ידיעה ובחירה - במשנת רבי מנחם מענדל מוויטעפסק (תורת החסידות)

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך פארשטיי נישט די המשך פון די צוויי זאכען. טאמער די אלע עבירות קענען גאר זיין פארגעשריבען מלמעלה, פארוואס איז פונקט די גיאות פון דער עובד ארויס פון די בילד? פארוואס איז זיין עבירה פון גיאות מער ווי די חילול שבת פון דער פושע ישראל? אפשר איז ער פונקט אזוי אומשולדיג?

דאס איז איין מאל פשוט אז ערגעץ שטעלט זיך אפ די בחירה און הייבט אן די הנהגה פון דער בורא. ער האט נישט געלאזט אז דער נברא דער מענטש זאל אונטערברענגן די גאנצע בריאה, ער שטעלט עס אפ באצייטענס, וכדברי הדעת התבונות שפירסם הזמר המפורסם דדי גראוכר. און דאס איז די טייטש אין פסוק 'אם לא ביד חזקה ובחמה שפוכה אמלוך עליכם'. און די גרעניצן דערפון זענען נישט קלאר אין די תורה אדער ש"ס. נאר אזויפיל ווייסען מיר אז אן עק איז דא.

או דאס איז טאקע געבויט אויף די סוד הצמצום, וויפיל האט דער אויבישטער געלאזט פאר זיין געגענער, וויפיל פון די בריאה קען דער נברא לייקענען. און כבר מלתי אמורה, אז רוב השקפה שאלות דריין זיך ארום די נקודה, ווי איז גאט געווען ביים האלאקאוסט איז אויך א שאלה פון צמצום. ביי אונז איז אנגענומען אז צמצום איז כפשוטו, ד.ה. אז דער אובישטער האט באשאפען א וועלט, כמבואר בקרא. אנדערע זאגען אז עס איז נישט כפשוטו און דער אויבישטער האט נישט באשאפען קיין וועלט, ודברי הפסוק צריכים עיון (אין די נושא דרייט זיך מיין קאפ אהין און צוריק, אמאל בין איך איבערגעצייגט אז עס מוז זיין כפשוטו, און אמאל קען איך דערהערן דער וואס זאגט אז עס איז נישט כפשוטו. אז עס קען נישט זיין כפשוטו איז מיר קיינמאל נישט אין קאפ אריין געקומען, ואולי עוד חזון למועד)

אבער איין זאך מוז געזאגט ווערן. רוב די נושא איז נישט למעשה. טאמער די גאנצע בחירה איז א 'קליינע פונקט', הייסט'ס אז די קליינע פונקט איז גארנישט אזוי קליין, נאר לכך נוצרת, דער גאנצע בריאה פון א מענטש איז נאר כדי צו טון די פיצעלע בחירה. פונקט ווי דער וואס ארבעט אין א פאבריק און ער דארף ציען איין שרויף. יא, עס איז א קליינע ארבעט, אבער ווען עס ווערט נישט געטון, צופאלט די גאנצע זאך.

איך מוז לויפען, אבער עס איז נאך דא וואס צו רעדן אויפצוווייזען אז יעדער מוז מודה זיין אין א חלק פון די אנדערע צד, ממילא קען מען נישט רעדן דערפון בלויז פון איין שטאנדפונקט.

[קל וחומר]

הרב ליטוואק, מנא לך אז גיאות פונעם עובד איז ערגער? און טאמער וועסטו מיך טרעפן איינער וואס האט אזוי געזאגט, האט יענער נישט געהאט קיין בחירה צו זאגן אנדערש.

[פינטעלע איד]

יעצט געליינט די ערשטע מאמר פון @שש, איך פארשטיי נישט די גרויסע בער מיט דעם פרי הארץ.

מען האט דא היבש ארויסגענומען די ווערטער פון קאנטעקסט צו פארקלענערן די בחירה צו עפעס א זייטיגע נקודה, ווען בסך הכל זאגט ער צווי פשוט'ע זאכן.

א'. אז די כח צי מאכן די בחירה האט ער נאר ווייל ער האט עס באקומען פון אויבן, און אן דעם וואלט ער נישט געקענט זיך אליין אנטראגן א טובה צו טוהן דעם אייבערשטן.

