לכבוד יו"ט: אינטערוויו מיט וועלטבארימטן חכם הרזים הרב מי אני

[כוכב]

אריינפיר:

ווער "מי אני" איז אין קאווע שטיבל איז דאך פאר קיינעם נישט קיין סוד. ווען מ'זעט ווי פלוצים האט זיך ערוועקט אן אלטן אשכול אין העמק דבר און ס'איז שפתותיו פון די אור אלטע לייבן אין שטיבל דובבות פון עפעס א טיפן שמועס אין העמק דבר, ווייסט מען אז ס'איז מי אני.

ווען מ'טרעפט זיך ליינען א לענגערע אינהאלטסרייכע תגובה (מיט אסאך איינגערינגלטע [אויך געקעסטלטע]) מיט פילע רעפערענצן צו חז"ל, שריפטשטעלער, דענקער, היסטאריקער און סייענטיסטן פון וועמען מ'האט נאך קיינמאל נישט געהערט, ווייסט מען אז ס'איז מי אני.

ווען מ'ליינט אפ א גאנצע תגובה בלויז צו געבן א טיפן אטעם צום סוף ווען מ'כאפט זיך אז מ'האט נישט פארשטאנען קיין פריקן מילה אחת, ווייסט מען אז ס'איז מי אני.

ווען אין פאסט קעסטל קומט אן א לייק פון א ישן נושנ'דיגער דבר חכמה וואס מ'געדענקט שוין אליין נישט אז מ'האט אמאל געשריבן, ווייסט מען אז ס'איז מי אני וועלכער צו דער שטילקייט פון דער נאכט אקערט דורך אלע קעלערן פון בינה והשכל, ווי זיין פייערפאקל פון ליבשאפט און צמאון צו חכמה ווארפט שאטנס ביז די טאלן פון גליל און יהודה און זיינע לאנגזאמע טריט שיקן א ווידערקויל צו קלאפן ביי די טויערן פון צידון וחיפה (סארי, ס'האט מיך אנגעכאפט א פאעטישע גייסט).

ווען מ'זעט א תגובה וועלכער ווארפט צוזאם זעלטענע ידיעות בכל מכמני תורה מיט א היקף און אן עמקות אין אלע חלקי פרד"ס התורה, ווי ס'פאסט פאר א תלמיד חכם מופלא ומופלג וגדול בתורה וביראה טהורה, ווייסט מען אז ס'איז מי אני.

תכלית גערעדט זענען פארהאן קאווע שטיבל מיטגלידער וואס טשעקן אריין אין קאווע שטיבל עטליכע מאל א טאג בלויז פאר די דאזע דאפעמין און די גוט-פיל וואס קומט פון דעם געדאנק אז "איך און מי אני" זענען לאנדסלייט וועלכע פארברענגען אויפ'ן זעלבן פלאטפארמע און נעמען אנטייל אין די זעלבע שמועסן.

לכבוד יו"ט דהאי שעתא זמן חירותינו תש"פ, דא הוא עיתא דקוואראנטינא, האבן מיר אפגעהאלטן אן עקסקלוסיווער אינטערוויו מיט מרן הגאון הגדול כל רז לא אניס ליה רבי הגה"צ רבי מי אני שליט"א, וועלכער מיט זיין כאראקטעריסטישער עניוות, שפרודלדיגער קוואל פון חכמה און אייגנארטיגן פעדער נעמט ער אונז מיט פאר עטוואס א שפאציר איבער די מבואות דעת תבונות וועלכע געפינען זיך אין די קעמערלעך פון זיין בריליאנטענעם מח, און גלייכצייטיג ענטפערט ער אייניגע פראגן איבער זיך פערזענליך און זיין לעבן און שאפן אזוי ארום אז די פראגע פון מי אני? ווערט טיילווייז פארענטפערט, להנות בהם בני אדם ולהחיות בהם נפש כל חי.



אלס אינטעלעקטועלער אויפגייענדער שטערן און איינס פון די שטערקסטע פארהעלטניסמעסיג נייע מיטגלידער אין שטיבל איז מיין שאלה, וויאזוי ביזטו אנגעקומען צו קאווע שטיבל און אי מלכא אנא, וואו ביזטו געווען ביז יעצט?

