וואס איז "אונזער מסורה"

[הוגה]

איך וויל דא רעדן פון א נושא וואס איך האב באגרעניצטע ידיעה אין דעם. איך ברענג עס אויף סיי מחמת ווייטאג און סיי מחמת תורה היא וללמוד אני צריך. איך האף אז די ידענים דא אינעם שטיבל וועלן זיך ווארים אנרופן און משתתף זיין מיט זאכליכע הודעות הן מקורות מן התורה, מקורות מספרי מחקר, ומקורות אין היסטארישע ספרים, והן מיט לאגיק.

ווען איך בין געווען א קינד האב איך אלץ פארשטאנען אז מסורה מיינט מנהג המקום, מנהג הקהילה און מנהג המשפחה.

למעשה היינט זעהט מיר אויס אז דאס איז א פארדרייטע מסורה. די ריכטיגע מסורה איז, משה קבל תורה ומסרה ליהושע ויהושע לזקנים וכו'. דאס מיינט אז שלא כהרעליגיעס האחרים וואו איינער אדער עטליכע האבן איבערגעגעבן פארן המון עם די ווארט וואס זיי פראקלימירן אז זיי האבן באקומען פון גאט, האבן מיר אידן א מסורה. מענטש נאך מענטש טאטע נאך זיידע א פונקטליכע קייט וואס צייגט אז גאנץ כלל ישראל האבן געזעהן ווי די באשעפער גיבט אונז די תורה מיט מצוות, יציאת מצרים וכדומה.

מיר האבן נישט קיין מסורה צו גייו שטריימלעך, אדער צו עסן בעבעלעך פרייטאג צונאכטס, נישט צו עסן קטניות, נישט צו לאזן וואקסן די האר. מיר האבן אבער יא א מסורה ולטוטפות בין עיניך מיינט במקום השער, אין פיר עקסטרע שווארצע באקסלעך, מיט שווארצע רצועות, מיט א קשר אין די בעק וכו'.

די "אונזער מסורה" פראזע ווערט זייער אסאך מיסיוזד און אביוזד אין אונזערע קהלות. וויפיל מאל הערט מען ווי עלטערן באוויינען זייערע קינדער אז זיי זענען אוועק פון די מסורה בשעת זיי היטן די תורה ומצוות כנתינתה בסיני. ווילסט וויינען אז דיין זון מישט זיך אום פסח? נאו פראבלעם, אבער האק נישט אין קאפ אריין וועגן די מסורה. עס קומט נישט דא אריין.

א חבר מיינע, זיין שווער האט נישט געוואלט רעדן מיט זיין ווייב פאר א לאנגע צייט, מיטן אויסרייד אז זי איז אוועק פון די מסורה. וואס איז געווען איר עבירה? איינס, זי גייט נישט מיט קיין סיעמס. צוויי, זי גייט מיט א הוט אויפן שייטל אנשטאט א טיכל.

וועלכער מסורה האט זי אפגעלאזט? ביידע אירע באבעס זענען געגאנגען מיט הוילע שייטלעך, די עלטער באבע פון הודו-נאנאש האט פאר קיין געלט נישט געקענט באקומען קיין שטרימפ מיט סיעמס אין אונגארין. אויב עפעס איז די טייערע שוויגער אוועק פון די מסורה, און די יונג ווייבל איז צוריק געגאנגן צום אלטע מסורה.

מידי דברי בו, וואס איז מיך משעבד צו די תקנות וואס מיין זיידע אום באבע האבן אנגענומען? למשל, פארוואס בין איך מער משעובד צו די תקנה פון די וועד ארבע ארצות זיך צו שערן די האר, ווי די פינאנציעלע תקנות פון די נודע ביהודה? איז די פאקט אז מיין זיידע/באבע האבן אנגענומען א געוויסע חומרא/תקנה/מנהג מיר עפעס מחייב?

צוריק צו די נושא פון מסורה. בין איך ראנג מיט מיין יעצטיגע פארשטאנד אין מסורה? שטייט עפעס אין ספרים דערוועגן? אויב יא ניתי ספר וניחזי. און אין די זעלבע צייט לאמיר עס פארשטיין לאגיש אויך.