ב'. אז בחירה האט נישט קיין שום תוצאה און ס'ליגט נאר אין דעם מענטש'ס פאקטישע פעולה. און ס'איז דאך פשוט אז אפילו פון א סייענטיפשע שטאנדפונקט (אן ידיעה) איז די באשלוס פון א מענטש נאר אויף צו עקטן, און אלעס נאכדעם קומט נאך בדרך קאוז און עפעקט, ממילה איז פשוט אין די ידיעה וועלט אז וואו נאר ס'פאלט ארויס פון בחירה ליגט עס בלויז אין גאט'ס הענט. אבער דער מענטש האט פול קאנטראל אויף ''אלע'' זיינע פעולות די גאנצע צייט.

און דאס ווייסט דאך אויך יעדע חדר אינגל אז שכר באקומט מען פארן טוהן נישט אויפטוהן, און חישב לעשות מצוה ונאנס וכו'. ער קומט נאר צולייגן מען זאל זיך נישט איינרעדן אז ביי אהבה ויראה האט די פעולה יא א מוכרח'דיגע תוצאה, נאר ס'איז אזוי ווי יעדע זאך וואס די קענסט נאר טוהן די פעולה אליין. (ועיין און די ערשטע פאר פרקים פון יסוד העבודה אז די קיום מצוות 'ואהבת' איז נאר מיט די עבודה וואס ברעגנט צו אהבה, נישט מיט די תוצאה)

[אישתישבי]

א'. אז די כח צי מאכן די בחירה האט ער נאר ווייל ער האט עס באקומען פון אויבן, און אן דעם וואלט ער נישט געקענט זיך אליין אנטראגן א טובה צו טוהן דעם אייבערשטן.

מיינסט צו זאגן
א. אז מען באקומט איינמאל פאר א גאנץ לעבן א כח הבחירה, אדער
ב. יעדעס מאל מען דארף מאכן א בחירה קומט עס פריש פין אויווען. און נישט אייביג קומט עס.

[הקטן]

קיינער זאגט נישט אז א מענטש קען אייביג און אויף א יעדער זאך בוחר זיין, ס'איז דא זאכן וואס דער מענטש איז געציווינגען
דערנאך איז דא זאכן וואס ער "פיקיט" און נישט ער "דשאסט"

[אישתישבי]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

אלא מאי, דער אנגענומענער פשוטער מהלך איז אז אויף יעדער נסיון איז דא בחירה. (איז נישטא מימרות אז דער אויבערשטער ברענגט נישט קיין נסיון וואס מען קען זיך נישט מתגבר זיין).

דער פרי הארץ האלט אבער, אז בחירה איז בכלל נישט קיין טבע, פארטראכט בטבע איז נישטא קיין בחירה בכלל, נאר דער חידוש איז גאר אז צומאל גיט דער אויבערשטער א מתנה פאר א מענטש צו האבן בחירה.

טאמער איינער זעהט נישט דער חידוש, זאל ער קוקען בעסער.

[פינטעלע איד]

א'. אז די כח צי מאכן די בחירה האט ער נאר ווייל ער האט עס באקומען פון אויבן, און אן דעם וואלט ער נישט געקענט זיך אליין אנטראגן א טובה צו טוהן דעם אייבערשטן.

מיינסט צו זאגן
א. אז מען באקומט איינמאל פאר א גאנץ לעבן א כח הבחירה, אדער
ב. יעדעס מאל מען דארף מאכן א בחירה קומט עס פריש פין אויווען. און נישט אייביג קומט עס.

איך זעה נישט דעם חילוק לגבי כח הבחירה צו עס איז איין גרויסע חתיכה אדער עקסטערע שטיקלעך. און בכלל אונז אידן וואס ווייסן אז ס'איז נישט "עזב ה' את הארץ" איז יעדע זאך אין די בריאה א כח וואס קומט פריש פון אויבן.

און דאס אז נישט אייביג קומט עס שטייט נישט דארט לויט ביידע וועגן.

[פינטעלע איד]

דער פרי הארץ האלט אבער, אז בחירה איז בכלל נישט קיין טבע, פארטראכט בטבע איז נישטא קיין בחירה בכלל, נאר דער חידוש איז גאר אז צומאל גיט דער אויבערשטער א מתנה פאר א מענטש צו האבן בחירה.

טאמער איינער זעהט נישט דער חידוש, זאל ער קוקען בעסער.

פארשטייט זיך. פונקט וואו קיין שום זאך איז נישט קיין טבע.