ראשית כל, ייש״כ פאר דיין שבח. דאס פירט אויך אריין צו אן ענטפער אויף די צוויי פראגעס. דהיינו, אפילו מ׳וועט זאגן אז איך בין און פארמאג יא אינטעליגענץ, איז עס (ליידער) נאר (בעיקר) אין די דאמעין פון אנאליטיק וכדומה.
ווי באקאנט, איז דער טערמין ״אינטעליגענץ" כולל אסאך מינים, כידוע משטיינבערג, גארדנער ועוד; וואס טוט פארשווערן א פינקטליכע דעפיניציע און הגדרה פון דעם טערמין. איינע פון זיי איז לויט מאנכע ״סאציאלע אינטעליגענץ", וואס באדייט די חכמה ווי אזוי זיך צו באגיין מיט מענטשן והמסתעף. איך בין מודה אז איך פארמאג נישט קיין סאך פון דעם און כ׳קען האבן שוועריקייטן אויפצוכאפן סאציאלע cues וכדומה.
הכלל, קיין סאך נאנטע חברים האב איך נישט. קיין שונאים ב״ה אויך נישט... לפי ידיעתי עכ״פ. איך פרוביר קיינמאל נישט אראפצוקלאפן יענעמ׳ס דעה און כ'גיב אלעמאל אכט אויף יענעמ'ס געפילן.
פון די אנדערע זייט האט עס מיר קיינמאל נישט עכט געבאדערט אויך נישט. איך ווייס אז ס׳איז אינטרעסאנט, חז"ל זאגן דאך או חברותא וכו׳, אבער ווי עס שיינט בין איך א שטארקע "אינטראווערט" אין דעם געביט. דעריבער, הגם איך גלייב אז איך גלייך שטארק עניני חכמה ומדע האב איך קיינמאל נישט געזוכט קיין פארומס אדער דאס גלייכן דאס אויסצושמועסן מיט אנדערע. אפילו יעצט גלייב איך אז עס איז קענטיג אז איך זוך נישט דוקא אריינצוגיין אין א שמועס אד״ג ווען איך בין מגיב; און דאס איז איינע פון די סיבות פארוואס איך עפן נישט קיין אייגענע אשכולות, ווייל ווען יא וויבאלד עס איז מיין שמועס פאסט אז איך זאל ענטפערן און פירן א שמועס.
דאס איז די סיבה פארוואס איך בין נישט אנגעקומען צו קאווע שטיבל פריער; ווייל כ׳האב נישט געזוכט קיין פארומס ווי אויך איז מיר נישט אויסגעקומען צו הערן דערוועגן פון אנדערע, טאקע א שאד...
בערך א צוויי יאר צוריק האב איך געהאט געפארשט א געוויסע תורה׳דיגע נושא אויף וואס איך האב געוואלט האבן דערויף מער א ״לינקע״ חרדי׳שע פערספעקטיוו דערויף. בין איך דעמאלט אנגעקומען צו דעם סייט און פלוצלונג אנטפלעקט א גאלד גרוב. דערנאך האט מיר גענומען אביסל צייט ביז ביז איך האב מיך אנגעגארטעלט די קוראזש צו מגיב זיין.
צו ווערן אקטיוו אויף אייוועלט קומט מיר נאך אלס נישט אין באטראכט... הגם אויף געוויסע אגדה נושאים זענען זיי יא בייהילפיג.

וויפיל צייט שפענדסטו זוכן אשכולות אין בוידעם?

די אויבן-דערמאנטע פירט אריין צו ענטפערן די שאלה. דהיינו, וויבאלד מיין אריגינעלע מטרה אין ליינען די דורכגעאקערטע נושאים אין שטיבל איז מער בכדי צו קונה זיין ווי איידער צו שמועסן און פארברענגען איז מיין צייט וואס איך גיב אוועק צו ליינען ענליך צו וויאזוי איך גיב אוועק פאר אנדערע ספרי חכמה.
אויב די שאלה איז וויפיל צייט דירעקט איך גיב אוועק דווקא פאר דעם, איז דאס שווער צו ענטפערן. דאס איז ווייל פונקט אזוי ווי זיך אוועקצוזעצן ליינען/לערנען א געוויסע בוך פון חכמה, צו ליינען, וועט זיך עס ווענדן אין מיין מוט אין יענער תקופה, ענליך וואס מ'טרעפט אין דער גמרא אין עבודה זרה אז אין אדם לומד אלא ממקום שלבו חפץ.
אבער איך שאץ אז צום ווייניגסטנס איין מאל א וואך פרוביר איך דורכצוליינען אן אשכול אדער טעמע און זומער ווען כ'האב מער צייט געשעט עס אפטער.

וואס איז דיין בליק איבער קאווע שטיבל אמאל ווערסוס היינט?

לגבי קאווע שטיבל איז באמערקבאר אז די חכמים פון אמאל זענען ווייט נישט אקטיוו, און דאס איז א שטארקע שאד. טעמים דערויף זענען שוין אויסגעשמועסט געווארן מערערע מאל אויפ׳ן סייט; רוב, צו גאר אלע, זענען וואליד. צי ווייל רוב אינטעלעקטואלע טעמעס וואס זענען ספעציעל נוגע צו אונזער געזעלשאפט זענען שוין בעיון דורכגעטוהן געווארן, צי ווייל זיי האבן געפילט אז ס׳איז סתם אזוי צייט צו וואקסן ווייטער וכו׳.
לגבי דער חרדי׳שער געזעלשאפט באופן כללי איז פון מיין פערספעקטיוו זע איך אן אינטערעסאנטע פאראדאקס. פון איין זייט, פון א מעקרא לעוועל פערספעקטיוו, ציהט עס מער רעכטס, וכמבואר באריכות בספרי שמואל היילמאן ועוד, והחוש מוכיחו והמפורסם אינו צריך ראיה, אבער פון די אנדערע זייט, פון א מייקרא פערספעקטיוו ציהט עס מער לינקס. (איך וואלט געפרעגט א לעגיטימע פראגע צי, צי די אלטע טעמעס פון קאווע שטיבל זענען נאך היינט אזוי קאנטראווערסיאל?)
א דוגמא פון די פראצענט ״אויפגעקלערטע״, דאס הייסט לאו דוקא עכטע אינטעלעקטואלס; ווי אזוי דער טערמין ווערט גענוצט בסתם, אדער ״קילע״ וואס מ'זעט היינט אין דער היימישער געזעלשאפט וואס איך גלייב האט זיך געהעכערט.
דאס האט אויך א פרעצעדענט אין סאציאלאגיע, אז ווען א גרופע וואקסט פאלט די קאנפארמיטעט. למעשה ווייס איך נישט וויאזוי צו פאראייניגן די אינטערעסאנטע טענשאן.