[הוגה]

יישר כח שיטה מקובצת פארן אנצייכענען דעם אנדערע אשכל. ברוך שכוונתי צו די דברי גדולים הנזכרים שם. כ'האב אין איינוועגס אויך אנגע'לייק'ט עטליכע זיסע און זאכליכע הודעות דארט.

איין זאך וואס איך זעה נישט אין יענע אשכל איז די ענטפער אויפן שאלה וואס איך האב דא געפרעגט. שטייט עפעס אין ספרים דערוועגן? (נישט היינטיגע פארשטייט זיך)

[הקטן]

גרענטעט, די ווארט "מסורה" איז א געבארגטע. פינקט ווי חדש אסור מן התורה איז געבארגט
ווי למשל אז מען זאגט ס'איז דא א מסורה נישט צי מאכן א עירוב אין ווילי מיינט דאס נישט אז יהושיע בן נון האט נישט געלאזט.

[הוגה]

גרענטעט, די ווארט "מסורה" איז א געבארגטע. פינקט ווי חדש אסור מן התורה איז געבארגט
ווי למשל אז מען זאגט ס'איז דא א מסורה נישט צי מאכן א עירוב אין ווילי מיינט דאס נישט אז יהושיע בן נון האט נישט געלאזט.

וואס דען מיינט דאס? און מיט וועלכער כח איז דאס מיר מחייב? און איז די קבלה פון די רבנים אין מיין שטאט וויליאמסבורג לגבי עירוב אויך מחייב מיינע איר אייניקלעך וואס גייען וואוינען אין דזשאקארטא אינדאניזיע נאכן דריטע וועלט מלחמה?

[הקטן]

אין א יעדע ציוועליזאציע איז דא rules וואס דאס איז געמאכט לטובת די ציוועליזאציע אין ווער עס איז עובר ווערט באשטראפט מיטען גאנצען חומר. דערנאך איז דא נישט ממש rules באט עטיקעט וואס איז אויך דא לטובת די מענשהייט אין ווען איינער פירט זיך נישט ווי עס פאסט ווערט ער א second class וכדומה.

להבדיל אין אידישקייט, איך ווייס נישט אויב דאס איז הלכה איז עס אבער דאך די norm וואס העלפט האלטען א שטיקל פארם. for what it is worth
הגם מען קען זיך דינגען אויף די value פין אזא אידישע פארם אין אפשר פאר טייל מאכט דאס קאליע קען מען אבער דאך דערהערן אז פאר א גרויס חלק איז דאס אן אויפטו.

(אין אנגארען האט מען געהארגעט מענטשען פאר אזא מנהג, ערגעץ אנדערש נישט...)

[הוגה]

איינס, עס האט אבער גארנישט מיט מסורה.

צוויי, אויב נעמט מען אן דיין הנחה דאן לא מצאנו ידינו ורגלינו צווישען די קאנטראל-הונגעריגע פירער.

דריי, איך זעה נישט וויאזוי מען קען צווינגן איינעם אנצונעמען אן עטיקיט וואס האט נישט קיין פשט היינט נאר די איינציגסטע סיבה עס אנצוהאלטן איז ווייל די באבע האט זיך אזוי געפירט.

[יאיר]

גרענטעט, די ווארט "מסורה" איז א געבארגטע. פינקט ווי חדש אסור מן התורה איז געבארגט
ווי למשל אז מען זאגט ס'איז דא א מסורה נישט צי מאכן א עירוב אין ווילי מיינט דאס נישט אז יהושיע בן נון האט נישט געלאזט.

וואס דען מיינט דאס? און מיט וועלכער כח איז דאס מיר מחייב? און איז די קבלה פון די רבנים אין מיין שטאט וויליאמסבורג לגבי עירוב אויך מחייב מיינע איר אייניקלעך וואס גייען וואוינען אין דזשאקארטא אינדאניזיע נאכן דריטע וועלט מלחמה?

