ירידת הדורות: דער מושג, די מקורות, און דער באדייט (וועקער11)

[ארי נוהם]

ר' יצחק, אצינד אנגעטראפן נאך א באקאנטע גמרא, ענדערש - אויסדרוק, וואס ווייזט אויף עליית הדורות

די גמרא ברענגט עטליכע מאל אראפ "דכולהו אית להו פירכא בר מדשמואל דלית ליה פירכא", א שטייגער ווי יומא פה ע"ב, חגיגה י ע"א, ועוד.
א קורצע בליק וועט צייגן אז אלע אנדערע ענטפערס זענען - עכ"פ עפ"ר - ענטפערס פון תנאים, אבער שמואל'ס ענטפער איז די בעסטע, און ווי דער אויסדרוק שפעטער: "טבא חדא פלפלתא חריפא ממלא צנא דקרי".
אלנפאלס האבן מיר א קלארע הוכחה אז צומאל האבן שפעטערדיגע מכוון געווען בעסער ווי די פריערדיגע, און טאקע אפילו אמוראים לעומת תנאים - הגם אן אמורא קען זיך נישט דינגען אויף א תנא.

[מי אני]

viewtopic.php?p=443052#p443052

[מי אני]

ס׳איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז דער רלב״ג אין מלחמות ה׳ (מאמר ו ח״א פט״ו) וויל ברענגען א ראיה קעגן קדמות העולם פון דעם וואס מיר זעהן ווי חכמה ווערט נשלם באורך הזמן. און אויב איז דאס צייט און מענטשהייט אלס געווען איז דאך וויבאלד טבע האדם והשתוקקותו לקנות חכמה וואלט מען שוין געדארפט ווען האלטן מער. ער ברענגט אן ענליכע ראיה פון שפראכן אז דאס איז הסכמי דורך מענטשן ולא טבעי. וממילא מוז זיין אז שפראכן האבן זיך אנגעהויבן און זענען מחודש דורך דאס מין האדם הקודמו וואס אן דעם קען ער נישט אנגיין. איז דאס א ראיה דערצו אז די מין האדם וואס איז געווען קודמו מיט א פיניט זמן איז אליין מחודש געווארן א פיניט זמן פאר דעם ע״ש.

[מי אני]

ער ברענגט אן ענליכע ראיה פון שפראכן אז דאס איז הסכמי דורך מענטשן ולא טבעי. וממילא מוז זיין אז שפראכן האבן זיך אנגעהויבן און זענען מחודש דורך דאס מין האדם הקודמו וואס אן דעם קען ער נישט אנגיין. איז דאס א ראיה דערצו אז די מין האדם וואס איז געווען קודמו מיט א פיניט זמן איז אליין מחודש געווארן א פיניט זמן פאר דעם ע״ש.

ס׳איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז די מיִמאַמסאַ חדר פון אינדיע האבן טאקע געהאלטן (מכח דעם אז די וועדאַס זענען בלתי מחודש והיו מעולם) אז ״שפראך/לשון״ איז אויך אלס געווען און איז קיינמאל נישט נתחדש געווארן מעיקרא.

[מי אני]

עס איז מערקווידיג צו דערמאנען דאס וואס דער עיקרים זאגט (מאמר ד פ״ד):

והם יאמרו שהקדמונים שהיו שלמי היצירה יותר ממנו השיגו הצורות ההם אף על פי שאנחנו לא נשיג אותם, וזה הבל, שאיך יעלה על הדעת שתקצר יד האנשים היום בהשגת המוחשים יותר מהקדמונים, והלא כל מי שתקצר יד שכלו יתחזקו הרגשותיו וישיג המוחשים יותר, כמו שנראה הבעלי חיים שאינם בעלי שכל הרגשותיהם הם חזקים יותר מהרגשות האדם

עכ״פ לדעתו איז ווי מער א דור ווייטער, הגם ער האלט בשכל ווערט מען שוואכער, האלט ער אבער אז אלס שטערקער ווערט זייער כח השגה בחוש. ווי באקאנט טוהט דאך דאס סייענטיפישע מעטאדע ארבעטן דאדורך [עמפּיריש - חושית]. איז לפי שיטתו קען מען אולי זאגן אז וועגן דעם זענען אין די געביט ווי שפעטער א דור אלס בעסער.