וואס איז די אינטערעסאנטסטע אשכול וואס האסט שוין געטראפן אין קאווע שטיבל?

דאס איז גאר א שווערע שאלה. גאר גאר אסאך זענען ממש גינגאלד. וואס שטארצן ארויס און שפרינגען ארויף יעצט זענען [tag]אבטולמוס[/tag]׳ס אמונה פשוטה אשכול, [tag]יאיר[/tag]׳ס ״פארוואס גלייבסטו?״, און די קדמות הזוהר אשכול. ווי פארשטענדליך איז מיין אפשאצונג נישט ארומנעמענד און כ'האב נישט קיין מערסט באליבטער אשכול.

וואס איז געווען דיין גרעסטע איבערראשונג איבער די קאווע שטיבל פארגאנגענהייט?

איך בין געווען איבערראשט און פול מיט שטאלץ אז, יא, עס זענען דא ״חרדים״ וואס זענען באמת מלא וגדיש אין חכמה, אפילו פון א וועלטליכער אביעקטיווער דעפיניציע. איך קען נישט קלאר ארויסברענגען אין ווערטער וואס די געפיל איז געווען און פאר דעם אליין קומט זיך זיי א געוואלד עוה״ב...

וועלכע נושא האסטו אמאל ארומגעזוכט און איבערראשנד נישט געטראפן רעדן דערפון?

די סאציאלאגישע טענשאן וואס איך האב דערמאנט פריער. מסתם איז עס יא דא, עכ״פ אין עפעס א פארמאט וכו׳, נאר איך האב עס נאכנישט געטראפן. ווי אויך אן אשכול איבער די געזעצן פון טערמאדיינעמיקס, כעין די אשכול אויף ניוטאן׳ס געזעצן פון קלאסישע מעכאניקס. מסתמא וואלט זיך דער ניק "[tag]פארוואס?[/tag]" גענומען דערצו, נאר ביני וביני האט זיך עס פארוואסערט. איך פארשטיי פארוואס. תרתי משמע....

*

לאמיר רעדן א מינוט פון אייך פערזענליך, וויאזוי זענט איר געווארן אן אוהב חכמה?

זייענדיג א שטילערערע און א מער איינזאמער סארט יונגל האב איך אלץ ליב געהאט צו ליינען, ווי א קאזין האט מיר אמאל געזאגט אלס בחור "ביכער זענען דיינע חברים".
דאס פלעגט גיין אזוי ווייט אז אפילו איך האב נישט אזוי ליב געהאט א בוך, אויב האב איך עס אנגעהויבן האב איך געפילט אז איך מוז דאס ענדיגן, א פארעם פון OCD. דאס איז מורא'דיג צונוצגעקומען ווען עס איז געקומען צו קונה זיין און ליינען ספרי חכמה, ווייל אפילו דו טרעפסט עס נישט אזוי אינטערעסאנט מוזטו עס ענדיגן, און צום סוף פארשטייט זיך אז מען האט מורא'דיג הנאה פון די חכמה וואס מ'האט קונה געווען (דאס רירט אויך אן אויף דילעיד גרעטיפיקעישן).
איך האב אמאל געהאט געענטפערט פאר איינעם אויף די שאלה ווי אזוי מען ווערט אן אוהב חכמה אין אונזער געזעלשאפט, אז בעקיפין און שלא ביודעים קען אונזער געזעלשאפט אליין, פאר אלע אירע פעלערן, דאס אפירברענגען. דהיינו, אז לגבי חכמות וואס זי טוהט שעצן ווי תורה פרעדיגט זי און לייגט א געוואלדיגער דגוש אז מ'דארף דאס קונה זיין למען החכמה עצמה און נישט פאר עפעס א תוצאה וואס מ'קען ארויסבאקומען דערפון.
פארשטייט זיך אז די געזעלשאפט פרובירט צו שטעלן safeguards און זוכט אפשר גאר צומאל אפילו צו סאבאטאזשירן אז מ'זאל דאס נישט נוצן צו אנדערע חכמות בכלליות וואס ס'טוהט אראפקוקן. אבער פאר די וואס דער עצם מעסעדזש און לערע פון אונזער איז איינגעגלידערט געווארן אין זיי, איז לא ימלט אז עס זאל נישט זיין אזעלכע וואס זאלן עס אויסברייטן צו חכמה בכלליות. (ביי די פרויען איז טאקע נישט דא אט די לערע פון דער געזעלשאפט און מ'לייגט ליידער נישט קיין געוויכט אז זיי זאלן קענען חכמה מחמת חכמה עצמה).
איך קען זאגן אז אויף מיר האט דאס זיכער געהאט אזא סארט ווירקונג לטובת קניית חכמה בכלליות. דער פראבלעם מיט די טעזע איז אז לפי"ז וואלטן לכאורה געדארפט זיין מער חרדים וואס זוכן שארי חכמות לשם חכמה כשלעצמה. ואפשר אז עס זענען יא דא, נאר זיי זענען מער באהאלטן מחמת סאציאלע סיבות.