דאס איז דער כח פון א מנהג, די שו"ת ספרים זענען שוין מאריך איבער די פונקטליכע גדרים פון א מנהג, ווען דאס איז מחייב און ווען נישט. אין גמרא (פסחים נ) איז משמע אז דער מקור איז פון שמע בני מוסר אביך (על פי דרש, כמובן). אין חת"ס (יו"ד קז) שטייט אז ס'איז מדאורייתא מטעם נדר. פארשטייט זיך אז הלכות מנהגים האט אויך כללים, פונקט ווי אנדערע הלכות, און נישט יעדע משוגעת וואס איז איינגעפאלן פאר א באבע אן עם הארצ'טע איז מען מחוייב צו נאכטון.

[הוגה]

אדרבא, זאל עס איינער צולייגן קלאר מפי ספרים ומפי סופרים, בין איך טאקע מחוייב אנצוהאלטן א מנהג אדער חומרא וואס מיין זיידע האט אנגענומען? ווען יא און ווען נישט? איין זאך איז אבער כולה עלמט מודה אז עס האט נישט מיט מסורה.

[נולד מאוחר]

פארגעס נישט א באדערענער וואס וויל ווערן מער חרדי ווערט פלוצלינג נעלם די ריזגע אוסר פון משנה זיין מסורה.

[הקטן]

פארגעס נישט א באדערענער וואס וויל ווערן מער חרדי ווערט פלוצלינג נעלם די ריזגע אוסר פון משנה זיין מסורה.

זיל בתר טעמה - ווען זיך האלטען צו מסורה איז ווען א הלכה למשה מסיני אדער סתם א מסורה, נא
היות דאס איז סך הכול אזא סארט קיינדעל פארעם, וואס העלפט אידישקייט (אפשר) זאל זיך האלטען אין די ראמען איז לתקוני שדרתיך ולא לעוותי

[איינגעמיירעט]

אזוי ווי יאיר האט דערמאנט שטאמט די הלכה פון די סוגיא און פסחים פון מקום שנהגו,און סימן תס"ח זענען די פוסקים מאריך מגדיר צוזיין די הלכה,אויף בקיצור קענסטו דורכלערנען די רב שו״ע ער לייגט עס הערליך אראפ,(הגם נישט אלעס וואס ער זאגט איז מוסכם לכל הפוסקים עיין בפרי חדש שם

[מי אני]

אין דעם שמועס איז מערקווידיג צוצוצייכענען די מימרא פון דר. יארוסלאוו פעליקאן: ״טראדישאן איז די לעבעדיגע גלויבונג פון די טויטע; טראדישאניליזם איז די טויטע גלויבונג פון די לעבעדיגע. און איך האלט אז טראדישאניליזם איז וואס גיבט טראדישאן איר שלעכטע נאמען.״

דהיינו, אז טראדישאן איז דאס וואס מ׳טוהט ווענערעיטן/שעצן וכו׳ די [קולטוראלע] ״מסורה״ וואס מ׳האט פון אמאל [די טויטע], בשעת׳ן פארשטיין אז ס׳איז א לעבעדיגע דינאמיק זאך וואס גייט לפי העת והזמן וכדומה (צומאל מיט א מאס, וואס דאס ברענגט די צומישעניש). משא״כ טראדישאניליזם איז ווען די היינטיגע ״לעבעדיגע״ נעמען אן די ״טראדישאן״ אלס א טויטע אומבויגזאמע זאך בכל פרטיה.

ולגופו של ענין טראכט איך אז לכאורה פון אן אנטראפאלאגישן(/סאציאלאגישן) שטאנדפונקט ווענדט זיך דאס אין די סמכות, שטאטוס וכו׳ וואס די (רעליגיעזע) קהילה, געזעלשאפט, גרופע וכו׳ גיבט צו א געוויסע מנהג בפרט ברבות הימים/דורות. דאס הייסט ווי ווייט שטרענג און סעיקריד די גרופע גייט האלטן א געוויסע מנהג/געפירעכץ. לגבי ״פארוואס״ פונקטליך איז דער גורם אין די (דרגות פון) סמכות׳ן פון די רעספעקטיווע מנהגים גייט זיך עס (אויך) לכאורה אלעמאל ווענדן אין זייטיגע פאקטארן, וועריעבלס, אומשטענדן וכו׳ וואס גייען אויך צוגעבן (אדער אראפנעמען) פונ׳ם דרגת הסמכות צו דעם געפירעכץ. דאס איז לכאורה אינהערענט צו די עוואלוציאנישע דעוועלאפמענט פון א רעליגיע בכלל.

