וועלכע זענען די מערסט מחודש'דיגע ספרים פון גדולי ישראל?

[ארי נוהם]

אין א דערנעבנדער אשכול האט ידידי היקר [tag]העניך[/tag] געפרעגט די שאלה: "וואס זענען די מערסט גאונות'דיגע געדאנקען ביי גדולי ישראל", אויף וואס פילע האבן זיך געבראכן ציינער צו טרעפן אן ענטפער, וויבאלד עס איז שווער דאס צו באשטימען באזירט אויף גאוני'שע מחודש'דיגע געדאנקען אין חכמת התורה, לעומת חכמות העולם.

באזירט אויף די דארטיגע ווערטער פון [tag]נהורא נפישא[/tag], [tag]צפור בודד[/tag] און [tag]כוכב[/tag], וואס האבן אויסגעשמועסט דעם פראבלעם מיט אידישער ליטעראטור לעומת גוי'אישע ערפינדער פון סיי וואספארא נוצבארע געדאנק, קלער איך אז מ'דארף עטוואס טוישן די שאלה און לפ"ז די תשובות:

מיר זענען דאך דער עם-הספר, עד היום הזה, מיט אן איבערפלוס פון ספרים אויף יעדן נושא וואס בארירט יהדות, און דערפאר דארפן מיר ענדערש באטראכטן וועלכע פון די הונדערטער טויזנטער ספרים האבן מציע געווען א מחודש'דיגע וועג פון טראכטן, און נישט וועלכע פון די ספרים (צי גדולים) האבן מציע געווען א ספעציפישן חידוש פון וואס מיר געניסן.

און טראצדעם וואס געוויסע ספרים וועלן געוויס ארויספאלן, טראץ זייערע אריגינעלע ווערק און וואונדערליכע חידושים (א שטייגער ווי די פילע פילאזאפן נאכן מורה, ביזן נייעם מהלך פון ן' קרשקש מיטן אור השם), דאך איז דאס א גוטע וועג וויאזוי צו באטראכטן די כלליות'דיגע חידוש וואס זייערע ווערק האבן געברענגט צום אידישן וועלט בשעתם ולדורות.



כ'וועל מציע זיין מיין ליסטע, דערווייל נאר מתקופת הגאונים וראשונים, וואס איז געוויס נאר א טיפה מן הים.


1. דער סדר רב עמרם גאון, וואס איז דער ערשטער מסודר'דיגער סידור אין כלל ישראל. דאס איז גראדע א חידוש אפילו לויט די קנה מידה פון העניך, וויבאלד מיר זענען אזוי צוגעוואוינט צו דעם יעדן טאג, דריי מאל א טאג, מיט א נוסח קבוע, אז מיר כאפן ניטאמאל וויאזוי דער אינטעגראלער טייל פון אונזער לעבן איז ערשט מסודר געווען צוערשט בתקופת הגאונים (און מיט די צייט זענען צוגעקומען שינויים וכו', אבער ס'שוין נישט קיין נפ"מ בחידוש הענין).


2. די יבול ספרותי פון רב סעדיה גאון. דאכצעך אז לפניו לא היה, און אפילו אחריו כמעט לא קם כמוהו, און געוויס נישט אויף אזויפיל אנדערע מקצועות, אריינגערעכנט שבע חכמות, און אלעס אויף גאר א הויכע סטאנדארט. היסטאריע געט נישט גענוג כבוד און רעספעקט פאר דעם אומגעווענליכן פערזאן, אבער א בליק אין זיינע פירושים אויף גאנץ תנ"ך, מיט אלע אנדערע ספרים פון דקדוק ביז פולמוסים און וואס נישט, ווייזט אונז די חידוש פון בפועל באשאפן יצירות נאכאנאנד פארן גאס - א נייע ערשיינונג בשמי היהדות.


