פירוש ר' עובדיה מברטנורה

[לייבל שטילער]

ווער ס'לערנט אמאל משניות - בעיקר זרעים אדער טהרות - מיט'ן פירוש פון ברטנורה האט זיך שוין לכאורה באגעגנט מיט איינס פון די פאלגנדע:
א) צומאל איז דא צוויי פשטים אין א משנה, איינס פון, למשל, די רמב"ם (פירוש המשניות) און איינס פון די ר"ש משאנ"ץ, ביידע פשטים זענען אסאך מאל אינגאנצען אנדערש, און אסאך מאל זיך סותר, (ד.ה. אז מ'קען נישט לערנען ביידע פשטים, ווייל לויט איין פשט איז די צווייטע נישט גערעכט וכדומה). קומט די ברטנורה און מאכט א קוגל, א חלק משנה איז ער מפרש ווי די רמב"ם און א חלק (פון די זעלבע פאל!) איז ער מפרש ווי דעם צווייטן, און ס'קלעפט נישט איינס מיטן צווייטן. הלא דבר הוא.
ב) דער ברנטורה ברענגט אסאך מאל אראפ די לשון הר"ש משאנץ ווארט ביי ווארט, און דערנאך שרייבט ער "כך פירשו רבותי, ורמב"ם מפרש וכו'", קיינמאל אבער פארקערט, יעצט, ר' עובדיה מברטנורה האט געלעבט אין די פופצנטער יאר הונדערט, ווידער די ר"ש משאנץ האט געלעבט אינעם צוועלעפטען, מיט וואס איז די ר"ש איז מער זיין רבי ווי די רמב"ם? הלא דבר הוא.
ווער ס'קען עפעס צולייגן איז מכובד.

[אישתישבי]

דאס איז א נייע זאך (על כל פנים פאר מיר), ביטע ברענג א משל אדער צוויי ווי מען קען דאס זעהן. נישט נאר א מראה מקום, נאר א פול פלעדזש משנה מיט ברטנורא מיט דער רמב"ם און ר'"ש.

[אברך משי]

שוין כמה פעמים באמערקט דאס. לויט ווי אני הקטן פארשטיי, האט דער ברטנורא מחבר געווען א אייגנארטיגער פירוש וואס שטימט לויט עם די בעסטע אין די משנה, ער זוכט נישט צו לערנען איין מהלך דייקא, אדער צו מיישב זיין אלע סוגיות הש"ס, נאר צו זאגן א פירוש המתיישב על הלב אין די ווערטער פון חז"ל.

דאס וואס ער שרייבט כך קיבלתי מרבותי, קען זיין אז זיינע רביים האבן געלערנט משניות מיט פירוש הר"ש, עס מיינט נישט אז ער אליין רופט זיך א תלמיד הר"ש. יתכן.

[לייבל שטילער]

דאס איז א נייע זאך (על כל פנים פאר מיר), ביטע ברענג א משל אדער צוויי ווי מען קען דאס זעהן. נישט נאר א מראה מקום, נאר א פול פלעדזש משנה מיט ברטנורא מיט דער רמב"ם און ר'"ש.

כאטש עס איז גאר אן אפטע זאך, וועל איך ברענגן איינס, די לעצטע וואס כ'האב געלערנט:
משניות מקוואות פרק ב' משנה ז:
וויסען זאלסטו מיין ליבער קינד, אז שלשה לוגין מים שאובין - וואסער וואס זענען אנגעשעפט געווארען אין א כלי, פסל'ן א מקוה אויב פאלט עס אריין ווען ס'איז נאכנישט דא דארט קיין פערציג סאה, איז אבער דא א געוויסע וועג צו מכשיר זיין די וואסער (ביז א געוויסע מאס, זעה פרק ד משנה ד) און דאס איז דורך 'המשכה' ד.מ. אז מ'גיסט אויס די כלי אויפ'ן ערד און פון די ערד פארט עס אריין אינעם מקוה.
יעצט, אין די אויבנדערמאנטע משנה שטייט אזוי:

המניח קנקנים בראש הגג לנגבן ונתמלאו מים, רבי אליעזר אומר, אם עונת גשמים הוא, אם יש בו כמעט מים בבור, ישבר.
ואם לאו, לא ישבר.
רבי יהושע אומר, בין כך ובין כך ישבר, או יכפה, אבל לא יערה

איז דא צוויי מהלכים וויאזוי צו לערנען די משנה:
די רמב"ם (ואחריו הרא"ש) לערנט, אז וויבאלד דער מענטש וויל עס נאר אויסטריקענען, און ער וויל נישט אז ס'זאל אריינגיין וואסער אינעם קנקן, ווערט עס נישט קיין מים שאובים און ס'איז כשר פאר א מקוה, נאר פ"וו טאר ער עס נישט אויפהייבען און אריינגיסען? ווייל דעמאלט'ס ווען ער הייבט עס אויף איז ער עס מחשיב און ס'ווערט שאובין (דוגמת מה שמצינו במס' מכשרין) און דאס איז דער טעם פון " לא יערה" (כ'בין נאר מסביר שיטת ר' יהושע).
דער ר"ש אבער, לערנט אינגאנצען אנדערש, באמת ווערט די וואסער אינעם קנקן יא שאובים ריי"ט עווע"י, נאר אויב צעברעכט ער די קנקן ווערט עס כשר דורך המשכה, אזוי אויך אויב ער בייגט עס אראפ און ס'גיסט זיך אויפ'ן ערד פאר'ן אנקומען אינעם מקוה, משא''כ אויב הייבט ער עס אויף אין גיסט עס אריין אינעם מקוה פונעם קנקן איז דאך נישט קיין המשכה, און ס'איז דאך שאובין ממילא איז פסול.

