זענען מיר אנאלפאבעטן?

[מי אני]

דר. דזשערי פאדאר זאגט (לגבי דעם מושג פון א גלויבונג פון א פילאזאפישן שטאנדפונקט) אז א גלויבונג אין די מח פון א מענטש איז א געבוי פון א רעפרעזענטאציע פון א מושג וואס ער/זי האט אין מח. ער טענה׳ט אז דאס געבוי פון די רעפרעזענטאציעס זענען לינגואיסטיק אין נאטור. (ער איז נוטה צו דעם אז דאס איז געבינדען צו דר. נועם טשומסקי׳ס באקאנטע אוניווערסאלע גראממאר, ווי איידער דאס ספעציפישע שפראך פונ׳ם ספעציפישן מענטש.)

דר. דאנאלד דעיווידסאן האט געזאגט ענליך. ער האט גע׳טענה׳ט אז עס איז נישט שייך צו האבן גלויבונגען נאר דורך שפראך, און דעריבער האבן בעלי חיים נישט קיין גלויבונגען.

[מי אני]

מ׳קען אפשר צולייגן נאך א סניף (בפרט לגבי די סאפיר-ווהארף היפאטעזיע) פארוואס די אלגעמיינע ״שפראך״ און עקספרעשן אין אונזער געזעלשאפט איז ארימער. דהיינו, מ׳קען אפשר בארגן דר. ר. מ. העיר׳ס טעאריע בנוגע די פילאזאפיע פון ״שפראך״ און די לאגיק וואס ליגט אונטער דאס שפרעכן אקט. ער זאגט (בנוגע קאגניטיוויטיזם וכדומה) אז דאס אקט פון שפרעכן האט צוויי באשטיינדלן: די פרעסטיק, וואס רעפרעזענטירט א מעגליכע וועג וואס עפעס וואס מען וויל ארויסברענגן איז (די זאך וואס וועט בלייבן די זעלבע נישט קיין חילוק אין די מוד פונ׳ם פראז וכדומה), און דערנאך די ניוסטיק, וואס גיבט די אנווייזונג ווי אזוי צו אינטערפערטן און אפטייטשן די רעפרעזענטאציע (וואס אנהאלט אויך צווישן אנדערע די מוד און משמעות פונ׳ם פראז).

מען קען אפשר זאגן אז אונזער דעפיניציע פון גלויבונג אין רעליגיע איז גאר שטארק באיינפלוסט פון א (כמו איידיעליסטיק) געדאנק אז די (גאנצע) רעאליטעט איז געפירט און ארבעט מיט גאר אבסטראקטע מושגים וואס אונז פארשטייען נישט (און קענען נישט פארשטיין) און קענען נישט (געהעריג) מגדיר זיין [א סארט מינימעליסט בחינה פון ״אמת״, וכדכתבתי במ״א], און דאס איז פארט-ענד-פארסעל פון אונזער (קולטורליכע וכו׳) אידענטיטעט און וועלט-אויסקוק. אשר על כן, לפי הטעאריע הנ״ל, קען מען אפשר זאגן אז אונזער מושג פון דאס אקט פון ״שפראך״ אין אלגעמיין בלייבט מער ביי דעם שטאפל פון פרעסטיק, דהיינו העצם רעפרעזענטאציעס (וואס דארט אליין קען מען אויך זאגן אז ס׳איז דא פראבלעמען, וכנ״ל בהאשכול, ווי אויך בסתם אז מ׳האט נישט קיין רעפרעזענטאציעס פאר די אבסטראקטע מושגים בכלליות) און האט שוועריקייטן צו פראגרעסן פון דארט צו די ניוסטיק וואס איז א קאנקרעטע אפטייטש פון די רעפרעזענטאציעס. דאס איז שוין נאכדעם פועל אויף אונזער שפראך אויסדרוק בכלליות. (פארשטייט זיך אז מ׳קען דאס sort of טעסטן מיט׳ן צוגלייכן צו א סאציאלע גרופע וואס האט אן ענליכן אינסולארן און רעליגיעזע (כעין חסיד׳ישע/קבלה׳ישע) worldview ווי אונז, און זעהן/מעסטן ווי ארים וכדומה זייער שפראך אויסדרוק איז.)