3. דער אלפסי אויף תלמוד. ווידער איז עס היינט נאר א לימוד ווי רשב"א און ריטב"א, אבער איז פאר דורות נאכאנאנד געווען א בליציגער איינפאל און חידוש וואס האט פשוט געטוישט יהדות אויף אייביג. ער איז דער ערשטער מקצר צו זיין סוגיות און פסקנ'ען מסקנות בכל התלמוד כולו (עכ"פ וואס איז פארבליבן און איז אנגענומען געווארן), וואס איז שפעטער געווען דער פונדאמענט פון וואו דער רמב"ם האט געקענט קלערן פון זיין אייגענע מער-פארגעשריטענע מעטאד פון מאכן א יד החזקה.


4. צוויי תקופות פון פייטנים נפלאים, וואס האבן געטוישט אונזער נוסח התפילה אויף שטענדיג. אין אשכנז רעדט מען פון משפחת קלונימוס הידועה, עטליכע דורות איידער רש"י, און אין מדינות ספרד רעדט מען פון די לייבן רבי יהודה הלוי, רבי שלמה אבן גבירול, און די צוויי אבן עזרא'ס, רבי משה און רבי אברהם. זייערע פיוטים זענען אריין אין אונזער סידור יעדן יום טוב, ימים נוראים, און מסדר געווען יוצרים, פיוטים, סליחות, קינות, קרובות, און אלעס ארום. (כמובן נישט אויסלאזן הקלירי, ווער אימער ער'ז נאר געווען). זיי זענען נישט נאר געווען פייטנים וואס האבן באוויזן אנצוקומען אינעם סידור'ל, נאר זענען ווירקליך געווען גאונים און מחדשים סיי אין יצירת הפיוט - בעיקר די ספרד'ישע, און סיי גאונים בתורה ומדרש.


5. ס'האט געקאסט א שמייכל צו זען אז מ'האט אויסגעלאזט איינע פון די גרעסטע מחדשים אין היסטאריע, וואס צוליב זיין פשטות כאפט מען ניטאמאל די רעוואלוציע זיינעם. עפעס א אידל רבי שלמה יצחקי, וואס האט באוויזן אז זיין פירוש אויף גאנץ תנ"ך איז די פונדאמענט פאר יעדן תנ"ך לערנער ביזן היינטיגן טאג, און אז זיין פירוש אויף תלמוד איז די פונדאמענט פון יעדן תלמודיקער ביזן היינטיגן טאג. אוודאי האבן שפעטער אנדערע געשריבן מער מדוקדק און מער אויסגעהאלטן וכו', אבער די חידוש שבדבר איז אויסדרוקליך זיינס, און ער האט אויך געהאט א משקל זהב וואס צו שרייבן און וואס נישט - א זאך וואס צייגט זיך ארויס פון דעם וואס לא נס ליחו ביזן היינטיגן טאג.


6. נאך א גרופע אידן וואס פארלירן אייביג זייער רעספעקט, זענען די בעלי תוספות, אנגעהויבן פון רש"י'ס אייניקלעך, ר"י, ר"ת, רשב"ם. עס איז נישט נאר די פירושים וואס זענען פארבליבן (צי נישט), וואס איז נישט אנדערש פון אנדערע ראשונים וואס האבן געשריבן על סדר הש"ס, נאר בעיקר דער מחודש'דיגער געדאנק פון פרובירן צו מאכן ש"ס שטימען, פון איין סוגיא צום צווייטן. מיר זענען שוין אזוי צוגעוואוינט צו דעם, און אין די ישיבישע וועלט (ולאו דוקא ליטווישע) איז שוין הונדערטער יארן פארהאנען סוגיות וואס שטורעמען די לומדים וויאזוי צו פארענטפערן סתירות, אז ווידערמאל כאפן מיר זיך פשוט נישט אז די גאנצע מושג פון זוכן צו פארענטפערן א סתירה פון א סוגיא אין סנהדרין צו א סוגיא אין ב"ק, איז צו פארדאנקען די טעזע פון די בעלי תוספות, וואס האבן זיך פארמאסטן פאר דעם ריזיגן דזשאב, און אין איינוועגס אריינגעברענגט די הרגשה אין כלל ישראל אז אלעס מוז שטימען (עכ"פ וויפיל ס'איז שייך), און האט געוויס פארשטערקערט די קאנאניזאציע פון תלמוד, ודוק בזה היטב. אויב א מענטש דארף קריגן קרעדיט, איז עס געוויס דער ר"י הזקן - לכאורה דער מחדש הרעיון.