וואס איז געווען דער ערשטער ענין מדע וואס איר האט דורכגעטון אין אייער יוגנט?

די סאלאר סיסטעם. איך געדענק דאס קלאר ווייל ס'האט מיר אלץ פאסצינירט.

וויאזוי זענען דורך אייערע בחור'ישע יארן און צי האט מען געשעצט אייער נייגער?

מיין הנאה פון חכמה האט זיך ב"ה אויך מאניפעסטירט אין לערנען תורה, און דארט האט מען עס זיכער געשעצט. לגבי די אנדערע זאכן האט מען זיך נישט געקימערט לכאן או לכאן.
איך געדענק ווי אין שיעור ג' ווען איך האב געליינט א בוך וועגן עלעקטריק אין קעמפ, איז די וואס האבן מיר געזעהן דאס ליינען האבן מיר אנגעקוקט אינטערעסאנט און מאדנע [גיקי/נערדי] אז איך טו דאס אנשטאט צו גיין שווימען וכדומה, אבער כ'געדענק נישט סיי וועלכע באזונדערע קאמענטארן.

האט איר געהאט צוטריט צו אינטערנעט אלס בחור?

יא.

וואס איז געווען אייער ערשטע סוירטש אויפ'ן אינטערנעט?

איך געדענק נישט קלאר. נישט קיין שמוץ, איך זאג צו...
דאס איז געווען אלץ א 16 יעריגער בחור. איך האב געהאט צוטריט צו אינטערנעט פריער אויך אבער כמעט אלעמאל אין די אנוועזענהייט פון קאזינס וכדו'.
וויבאלד ס'איז געווען מער נאטירליך אין די משפחה וואו איך בין אויפגעוואקסען און נישט אזוי טאבו און איך האב נישט געדארפט צוגיין דערצו בסוד סודות, דעריבער איז די גאנצע נושא נישט געווען אזא קולטור שאק אז ס'זאל מיר אזוי נקבע ווערן אין זיכרון וואס ס'איז געווען מיין ערשטע סוירטש.

וואס איז געווען דאס ערשטע בוך איר האט דורכגעליינט?

אויך א שווערע שאלה צו ענטפערן, ווייל איך געדענק נישט און איך פארשטיי אז די שאלה איז אויף א ספר מדע און נישט קיין פיקציע ביכל.
איך האב אלץ ליב געהאט צו ליינען און פון ווען איך קען געדענקען האב איך געליינט ענלישע ביכער א ביישפיל די "הארדי בויס" האב איך געליינט ביי א חבר אין שטוב, מיין מאמע איז נישט געווען אזוי צופרידן דערפון.
אזויפיל קען איך זאגן אז אין חדר ווען מען האט אויסגעגעבן די היסטאריע און סייענס ביכער האב איך זיי אהיימגענומען און אליינס דורכגעליינט און געענדיגט, ווייל כ'האב געוואוסט אז מ'וועט קוים אביסל דעקן דערפון דורכאויס די יאר. קען מען דאס רעכענען?...

וואס איז דאס לעצטע בוך וואס איר האט דורכגעליינט אדער איר האט ביי אייער נאכט שאפע?

אויף די מינוט האלט איך אינמיטן דאס ביכל פון Knocking on Heaven’s Door by Dr. Lisa Randall אויף פיזיקס, און Hasidism: A New History by David Biale, David Assaf, Benjamin Brown, Uriel Gellman, Samuel Heilman, Moshe Rosman, Gadi Sagav, and Marcin Wodzinski

אלס א חרדישער יונגערמאן פילט איר זיך איינזאם מיט אייערע ארומיגע אדער איר האט גענוג און נאך מיט וועמען צו שמועסן אין ענינים וואס איר טרעפט אן אינטערעסע?

גענוג און נאך זיכער נישט און גענוג אליין ליידער אויך נישט. ס'איז דא מיט וועמען איך קען רעדן אבער נישט קיין סאך. ב"ה אז מיט מיין ווייב קען איך יא האבן זאכליכע, מדע'נישע, אינטעלעקטואלע, און פילאזאפישע שמועסן. איך ווייס אז נישט יעדער איז זוכה צו דעם, וכהארטיקל בשבת בלעטעל 1, וכאן המקום להודות לה על זה.
מאידך גיסא, אזוי ווי איך האלט אין איין זאגן, בין איך סתם אזוי נישט קיין סאציאלער טיפ נאר אן אינטראווערט, איז באדערט עס מיר נישט אזוי שטארק. דער פראבלעם איז ווען איך דארף גיין צו משפחה שמחות אויף א שבת ווי שבע ברכות וכדומה, דאס איז זייער שווער פאר מיר ווייל סיי אז איך האב נישט וואס צו טון און סיי אז די שמועסן זענען איבער שטותים, מענטשן און נייעס וכמאמרה של עלענאר רוזעוועלט], און עס אינטערעסירט מיר זייער זעלטן. נעבן מיין ווייב קען איך דאך נישט זיצן, אזוי קעגן דעם שטראם גיי איך נישט גיין, "דאס איז שוין עפעס וואס ברענגט ממש פיזישע אפשיי פון די ארומיגע אזש אז עס שטערט דאס סאציאלע באנעמונג צום אינדיווידואל לגמרי." אויך לאזט זיך מיך נישט מיטנעמען א ספר אדער בוך, "דו זעהסט שוין אויס גענוג פאני..." טענה'ט זי און דערפאר זענען אזעלכע שבתים א פשוטע אפקומעניש.