כל זה הוא בדרך אפשר גמור, כמובן.

[אונטער חכם]

איך מיין אז עס א פשוט'ע זאך, וויפיל מענטשן רעדן אידיש? אפשר הונדערט טויזנט? און רובא דרובא האבן א שטארקע צווייטע שפראך וואס מען נוצט על פי רוב צו ליינען און שרייבן (לשה"ק ביי די מענער און ענגליש ביי די פרויען).
די קלענסטע אנדערע שפראך וואס איך קען איז עברית וואס מען רעדט אין א לאנד פון אכט מיליאן מענטשן, מיט נאך מיליאנען איבער די וועלט וואס נוצן עס)

[מי אני]

ס׳איז אויך אינטרעסאנט צוצוצייכענען אז דער בריטישער פילאזאף דזשארדזש מור, אין זיין דרך אין עפיסטעמאלאגיע, האט אן אריכות בעיון אין דעם אז ווי אזוי אונז ווייסן זאכן איז דורך אונזער רילעישן צו ״קאנצעפטן״, און אז דאס [זיין דעפיניציע פונ׳ם טערמין ״קאנצעפט״] מעיקרא איז העכער פון שפראך און אפילו פון טראכטן.

[מי אני]

דר. אלעקס בירן און דר. בענדזש העלי זאגן בנוגע עקספיריענסעס (בנוגע זייער דעפענס פון פיזיקעליזם) אז פיזישע קאנצעפטן און זייערע צוגעפארטע/קארעספאנדינג עקספיריענס קאנצעפטן זענען אינדעפענדענט איינע פון צווייטן. דאס הייסט אז ס׳איז אומעגליך אנצונעמען עי פריארי אז עפעס פון א פענאמענאלאגישע כאראקטער [אן עקספיריענס] וואס פאלט אונטער איר פיזישע קאנצעפט פאלט אויך אונטער איר פענאמענאל [עקספיריענס] קאנצעפט. און די פענאמענאל קאנצעפט דערפון קען זיין אומעגליך ארויסצוברענגן אין ווערטער, וואס ווערטער זענען א חלק פון די פיזישע קאנצעפט(ן) דערפון.

[מי אני]

מ׳קען דאס אפשר אויך אריינלערנען אין דברי הרמב״ם בפתיחתו למורה נבוכים (עכ״פ בנוגע שכליות׳דיגע קאנצעפטן). וז״ל, ודע כי כשירצה אחד מן השלמים כפי מדריגת שלימותו, לזכור דבר ממה שהבין מאלו הסודות אם בפיו או בקולמוסו, לא יוכל לבאר אפילו מעט השיעור אשר השיגוהו באור שלם כסדר, כמו שיעשה בשאר החכמות שלימודם מפורסם. אבל ישיגהו בלמדו לזולתו מה שמצאהו בלמודו לעצמו, רצוני לומר מהיות העניין מתראה מציץ ואחר יתעלם, כאילו טבע העניין הזה הרב ממנו והמעט כן הוא ע״כ ע״ש.

[מי אני]

בנוגע א ספעציאליזירטע וואקאבולאר איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צו די טעזע פון דאס קאלאניזאציע פון די לעבנסוועלט וואס דער פילאזאף דר. יורגען האבערמאס האט פארמאליזירט בנוגע שפראך. דהיינו, עס איז דא די רייכע שפראך אין די אלגעמיינע לעבנסוועלט, וואס איז די געמיינזאמע סאביעקטיווע עקספיריענס פון מענטשן ביינאנזאם (אין א סאציאלע פארמאט אד״ג), צו אידעטיפיצירן מושגים. דערנאך איז דא לעומת זה ספעציאלע ווערטער וואס זענען געמאכט פאר די ענליכע זאכן אין ספעציאליזירטע סיסטעמן, פעלדער און פארמאטן אד״ג. יעצט, ס׳דא אמאל וואס מען אדאפטירט איינע פון די טערמינען וואס באלאנגען אין/צו א רעסטריקטירטע סיסטעם און מען נוצט דאס אין די לעבנסוועלט. דאס קען האבן א נעגאטיווע עפעקט אין מינימיזירן די רייכקייט פון פערסיוון געוויסע זאכן. (אביסל אווערסימפליפייד.)