7. כמובן איז איינע פון די גרעסטע מחדשים דער רמב"ם. עס איז א געמיש פון דריי אומגלויבליכע כשרונות וואס ער האט באזיצן: א' - א גאלדענע פעדער און קריסטאל קלארע שפראך. א לשון וואס איז א ריינע לשון הקודש, מעסער שניידענד קלאר, און קורץ און שארף. ב' - אן אומגעווענליכן כשרון אין מסדר זיין אזא ריזן ווערק מסודר און צעטיילט דבר דבר על אופנו ביז די קלענסטע דעטאלן. ג' - זיין וואונדערליכע קאמבינאציע פון וויסנשאפטן און מדעי התורה ומדעי תבל צוגלייך. סיי זיין פירוש המשניות - ווידער דער ערשטער אויסצושטעלן אויף גאנץ משניות, סיי זיין מורה נבוכים - א יצירה וואס האט געטוישט יהדות העולמית אויף אייביג, און סיי זיין יד החזקה - כנ"ל, סיי אלס דער ערשטער אויסצושטעלן א ספר הפסק אויף כל התורה כולה און סיי אלס יצירה וואס האט געטוישט יהדות אויף אייביג, נישט נאר אין ציטירן זיינע פסקים נאר בעיקר אין די נייע וועג וויאזוי כלל ישראל וועט לערנען און שרייבן ווייטערדיגע חיבורים. דאס זעלבע איז מיטן מורה, וואס איז נישט נאר א כח מיט וואס מ'רעכנט זיך, נאר בעיקר די געוואלדיגע מאס דעות וואס זענען אנגענומען געווארן איבעראל אדאנק אים. א שטייגער האט מען אויבן געברענגט די י"ג עיקרים (לשבר את האוזן, שרייבט דער ראב"ד אז גדולים וטובים ממנו האבן זיך טועה געווען אין הגשמה [און מיר ווייסן אויך זייערע נעמען, ואכמ"ל], א זאך וואס איז מער נישט געווען שייך נאכן רמב"ם).


8. דער מהרי"ל, וואס ווערט באטיטלט - מיט רעכט - אלס אבי מנהגי אשכנז. עס איז שווער צו פארשטיין וויאזוי ער האט געטוישט יהדות אשכנז אויף שטענדיג, און ווי אנדערש קולטור וואלט זיך אויסגעפארעמט ווען נישט דעם גדול בישראל. ער האט אריינגעברענגט מנהגים, נוסחאות, און אפילו ניגוני הנוסחאות, און האט געברענגט האלב פון רמ"א'ס געשרייבעכצער אויפן שו"ע, און א גאנצע קולטור פון מסורות און מנהגים עד היום הזה. אונזער קליידונג, טראכטונג, חת"ס'דיגע חדש אסור און חסידישער אל תיטוש, איז אים צו פארדאנקען. אבער נישט נאר וויפיל ער האט געטוישט איז ווערד צו דערמאנען, נאר אויך די חידוש שבדבר אז ער האט בכלל געפונען פאר וויכטיג צו דאקומענטירן און זיך אננעמען קנאיש פאר סיי וועלכע מנהגים, און אזוי ארום קאנאניזירט די געדאנק פון מסורה.


9. דער ספר הזוהר, וואס האט געטוישט די וועג פון אידישער מיסטיציזם אויף שטענדיג. אויב אנצונעמען אז עס איז נתחבר געווארן בתקופת הראשונים צי אביסל פריער און צוגעפיצט געווארן דורך די ליאון, איז עס א וואונדערליכע יצירה וואס האט קאנאניזירט חכמת קבלה, און עס גלייכצייטיג געטוישט פון פריערדיגע מיינונגען ווערנדיג די נייע מושל בכיפה עד ימינו אלה. אפגעזען אויב עס איז באזירט אויף א חיבור מימות חכמי התלמוד, איז עס נישט אנדערש געווען ווי פילע אנדערע קליינע חיבורים בח"ן וואס האבן נישט געטוישט יהדות העולמית, ביז הועווער איט איז וואס האט עס ארויסגעגעבן אלס פונדעמאנטאלע ווערק וואס מיר זעען היינט צוטאגס אלס זוהר.


