נייער ארטיקל איבער דער שפראך פון ק"ש

[יעקב מעקסוועל]

א דאנק פאר דיינע ענטפערס [tag]לאשיצער[/tag]

דו שרייבסט אז דאס וואס מען זעט אן אלגעמיינע טויש צו toPV, ווילסטו נישט זאגן אז עס איז א טויש אין שפראך, ווייל עס איז צו שנעל פאר אזא טויש צו פאסירן.

דא זעט איר די השפעה פון א רעצענזענט (peer reviewer) וואס איך האב געדארפט צופרידנשטעלן מיטן ארטיקל, און דעריבער האב איך אביסל ווייכער געמאכט די גאנצע דיסקוסיע וועגן טוישן אין דער שפראך גופא. דער אמת איז אז איך האלט אז די שפראך פון ק"ש איז נישט אזוי אנדערש פון דער גערעדטער אידישער שפראך (ספעציעל אין איר גראמאטיק/ווערטער-סדר) און דערפאר קען מען זיך יא עפעס אויסלערנען וועגן חסידיש אידיש אין אלגעמיין פון א שטודיע נאר וועגן ק"ש. איך האלט אז ס'איז זייער מעגליך אז די אידישע שפראך טוישט זיך גאנץ שנעל אין דעם פרט, נישט נאר די שפראך פון ק"ש. (איך ווייס אבער נישט צי דאס שטאמט דווקא פון די סיבות וואס איר דערמאנט.)

איך האב נאך נישט מיטגעהאלטן די פראצעדור פון א חברותא רעצענזיע, איך האב געמיינט עס ארבעט ווי אן הסכמה, איך בין יא אדער נישט מסכים. אינטערעסאנט צו הערן אז די חבר רעדט אריין, און מען דארף יעדעם צופרידנשטעלן.

איך וואונדער מיר אויב די ארטיקל אליין, קען אויך האבן א השפעה צו פארשנעלערן די טויש.

עס ווענדט זיך וויפיל חסידים ס'וועלן ליינען דעם ארטיקל! אבער אין אלגעמיין וויל איך אלס וויסנשאפטלער מינימיזירן די השפעה וואס מיינע אנאליזן קענען האבן אויף די זאכן וואס איך אנאליזיר.

איך וויל אייך אבער פרעגן: א השפעה אין וועלכער ריכטונג? אז מ'וועט ניצן מער PtoV אדער מער toPV?

איך האב געטראכט פון א השפעה צו נוצן מער PtoV, פון די ארטיקל זעט אויס אז די "גרויסע" שרייבן אזוי. למעשה זעט נישט אויס ווי עס האט משפיע געווען אויף מיר...

"צו אהערשטעלן" אדער "אהערצושטעלן"?

דער אריגינעלער ציטאט פון מאקס וויינרייך איז נישט נאר געווען וועגן אידיש, נאר טאקע אויף אידיש: "א שפראך איז א דיאלעקט מיט אן ארמיי און פלאט"

איך האב טאקע געטראכט פון די ים פלאטע, אבער מיליטער נעמט שוין אלעס אריין, האב איך עס נישט געשריבן. אויב די אריגינעלער ציטאט איז אין אידיש, דארף איך נישט מאכן מיין אייגענע טייטש.

איך האב אסאך געדאנקען און פלענער וואס ליגן ביי מיר אין קאפ (חסידיש-אידישע ווערטערביכער, גראמאטיקעס וכו') אבער דערוויילע זענען זיי נאר ווילדע חלומות. איך האף אז מיט דער צייט וועל איך קענען ארבעטן אויף די זאכן, טאקע אין קאאפעראציע מיט חסידישע אידן.

אונז וועלן ווארטן מיט שפאנונג אויף דיינע פלענער.

[לאשיצער]

איך האב נאך נישט מיטגעהאלטן די פראצעדור פון א חברותא רעצענזיע, איך האב געמיינט עס ארבעט ווי אן הסכמה, איך בין יא אדער נישט מסכים. אינטערעסאנט צו הערן אז די חבר רעדט אריין, און מען דארף יעדעם צופרידנשטעלן.