א משל דערצו איז דאס וואס מאנכע האבן אדאפטירט דעם טערמין ״אילעגאל״, וואס באלאנגט צו די (שמאלע) געזעצליכע סיסטעם, און טוהן דאס נוצן צו באצייכענען גאנצעטע גרופעס.

[מי אני]

דער מו״נ (ח״ב פ״ל) שרייבט, שהלשונות הסכמיות לא טבעיות כמו שכבר חשבו זה ע״כ ע״ש (וע״ש בשם טוב ובקרשקש). דאס איז אפשר אביסל בניגוד צו דאס וואס מ׳האט פריער דערמאנט איבער דר. נועם טשאמסקי׳ס יסוד פון אוניווערסאלע גראממאר. הגם, מ׳קען פשוט משוה זיין אז די הונטערליגענדע בעיסיק יסוד פון שפראך, טשאמסקי׳ס טעזע, איז יא טבעי; דער רמב״ם רעדט בנוגע די אקטועלע שפראך וואס מ׳נוצט און דאס איז הסכמי/עפ״י קאנווענשען (ולכאורה משמע כן מהמפרשים הנ״ל, שדבריו הם בניגוד להחושבים לגבי מליצות הרכביות וכו׳. עס איז אויך משמע דארט אז ער רעדט מער אינ׳ם קאנטעקסט צו ״שמות״ (ווי איידער ממש ״לשונות״ בכלליות) זענען מוטבע אינ׳ם זאך, צו אז עס איז א הסכם וואס מענטשן מאכן אפ ע״ש).

[מי אני]

דר. פראנז [לוי] ראזענצווייג, אין זיין The Star of Redemption (ח״ב), שטעלט צאם די רילעישענשיפס פון ג-ט צום וועלט [בריאה], ג-ט צום מענטש [התגלות], און מענטש צום וועלט [גאולה], וואס דאס נעמט אריין די בחינה פון צייט אין זיך [עבר, הוה, און עתיד, רעספעקטיוולי]. ער זאגט אז ווי אזוי מ׳פערסיווט די רילעישענשיפס איז דורך שפראך-טראכטן; שפראך איז די ״ארגענאן״, וואס איז העכער פון סתם טראכטן, וואס נאר דאדורך קען מען עקספיריענסן די רילעישענשיפס, וואס זענען מיוסד אין זמן, וואס איז א יסוד פון אונזער עקזיסטענשל פערסעפשן.

ער פירט אויס אז די דאס איז די קשר צווישן די בריאה, וואו שפראך איז בעצם אוניווערסאל און איינס אין יעדע מענטש (וכעין טשאמסקי׳ס UG), און גאולה, ווען עס וועט זיין (א בחינה פון) שפה אחד לכל.

‏ער זאגט דארט (ח״א פ״א) אויך, פון א פילאזאפישן פערספעקטיוו, אז ״יא״, ״ניין״, און ״און״ (וואס איז די קאמבינאציע פון ״יא״ און ״ניין״), זענען די מערסטע אריגינעלע יסודות׳דיגע ווערטער פון שפראך; הגם ״יא״ מער פון ״ניין״, וואס איז פשוט די העדר פון ״יא״.

ער האט אויך געהאט געשריבן ״[דאס] שפראך [פון א מענטש] איז מער ווי [זיין] בלוט״.

[מי אני]

ווי אויך זאגט ער (ח״ב פ״ב) אז ״ארט״ איז/קומט פון די מחשבה וואס מען קען נישט עקספרעסן; וואס איז פאר שפראך (ועיין כאן).

