די גאנצע צוזאמשטעל איז אביסל פראבלאמאטיש ווייל ווי קען מען פארגלייכן טעאלאגישע געדאנקען אין עולם המושכלות, צו פיזיקס, סייענס אדער מעדעצין ווי דערגרייכונגען זענען מער ממשות'דיג און האבן פאקטישע השלכות אויף מענטשנס לעבן.
אבער אין עולם המחשבה איז זיכער דא גדולי ישראל וואס האבן געעפנט נייע דרכים אין לערנען. דער כלל הגדול איז אז גארנישט פאלט נישט פון הימל, און די תורה, ווי להבדיל יעדע חכמה איז פרה ורבה, און יעדן סארט דרך אין תורה והשכלה וואס מיר האבן היינט, בכל חלקי פרד"ס התורה, איז געווען א מענטש פון פלייש און ביין וואס האט עס אנגעהויבן און אנדערע האבן עס מפתח געווען ביז מיר טרעפן זיך היינט מיט אזא קאלירפולע אוצר הספרים מיט אזויפיל דרכים און מהלכים און גוונים בכל שערי פשט רמז דרוש סוד. בזמנינו אלה איז עס רבי חיים מיט'ן בריסקער דרך הלימוד וואס האט אריינגעברענגט א רעוואלוציאנערישע טראכט אין לאגיק און סברא, רבי צדוק האט געברענגט א נייע אור אין אגדות חז"ל, רבי עקיבא אייגער איז געווען רעוואלוציאנעריש אין חשבון און סברא עפענענדיג נייע שערים אין תורה, דער חזון איש מיט זיין אייגנארטיגן דרך הלימוד איז רעוואלוציאנעריש, בפרט אין זיין מהלך אין קו התאריך איז סיי חוצפא'דיג און סיי אויגן עפענענדיג, דער סאטמארער רב האט זיכער געמאכט א יש מאין ארום תורת ארץ ישראל און געבויעט א בנין אדיר אויף א שורה גמרא אין כתובות (צי דו גלייכסט עס יא אדער נישט איז עס אריגינעל), דער ראגאטאשווער מיט זיין אבנארמאלע שליטה אויף כל התורה כולה און ווי ער איז מקשר סוגיא צו סוגיא נימה בנימה איז אריגינעל און אייגנארטיג, רבי חיים קניבסקי האט אויך א מבהיל'דיגע בקיאות אין תורה, רבי עבודי'ס בקיאות אין ספרות היהדות, וואס נאך איז שייך צו זאגן, דער בית יוסף האט געשריבן א געוואלד ממש איבער די כח האנושי, דער פרי מגדים לויפט אין א שנעלקייט פון א ליכט יאר און מ'קען ממש משוגע ווערן פון זיין היקף, ווי ער עפנט צען נייע שמועסן אין איין קליינע שטיקל, ווי ער לאזט נישט אויס קיין פרט ופרט און ברייטערט אויס יעדע קליינע סעיף קטנ'דל צען פאכיג, דער חתם סופר לייגט אריין אין דריי שורות דרשות כל התורה כולה נ"ך מיט אגדות חז"ל מיט כוונת התורה מיט השקפה מיט וואס דו ווילסט נאר נישט, דער קרבן נתנאל (איינער פון מיינע באליבטסטע ספרים) איז אלעמאל ספאט אן און האט א כשרון צו בארירן די עיקרי הסוגיא ואיברים שהנשמה תלוי' בהם, רבי איטשא מאיר זאגט אריגינעל אין פנימיות התורה און רבי מאטל מיט זיין מהלך אין דרושי חסידות, און מלאך זאגט שיינע וויצן.
@כוכב איך מיין אז דו ביסט פארפארן. די אלע אויסגערעכנטע איז טאקע נתפעל צו ווערן אויף זייער ווערק, אבער זיי האבן געבויעט אויף פריערדיגע, אונזער אשכול (לויט ווי איך האב פארשטאנען) זיכט גדולי ישראל וואס האבן מחדש געווען עפעס אומדערהערבאר בשעתם.
אנצקלופדיה תלמודית איז בלי ספק א גולת הכותרת. אמת אז די געדאנק גענומען פון די ענצעקלאפעדיסטן האט שוין עקזעסטירט אין ספרות הרבנית פון פריער דער ערשטער דער פחד יצחק, און דערנאך פילע אנדערע, חיד"א, ר' יוסף ענגל, שדי חמד, בית יעקב וכו' אבער קיינער איז נישט געווען אויסן פשוט צו קאווערן די נושאים מיטן גאנצן היקף פון די פשוטע הגדרות ביז די לומדות און השלכיות און השוואות צו אנדערע נושאים כלפי די זעלבע הגדרות און די נידונים בהמשך אין די ספרי הלכה ושו"ת אזויווי אין א סעקולארן ענצעקלאפעדיע. אמת אז אין בו משום חידוש אבער עס פאדערט גאר א פארזיכטיגע צוזאמארבעט און גאונות אין סדר און ווער נאך ווי הרב זווין דער גרויסער סדרן איז געווען פאסיג צו זיין דער עורך.