דער "צומאל" זעה איך נישט דארט.
דאס קען זיין אז די MENU וואס ער באקומט צו אויסקלויבן פון איז אנדערש ביי יעדן. ביי איינעם איז עס אין נידריג'רע זאכן און ביי א צווייטן העכער, אבער די עבודה פון מאכן דעם choice איז די זעלבע ביי ביידן.

[אישתישבי]

און דאס אז נישט אייביג קומט עס שטייט נישט דארט

קוק בעסער. אוודאי שטייט עס.

[פינטעלע איד]

@הקטן קום אריין קלאר וואס די מיינסט מיט פיקען און טשאסען. עפעס א גוטע שטיקל באהאלטסטו דארט.

[פינטעלע איד]

@אישתשבי, אויב מיינסטו דעם שטיקל,

עקר ושרש הכל, שאין ביכלת האדם בעצמו לעשות שום מעשה וחשבון מצות ומעש"ט ולהדבק בדרכי השי"ת, כי אם על ידו ית', הבורא מאורי האש ההבתו ויראתו על פניו. ואם כה יאמר - לא חפצתי בך, כל אילי נביות לא יועילו לו לקדש עצמו, וכי מה יועיל גבר עם א-ל (עי' איוב כב, ב), אם יצדק מה יפעל לו (עיי"ש לה, ז), ובאיזה אפן תחול עליו קדשת ה' ודבקותו -אין זה כי אם רחמיו על כל מעשיו (תהלים קמה, ט), וחסד א-ל, כמאמר (תהלים סב, יד): ולך ה' חסד כי אתה תשלם לאיש כמעשהו.

ער פיהרט אבער אויס "אין זה כי אם רחמיו על כל מעשיו" דאס הייסט ער גיבט טאקע ברוב רחמיו דעם כח פארן מענטש.

[הקטן]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

פינקט פארקערט, פין דארט זעט מען די זעלבע זאך, נישט אייביג קען מען בוחר זיין, ער האט געהאט א הכבדת הלב
די קשיא איז פארוואס קימט אים דאן אן עונש

זיכער קען דער מענטש נישט אויף זיך אליין זאגן ביי א געוויסע שוועריקייט אז דאס דאס קען איך נישט, און איך האב אויף דעם נישט קיין בחירה
און די פאל וואס דער מענטש קען טאקע נישט איז דער נסיון נישט ממש די זאך, אמאל איז דאס וואו אזוי וועט ער ראגירען נאכן דארכפאלן וכד'

דאס איז ער פשט און די אלע לא היה... ראוי לאותו מעשה אלא...
דאס איז דברים פשיטים

[הקטן]

@הקטן קום אריין קלאר וואס די מיינסט מיט פיקען און טשאסען. עפעס א גוטע שטיקל באהאלטסטו דארט.

קימט נישט אזוי ווייט דא אריין, איך האב דאס נאר געשריבן לשלמות הענין
בקיצר:

נישט א ידער מעשה האט דער מענטש בחירה
אויב איך ווארף דיר עפעס לעבן דיין אויגן מיזטו פארמאכן דיין אויגן
אויב רעג איך דיך זייער זייער אויף און דו האסט נישט ביז אהער געארבעט אויף דיינע מידות וועסטו זאגן א מיסע ווארט וכו'
איך האב נישט קיין בחירה מארגן נישט צי לייגן תפילן

נישט א יעדער selection איז בחירה
"טראכט פין א נאמבער פין איינס ביז 10" איז נישט די process פין בחירה

Default action איז נישט אייביג בחירה
מיין עסען א טשאלענט און דער פרייער עסען א העם-בערגער איז נישט ווייל איך האב בוחר געווען און כשר אדער ער האט בוחר געווען טריפה

[אישתישבי]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

פינקט פארקערט, פין דארט זעט מען די זעלבע זאך, נישט אייביג קען מען בוחר זיין, ער האט געהאט א הכבדת הלב
די קשיא איז פארוואס קימט אים דאן אן עונש

זיכער קען דער מענטש נישט אויף זיך אליין זאגן ביי א געוויסע שוועריקייט אז דאס דאס קען איך נישט, און איך האב אויף דעם נישט קיין בחירה
און די פאל וואס דער מענטש קען טאקע נישט איז דער נסיון נישט ממש די זאך, אמאל איז דאס וואו אזוי וועט ער ראגירען נאכן דארכפאלן וכד'

דאס איז ער פשט און די אלע לא היה... ראוי לאותו מעשה אלא...
דאס איז דברים פשיטים

די ראשונים וואס פרעגן דאס, פרעגן נישט מצד דער עונש, דער עונש איז געווען אפשר אויף משעבד זיין א גאנצע צייט, דער קשיא איז פין דאס וואס דער אויבערשטער נעמט אוועק דער בחירה, און לויט דער רמב"ם מיסודו של אריסטו פארלירט מען קיינמאל נישט דער בחירה. לויט דער פרי הארץ אז בחירה קומט און גייט אהן א חשבון וואס אונז פארשטייען, הייבט זיך דער קשיא נישט אהן.