***

אזוי ווי @יידל אליין דערמאנט דא די פלעטאניק רעלם/הייפערוראניון, איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז דער פילאזאף דר. קארל פאפער, אין זיין מהלך פון דריי וועלטן (עיין כאן וכאן, זאגט אז ״שפראך״ איז די מערסטע אינטעגראלע און עיקר׳דיגע חלק אין/פון ״וועלט 3״; ״שפראך״ איז די קאנטענט פון חכמה, וואס פון דעם באשטייט די ״וועלט״. און נאר דורך שפראך נעמט מען די מחשבת חכמה פון סתם א ״וועלט 2״ סארט סאביעקטיווע טראכטן צו די ״וועלט 3״ פון אביעקטיווע חכמה.

די ״וועלט״ פון אביעקטיווע מענטשליכע חכמה איז אביסל ענליך צו אפלטון׳ס רעלם.

***

ווי אויך איז מערקווידיג צוצוצייכענען אז מארטין בובער האט געהאלטן יעדע סארט רילעישענשיפ מיט א צווייטע ענטיטי אלס א ״דו״ [אין/מיט איר גאנצקייט], אפילו ס׳איז נישט דורך רעדן, איז אבער דאך א פארעם פון ״שפראך״.

[מי אני]

קראטילוס, אין אפלטון׳ס קראטילוס, האלט פון לינגוויסטיק נאטורעליזם. דאס הייסט אז א נאמען פון א זאך ומושג וכו׳, שפראך בכלל (בפרט אין זייער פארשטאנד אין עטימעלאגיע), איז נישט דאס מכח די קאנווענשאן ווי אזוי מ׳האט אנגענומען, נאר עס איז מקושר צום צורה (אין אפלטון׳ס שטערקערע קאנסעפציע פון (רוחניות׳דיגע) צורה ווי אריסטו) פונ׳ם זאך אין די סאונד סיסטעם פון יענע שפראך.

(פארשטייט זיך אז דאס האט פאראלעלן מיט די מיסטישע מושג פון, עכ״פ ביי מענטשן, נפש חיה הוא שמו וכו׳.)


***

ואגב, הרס״ג בהאמונות והדעות (מאמר ב פ״י): ‏

ואם יאמר אומר מה היתה התועלת שהרחיב הלשון זאת ההרחבה שהפיל לנו אלו הספקות ולמה לא סמכה על מלות אמתות והיתה מסירה מעלינו זאת הרעה אומר כי אלו סמכה על מלה אחת היה השמוש בלשון מתמעט ולא היה מגיע להגיד בה על קצת המכוונות.

***

ואגב איז אינטרעסאנט אז ס׳איז ל״ד אז די וואס קענען אסאך ״קללות״ האבן א קלענערע וואקאבולאר, ואפשר אפילו אז ס׳האט א פאזיטיווע קארעלעישן: קענען מער ״קללות״ = גרעסערע/ברייטערע וואקאבולאר. (טאמער נעמט מען אן אז די קאנקלושאנס פון די שטודיע ארבעט אויף פארקערט אויך, אז די וואס קענען ווייניגער ״קללות״ האבן א קלענערע וואקאבולאר, קען מען אפשר זאגן אז וועגן דעם קען זיין אז ביי אונז וואו מ׳איז מער מקפיד אויף שלא להוציא דבר מגונה שאדט דאס פאר אונזער אוועראל וואקאבולאר... הגם דער פסיכאלאג דר. ריטשערד סטיפענס, אין זיין בוך, זאגט אז ״קללות״ ווערן גע׳סטארד אין אן אנדערן חלק פונ׳ם מח ווי די אלגעמיינע וואקאבולאר.)

‏(ועיין כאן.)

[מי אני]

ולגבי די וויכטיגקייט פון ריכטיגע commas (און מעטא-שפראך צייכענונגען) ביים שרייבן, דערמאנט דער כוזרי (מאמר ב אות עב), בנוגע מעלת כתיבת בלשון לשה״ק, איבער דעם געברויך פון פיסוק וטעמים דערין, כדי אז די מאדעליטי פון שרייבן זאל זיין דומה צום רעדן ע״ש.