[מי אני]

דער בעל העקידה (פ׳ נח שער יג) גלייכט צו דאס געדאנק פון וואס דער רמב״ן אין בראשית שטעלט צו די שית אלפי שנין הוי עלמא וכו׳ צו די ששת ימי בראשית, זאגט ער אויך עפ״י דרכו אז די שית אלפי שנין זענען כנגד די ע׳ ימי שנותיו של אדם. והיינו, אז מעיקרא אין די ערשטע און אהאלב טויזענט יאר איז דער מענטש נאך געווען א קינד בבהלה ותעתוע הילדות, אבער פון דארט און ווייטער ווי עלטער דער מענטש ווערט אלס מער ווערט נתפשט ונתיישר דעתו ושכלו בנימוסו וכו׳, וכמו״כ לגבי די דורות בהשית אלפי שנין ע״ש.

[מי אני]

וזה לשונו של דר. צבי לאנגערמאן:

[left]We must first bring into the picture Maimonides’ views on the history of science. Maimonides adheres to a rather simple picture of the steady progress of science over time. Later generations possess more and better knowledge than did earlier generations. The Israelites to whom the creation story, along with the rest of the Torah, was revealed constituted a community of emancipated slaves, who, perhaps, had not fully shaken off their spiritual bondage. Moreover, at that moment in history – well before the time of Aristotle – the level of scientific knowledge that was available was not very high. The Bible, therefore, had good reason to narrate the creation as a story. By the time of the rabbis, science had progressed considerably. Nevertheless, the intellectual level of the masses remained low, and many details, especially in the field of astronomy, remained obscure even to the best of scholars. Thus the rabbis too had to speak in parables. By Maimonides’ own time, however, the situation had changed radically. Astronomy had advanced well beyond what even Aristotle had known. Moreover, a plethora of rich texts, written for the most part in Arabic, made scientific knowledge widely available. There was thus no reason why Maimonides, in his Mishneh Torah, could not offer the same type of summary account that could be found in a large number of works that were in circulation at the time.[/left]

[מי אני]

853E2C01-EBB5-4D71-8ADA-BF7EA4CB434F.jpeg

דר. מנחם קעלנער זאגט (אין די קאנטעקסט פון גדלות נבואת משרע״ה) אז דער רלב״ג איז אויך געווען קעגן דעם געדאנק פון ירידת הדורות.

[מי אני]

D1C39CEF-9FBC-4BDC-8525-A8974E88797A.jpeg

‏דר. ישעיה גפני. ער איז מסביר אז זיי האבן געוואלט נעמען זייער תושבע״פ ויהדות רבנית, וואס זיי האבן געהאלטן איז ריכטיג און בעסער אא״וו, און ארויפשטעלן (אנאכראניסטיש) אויף די פריערדיגע פאר וועמען מען האט געהאט א הערצה.

דר. דוד ביאלע שרייבט:

Azariah dei Rossi (1511–1588), the author of Me’or Einayim (1573), was the first to apply Renaissance hermeneutics to Jewish sources with his historical-critical interpretations of aggadot, or rabbinic legends. By demolishing the historicity of some of these legends, he cleared the way for a more modern historiography. But the most important implication of dei Rossi’s book was his refusal to privilege the ancients over the moderns. Where the sayings of the rabbis contradicted modern science, dei Rossi opted for science. Although dei Rossi can hardly be called a secularist, there is nothing more fundamental to a secular point of view than denying that we are dwarfs standing on the shoulders of giants. As Lester Segal has put it, dei Rossi believed paradoxically that we may be dwarfs, but we see farthest standing on our own two feet