יא, ס'איז געווען א גאנצע שקלא וטריא. (כ'שעם זיך צו זאגן אז איך קען דעם אויסדרוק נאר פון ליינען ק"ש... כ'האף אז איך ניץ עס ריכטיג.) די צוויי רעצענזענטן האבן געשטעלט פראגעס און געגעבן קאמענטארן און איך האב געמוזט אדער טוישן דעם ארטיקל, אדער פארטיידיגן די נקודות וואס איך האב אריגינעל געשריבן. יעדע רונדע הין און צוריק האט גענומען עטליכע וואכן. (ביי די וויסנשאפטליכע זשורנאלן וואס ווערן ארויסגעגעבן אויף פאפיר קען דאס נעמען חדשים.) ס'איז נאכאלץ מעגליך אז מ'וועט נישט אננעמען דיין ארטיקל, אפילו נאך די אלע טוישן...!

איך האב געטראכט פון א השפעה צו נוצן מער PtoV, פון די ארטיקל זעט אויס אז די "גרויסע" שרייבן אזוי.

אזוי האב איך אויך געמיינט (אויב ס'וועט האבן עפעס א השפעה). יא, קען זיין!

[צפור בודד]

[tag]לאשיצער[/tag]
שבת האב איך געליינט אייער ארטיקל און א דאנק אייך פאר אן אינטערעסאנטער פארשטארבעט.

אפשר קען איך מציע פאר אייער קומענדיגער ארבעט וויאזוי רעדנדיגער אידיש טוישט זיך ביי חסידים, לאו דווקא די כללים נאר דאס באנוץ (usage). אט האט איר דריי דוגמאות אין דער סדר פון זייער איינגווארצלטקייט:
1. מאדאל ווערב "וועלן" צו "גיין" אפילו וען ס'איז נישט באלד ערוווארטעט. למשל, פון "זיי וועלן נישט בויען" צו "זיי גייען נישט בויען". אדער, "ס'גייט נישט פאסירן" אנשטאט "ס'וועט נישט פאסירן".
2. ווייניגער נוץ פון "אהער". "קום דא" אנשטאט "קום אהער".
3. ווייניגער נוץ פון פאזעסיוו. דער הויז פון מושי, ווי איידער מושי'ס הויז. דאס קען זיין מער אין ישראל וואו אויף עברית קען מען נאר זאגן, הבית של מושי.

[מי אני]

א מורא׳דיגער ארבעט! ממש אויף... אהעם... אויס״צו״לעקן.

אויבנאויף האב איך געטראפן א קליינע משהו פאראלעל צווישן די אינטרעסאנטע זאך וואס די שטודיע ווייזט, און דעם וואס איך האב געהאט באמערקט אויף די געזעלשאפט אין אלגעמיין. דהיינו, מ׳זעהט אז ווי לענגער, ״בעסער״, און ״אנערקענט״ א שרייבער אויף קאווע שטיבל איז, אלס מער וועט ער נוצן דאס [קאנסערוואטיווע ״ריכטיגע״] PtoV וואריאנט. דאס איז אבער בו בעת וואס בכלליות איז דא א טרענד צו נוצן [טוישן צו] דאס toPV וואריאנט. אין אנדערע ווערטער, דא זעהט מען אז אלס אינדיווידואל פאר זיך [מייקרא לעוועל] ציהט מען צו דעם ״מער אויסגעהאלטענעם״ וועג פון שרייבן PtoV, אבער אויף א מעקרא לעוועל רוקט זיך עס אבער צו toPV.

דאס (עכ״פ פאר דעם טאקע מסתבר׳דיגע פאזיטירטע הסבר דערביי, אז די דאטא ווייזט נישט אויף דעם מעקרא toPV טרענד, מכח דעם וואס די עלטערע מעמבערס זענען שוין געווען/געווארן באהאווענט אין שרייבן אידיש מעיקרא) איז אביסל ענליך צו דעם וואס כ׳האב דא באמערקט לגבי דאס חסידישע געזעלשאפט אין אלגעמיין. דהיינו, אז בשעת אויף א מעקרא לעוועל ציהט דאס געזעלשאפט מער רעכטס, איז אבער דא (א באדייטענדע) טרענד ביי אינדיווידואלן פאר זיך צו ציהן מער צו לינקס. דא ביי toPV/PtoV איז גראדע א שטיקל די אינווערס: די אינדיווידואל ציהט צום מער קאנסערוואטיוון וועג פון שרייבן.