[מי אני]

טאמאס האַבּס איז געווען גאנץ א שטארקע נאַמינעליסט. ער האט געהאלטן (אין א וועג) אז די איינציגסטע יוניווערסאלע זאך איז ״נעמען״ פון זאכן [דהיינו שפראך], ונפש חיה (של כל דבר) היא שמו ממש (ווי אזוי ס׳זאגט זיך אין יעדע שפראך). עכ״כ אז לייבניץ האט אים קריטיקירט דערויף אז ער גייט צו ווייט דערמיט, ווייל אויב אזוי אז דער ״אמת״ ממש פון א זאך ליגט אין איר נאמען, דאס שפראך, איז עס דעמאלטס געוואנדן אינעם מענטשליכן ווילן, וואס דעפיניציעס פון ווערטער/נעמען זענען דאך געוואנדן אין אים.

[מי אני]

קען זיין אז דאס איז מענין לענין, אבער עס איז באותו ענין.

הגם איך (אזויווי יעדע רעכטדענקענדיגע מענטש) בין מסכים אז עס איז (קריטיש) וויכטיג צו בארייכערען א מענטשנ׳ס וואקאבולאר, קען מען נאך אלס נישט אוועקמאכען דעם דיאלעקט פון דאס אידישע שפראך וואס חסידישע אידן נוצן היינט. דהיינו, לכאורה איז דאס אידיש וואס אונז נוצן כלפי ריכטיג יידיש, ענליך צו AAE [African-American English] לעומת SAE [Standard American English]. וואס הגם ס׳זענען דא וואס טענה׳ן אז AAE איז א ״שוואכערע״ וכו׳ שפראך פון ״געהעריגע״ ענגליש, איז דאס פון א linguistic שטאנדפונקט נישט ריכטיג. ולכאורה ה״ה בנידון דידן.

IMG_7058.jpg

דאס קען אויך אפשר נוגע זיין לזה. פון [tag]לאשיצער[/tag]’ס שטודיע דא.

[berlbalaguleh]

טאמאס האַבּס איז געווען גאנץ א שטארקע נאַמינעליסט. ער האט געהאלטן (אין א וועג) אז די איינציגסטע יוניווערסאלע זאך איז ״נעמען״ פון זאכן [דהיינו שפראך], ונפש חיה (של כל דבר) היא שמו ממש (ווי אזוי ס׳זאגט זיך אין יעדע שפראך). עכ״כ אז לייבניץ האט אים קריטיקירט דערויף אז ער גייט צו ווייט דערמיט, ווייל אויב אזוי אז דער ״אמת״ ממש פון א זאך ליגט אין איר נאמען, דאס שפראך, איז עס דעמאלטס געוואנדן אינעם מענטשליכן ווילן, וואס דעפיניציעס פון ווערטער/נעמען זענען דאך געוואנדן אין אים.

מי אני: איך האב אייביג (פון אלס יונגל) געהאט א חקירה צי א..."טיש"..לאמיר זאגן. האט בשורשו אזא נאמען. אדער איז דאס א רענדאם אקט. מ'האט פונקט געגעבן פאר דעם אביעקט דעם נאמען. און נישט אז דער חפץ איז פאזעססיוו פון דעם נאמען. ער וואלט פונקט אזוי געקענט הייסן..."רעדל"...! אבער, ווי ס'זעהט אויס אז אויף עפעס א מעטאפיזישן לעוול, צי זאלל דאס זיין קבלה אדער סתם פילאזאפיע האבן די נעמען פון די אביעקטן יא א שייכות מיט זייער מהות. איך מיין רש"י הק' אויפ'ן פסוק וואו אדם הראשון האט געגעבן די נעמען פאר אלע חיות און עופות ויקרא האדם כל נפש החיה הוא שמו...זאגט רש"י אז די נעמען וואס אדה"ר האט געגעבן פאר די אלע חיות און עופות זענען געווען צוגעפאסט לויט זייער שורש נשמה...!