10. ספרי רבי יהודה חיוג' איבער חכמת הדקדוק, וואס האט געטוישט די וועג פון באטראכטן די ווערטער פון לשון הקודש עד ימינו אלה. כמובן מוז מען געבן קרעדיט פאר ג'נאח, רס"ג, משפחת קמחי וכו', פאר זייערע ספרי מתרגמים, מכלולים ושרשים.


אזוי אויך האבן פילע גאונים וראשונים געמאכט וואונדערליכע מחודש'דיגע ווערק, הגם אויף פיל א קלענערע פארנעם. א שטייגער ווי אבן קרשקש מיטן אור ה', רשב"ם מיטן פירוש על המקרא על פי פשוטו של מקרא בלבד, רלב"ג מיטן פירוש הראציאנאלי אזש ביזן אויפרעגן רבני הדורות. אבער כ'קען דאך נישט אויסרעכענען יעדן חידוש...



אויב כ'וועל האבן מער צייט וועל'ך זיך אי"ה קענען נעמען צו תקופת האחרונים, ווען עס איז דא פיל פיל מער חיבורים וואס שטארצן ארויס מיט זייערע בליציגע נייע חידושים בכתיבה והשקפה.

[צ. למדן]

לפענ״ד איז עס אינעם לעצטן דור געווען הגאון רבי חיים מבריסק זצ״ל וואס האט בוויזן צו מאכן א ריזיגע מהפיכה אינעם דרך הלימוד און אין די וועג אזוי אפצולערנען גרונטליך א סוגיא. ער האט באוויזן אינגאנצן צו משכח זיין די יארן לאנגע איינגעפירטע דרך הפילפול א זאך וואס פולע גדולי ישראל האבן דאס געוואלט אויסרייסן.

[נהורא נפישא]

פארוואס איז דער ר"י הזקן די מנהיג פון בעלי תוס', די ר"ת און רשב"ם זענען געווען זיינע פעטערס.
דער אמת איז אז יעדער גדול ומפורסם יש בו משום חידוש ווען נישט וואלט ער נישט געווען בבחינת נכתבה לדורות. דו גיב מיר דעם גדול און איך וועל דיר געבן דעם חידוש.

[שאראש-פאטאק]

א ליקוטי מוהרן צו די האלסט יא פון אים צו נישט האט די ספר געמאכט א מהפיכה
ב ליקוטי אמרים תניא עס האט געפענט א נייע דרך פון חסידות
ג רמחל א נייע דרך אין קבלה {בקיצור דרך היחוד להיכין העולם לימות המשיח}
ד רש''ש עס האט געפענט א נייע דרך פון מכוון זיין כוונות
ה תולדות יעקב יוסף די ערשטע חסידיש ספר
ו טור די ערשטער צו שרייבען בלויז הלכות הנהג בזמנינו מבקר עד הערב

[לייבל שטילער]

פארוואס איז דער ר"י הזקן די מנהיג פון בעלי תוס', די ר"ת און רמב"ם זענען געווען זיינע פעטערס.

WHAT?
שוב התבוננתי ולכאורה רצית לומר: רשב"ם.

[[NAMELESS]]

לדעתי פארדינט דער רמב''ן א דערמאנונג אויף די ליסטע. אין זיין פירוש על התורה האט ער אוועקגעשטעלט די שכל'דיגע ''טולס'' וויאזוי מען קען מפרש זיין פסוקים אנדערש ווי חז''ל אבער גענוג אינעם חז''ל'שע גייסט אז עס זאל זיך נישט שפירן פרעמד. און אין זיין חידושים אויף ש''ס האט ער אוועקגעשטעלט די ספרדישע מסורה אפצולערנען סוגיות הש''ס. אין אלע ספרד'ישע ראשונים דערקענט מען זיינע אפדרוקען.

[כוכב]

פארוואס א באזונדער אשכול ווען העניך האט דאך אנגעהויבן א שמועס אויף דער טעמע.