דאס איז וואס רבי עזריה מן האדומים שרייבט דארט אין מאור עינים (אמרי בינה פי״ד) (וואו ער זאגט זיין מהלך באגדות חז״ל):

03059848-FB49-4B84-8FCA-1C755EF2D528.jpeg

[מי אני]

דר. שמואל היילמאן שרייבט לגבי לימוד התורה אצל החרדים:

Lernen is not learning, which is distinguished by its imperative to stretch the oundaries of knowledge. Thus, when learning, the best question to ask is one that no one has ever asked before, one that challenges received knowledge and brings understandings of that which has remained unknown. Science serves as the paradigm of such learning. Nothing is out of bounds, and even what was accepted as true once can be shown to be false. The same approach is true of the humanities when studied in an academic context, even if the ability to prove the correctness of a new direction is often more difficult

But lernen is altogether different. Of course, part of lernen is to ask questions, but the point is always, in the end, to prove the preexisting claims to be correct. The questions are meant to lead to answers that in turn highlight the profound truth of the text. Lernen has as its goal the re-digging of the wells of one’s forebears, wells that have been filled in by the ignorance of the ages and by those who have lost their attachment to the wellsprings of their tradition

The purpose of lernen is not to discover something new but rather to uncover preexisting ideas already expressed in the corpus — all is in it. In lernen, no statement of the Torah or the Rabbis will ever turn out to be false. Lernen then, as opposed to learning, seeks to enable the devout student to become part of a preexisting intellectual and spiritual tradition

To be sure, lernen can lead to genuine insights and new knowledge. There have always been great Torah scholars able to infer hitherto undeciphered meaning in what is in the tradition and the texts and build novellae and expand the boundaries of Torah. Nevertheless, such an approach is limited in what it can accomplish in the way of producing new knowledge by the very premises with which it works. Moreover, any interpretation that is too radical runs the risks of being accused of heresy

Thus, the question of how one relates to the knowledge of the past is also a fundamental distinction between learning and lernen. Scholars involved in learning can respect their predecessors, and are often prepared to admit that they stand on the shoulders of those who preceded them, many of whom were giants. Nevertheless, these same scholars concomitantly realize that they can often see further because they are building on what their predecessors did

Scholars involved in lernen, however, must reify past knowledge. Any claim that a contemporary scholar has come up with something that the great rabbis of the past did not see denies a fundamental premise of lernen: that there has been a diminution of generations (yeridat or hitkatnut hadorot), that we today are pygmies and our predecessors were giants (b. Shabbat 112b)

ס'איז אויך אינטרעסאנט וואס ער שרייבט בנוגע דעם חת"ס'ס פתגם פון "חדש אסור מן התורה":

Ironically, the saying itself as used by R. Schreiber is a pun. The original meaning is that new grain is forbidden to be eaten according to the Torah until the omer offering is made (m.Orlah 3:9). Thus, R. Schreiber in saying that “anything new is forbidden according to the Torah” is, in fact, saying something new!

ועיין כאן במש"כ @רביה''ק זי''ע.

[כרם זית]

עס איז א זיסע לצנות, אבער לכאורה ווייט פון די אמת. החדש אסור מן התורה טרעפט מען אין אנדערע שעיפס אין פארומס לאורך הדורות, אמאל ווערט עס געריפן 'הלכה ואין מורין כן' און אמאל 'אמונה הכרחית'.

אז שוין יא א מליצה: דער וואס איז מחמיר אויף די איסור פון חדש (דלא כמנהג פולין), איז עובר אויף די איסור פון חדש...

[צקון לחש]

אז שוין יא א מליצה: דער וואס איז מחמיר אויף די איסור פון חדש (דלא כמנהג פולין), איז עובר אויף די איסור פון חדש...