נאך א ראיה. ווייל ביים דור הפלגה האט דער אייבישטער צומישט זייער שפראך, און די נעמען פון די פארשידענע בילדינג מאטעריאלן און ווערקצייג. אז ווען איינער האט געבעטן א געוויסן אביעקט האט דער חבר איהם געגעבן אן אנדער'ן אביעקט (פארוואס האט עס נישט געקענט זיין נייטראל/אומריכטיג/אומפארשטענדליך?) דאס האט אנגעמאכט דעם חורבן. מ'האט נישט גענוצט די ריכטיגע שורשים. ממילא איז ארויסגעקומען דער חורבן פון זייער פראיעקט...!

[berlbalaguleh]

ס׳איז אויך אינטרעסאנט צוצוצייכענען אז דער בריטישער פילאזאף דזשארדזש מור, אין זיין דרך אין עפיסטעמאלאגיע, האט אן אריכות בעיון אין דעם אז ווי אזוי אונז ווייסן זאכן איז דורך אונזער רילעישן צו ״קאנצעפטן״, און אז דאס [זיין דעפיניציע פונ׳ם טערמין ״קאנצעפט״] מעיקרא איז העכער פון שפראך און אפילו פון טראכטן.

מי אני: איך פארשטיי נישט פונקטליך וואס דער פילאזאף דזשארדזש מור ווילל דא זאגן. נאר איך ווייס אז מיין הארץ ציעט מיך (און איך פיהל א ספעציעלע חיות)צו טרעפן דעם שורש פון ווערטער אין פארשידענע שפראכן. (איך מיין דאס ווערט אנגערופן עטימאלאגיע. נישט עפיסטאמאלאגיע.) אפילו די רילעישאנשיפ פון איין שפראך צו די אנדערע. און וויאזוי דאס ווארט האט זיך אנטוויקלט. אדער איז אריבערגעקומען צו די שפראך...!

למשל. (סוירפרייזינגלי). אויף אונגאריש און ספאניש איז דא א סאך ווערטער וועלכע האבן דעם זעלבן שורש. נאר זיי ווערן ארויסגעזאגט אנדערש.

א דאקומענט/צעטל הייסט אויף ביידע שפראכן די זעלבע...Cedula...Ora...(means a watch/time)...! ס'איז דא נאך צענדליגער ווערטער.

אין ספאניש הייסט נעמען די מאס..."מדידה"...פונקט אזוי ווי אין לשה"ק...!

אין אידיש איז דא זייער א סאך ווערטער וועלכע שטאמען פון פראנצויזיש. מ'קען עס לאגיש מסביר זיין. ווייל די אידן האבן א סאך יארן געוואוינט אין פראנקרייך. פונקט אזוי ווי סאיז דא א סאך סלאווישע ווערטער אין אידיש. נאר די פראנצויזישע ווערטער זענען שוין אריינגעגאנגען אין אידישן לעקסיקאן און זענען פארבויגן געווארן אז מ'דערקענט זיי שוין כמעט נישט...!

[berlbalaguleh]

אויף ספאניש הייסט א ..."סכנה"..."פעליגרא"..."Peligro"...קענמען אפשר זאגן אז ס' שטאמט פון דעם שורש...פליג-רע...!(הפלגה רעה)...!

[מי אני]

IMG_7151.jpg

אין דעם גאנצן שמועס האב איך געטראכט אז לפי״ז איז דאס א רמז בהמשך הכתובים (תהלים לד יד-טו) נצור לשונך מרע ושפתיך מדבר מרמה סור מרע ועשה טוב. והיינו, אז וויבאלד די ״לשון״ ביי עניני ״רע״ איז מער, וואס אז עס זענען דא מער ווערטער דערביי איז דאס מקושר מיט דעם אז ס׳דא מער קאנצעפטן דערביי, איז דעריבער ערשט ״סור מרע״ וואס ביי דעם איז מער און דערנאך ועשה טוב.