קומט צוגיין דער ברטנורה און זאגט אזוי:

לנגבן - תרגום והנה חרבו, והא נגובו. ודוקא לנגבן, שלא נתכוין לקבל המים, לכך לא נעשו שאובים, דכתיב אך מעין ובור, מה מעין שאין בו תפיסת ידי אדם, אף בור שאין בו תפיסת ידי אדם:

דא איז ער מפרש ווי דער רמב"ם.
ווידער סוף משנה זאגט ער אזוי:

או יכפה - שכופה הקנקנים שעל הגג שלא יפלו המים מתוכן לבור, אלא יפלו לצד אחר ומשם נמשכים לבור:

דא איז ער מפרש ווי דער ר"ש. (אזוי אויך פארדעם, כ'וויל פשוט נישט ברענגען די גאנצע לשון)

ערה - שאם הגביה הקנקנים ועירה אותן, נעשו כמים שאובין, שהרי יש בהן תפיסת ידי אדם:

צוריק ווי דער רמב"ם.
און זיי קענען נישט גיין צוזאמען, ווייל אויב לערנט מען ווי די רמב"ם אז די וואסער ווערט נישט קיין שאובים פעלט נישט אויס המשכה.

און דאס איז נאר איינס וואס כ'געדענק יעצט, כ'האב מיך שוין אבער אנגעשטויסן צענליגע מאל אין אזאנע.

שוין כמה פעמים באמערקט דאס. לויט ווי אני הקטן פארשטיי, האט דער ברטנורא מחבר געווען א אייגנארטיגער פירוש וואס שטימט לויט עם די בעסטע אין די משנה, ער זוכט נישט צו לערנען איין מהלך דייקא, אדער צו מיישב זיין אלע סוגיות הש"ס, נאר צו זאגן א פירוש המתיישב על הלב אין די ווערטער פון חז"ל.
זעה אויבן אז כ'האב אנגעוויזן ווי ס'שטומט בכלל נישט, נישט נאר 'נישט די בעסטע'.
דאס וואס ער שרייבט כך קיבלתי מרבותי, קען זיין אז זיינע רביים האבן געלערנט משניות מיט פירוש הר"ש, עס מיינט נישט אז ער אליין רופט זיך א תלמיד הר"ש. יתכן.

[אישתישבי]

דער ר"ש איז פין די שווערע זאכן דא, אפילו מען זאל עס קענען מסביר זיין עס זאל שטימען, ווי דער בית יוסף דריקט זיך שוין אויס.

דער קשיא פרעגט דא ר' עקיבא אייגער אויף דער ברטנורא.

די טענה'סט אז עס איז א אפטער זאך, ברענג ברטנורא'ס ווי די אחרונים פרעגן נישט.

דא, היות דער ר"ש איז גאר שווער, און כדי צו פארענטפערן דער ר"ש מוז מען מאכן א שטיקעל טשולענט מיט דער רמבם, קענען די זעלבע תירוצים פארענטפערן דער ברטנורא אויך.

[berlbalaguleh]

אן אוועקגיין פון די עצם שמועס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז רבינו עובדיה מ'ברטנורא האט אין זייער א סאך פלעצער זיין אייגענעם פירוש. אדער ווי מ'זאגט זיין אייגענעם פערספעקטיוו...!

אין די משנה אין פרקי אבות (פרק ד' משנה א') וואו די משנה זאגט..."איזהו גיבור הכובש את יצרו וכו'...שנא'...טוב ארך אפים מגיבור ומושל ברוחו מלוכד עיר"...! זאגט דער רע"ב אן אנדער'ן פשט ווי רש"י. דער רע"ב זאגט פשט אין די משנה (פסוק) אז דער כבישת היצר ווערט גערעכנט ווען ס'קומט פון א לוכד עיר. און מ'ברענגט צו איהם די שונאים וועלכע האבן מורד געווען אין אים. און ער הרג'ט זיי נישט.

רש"י זאגט פשט אין די משנה (און פסוק) אז דא איז א קאנטעסט. וועלכעס איז בעסער. זאגט די משנה אז ווען איינער איז כובש זיין יצר הרע, דאס איז מער לויבנסווערט ווי א גיבור וועלכער האט איינגענומען א שטאט...!

ביידע פשטים זענען גוט. נאר דער רע"ב האט א סאך מאל (די מערסטע מאל) זיין אייגענעם פשט. און פערספעקטיוו...!