(דאס פארענטפערט פארוואס ביי גיין מער צו ״רעכטס״ [נאכ׳ן דעפינירן ״רעכטס״ אינ׳ם קאנטעקסט] איז, אין אלגעמיין, נישט דא קיין טענה פון העברה על המסורה. ווייל ביי דעם האלטן זיי נישט (נאכאמאל, אין אלגעמיין) אז מ׳טאר נישט, נאר איידער אז מ׳דארף נישט; זיי גיבן נישט די שטרענגע סמכות אויף זיך נישט צו טוישן צו רעכטס.)

צומאל באקומט דאס שוין אזא סמכות ברבות הימים/הדורות אז עס ווערט שוין קאדיפייד (כעין) ווי א רעליגיעזע געזעץ/הלכה. (און אפילו אין קאדיפיקעישן בכלל איז דא דרגות, כמובן וידוע.)

ווי ערווענט טרעפט מען (ווי נישט) מקורות צו דעם געדאנק שוין אין ש״ס ופוסקים. (מ׳קען דאס אפילו צושטעלן צו עקרי דינים געזעצן ומצות. ווי למשל די מצות שאדם דש בעקביו וכדומה, וואס דאס קומט לכאורה דערפון אז מ׳האט נישט מזהיר געווען אויף זיי מיט די עונשים וכדומה ווי אויף אנדערע. ענליך צו דעם קען מען זאגן אויף כל מיני רעליגיעזע געפירעכצער, אפילו ווען זיי האבן נישט קיינע אזהרות בכלל [מנהגים].

דאס גיבט נאך א קנייטש צו דעם: מ׳קען זאגן אז טראדישאניליזם איז ווען מ׳איז נישט מבחין צווישן די דרגות. (ולפי״ז קען מען אפשר זאגן א רמז אז וועגן דעם איז נסמך ברכת הדעת נאך אתה קדוש (ועיין במגילה יז:), ווייל ווי הרב דר. סליפקין איז מבאר ווענדט זיך די הגדרה פון קדושה (עפ״י א ראציאנאלע מהלך) אויך ענליך צו דעם - די סמכות. יעצט, ווי באקאנט זאגט דער ירושלמי (ברכות ה ב) אם אין דיעה הבדלה מניין ע״ש. איז דעריבער נאכ׳ן דערמאנען דעם ענין פון קדושה, וואס בעצם ארבעט עס עפ״י דרגת הסמכות וכנ״ל, דערמאנט מען ברכת הדעת וואס ווייזט אויף כח ההבדלה וואס מען דארף צו האבן מבחין צו זיין אין/צווישן דעם וכנ״ל.)

[real fake news]

הרב מי אני האט עפעס א 'מישען' ארויפצוברענגען אלטע אשכולות פון די טיף פארשטיפטע ארכיוון...
איך בין דיך שטארק מכיר טובה פארן צוברענגען אזעלכע גוטע אינהאלטספולרייכע (גוט געספעלט?) אשכולות וואס איך וואלט קיינמאל נישט אנגעקומן צו.

[טראכטכמוני]

*אינהאלטסרייכפולע

[רביה''ק זי''ע]

אונזער מסורה איז אז ווען עפעס געפעלט מיך נישט זאגט מען אז ס'איז קעגן די מסורה, ותו לא מידי, ופוק חזי מאי עמא דבר...

[טראכטכמוני]

אין דעם שמועס איז מערקווידיג צוצוצייכענען די מימרא פון דר. יארוסלאוו פעליקאן: ״טראדישאן איז די לעבעדיגע גלויבונג פון די טויטע; טראדישאניליזם איז די טויטע גלויבונג פון די לעבעדיגע. און איך האלט אז טראדישאניליזם איז וואס גיבט טראדישאן איר שלעכטע נאמען.״

דהיינו, אז טראדישאן איז דאס וואס מ׳טוהט ווענערעיטן/שעצן וכו׳ די [קולטוראלע] ״מסורה״ וואס מ׳האט פון אמאל [די טויטע], בשעת׳ן פארשטיין אז ס׳איז א לעבעדיגע דינאמיק זאך וואס גייט לפי העת והזמן וכדומה (צומאל מיט א מאס, וואס דאס ברענגט די צומישעניש). משא״כ טראדישאניליזם איז ווען די היינטיגע ״לעבעדיגע״ נעמען אן די ״טראדישאן״ אלס א טויטע אומבויגזאמע זאך בכל פרטיה.