[מי אני]

דער מו״נ (ח״ב פ״ל) שרייבט, שהלשונות הסכמיות לא טבעיות כמו שכבר חשבו זה ע״כ ע״ש (וע״ש בשם טוב ובקרשקש). דאס איז אפשר אביסל בניגוד צו דאס וואס מ׳האט פריער דערמאנט איבער דר. נועם טשאמסקי׳ס יסוד פון אוניווערסאלע גראממאר. הגם, מ׳קען פשוט משוה זיין אז די הונטערליגענדע בעיסיק יסוד פון שפראך, טשאמסקי׳ס טעזע, איז יא טבעי; דער רמב״ם רעדט בנוגע די אקטועלע שפראך וואס מ׳נוצט און דאס איז הסכמי/עפ״י קאנווענשען (ולכאורה משמע כן מהמפרשים הנ״ל, שדבריו הם בניגוד להחושבים לגבי מליצות הרכביות וכו׳. עס איז אויך משמע דארט אז ער רעדט מער אינ׳ם קאנטעקסט צו ״שמות״ (ווי איידער ממש ״לשונות״ בכלליות) זענען מוטבע אינ׳ם זאך, צו אז עס איז א הסכם וואס מענטשן מאכן אפ ע״ש).

‏ טשאמסקי האט אויך געמאכט א שטיקל קשר צווישן דאס אז מ׳ווערט געבוירן מיט א שטיקל אינעיט יכולת און קענטעניס אין שפראך, מיט דאס ווערן געבוירן מיט אן אינעיט ידיעה אין חכמה; דאס איז דאך די נושא האשכול בין הקשר למילים וקאנצעפטן/חכמה. דהיינו, טשאמסקי באציט זיך צו וואס ער רופט אפלטון׳ס פראבלעם, וואס דאס איז מענאָ׳ס פּאראדאקס/די פּאראדאקס פון וויסן. אפלטון, אין זיין מענאָ, ענטפערט (בשם סקראט) אויף די פראגע אז ווי אזוי קען מען אנהויבן צו וויסן עפעס ווען מ׳ווייסט ניטאמאל וואס דאס איז ״וויסן״? אין אנדערע ווערטער, אויב ווייסטו שוין עפעס [בכלל] דארפסטו עס נישט פארשן [אויף צו וויסן בכלל], און אויב ווייסטו עס נישט [בכלל] ווי אזוי קענסטו עס פארשן אז דו ווייסט ניטאמאל בכלל דערפון? מ׳רעדט נישט בנוגע פארשן א זאך טיפער/מער; מ׳רעדט פון בכלל.

אויף דעם טוהט סקראט אויף זיין טעאריע פון אנאמנעסיס. דאס לויטעט אז א מענטש׳נס ״נשמה״ האט שוין אין זיך כל החכמה כולה (עכ״פ המושכלות; אפלטון׳ס ״צורות״) און די מענטש דארף זיך עס פשוט ״דערמאנען״ ווייל מ׳פארגעסט דאס מכח הלידה; מ׳דארף נישט לערנען און פארשן פונדאסניי ווייל ער ווייסט שוין אלעס ״בכלל״ מעיקרא. דאס איז, להבדיל, ענליך צום באקאנטע גמרא אין נדה ל:

טשאמסקי איז דאס מקשר אביסל צו זיין געדאנק פון דאס אינעיט אוּניווערסאלע גרעממער, און דעריבער איז דאס זיך אויסלערנען שפראך פאר א מענטש/קינד גרינג, הגם עס איז בעצם דא אן ״ארימקייט פון סטימיולוס״ דערצו (פראפארציאנאל) מכח דעם אז ער ווערט נישט ממש בפירוש אויסגעלערענט שפראך וכל המסתעף.

[מי אני]

IMG_7256.jpg

***

ובכלל לגבי די אשכול איז מן הראוי לציין צום מחלוקת המפרשים על אריסטו בריש פון זיין On Interpretation צו דעם דיבור גייט גראד ארויף אויף/צו דעם דבר וואס ער באדייט צו, צו דאס גייט באמצעות פון מחשבה אינדערמיט.