אויב די טרעפסט ראשונים, בעלי בחירה, וואס פרעגן פין דער עונש, ווייז מיר.

[אישתישבי]

@אישתשבי, אויב מיינסטו דעם שטיקל,

עקר ושרש הכל, שאין ביכלת האדם בעצמו לעשות שום מעשה וחשבון מצות ומעש"ט ולהדבק בדרכי השי"ת, כי אם על ידו ית', הבורא מאורי האש ההבתו ויראתו על פניו. ואם כה יאמר - לא חפצתי בך, כל אילי נביות לא יועילו לו לקדש עצמו, וכי מה יועיל גבר עם א-ל (עי' איוב כב, ב), אם יצדק מה יפעל לו (עיי"ש לה, ז), ובאיזה אפן תחול עליו קדשת ה' ודבקותו -אין זה כי אם רחמיו על כל מעשיו (תהלים קמה, ט), וחסד א-ל, כמאמר (תהלים סב, יד): ולך ה' חסד כי אתה תשלם לאיש כמעשהו.

ער פיהרט אבער אויס "אין זה כי אם רחמיו על כל מעשיו" דאס הייסט ער גיבט טאקע ברוב רחמיו דעם כח פארן מענטש.

זאגן אז ער דער פרי הארץ מיינט וואס די זאגסט איז נגד השכל. ער זאגט איינמאל און נאכאמאל, און דער שטיקעל וואס די ברענגסט דא, און אין די אנדערע שטיקלעך געברענגט אנהייב, אז א מענטש טוט נישט מצוות און עבירות מצד בחירתו נאר אלעס איז פין אויבערשטער.

עס ווילט זיך אויסשרייען צו אייך, וויאזוי קענסט די פארדרייען א פרי הארץ אזוי? כלומר, דער פרי הארץ האלט אויך אז א מענטש האט בחירה אויף אלעס, נאר מיט איין נקודה זאגט ער, אז דער בחירה קומט אויך פין הימעל. קשיא א' דערַ אבסורד פין דעם, איז עס יא דער מענטש אדער נישט? קשיא ב', וואס איז דער אויפטוה, ועוד טויזענט קשיות. והעיקר אז ער זאגט גענוג אין דער שטיקעל און אין דער גאנצער ספר וואס מען זעהט אז ער האלט אז א מענטש אליין האט בחירה אמאהל אמאהל, און ער ווייסט אפילו נישט ווען ער האט עס, און אפילו דער בחירה האלט ער נאר כדי מיישב צו זיין דער פסוק פין ובחרת בחיים, ווען נישט, כלומר זיין שיטה אין מציאות איז, אז א מענטש האט נישט גארנישט, און אלעס זיינע בחירות זענען דעטערמענד פין אויווען. ממש ווי די דעטרימיסטען.

און ער איז נישט דער איינציגסטער, דאס איז דער דרך הבעל שםַ טוב און דער מגיד און זיינע תלמידים. שפעטער ווען חסידות איז מאדערניזירט געווארען איז אוועק געפאלן די יסוד, ווייל כמובן קען עס ברענגן קלות.

[הקטן]

און ער איז נישט דער איינציגסטער, דאס איז דער דרך הבעל שםַ טוב און דער מגיד און זיינע תלמידים. שפעטער ווען חסידות איז מאדערניזירט געווארען איז אוועק געפאלן די יסוד, ווייל כמובן קען עס ברענגן .

וואו אזוי קען דאס ברענגען קלות אויב דער מענטש האט בכלל נישט קיין בחירה ?!?

אויף א ידער מאמר וואס דו ווילסט אריין קוועטשן נישט קיין בחירה קענסטו טרעפן און זעלבן ספר קלאר, יא בחירה, תשובה, תיקון המעשים וכו'

[פינטעלע איד]

איך ווייס נישט וואס די דארפסט גיין ביז'ן פרי הארץ, אז די ווילסט שטארק קענסטו עס אפי' זעהן אין גמרא "ואלמלא הקב"ה עוזרו אין יכול לו".

