גוף?], זאלן שטימען אפילו מיט די הנחה אז די וועלט איז ״פארמאכט אונטער פיזיקעל געזעצן״. דהיינו, זיי טענה׳ן אז די קוואנטום אומזיכערקייט טוהט זיך מאנעפעסטירן אפילו אויף אונזער מעקרא לעוועל, וממילא אז אונזער אבזערוואציע מיט׳ן נפש טוהט קאלעפסן די וועיוו פאנקשען, וממילא טוהט אזוי די נפש פועל זיין אויפ׳ן חומר אן דעם וואס די פילאזאפישע מושג זאל גיין קעגן די פיזיקעל הנחה.

אנדערע טענה׳ן קעגן זיי אז די עפעקטן (אז זיי זאלן מאכן א חילוק) מאנעפעסטירן זיך נאר אויף די סאבאטאמישע לעוועל, און קענסעלן זיך אויס איינמאל מ׳קומט אן אפילו צו גאר קליינע מעקרא לעוועלן.

אגב, ס׳דא א דרך אין די געביט, אז נאר די גוף איז פועל אויפ׳ן נפש און נישט פארקערט [עפיפענאמענאליזם], וואס די דוגלים דערין טענה׳ן אז דאס טוהט בעסער שטימען מיט א וועלט וואס איז ״פארמאכט אונטער פיזיקעל געזעצן״. (מ׳טרעפט אן ענליכן געדאנק, וואס ווערט גענוצט אין פסיכאלאגיע אויך (אפשר אן די ממש ״נאר״ חלק), בנוגע Embodied Cognition.)

(הרב דר. נתן סליפקין פרובירט אויך צו נוצן די קוואנטום אומזיכערקייט, אין אנהויב פון זיין The Challenge of Creation, צו משוה זיין השגחת ה׳ מיט פיזיקעל געזעצן. ווי אויך פרובירט מען דאס צו נוצן בנוגע בחירה חופשית, ווי אויסגעשמועסט אין אנדערע אשכולות.)

[מי אני]

ועוד בנוגע די ״גערודער פון די בוים וואס פאלט אליין אין וואלד״ איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען מענין לענין באותו ענין צו זינון׳ס [i]מילעט פּאראדאקס[i]. דאס זאגט אז איין איינצעלנעם גרעין ווען עס פאלט צו די ערד מאכט נישט קיין קול/רעש אבער ווען טויזענט פאלן מאכט עס יא א רעש, קומט דאך אויס אז א טויזענט ״גארנישטס״ [בנוגע רעש] ברענגען צושטאנד אן ״עפעס״. אריסטו האט געענטפערט דערויף אז אן איינצעלנע גרעין ווען עס פאלט מאכט יא א רעש נאר אונז פשוט הערן עס נישט. ווען טויזענט פון די רעש׳ן קומען זיך צאם קען מען שוין יא הערן די סומע פון די אלע טויזענט רעש׳ן וואס מ׳קען בעצם נישט הערן.

[מי אני]

עס איז אינטרעסאנט צו באטאנען אז דער פוילישער טעארעטישע פיזיקער דר. וואזשיע זורעק פּאָזיטירט א געדאנק וואס ער רופט קוואנטום דארוויניזם. דאס איז (אין גאר גאר קורצן און גרוֺיסליִ אָווערסימפּליפייד) אז דאס וואס די פארשידענארטיגע מעגליכע קוואנטום סטעיטס וואס זענען סוּפּערפּאָסד מעיקרא זענען אזוי איז ווייל די וועיוופאָנקשען פון די פארשידענארטיגע מעגליכקייטן [וועיוו(לענגט)ס] האבן א קאָהערענס צוזאמען. ווען דאס טוהט אינטערעקטן מיט די אנדערע וועיוופאָנקשענס פון שאר דברים וואס געפונען זיך אין (אפילו נאר) די אלגעמיינע ענווייראמענט [פאָטאנס וכדומה] באקומט דאס [די ספעציפישע קוואנטום סטעיטס פון די איינע ״זאך״/פּארטיקל וכו׳ וואס זענען צוזאמען] צוביסלעך מער און מער א דיקאָהערענס צו נאר איין מעגליכקייט וואס איז מער אויסגעשטעלט פאר די ספעציפישע ענווייראמענט׳ס סטעיטס וואס אינטערעקטן דערמיט וכו׳; עס פאלט צאם צו די פּוֺינטער סטעיט. דאס איז דורך אן ענליכע מעכאניזם פון נאטורליכע סעלעקשׁאָן און אלגעמיינע עוואלושאן/דארוויניזם דורך דאס וואס זורעק רופט ביי דעם אײַנסעלעקשען [ענוויראמענט אינדוּסט סוּפּערסעלעקשאן], וואס מאכט אז די אינפארמאציע פון די ספעציפישע סטעיט וואקסט און האלט אויס אויף ווייטער. דאס פּאָזיטירט ער איז ווי אזוי מעקראסקאפּיק קלאסישע סטאבילע סטעיטס עמערדזשען און וואקסן ארויס (נאטורליך) פון די קוואנטום סטעיט(ס).

נו, איז אפילו ביי דעם קען מען נישט אנטלויפן פון עוואלושאן...