[מי אני]

אל-פאראבּי האט אפגעלערענט אריסטו אז מחשבה ולאגיק שבה ארבעט יא מכח דיבור, אבער די דיבור איז יסודות׳דיג די זעלבע ביי יעדן מענטש (וכעין טשאמסקי׳ס אוניווערסאלע גרעממער), הגם וויאזוי עס זאגט זיך ארויס איז אנדערש ותלוי לפי הלשון הפרטי וואס דער מענטש טוהט שפרעכן.

[מי אני]

מ׳קען צולייגן צו דעם שמועס מיט נאך א סניף טיפער. וויליאם פון אקאם האט געהאלטן אז מחשבה ארבעט אויך מיט א ״מענטאלע שפראך״ און דאס איז די העכסטע סארט ״שפראך״, וואס איז אייניג ביים גאנצע מענטשהייט, אנדערש ווי סתם קאנווענשאנעל שפראך. פון די ״מענטאלע שפראך״ קומט ארויס (מיט א מדריגה אראפ, אומקלארער וכו׳) קאנווענשאנעל רעדענדיגע שפראך. ער האט געהאלטן אז אין די ״מענטאלע שפראך״ איז נישט דא קיין סינאנימען, צוויי אנדערע ווערטער וואס מיינען די זעלבע זאך, אדער עקוויוועקעישאנס, צוויי זאכן וואס האבן די זעלבע (סארט) ווארט. ולפי״ז קען מען זאגן אז דאס איז די ״ווארט״ דא אויך. דהיינו, צו ״אויפדעקן״ ווי מער ווערטער/קאנצעפטן אינעם ״מענטאלע שפראך״, וואס דארט איז יעדעס זאך/קאנצעפט/״ווארט״ אפגעזונדערט און יוּניִק ממש פאר זיך.

ולאידך גיסא קצת האט דער ענגלישער שרייבער עדווארד פארסטער געזאגט, ״ווי אזוי ווייס איך וואס איך טראכט ביז איך זעה וואס איך זאג?״ ובעקבותיו הלך דר. דניאל דעננעט.

דאס גייט צוזאמען מיט׳ן פאראדאקס וואס דער עקזיסטענשעליסט פילאזאף דר. זשאן-פּאָל סארטרע האט פארגעשטעלט. דהיינו, אונז קענען נישט אידענטיפיצירן אונזערע ווערטער אלס ריכטיג אן זיי מדמה זיין צו אונזער מחשבה דערויף. אבער אונז קענען זיי נישט מדמה זיין צו אונזער מחשבה דערויף אן וויסן ווי אזוי ארויסצוברענגען די מחשבה [בדיבור]. (דאס ווערט אפשר אביסל בעסער עפ״י די מהלך פון וויליאם פון אקאם אז ״מענטאל שפראך״ איז עפעס העכער פון דעם פון געהעריגע שפראך.)

[מי אני]

ס׳איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען דעם לשון פונעם רלב״ג אין מלחמות ה׳ (מאמר ו ח״א סופ״כ) (אינעם קאנטעקסט אז דאס וואס מ׳נוצט למשל א לשון זמני או מקומי, למשל ״פאר די וועלט איז באשאפען געווארען״ וכדומה, איז נישט קיין ראיה אז זמן ומקום זענען נישט מהנבראות און אז עס איז אלס געווען/אינפיניט פון פריער):
‏

ועוד שהלשונות הם הסכמיים כמו שהתבאר ובהיות הענין כן הנה לא תהיה טענה עלינו אם לא הניח הלשון לשוללות מה תיבה תורה עליו כי הוא בלתי צריך להשתמש בו אחר היות המציאות על מה שהוא עליו והוא מבואר גם בקצת העניינים הנמצאים אין שם לבעלי הלשון וישתמשו בהם החכמים בשמות מושאלים על צד קצת דמיון ואם היה הענין כן, במה שנאמר קודם ואחר וחוץ ושם הנה לא תהיה טענה עלינו מהוראתם אצל ההמון כי אנחנו הנחנום זולת הכוונה ההיא