פאר איינער וואס וויל נאכגיין אין אייער פיסטריט און טרונקען פון די מעיינות החכמה, וואס וואלט איר אים גע'עצה'ט, וואו הייבט מען אן און וואס טוט מען יא אדער נישט?

פאר איך ענטפער וויל איך קלאר שטעלן א התנצלות, אז איך רעד נאר פון מיין אייגענער און סאביעקטיווער ערפארונג.
איך פארשטיי אז מ'רעדט פון איינער וואס איז שוין נאטירליך מאטיווירט, און די שאלה ווערט צוטיילט אין צוויי: 1. לגבי סתם אזוי לערנען. 2. ווי אזוי זיך צו ספראווען און צוגיין דערצו אין אונזער אייגנארטיגער געזעלשאפט.
לגבי דעם ערשטן חלק גלייב איך אז צוערשט זאל מען אנהויבן נישטערן און שטודירן א מקצוע וואס ציעט און אינטרעסירט אים/איר דאס מערסטע; ענליך ווי דאס וואס די גמרא זאגט אין מסכת עבודה זרה ווי פריער ציטירט.
מאידך גיסא, אזוי ווי איך האב פריער אנגעמערקט, גלייב איך אז ס'איז וויכטיג צו האלטן אין קאפ און צוטיילן דאס ליבשאפט און ווילן צו קענען חכמה בעצם מיט'ן שיעבוד פון עס אייגנטליך לערנען. דהיינו, אז אפילו מען האט אמת'דיג ליב א געוויסע סארט חכמה און מ'איז באמת אינטרעסירט דערין, קען אבער צומאל דאס עצם לערנען די חכמה דאך זיין לאנגווייליג און נישט געשמאק.
אז מ'געדענקט דאס און מ'איז באוואוסטזיניג צו דעם גלייב איך, פון מיין אייגענע ערפארונג, אז דאס קען זיין שטארק בייהילפיג אין קונה זיין חכמה, און ווי כ'האב געזאגט, ס'קען זיך אויספעלן א סארט OCD צו דעם.
דאס קען פארשטייט זיך אויך העלפן קונה זיין חכמות וואס מ'איז בעצם נישט אזוי פאראינטרעסירט דערין אבער שפעטער פילט זיך איינער וואס איז בעצם א מבקש ואוהב חכמה גאר גוט אז מ'האט דאס למעשה קונה געווען. (די ליטעראטור איז פול דערמיט, אז דילעיד גראטיפיקעישן איז גאר וויכטיג אויף סוקסעס אין די זאכן, ופשוט הוא.)
לגבי דעם צווייטן חלק, ווי איך האב פריער ערווענט בין איך מער אן איינזאמער סארט מענטש, און הגם איך נויטיג זיך אויך אין סאציאלע באנעמונגען ווי יעדער מענטש און איך האב ב"ה חברים, פיל איך נישט ווי איך דארף דאס אזוי שטארק ווי אנדערע מענטשן, דעריבער האב איך נישט די סאציאלע דרוק וואס אנדערע האבן.
דאס איז עפעס וואס איך הער פון מענטשן אין פארשידענע הינזיכטן, זיי טענה'ן אז איך בין "פאני אין דעם געביט און מיינע עלטערן זארגן זיך אז ס'וועט שאטן פאר די שידוכים פון מיינע קינדער… טראץ וואס לויט מיין מיינונג טו איך נישט קיין שום זאכן וואס זענען איך האלט נישט אז איך טוה זאכן וואס זענען אומאקצעפטירבאר פון א סאציאלן שטאנפונקט אין אונזער סאסייעטי. פון דער אנדערער זייט פארשטיי איך זייער גוט די סארט מענטשן וואס סאציאלע דרוק מאכט יא זייער שטארק אויס אויף באשלוסן אין לעבן (וכעין התוס' בשבת נ:) נאכדערצו אין אונזער סוסייעטי.
דעריבער גלייב איך אז איך בין דער סאמע לעצטער מענטש צו קענען גיבן אפעקטיווע ראט פאר איינעם אין דעם געביט, וויבאלד נאך אלע מעשיות קומער איך מיך נישט אזוי ווייט מיט וואס אנדערע מענטשן וועלן זאגן. (איך ווייס און אנערקען אז מיינע ווערטער הערן זיך זייער קלישעי...)
נאך א וויכטיגער פאקטאר איז אז איך בין דאך אויפגעוואקסן אין א פאמיליע וואס איז מער "בארא פארקיש" געשטימט און עטוואס ווייניגער געצוימט ווי אנדערע אין אונזער געזעלשאפט.
פון די אנדערע זייט האלט איך פערזענליך אז כהיום איז נישט דא קיין עכטע קעגנשטעלונג פון די חרדי'שע סאסייעטי באופן כללי אז איינער זאל ליגן עניני חכמה און שטודירן און נאכפארשן עניני מדע וחכמות שאינם מקושרים לתורה.
מ'קען עס אפשר אוועקמאכן אדער אפילו אראפקוקן, אבער קיין עכטע קעגנשטעלונג דערצו זעה איך נישט. פארשטייט זיך אז איך רעד נישט ווען דאס רירט אן צו פערזענליכע סענסיטיווע געפילן פון מענטשן. למשל, אין זאכן וואס לפי דעתם איז עס א סתירה מיט זייער אפטייטש פון עיקרי הדת וכדומה ווי עוואלוציע, ביקורת המקרא וכדו. אין אזא פאל וואלט מען בלית ברירה געמוזט עצה'ן אז מה ירך בסתר וכו' פשוט בכדי נישט אויפצורעגן קיין מענטשן.