למה נקרא שמו רבי נהוראי, שמנהיר עיני חכמים (עירובין:)
לגבי די עלעמענט פון ״געזעץ״ ווי @צפור בודד צולייגט דאס שיין, איז דא די לוח וואס הלל נשיאה האט מתקן געווען, א גוואלדיגע חידוש וואס גייט אן ביז היינט צוטאגס ער האט משנה געווען די גאנצע ענין פון קידוש החודש, הלל נשיאה האט דאס געטוהן לצורך השעה, ווען צוליב כמה סיבות איז געווען שווער צו גיין מיט די אלטע וועג. די זעלבע האט רבי יהודה הנשיא מחדש געווען א גרויסע חידוש אין די עלעמענט פון ״געזעץ״ אז צוליב עת לעשות להשם איז נישט דא קיין ברירה נאר צו מתיר זיין צו געהעריג אראפשרייבען תורה שבעל פה. אונטערסאנט איז אויך די חידוש פונעם חתם סופר אין שו״ת אורח חיים סימן ר״ח, אז די גאנצע היתר איז נאר אויב מען מיינט טאקע נאר לשם שמים, אויב נישט גייט ווייטער אן די איסור אויף צו שרייבען תורה שבעל פה!! אין די עלעמנענט פון ליטעראטור איז דא די ספר ״סדר עולם״ פון די תנא רבי יוסי בן חלפתא א תלמיד פון רבי עקיבא, וואס לויט וואס איך ווייס איז דאס די ערשטע ספר צו שרייבען די היסטאריע פון בריאת העולם ביז זיין תקופה!!
די גרעסטע ״חידוש״ צווישן אחרונים איז לכאורה די נודע ביהודה׳ס עקספערימענט אז די שיעורים שטימען נישט. די צווייט גרעסטע חידוש איז די חתם סופר׳ס חדש אסור מן התורה.
"וואס וועל איך טוהן אז מ׳וועט איין שיינעם טאג געוואר ווערן אז איך בין נישט קיין אמתע רבי?"
- אהבת ישראל מוויזניץ
דער רמח''ל'ס חידוש פון נהמא דכסיפא איז לדעתי א גרויסע חידוש, ווערד ארויפצוגיין אויף די ליסטע. עס טוישט די גאנצע בליק וויאזוי א איד קוקט אויף זיין ארבעט אויף די וועלט.
אנשטאט פארשטיין אז דער באשעפער וויל עפעס פון אונז מיט די תורה, צו פאר זיין הנאה אדער פאר אונזער הנאה, קומט דער רמח''ל און זאגט אז עס פשוט א שפיל מען זאל נישט שפירן ווי אומזיסטע געסט אין עולם הבא.
די חידוש פונעם דרשות הר''ן אז ווען די תורה האט געהייסן פאלגן סנהדרין איז דאס אפי' ווען זיי מאכן א טעות, און ווען זיי מאכן א טעות ווערט די טעות גאר א חלק פון די תורה. ווייל די תורה איז געגעבן געווארן לויט ווי די חכמים פארשטייען עס.
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
תורה ומדע האט געשריבן:ביי וועם הגראי״ה איז ניט אנגענומען האט לענ״ד ליידער נישט טועם געווען פונעם אמת׳ן עץ הדעת האמונה והבינה. ווי קען מען זיין איין ערליכע איד, אן אוהב ישראל מיט הארץ אהן די לויטערע הגיונות פונעם רב זצ״ל. בנוגע הגרי״ד איז מיין כוונה אויך זיין טהרת המחשבה אין אביעקטיוויטעט ביחס צו חכמת התורה און חכמת האומות. ווי ער האט באוואוזען דעם ״כי היא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים.״
פאקטן טוישן זיך נישט. און איך מיין נישט נאר אז הרב קוק'ס מהלך איז נישט אנגענומן ביי 'חרדים'. אפילו ביי זיין 'נאכפאלגערס' איז עס נאר א באגרעניצטע נאכפאלגערשאפט. ער האט געהאט א מהלך הכוללת הכל און זיי האבן גענומן געציילטע פונקטן דערפון. דער טהרת המחשבה פון הגרי"ד איז א שפראך זאך. פראביר איבער צו טייטשן זיין ווערטער אויף א היימישע אידיש, אדער א ישיבישע ענגליש, וועסטו זען אז עס איז דא ווייניגער דארט ווי מ'זעט ביים ערשטן בליק.
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
כ'פארשטיי, העניך, אז דיין פארשונג איז דייקא אין די תחום פון א טיפע חידוש וואס איז נתברר געווארן אלס אן אביעקטיווע אמת, אבער ס'זעהט אז אז אזא אשכול וועט קומען צו א גאר קורצע ענדע. אלזא,לאמיר עס אויסברייטערן.
דער חיבור 'חזון איש' איז לדעתי פון די גרעסטע חידושים אין ספרי התלמוד. ער איז דער איינציגסטער וואס האט באוויזן ארויסצוקומען מיט א חיבור וואס לויפט דורך 'בעיון' גאנץ ש"ס. זיין עיון איז מער על דרך החשבון (ענליך צום מהרש"א) און ציעט ביז הלכה למעשה. אלס א ספר וואס ווערט געלערנט אין יעדע ישיבה בסדרי העיון איז ער פון די איינציגסטע וואס ווערט אויך גענוצט אליבא דהלכתא.
ס'לאזט זיך ממש נישט גלויבן ווי אזוי א יליד אשה איז צוגעקומען צו דעם, בפרט ווען ס'איז באקאנט וויפול ער האט עוסק געווען פארן כלל ופרט.