ולגופו של ענין טראכט איך אז לכאורה פון אן אנטראפאלאגישן(/סאציאלאגישן) שטאנדפונקט ווענדט זיך דאס אין די סמכות, שטאטוס וכו׳ וואס די (רעליגיעזע) קהילה, געזעלשאפט, גרופע וכו׳ גיבט צו א געוויסע מנהג בפרט ברבות הימים/דורות. דאס הייסט ווי ווייט שטרענג און סעיקריד די גרופע גייט האלטן א געוויסע מנהג/געפירעכץ. לגבי ״פארוואס״ פונקטליך איז דער גורם אין די (דרגות פון) סמכות׳ן פון די רעספעקטיווע מנהגים גייט זיך עס (אויך) לכאורה אלעמאל ווענדן אין זייטיגע פאקטארן, וועריעבלס, אומשטענדן וכו׳ וואס גייען אויך צוגעבן (אדער אראפנעמען) פונ׳ם דרגת הסמכות צו דעם געפירעכץ. דאס איז לכאורה אינהערענט צו די עוואלוציאנישע דעוועלאפמענט פון א רעליגיע בכלל.

(דאס פארענטפערט פארוואס ביי גיין מער צו ״רעכטס״ [נאכ׳ן דעפינירן ״רעכטס״ אינ׳ם קאנטעקסט] איז, אין אלגעמיין, נישט דא קיין טענה פון העברה על המסורה. ווייל ביי דעם האלטן זיי נישט (נאכאמאל, אין אלגעמיין) אז מ׳טאר נישט, נאר איידער אז מ׳דארף נישט; זיי גיבן נישט די שטרענגע סמכות אויף זיך נישט צו טוישן צו רעכטס.)

צומאל באקומט דאס שוין אזא סמכות ברבות הימים/הדורות אז עס ווערט שוין קאדיפייד (כעין) ווי א רעליגיעזע געזעץ/הלכה. (און אפילו אין קאדיפיקעישן בכלל איז דא דרגות, כמובן וידוע.)

ווי ערווענט טרעפט מען (ווי נישט) מקורות צו דעם געדאנק שוין אין ש״ס ופוסקים. (מ׳קען דאס אפילו צושטעלן צו עקרי דינים געזעצן ומצות. ווי למשל די מצות שאדם דש בעקביו וכדומה, וואס דאס קומט לכאורה דערפון אז מ׳האט נישט מזהיר געווען אויף זיי מיט די עונשים וכדומה ווי אויף אנדערע. ענליך צו דעם קען מען זאגן אויף כל מיני רעליגיעזע געפירעכצער, אפילו ווען זיי האבן נישט קיינע אזהרות בכלל [מנהגים].

דאס גיבט נאך א קנייטש צו דעם: מ׳קען זאגן אז טראדישאניליזם איז ווען מ׳איז נישט מבחין צווישן די דרגות. (ולפי״ז קען מען אפשר זאגן א רמז אז וועגן דעם איז נסמך ברכת הדעת נאך אתה קדוש (ועיין במגילה יז:), ווייל ווי הרב דר. סליפקין איז מבאר ווענדט זיך די הגדרה פון קדושה (עפ״י א ראציאנאלע מהלך) אויך ענליך צו דעם - די סמכות. יעצט, ווי באקאנט זאגט דער ירושלמי (ברכות ה ב) אם אין דיעה הבדלה מניין ע״ש. איז דעריבער נאכ׳ן דערמאנען דעם ענין פון קדושה, וואס בעצם ארבעט עס עפ״י דרגת הסמכות וכנ״ל, דערמאנט מען ברכת הדעת וואס ווייזט אויף כח ההבדלה וואס מען דארף צו האבן מבחין צו זיין אין/צווישן דעם וכנ״ל.)