איז ביטע ווייז מיר א שטיקעל וואו ער זאגט דאס קלאר.
אגב זיין תלמיד דער בעל התניא (וואס שרייבט אין די הקדמה אז דער ספר איז אסאך מיוסד אויף די בריוון פון ר' מענדעלע וויטעפסקער) שרייבט אזוי און פרק י''ד

והנה מדת הבינוני היא מדת כל אדם ואחריה כל אדם ימשוך שכל אדם יכול להיות בינוני בכל עת ובכל שעה.

און א בינוני מיינט איינער וואס טוט נישט קיין שום איסור קל כמבאור בפרק א'

וא"כ ע"כ הבינוני אין בו אפי' עון ביטול תורה.

בנוגע קשיא א'. מען גיבט אים פון הימל די בחירה, און נאכדעם וואס ער האט עס קען ערטוהן דערמיט וואס ער וויל.
קשיא ב'. פארשטיי איך נישט.
ועוד טויזענט קשיות. כ'האב טויזענט תירוצים, איז לאמיר גיין איינס ביי איינס.

[מי אני]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

פינקט פארקערט, פין דארט זעט מען די זעלבע זאך, נישט אייביג קען מען בוחר זיין, ער האט געהאט א הכבדת הלב
די קשיא איז פארוואס קימט אים דאן אן עונש

זיכער קען דער מענטש נישט אויף זיך אליין זאגן ביי א געוויסע שוועריקייט אז דאס דאס קען איך נישט, און איך האב אויף דעם נישט קיין בחירה
און די פאל וואס דער מענטש קען טאקע נישט איז דער נסיון נישט ממש די זאך, אמאל איז דאס וואו אזוי וועט ער ראגירען נאכן דארכפאלן וכד'

דאס איז ער פשט און די אלע לא היה... ראוי לאותו מעשה אלא...
דאס איז דברים פשיטים

די ראשונים וואס פרעגן דאס, פרעגן נישט מצד דער עונש, דער עונש איז געווען אפשר אויף משעבד זיין א גאנצע צייט, דער קשיא איז פין דאס וואס דער אויבערשטער נעמט אוועק דער בחירה, און לויט דער רמב"ם מיסודו של אריסטו פארלירט מען קיינמאל נישט דער בחירה. לויט דער פרי הארץ אז בחירה קומט און גייט אהן א חשבון וואס אונז פארשטייען, הייבט זיך דער קשיא נישט אהן.

אויב די טרעפסט ראשונים, בעלי בחירה, וואס פרעגן פין דער עונש, ווייז מיר.

דער רמב״ם אין פ״ח פון די שמונה פרקים פארענטפערט און זאגט טאקע אז דאס צונעמען די בחירה פון פרעה איז אליינס געווען א חלק פונ׳ם עונש פאר זיינע רוע מעשים פון פריער בבחירתו. ווייל אן דעם האלט ער דאך אז עס איז אלעמאל דא בחירה חופשית ע״ש. ער זאגט דאס אויך אין הל׳ תשובה (ו ג) ע״ש.

איך פארשטיי אז דאס האסטו געזוכט.

[אישתישבי]

און ער איז נישט דער איינציגסטער, דאס איז דער דרך הבעל שםַ טוב און דער מגיד און זיינע תלמידים. שפעטער ווען חסידות איז מאדערניזירט געווארען איז אוועק געפאלן די יסוד, ווייל כמובן קען עס ברענגן .

וואו אזוי קען דאס ברענגען קלות אויב דער מענטש האט בכלל נישט קיין בחירה ?!?

אויף א ידער מאמר וואס דו ווילסט אריין קוועטשן נישט קיין בחירה קענסטו טרעפן און זעלבן ספר קלאר, יא בחירה, תשובה, תיקון המעשים וכו'

א גאונישע קשיא!! א גאונישע תירוץ וואלט געוועהן, אז עס קומט טאקע פין אויווען, און די מאדערניזירע האבן טאקע נאר געמיינט וכו'. אבער עס גייט טיפער פין דעם, און דאס טאקע זאגט דער פרי הארץ בנדי כבשי וכו'.