האט איר א דעגרי אויף עפעס, און אויב איר פילט באקוועם צו ענטפערן, אויף וואס?

יא, איך האב א מעסטערס דעגרי אין ספעשל עדיוקעישאן.
ס'האט געהייסן אז א משפחה מיטגליד מיינע, איינער וואס באלאנגט שוין נישט אין דער חרדי'שער געזעלשאפט, וועט גיבן געלט אז איך זאל קענען גיין ווייטער פאר א PhD אין עדיוקעישאן, אבער ער האט דאס נישט געקענט טון און אויספירן צום סוף אויף למעשה.
מיין ווייב וויל נישט ארויסנעמען קיין הלוואות וכדומה אויף דעם, ווייל זי טענה'ט, מיט רעכט פון א ממונות'דיגן שטאנדפונקט, אז איך האב נישט קיין קלארע ROI דערויף. דאס גייט אריין אין מיין שיטה וואס איך האב פריער אנגערירט און זיך שוין גע'טענה'ט מיט מאנכע איבער דעם, אז ריכטיגער וואלט געווען צו האבן געלט און דערמיט זיך קונה זיין א PhD [חכמה לכשלעצמה] און נישט זיך איינהאנדלען א PhD בלויז אויף דער מטרה כדי צו פארדינען געלט דערפון.

האט איר שוין אמאל געשריבן אן ארטיקל פאר וועקער?

צום שלוס פון דער אינטערוויו וועל איך מגלה זיין, אז איך בין געווען דער וואס האט געשריבן דער בירור הלכה אויף תמונות נשים אין צייטונגען, וואס איז דערנאך פארעפנטליכט געווארן אין וועקער #15.

[נהורא נפישא]

אייזן

[אינגערמאנטשיקל]

זייער שטארק. כוכב און מי אני בתפארתם. קענען מיר ווייטער האבן א פראגע-און-ענטפער סעסיע מיט חכם הרזים סיני ועוקר הרים מי אני?

[מי אני]

אז מ'פרעגט 'על איך פרובירן צו ענטפערן.

ייש"כ [tag]כוכב[/tag] פאר'ן מיר גיבן די חשיבות און כבוד אז איך בין איינער וועמען עס איז אינטרעסאנט און ראוי צו אינטערוויוען (בפרט ווען דער וואס אינטערוויוט איז אזא איינער). און א ייש"כ פאר די טיטלען און שבחים; איך האף (אמאל) צו זיין ראוי דערצו (איך ווייס אז דאס סאונד אויך קלישעי...).

איך וואלט דא אויך געוואלט נעמען די געלעגענהייט זיך צו אנטשולדיגן אויב/ווען די לשון פון מיינע תגובות זענען מגומגם און מאכן שווערער דאס צו זיי ליינען און פארשטיין. איך בין (לדאבוני הרב) נישט קיין שטארקע שרייבער (עכ"פ אין אידיש, ענגליש אפשר בעסער (איך האף...)) און דאס קען ווירקן צום שלעכטן אויף דאס קאמפריהענשאן פון די תוכן, בפרט ווען די נושא בכלל איז מער אבסטראקט און דקות'דיג. אנשטולדיגט נאכאמאל.

[כוכב]

איך האב צוגעלייגט לינקס צו געוויסע פלעצער ווי אישים און ביכער ווערן דערמאנט (בפרט וואס [כידוע] ווען מי אני שרייבט בארירט ער נושאים וואס איז נישט אלעמאל באוואוסט) למען ירוץ הקורא בו ותתרבה הדעת.

(שנעל געטס מיר א לייק ווייל איך בין נישט אזוי טעק סעווי און זוכן און צולייגן די לינקס האט גענומען צייט און מי [אני.... חחח, א פאן איז א פאן, אפילו א קארני וואן (פשי, כ'בין א גראמער אויך)].)

[אינגערמאנטשיקל]

הרב מי אני, ס'באדערט אייך נישט אז רוב אשכולות וואס איר זענט אקטיוו זענט איר די איינציגסטע אדער פין די איינציגסטע וואס זענען מגיב מיט אזא הויך קאליבער חכמה ומדע?

[לבי ובשרי]

הרב מי אני, ס'באדערט אייך נישט אז רוב אשכולות וואס איר זענט אקטיוו זענט איר די איינציגסטע אדער פין די איינציגסטע וואס זענען מגיב מיט אזא הויך קאליבער חכמה ומדע?