און די מקור דערויף איז... א חתם סופר!
[quote="שו"ת חתם סופר חלק ב (יורה דעה) סימן יט"]
ויען וביען כי קשה מאוד לשבור מנהג ישראל אפילו להקיל וראה כמה הטריח הרא"ש ליישב מנהג קולא בעשיית פרוזבל בזה"ז ועיי' טוח"מ סי' ס"ז והשנה הזאת היא שנת שמיטה ואני נוהג לעצמי לעשות פרוזבל ער"ה ברצות ה' וכן ראיתי רבותי נוחי נפש נוהגים ומ"מ לא רפרף א' על מנהג וכן כמה טרחו ליישב מנהג היתר בחדש לפני עומר והכל ליישב המנהג ומ"מ בעל נפש יחוש לעצמו וכן מילי טובא אין למהר לחדש איסור ומכ"ש היתר כי מנהג ישראל תורה היא והכלל החדש אסור מן התורה בכל מקום והישן ומיושן משובח ממנו.[/quote]

[מי אני]

בית הלחמי.jpg

בית הלחמי (פ' שמות).

און דאס איז וואס דר. משה הלברטל און דר. אבישי מרגלית שרייבן בזה במשנתו של הרמב"ם:

Maimonides, as the representative of the religious Enlightenment, shared the conservative approach concerning primeval monotheism, according to which idolatry constitutes a fall from the primeval state of knowledge of he true God

The religious Enlightenment perceives sacred history as a U shaped curve. On one cusp of the curve is the ancient past, which is regarded as a golden age of knowledge. The present is at the bottom of the curve. As far as the future is concerned, according to this curve we are marching confidently toward a redemption of renewed consciousness of the truth. In the secular Enlightenment schema, which revolves around the idea of cognitive progress, sacred time ("sacred" because it deals with the development of the concept of holiness) has the form of a rising line / with its low point in the primitive past and its peak in the enlightened future

[מי אני]

דר. שמעון רבידוביץ האט דאס נאך מער אויסגעברייטערט. זיין טעזע איז אז עם ישראל, מאז היתה לגוי, האט זיך בכל דור ודור באטראכט אלס ״דאס לעצטע״ אינעם שרשרת, און אז פון דא און ווייטער וועט עס און איר תורה ומסורה אויסגיין או ירד ירידה רבה שאין לה תקנה. זי האט בכל דור ודור געלעבט אין אַן ענקזייעטי אז זי איז יעצט א ״שכיב מרע״, און די ״שכיב-מרעיות״ לעולם לא פסקה. אַן השלכה דערפון איז טאקע דאס אז הראשונים כמלאכים וכו׳, וויבאלד ווען זיי זענען אוועק איז טאקע מומחש געווארן פאר׳ן דור די חשש אז ״זעהסט, דאס לעצט פארבליבענע פאָנטרעגער איז טאקע אוועק, ואין לנו תמורתו.״ ער זאגט אז אפילו ביי די פרייע משכילים (אחוץ די ציונים, הגם אז זיי האבן געהאלטן אז ליהודים שבגולה שלא יעלו לא״י איז דאס ״דער סוף״) איז אויך געווען די געדאנקענגאנג. ווי ער רופט אין ענגליש דאס עם ישראל:
Israel, the ever-dying people

ער שרייבט אז עס איז יתכן אז אט די געדאנקענגאנג איז גאר געווען א סיבה לקיומה של העם במשך שנות הגלות:

עתים דומה עלי כאילו אותה תחושת-אחרית תחושת-מגן היתה מעיקרה, תחושה שניתקה לרעיון והיתה לאחד מרעיונות-היסוד ששימשו בחינת מחסה לעם, עידוד לנצחונו על הכלייה מראשית קיומו בימי נדודיו ומלכותו, שלא מילאה את לבו הרגשת בטחון-של-קיום. הרבה ישראל להגות בכליונו, לשוות תמיד את אחריתו נגדו – ואותם הגייה ושווי-אחרית הם הם שסייעו לו להתגבר על האחרית, לעמוד בפניה כל שעת משבר וכלייה, כשזו ארבה לו אריבת־ממש; וכך היה עם־אחרית לעם-ראשית, ואחרית לו אין קץ לה.