[אישתישבי]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

פינקט פארקערט, פין דארט זעט מען די זעלבע זאך, נישט אייביג קען מען בוחר זיין, ער האט געהאט א הכבדת הלב
די קשיא איז פארוואס קימט אים דאן אן עונש

זיכער קען דער מענטש נישט אויף זיך אליין זאגן ביי א געוויסע שוועריקייט אז דאס דאס קען איך נישט, און איך האב אויף דעם נישט קיין בחירה
און די פאל וואס דער מענטש קען טאקע נישט איז דער נסיון נישט ממש די זאך, אמאל איז דאס וואו אזוי וועט ער ראגירען נאכן דארכפאלן וכד'

דאס איז ער פשט און די אלע לא היה... ראוי לאותו מעשה אלא...
דאס איז דברים פשיטים

די ראשונים וואס פרעגן דאס, פרעגן נישט מצד דער עונש, דער עונש איז געווען אפשר אויף משעבד זיין א גאנצע צייט, דער קשיא איז פין דאס וואס דער אויבערשטער נעמט אוועק דער בחירה, און לויט דער רמב"ם מיסודו של אריסטו פארלירט מען קיינמאל נישט דער בחירה. לויט דער פרי הארץ אז בחירה קומט און גייט אהן א חשבון וואס אונז פארשטייען, הייבט זיך דער קשיא נישט אהן.

אויב די טרעפסט ראשונים, בעלי בחירה, וואס פרעגן פין דער עונש, ווייז מיר.

דער רמב״ם אין פ״ח פון די שמונה פרקים פארענטפערט און זאגט טאקע אז דאס צונעמען די בחירה פון פרעה איז אליינס געווען א חלק פונ׳ם עונש פאר זיינע רוע מעשים פון פריער בבחירתו. ווייל אן דעם האלט ער דאך אז עס איז אלעמאל דא בחירה חופשית ע״ש.

איך פארשטיי אז דאס האסטו געזוכט.

ישר כח.

נישט ממש דאס, נאר אז דער קשיא פין פרעה איז וויאזוי האט ער געקענט באקומען א עונש אויף דעם וואס ער האט געטוהן ווען ער האט נישט געהאט קיין בחירה. למעשה זעה איך דער רמבם שמועסט טאקע אויס דארט דער נקודה, אז דער עונש איז געוועהן אויף פריער, און צונעמען דער בחירה איז געוועהן א חילוק פין דער עונש כדי ער זאל קענען באקומען זיין ענדגילטיגער עונש אויף האלטען די אידן ביז דעמאלטס.

איז דער חילוק פין רמב"ם און דער פרי הארץ איז, אז לויט דער רמבם האט מען לכתחילה א בחירה אייביג, חוץ ווען דער אויבערשטער נעמט עס צו אלץ עונש, ווי צ.ב.ש פרעה און סיחון, און לויט דער פרי הארץ האט מען לכתחילה נישט קיין בחירה חוץ ווען דער אויבערשטער גיבט עס.

[הקטן]

און ער איז נישט דער איינציגסטער, דאס איז דער דרך הבעל שםַ טוב און דער מגיד און זיינע תלמידים. שפעטער ווען חסידות איז מאדערניזירט געווארען איז אוועק געפאלן די יסוד, ווייל כמובן קען עס ברענגן .

וואו אזוי קען דאס ברענגען קלות אויב דער מענטש האט בכלל נישט קיין בחירה ?!?

אויף א ידער מאמר וואס דו ווילסט אריין קוועטשן נישט קיין בחירה קענסטו טרעפן און זעלבן ספר קלאר, יא בחירה, תשובה, תיקון המעשים וכו'

א גאונישע קשיא!! א גאונישע תירוץ וואלט געוועהן, אז עס קומט טאקע פין אויווען, און די מאדערניזירע האבן טאקע נאר געמיינט וכו'. אבער עס גייט טיפער פין דעם, און דאס טאקע זאגט דער פרי הארץ בנדי כבשי וכו'.

די פאבלעם פין קלות איז אייביג געווען - פארוואס האט מען דאס ציגעלאזט
אויב די השגחה האט פארשטאנען אז מען מיז מאדענעזירען, און באהאלטען דער אמת, וואו אזוי קענסטו קימען דאס מגלה זיין, בחירה???,

די טיפער פין דעם האב איך נישט פארשטאנען, דו יא?
קענסט דאס מסביר זיין, פליז

[הקטן]

אויב "קיינער" זאגט נישט אז מען קען אייביג בוחר זיין, וואס איז די קשיא פין ואני אקשה את לב פרעה? מען מוז אייביג קענען בוחר זיין?