שיינע תורה׳לע אבער איך מיין ס׳איז גרינגער צו זאגן אז די בריסק׳ע חפצא/גברה׳דיגע חידוש׳ל פונעם פראפ. הנ״ל - וואס ער׳ז מחלק בין טראדישען לטראדישענעליזם - איז נישט נוגע ביי חרדי׳שע יודענטום וואס פאללאוט טראדישען און און איז אויך טראדישענעליסט.

ביי אונז זענען פארהאן סיי ׳פירעכצער וואס גייען אריין אין זיין דעפיניציע פון טראדישענעל, און סיי זאכן וואס גייען אריין און דעם טראדישאנאליזם קאטעגאריע.
נישט נאר דאס, נאר אמאל איז עס ביי די זעלבע מנהג אליין - וואס כשלעצמו וואלסטו עס אנגערופן טראדישאנאליזם׳דיג - וואס מיר געפונען אויך א טראדישינעל-סטיל עוועלוציע׳שע אספעקט, סיי ביי הלכה/מנהגים וואס געפונען זיך אין שו״ע (ואי אפשר לפורטם כי רבים הם), און סיי ביי סתם געפירעכצער.

ולדוגמא: מאטטה׳ סטיל בעקיטשעס און לעדערנע טלית בייטלעך וואס פון א עוועלוציאנישע פערספעקטיוו וואלטן זיי בכלל שוין געקענט האבן א גאנצע אנדערע אויסקוק; די בעקיטשע וואלט געקענט זיין פון לעדער אזויווי א לעדערנע דזאקעט וכדו׳, מצד שני די לעדערנע טלית בייטל וואס נעמט זיך פון אלגעמיינע לעדערנע הענדבעגס, וואלט שוין געקענט זיין א בעקפעק/מוהל-סוטקעיס וכדו׳, אבער זיי זענען געבליבן, אין א געוויסע זין, מיט א טראדישינעל צביון, דאך האבן די צוויי זאכן א ״מאדערנע״ טוויסט וואס איז קיינמאל נישט געווען. ועוד יש כמה מער ׳זאכליכע׳ מנהגים וואס די טראדישינעל ׳טראדישענעליסט׳ יסוד איז געבליבן און נאכאלץ האט עס א מאדערנעזירונג׳דיגע פלעיר.

ס׳איז אויך דא ״מאדערנע״ געפירעכצער מיט א טראדישינעליסט טוויסט, א שטייגער ווי: פרויען וואס דרייון נישט, פרויען זיצן אין בעק פון די באס (אין א״י), פלעסטיק גלעזער, ורבים כהנה.

[הדסים]

איך געדענק ווען איך האב געפרעגט מיין משגיח אין ישיבה וויאזוי די ערשטע חסידים האבן געמעגט טוישן צום דרך החסידות, האט ער מיר געזאגט אז זיי האבן געהאלטן אז עס איז מער ערליך.

האב איך אים געפרעגט אויב איך מעג גיין מיט נטורי קרתא אויב איך האלט אז זיי זענען מער ערליך... (ניין, דער באשעפער האט אראפגעשיקט דיין נשמה צו דיינע עלטערן וכו')

[פארווע חסיד]

אונז האמיר א מסורה נישט צו פרעגן אויפן מסורה ............

[ליב צו וויסן]

איך געדענק ווען איך האב געפרעגט מיין משגיח אין ישיבה וויאזוי די ערשטע חסידים האבן געמעגט טוישן צום דרך החסידות, האט ער מיר געזאגט אז זיי האבן געהאלטן אז עס איז מער ערליך.

האב איך אים געפרעגט אויב איך מעג גיין מיט נטורי קרתא אויב איך האלט אז זיי זענען מער ערליך... (ניין, דער באשעפער האט אראפגעשיקט דיין נשמה צו דיינע עלטערן וכו')

דו רירסט אן די נקודה פון די "והיא לא תצלח \\ כח סטרא אחרא" אשכול (איך ווייס נישט וויאזוי מען לינקט דערצו)