ליין איבער דעם שמועס, ער ערקלערט דאך עס פונקטליך.

זייער שיין [tag]כוכב[/tag] און [tag]מי אני[/tag]

א הערצליכן יישר כח

[מי אני]

הרב מי אני, ס'באדערט אייך נישט אז רוב אשכולות וואס איר זענט אקטיוו זענט איר די איינציגסטע אדער פין די איינציגסטע וואס זענען מגיב מיט אזא הויך קאליבער חכמה ומדע?

אזוי ווי [tag]לבי ובשרי[/tag] האט מעורר געווען האב איך דאס דערמאנט אינ׳ם אינטערוויו אז איך קום בעיקר אריין נאר אויף עפעס צולייגן אין די סארט שמועסן (אז איך קען), מכח מיין מער ״אינטראווערט׳קייט״, וממילא באדערט עס מיר נישט אזוי; ועכ״כ אז איך עקספעקט אפילו נישט (אזוי ווייט) אז מ׳זאל רעאגירן. (דאס איז א סיבה פארוואס איך עפען נישט קיין אייגענע אשכולות וכו׳ ע״ש.)

יעצט, לגבי די חלק צו ס׳וואלט מיר דאך געווען ״מער״ ניחא אז ס׳ווערט אויפגעלעבט א תוכן׳דיגע שמועס אין דעם, איז גיי איך מודה זיין אז איך האב אין דעם געמישטע געפילן. פון איין זייט האב איך אזא סארט אימתא דציבורא אז איך גיי דארפן ענטפערן, פארטיידיגן, גוט/בעסער מסביר זיין, ארויסברענגען וכו׳ מיין (אראפגעברענגטע) דעה, און דאס ברענגט (פאר אזא איינער ווי) מיר אן ענקזייעטי. פון די אנדערע זייט אבער איז עס דאך למעשה נישט ״מיין״ אשכול/שמועס, ס׳איז נאר א תגובה, וממילא פיהל איך נישט ממש א ״מוז״ צו ענטפערן אפילו ווען מ׳רעאגירט צו מיר ממש, איז קען איך ענדערש באשטיין ס׳זאל זיך צוריק אויפלעבן אן אינהאלטסרייכע אינטעלעקטואלע שמועס; איך האב נישט אזוי ווייט די ענקזייעטי. אָלטימעטלי, פארשטייט זיך, איז צו ס׳וועט זיך וועבן/ווערן אויפגעלעבט א שמועס אין דעם נישט בידי.

[berlbalaguleh]

כוכב: ייש"כ פאר ארויפלייגן די דברי חכמה ותבונה פון דעם נייעם, אויפגייענדן שטערן בעולם התורה והחכמה הרב מי אני דא אויף קאווע שטיבל. ליהנות בו בני אדם.

אזא היקף'דיגן אינטערוויו קען טאקע געבן. נאר אזא ספרא רבה און א פאעטישע נשמה ווי דו, כוכב. ס'שפרודלט דאך דברי תורה וחכמה ומדע פון א יעדע שורה. נאר מיר דארפן געדענקען דעם כלל אז ..."שאלת חכם חצי תשובה"...נישט א יעדער איז אויף די דרגא צו אינטערוויוען און ארויסברענגען די ריכטיגע נקודות ווען מ'רעדט צו א רב רבנן און א חכם הרזים...!

זייט אדנירם האט אונז פארלאזט האמיר געפיהלט עפעס א גרויסן חלל. א ליידיגקייט. א פוסטקייט. אולי. אפשר וועט יעצט מקויים ווערן די החזרת העטרה ליושנה.

יעצט איז מיר דורכגעלאפן עפעס אן אפיקורסי'שער געדאנק. איך ווייס נישט אויב איך מעג עס ארויסזאגן. לולא דמסתפינא וואלט איך געזאגט. אז דער האי עניו, האי חכם, וואס זיין נאמען ווייזט דאך בעצם אויך אויף זיין געוואלדיגע עניוות, איז אפשר (שרי לי מארי פאר האבן אזעלכע מחשבות. און כש"כ אזעלכע דיבורים.) איז הרב מי אני א גילגול פון הרב אדנירם. וועם מ'האט צוריק אראפגעשיקט אין עולם פון קאווע שטיבל כדי ללמד תועים בינה...!

[מי אני]

ולוואי.

ייש״כ. דאס איז א געוואלדיגע קאמפלימענט.

[פארוואס?]

ייש"כ [tag]כוכב[/tag]. זייער אינהאלטסרייך און באלערנד.

מי-אני שיינט צו זיין א חכם און ידען, זיין חכמה און ידיעות איז צו באוואונדערן. זיינע הערות אויף די אשכולות, קוקן צומאל אויס ווי די ראגעטשאווערס הערות אויף די זייטן פון די ספרים, נישט פאר אנדערע צו פארשטיין, נאר פשוט פאר זיך פאר שפעטער רעפערענצן....

כאן המקום לציין, אז כ'פלעג שוין לאנג נישט אריינקומען דא אין שטיבל, נאר לעצטנס ווען מי אני האט אנגעפאנגען צו אפקלאפן די שטויב פון אלטע אשכולות, (און אזוי אויך [tag]תחכמוני[/tag] איז לעצטנס אויפגעוועקט געווארן, א נייע קוואל פון חכמה).