פינקט פארקערט, פין דארט זעט מען די זעלבע זאך, נישט אייביג קען מען בוחר זיין, ער האט געהאט א הכבדת הלב
די קשיא איז פארוואס קימט אים דאן אן עונש

זיכער קען דער מענטש נישט אויף זיך אליין זאגן ביי א געוויסע שוועריקייט אז דאס דאס קען איך נישט, און איך האב אויף דעם נישט קיין בחירה
און די פאל וואס דער מענטש קען טאקע נישט איז דער נסיון נישט ממש די זאך, אמאל איז דאס וואו אזוי וועט ער ראגירען נאכן דארכפאלן וכד'

דאס איז ער פשט און די אלע לא היה... ראוי לאותו מעשה אלא...
דאס איז דברים פשיטים

די ראשונים וואס פרעגן דאס, פרעגן נישט מצד דער עונש, דער עונש איז געווען אפשר אויף משעבד זיין א גאנצע צייט, דער קשיא איז פין דאס וואס דער אויבערשטער נעמט אוועק דער בחירה, און לויט דער רמב"ם מיסודו של אריסטו פארלירט מען קיינמאל נישט דער בחירה. לויט דער פרי הארץ אז בחירה קומט און גייט אהן א חשבון וואס אונז פארשטייען, הייבט זיך דער קשיא נישט אהן.

אויב די טרעפסט ראשונים, בעלי בחירה, וואס פרעגן פין דער עונש, ווייז מיר.

נאר דאס פרעגט מען!

ומה זה שאמר: "וחזקתי את לב פרעה" (שמות יד, ד), ואחר כך ענשו ואבדו? יש מקום לדבר בו ויצא מזה עיקר גדול.
לכך התבונן אל דברי בעניין הזה, ושים לבך אליהם, והשוום אל דברי אחרים, ובחר לך הטוב. וזאת: שפרעה וסיעתו, אילו לא היה להם אלא חטא זה, שלא שילחו את ישראל, היה הדבר מוקשה בלא ספק. שהרי כבר מנעם שישלחו – כמו שאמר: "כי אני הכבדתי את לבו ואת לב עבדיו" וגו' (שמות י, א) – ואחר זה ידרוש ממנו שישלחם, והוא אנוס שלא לשלח. ואחר כך מענישו, הואיל ואינו משלחם, ומאבדו ומאבד סיעתו! זה כביכול עוול!!!

והוא אמרו: "ולא אבה סיחון מלך חשבון העברנו בו, כי הקשה ה' אלוהיך את רוחו ואימץ את לבבו" וגו' (דברים ב, ל). ונתקשו בזה כל המפרשים, הואיל וחשבו שסיחון נענש על שלא הניח את ישראל עבור בארצו. ואמרו: "כיצד נענש והוא אנוס?"

דאס, און נאר דאס, שטערט כל המפרשים

און די רמב"ם זאגט אז ס'איז "קאמען פרעקטיס", אז א מענטש זאל און געוויסע פעלער נישט האבן קיין בחירה, און ער איז OK דערמיט וואו לאנג ס'איז נישט דא קיין עונש דערפאר (ער רעכענט אויס איין סיבה אלס עונש)

יש שהאלוהים מעניש האדם בזה שימנעהו מבחירת פועל מה. ויודע הוא זאת ואינו יכול למשוך נפשו ולהשיבה אל אותה בחירה.

וכבר גילה האלוהים ביד ישעיה, שהוא יתברך מעניש לפעמים כמה מן הממרים בזה שמונע מהם את התשובה, ואינו נותן להם לבחור בה,

[אישתישבי]

הקטן
זיי מיר געזונט, ביסט מעתיק האלבע שטיקלעך.
טרעף דיר א צווייטע מיט וועמען זיך צו טענה'ן.

און דעם שטיקעל וואס די ביסט יא מעתיק, זעהסטו קלאר אז ער שמועסט אויס אז עס איז נישט קיין קשיא.
און לאמיר זאגן עס איז יא א קשיא איז וואס?
טוישט עס פשט אין פרי הארץ? כאפסט דיך אהן אים זייטיגע זאכן צו פארפירען דער עיקר שמועס.

פשט אין פרי הארץ איז נישט ווי אזוי די זאגסט. פעריאד.