ייש״כ פאר אייער ארבעט. כ׳האב גאר שטארק הנאה געהאט.

***

viewtopic.php?p=451697#p451697

[לאשיצער]

זייער אינטערעסאנטע הערות, [tag]צפור בודד[/tag] און [tag]מי אני[/tag]! יישר כח.

[tag]צפור בודד[/tag], לגבי אייער פונקט 2 דארף מען שטעלן דעם טויש אין א גרעסערן קאנטעקסט:

פלאץ | ריכטונג פון | ריכטונג צו
דא | דאנען/דאנעט | אהער
דארט(ן) | דארט(ן) | אהין
וואו | וואנען/וואנעט | וואוהין (וואו אהין)

אויף וויפיל איך פארשטיי האט שוין דאס היימישע אידיש כמעט פארלוירן "פון דאנען" און "פון וואנען". מעגליך, אזוי ווי איר זאגט, ווערן די אנדערע פארמעס פארלוירן אויכעט.

איינער וואס זאגט "קום דא" וועט אויך זאגן "גיי דארט"? אדער "גיי אהין"?

[tag]מי אני[/tag], קען זיין אז די צוויי טרענדס (טענדענצן/נטיות) זענען נישט היפוכ'דיגע. אמת, מ'קען זאגן אז די גרעסערע געזעלשאפט רוקט זיך מער אויף "רעכטס" אדער ווערט מער "פאליטיש קאנסערוואטיוו" (למשל, נישט דרוקן בילדער פון פרויען אין די צייטונגען). אבער דאס איז דאך אויך א טויש (לויט [tag]אבטולמוס[/tag]'ס פארשונגען). דער אינדיווידואל וועלכער האלט זיך מער "לינקס" לגבי בילדער פון פרויען איז בעצם מער "קאנסערוואטיוו" (היסטאריש) און דאס זעלבע קען מען (אפשר) זאגן וועגן איינעם וואס שרייבט "אויסצולעקן" און נישט "צו אויסלעקן". וואס מיינט איר?

[צ. למדן]

‏

לאוו דווקא לויט אן ענגליש מאדעל.

אגב אין דעם יידישיסטישן יידיש איז אנגענומען אז אפילו לשה״ק ווערטער שרייבט מען מיט צוויי ואו׳ן ״לאוו דווקא״, אין דעם חסידישן אידיש אז עס בכלל נישט אנגענומען, חוץ ביי ווערטער וואס מקען זיך פארמישן צווישן א ו׳ א קאנסאנאנט און א ו׳ א וואקאל ווי למשל ״רווח״ (רייוועך) און ״רוח״ (ריעך). קיין איין חסידישער פראפעסיאנאלער שרייבער וועט נישט שרייבן ״לאוו דווקא״ נאר ״לאו דוקא״.

אגב האב איך נאך א פראגע וועגן חסידיש אידיש, דאס ווארט ״אלס״ - ״אלס אינג קינד איז ער פאר׳יתומ׳ט געווארן״, דאס ווארט טרעפט מען בכלל נישט אינעם יידישיסטן יידיש, וואס ניצט מען אין אזא פאל אין ״יידיש״? און אין וואספארא ווערטער קלאס גייט דאס ווארט אריין, איז עס א פראפעזיציע? א קאניוקציע? אדער עפעס אנדערש?

[צ. למדן]

אה איך כאפ שוין, אין ״יידיש״ וועט מען ניצן אין אזא פאל ״זייענדיק״ ״זייענדיק א יונג קינד״ אא״וו.

ווי אויך איז דא אין חסידישן אידיש נאך צוויי ״אלס׳ן״ מיט אנדערע באדייטן

1. צוליב, וועגן, ווי למשל ״אלס (צוליב, וועגן) דעם אויס״ ״אלס (אין) רעזולטאט פון...״

2. ווי, אדער אזוי ווי, ״רבי יחזקאל לאנדא באקאנט אלס (ווי) דער נודע ביהודה״