[מי אני]

ס׳איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז ס׳דא וואס לערנען אפ אז קאנט האט אפגעלערענט לייבניץ אלס דוגל זיין בריעליסט רילעישאנעליזם בנוגע מקום. והיינו, אז ניוטאן און לייבניץ האבן זיך געהאט געקריגט איבער די וואס מקום/ספּעיס איז. ניוטאן האט געהאלטן אז עס איז אַבּסאלוט און א מציאות פאר זיך אומאפהענגיג און אנדערע זאכן, בשעת לייבניץ האט געהאלטן אז עס איז רילעישאנעל און דעם אז עס איז תלוי און אפהענגיג אין אביעקטן וואס זענען אין איר און ווערט דעפינירט לויט ווייטקייט פון איין זאך צום צווייטן. ער האט אזוי געהאלטן מכח זיין פּרינציפּ פון סאָפישענט ריִזען, ווייל ער האט גע׳טענה׳ט אז אויב איז דאס אבסאלוט און א יקום אפילו אן אביעקטן דערין איז נישט דא קיין געהעריגע סיבה אז ג-ט זאל האבן בוחר געווען אין איין וועג אויסצושטעלן די אביעקטן דערין איבער אן אנדערע וועג. שמואל קלארק האט נישט געהאלטן אז דאס גייט קעגן דאס פרינציפ.
‏(דאס איז אלעס געווען פאר איינשטיינ׳ס טעאריע פון גענעראלע רעלאטיוויטי וואס גייט, ווי נישט, קעגן דאס געדאנק פון אבסאלוטיזם; עכ״פ ניוטאנ׳ס פארמולאציע.)

קאנט האט געהאלטן אז דאס איז א סארט טראנסאדענטעל ריעליזם, דהיינו, אז לייבניץ האלט פון ריעליסט רילעישאנעליזם. מיינענדיג, אז מקום איז טאקע רילעישאנעל אזוי ווי לייבניץ, אבער עס איז נאך אלס ריעליסט אין דעם אז די אביעקטן דערין וואס שאפן דאס זענען ״עכט״ און נישט תלוי אינעם מיינד פונעם מענטש. דאס איז אז הגם די עצם רילעישאן איז שוין יא תלוי אינעם מיינד פונעם מענטש. קאנט האט אבער געהאלטן אז בערקלי האט זיך אויך טועה געווען דערין ווייל ער האט אים אפגעלערענט אז ער האלט פארט אז אונזער וויסן פון מקום איז עמפירישע אינטואישאן [א סארט עי פאסטעריארי], ומשא״כ קאנט האט גע׳טענה׳ט אז דאס מוז זיין עי פריארי (לגמרי).

[מי אני]

ובנוגע ״דארוויניען/נאטורליכע סעלעקשׁאָן״ אין פיזיקס איז אינטרעסאנט צו דערמאנען דעם קאסמאלאגישע נאטורליכע סעלעקשׁאָן געדאנק פונעם טעארעטישע פיזיקער דר. ליִ סמאלין. דאס לויטעט אז יעדעס שווארצע לאך גיבט ארויס ״אויף איר אנדערע זייט [פונעם ״ווייסן״ לאך]״ א ״קינד [פיִקונד]״ יוניווערס (צי מער, ווענדענדיג זיך מעגליך אינעם שווארצן לאך גופא), וואס איז אפגעטיילט פון די יוניווערס וואס האט איר ״געבוירן״. מייינענדיג, אז אזויפיל שווארצע לעכער ווי א יוניווערס פארמאגט אזויפיל ״קינדער״ יוניווערסעס שאפט זי. אין די ״קינד״ יוניווערסעס קענען די פּאַראַמעטערס [נומערן, שטארקייט וכו׳] פון די פונדאמענטאלע פיזישע געזעצן זיין א משהו אנדערש פונעם יוניווערס וואס האט איר געבוירן. אזא סארט יוניווערס וואס האט די ריכטיגע פּאַראַמעטערס/נומערן פאר אירע געזעצן וואס דערלאזן איר מאכן מער שווארצע לעכער אא״וו ווערט ״סעלעקטירט״ און קען טאקע האבן א קיום (אין דעם געביט). אונזערס קען גאר זיין די ״פיטעסט״ פון אלע יוניווערסעס. ער טענה׳ט ווייטער אז די געדאנק איז פאָלסיפייעבּל לפי אסטראפיזיקס. ער טענה׳ט אויך אז די ״פיטעסט״ יוניווערס וואס שאפט אזויפיל קארבּאן וואס דאס/די זעלבע פראדוצירט שטערנס (וואס לעבן לענגער) וואס קענען פארוואנדעלט ווערן אין צו שווארצע לעכער איז דאס זעלבע וואס קען אנהאלטן בעסער לעבן וואס איז מיוסד (לפי וואס אונז ווייסן) אויף קארבּאן.

דער פיזיקער דר. לעאנערד זוסקינד פרעגט דערויף אז דאס גייט נישט אין איינקלאנג מיט׳ן מהלך ווי אזוי א שווארצע לאך פארלירט אינפארמאציע, וואס אין די פאל איז דאס׳ן עס איבערגעבן צום ״קינד״ יוניווערס. (זוסקינד פאר זיך האלט ענליך, נאר עס גייט דורך דעם וואס די יוניווערס האלט אין איין אינפלעיטן און עס ״טיילט זיך אפ״ אין צו ״טאַשן [פּאַקעט] יוניווערסעס [קאָלמאן דע לוּטשיא בּאָבּל נוקליעישׁאָן].) סמאלין טענה׳ט (בתוך אנדערע תירוצים) אז דאס אז עס איז נישט עקסעסיבּל צום דרויסענדן ״פּערענט״ יוניווערס מער, מיינט נישט אז ס׳איז פארלוירן.