עס האט זיך אויפגעוועקט די האפענונג אז די שטיבל קען צוריק אנפאנגען צו באשאפן נייע קוועלער פון חכמה און מדע.

[[NAMELESS]]

מיר אלע ווייסן אז הרב מי אני'ס תגובות זענען קיינמאל נישט איבריג, אלס איז עס א ליקוט פון ידיעות וואס זענען אומבאקאנט פאר רוב נייע קאווע שטיבלער.

אזויווי איר זאגט אז איר זענט נישט סאצעאל קענען מיר נישט בעטן אז איר זאלט יא עפענען אשכולות און צייגן אייערע קענטעניסן, אבער פונעם אינטערוויו זעט אויס אז שריפטליך קענט איר זיך יא ארויסברענגען און דייקא גאר קלאר, דעריבער אויב קענט איר פרובירן אז מיר פשוט'ע מענטשן זאלן מער פארשטיין די קאנסעפטס וואס איר זענט מסביר מיטן שרייבן א טראפ קלארערע שפראך אז מיר זאלן אויך קענען טרונקען פון אייער מעיין החכמה.

א ריזיגן יישר כח.

[קאצקע ציקער]

און ביטע עפענט יא אייגענע אשכולות א דאנק

[[NAMELESS]]

און ביטע עפענט יא אייגענע אשכולות א דאנק

תפסת מרובה... צעביסלעך וועלן מיר פארמאגן דא א נייע אדנירם און א נייע יאיר, א נייע יידל און טאמבל סאס ווערן נאך געזוכט.

[קאצקע ציקער]

און ביטע עפענט יא אייגענע אשכולות א דאנק

תפסת מרובה... צעביסלעך וועלן מיר פארמאגן דא א נייע אדנירם און א נייע יאיר, א נייע יידל און טאמבל סאס ווערן נאך געזוכט.

געפילטע פיש פארגעסטו

[קאצקע ציקער]

כוכב די תירוצים אויף דיינע שאלות האט מי אני געשריבן ?

[כוכב]

כוכב די תירוצים אויף דיינע שאלות האט מי אני געשריבן ?

יא,
(כ'האב כמובן רעדאגירט פאר קלארקייט און הגה.)

[מי אני]

בנוגע לינקס, דא איז א שטיקל ליסטע פון פלעצער דא אין שטיבל וואו מ׳האט גערעדט פון/דערמאנט די זאכן וכו׳ וואס ווערן דערמאנט אינ׳ם אינטערוויו:

1). איבער דאס נישט עפענען אן אשכול.

2). איבער אנדערע מינים פון, און הגדרות אין, אינטעלידזשענס.

3). איבער דאס חשיבות פון חכמה (ולהלן שם) לשלעצמה (און אויך בנוגע מיין וועג פון שרייבן...).

[קאצקע ציקער]

בנוגע לינקס, דא איז א שטיקל ליסטע פון פלעצער דא אין שטיבל וואו מ׳האט גערעדט פון/דערמאנט די זאכן וכו׳ וואס ווערן דערמאנט אינ׳ם אינטערוויו:

1). איבער דאס נישט עפענען אן אשכול.

2). איבער אנדערע מינים פון, און הגדרות אין, אינטעלידזשענס.

3). איבער דאס חשיבות פון חכמה (ולהלן שם) לשלעצמה (און אויך בנוגע מיין וועג פון שרייבן...).

איך האב מיך אייביג איינגערעדט אז קאנפידנס באלאנגט פאר איינער וואס איז פיל מיט חכמה דאס הייסט די קליגע מענטשן זיי האבן קאנפידענס ווייל זיי ווייסן זיי זענען קליג האבן זיי נישט קיין פראבלעם זיך ארויסצושטעלן יעצט זעה איך איך האב א טעות געהאט

[רימון]

אז מ'קוקט גוט זעט מען אז מי אני האט אויך די סאמע גרעסטע אינפלאציע פון לייקס רעלאטיוו וואס ער האט שוין געגעבן צו וואס ער האט שוין אלץ באקומען.
זינט כעלעמער מגיד איז שוין נישט געווען אזא קאנטראסט אין לייקס, דעמאלט איז נאר געווען אויף די פארקערטע זייט ודוק...

[געפילטע פיש]

און ביטע עפענט יא אייגענע אשכולות א דאנק

תפסת מרובה... צעביסלעך וועלן מיר פארמאגן דא א נייע אדנירם און א נייע יאיר, א נייע יידל און טאמבל סאס ווערן נאך געזוכט.

געפילטע פיש פארגעסטו

טאקע א גרויסע חוצפה! שקויעך פארן זיך אננעמען פאר מיין כבוד!

[[NAMELESS]]

געפילטע, דו ביסט דאך נאך א היגער, פארוואס האסטו געוואלט אז כ'זאל קאמפיינען אז איינער זאל דיר קומען איבערנעמען?

[געפילטע פיש]

כ'האב נישט געוויסט אז נאכן נישט שרייבן דא א גוטע פאר יאר הייס איך נאכאלץ א היגער. סארי.

און סתם, קען מיר דען איינער איבערנעמען? איי מין, פליז!