[tag]ארי נוהם[/tag]

[לייבל שטילער]

די קשיא פרעגט שוין די גמ' אין נדה, פ''וו צוויי סימנים סנפיר וקשקשת ווען ס'גייט דאך צוזאמען?
ענטפערט די גמרא, ''להגדיל תורה ויאדיר''...

[ארי נוהם]

פארוואס א באזונדער אשכול ווען העניך האט דאך אנגעהויבן א שמועס אויף דער טעמע.

[tag]ארי נוהם[/tag]

האסטו נישט געליינט וואס כ'האב געשריבן איידערן מאכן מיין רשימה? כ'האב דאך דאס אדרעסירט און געזאגט אז לדעתי איז העניך'ס געדאנק נישט אזוי שייך ביינינזערע ספרים וסופרים, און לדעתי דארף מען מאכן א פאקוס אויף מחודש'דיגע ספרים, ווי איידער אויף חידושים וואס מ'געפונט אין א ספר (לדוגמא, דער געדאנק פון שרייבן אזא סטיל ווערק ווי תוספות, איז א מחודש'דיגע סארט חיבור. לעומת אזא געדאנק ווי היתר עיסקא, וואס איז א מחודש'דיגע געדאנק וואס מ'טרעפט אין א ספר).

זיין אשכול באציט זיך צו מחודש'דיגע געדאנקען וואס זענען פארצייכנט געווארן אין ספרים, און איך באצי מיך צו מחודש'דיגע ספרים זעלבסט, וויבאלד אין מיינע אויגן איז נאר דאס די וועג וויאזוי צו זען די גאוני'שע שטריכן פון אונזערע גדולי ישראל (וכפי שהעירו נהורא נפישא וכו' באשכול שלו).

[cictim]

רבינו הקדוש - משניות
רבינא רב אשי - גמרא

[berlbalaguleh]

ארי נוהם: איך האב עטליכע הערות אויף דיין מאמר. נאר איך ווילל מיך יעצט שטעללן אויף #7. דו רעכנסט אויס צווישן אנדערע די מעלה פון יד החזקה להרמב"ם אז ער האט עס געשריבן אין א קלארע לשה"ק. דער פאקט איז דאך אבער אז דער רמב"ם האט געשריבן דעם יד החזקה אויף אראביש. און ר' יהודה אבן תיבון האט עס איבערגעזעצט אויף לשה"ק...!

[cictim]

ערעבערל איר מאכט א טעות מיט די פירוש המשניות און דער מורה וואס געשריבן געווארן אין אראביש, אבער דער יד איז געשריבן אין לה"ק

[נקודת-אמת]

ערעבערל איר מאכט א טעות מיט די פירוש המשניות און דער מורה וואס געשריבן געווארן אין אראביש, אבער דער יד איז געשריבן אין לה"ק

פאר בערך 50 יאהר צוריק האט זיך געזעצט א גאון ות"ח מיט'ן נאמען: "ר' יוסף קאפח ז"ל"
דער איז געוועזן א תימנער ת"ח, וואס האט עוסק געוועהן אין תורת הרמב"ם,
אלטס אראביש ספיקער האט ער געזוכט צו טרעפן די מקורות פון די ספרים און געמאכט א פרישע תרגום אויף די חיבורים וואס זענען עכט געשריבן געווארן אויף אראביש.
כאמור, אז ער איז געוועהן א גרויסע ת"ח, און ער האט גוט געקענט אלע פלעצער וואס ס'איז פארהאנן סתירות רמב"ם ביד החזקה ארמב"ם בפירוש המשניות.
מיט אסאך בריסקע תורות וואס האבן עוסק געוועהן צו פארענטפערן אט די סתירות,
אונזערע רב קאפאח האט געהאט זייער א מחודש'דיגע מהלך, צו פארענטפערן אלע די קושיות, מיט'ן פשוטער תירוץ אז דער ערשטער מתרגם האט געמאכט א טעות הלשון,
(אינעם אראבישע שפראך איז פארהאן צענדליגע עקסטערע אקצענטן וואס אין א יעדע אקצענט איז פארהאן אסאך ווערטער וועלכע איז אנדערש בין אקצענט לאקצענט).
און מיט די מהלך, האט ער פארענטפערט רובא דרובא פון די סתירות בין דברי הרמב"ם בחיבורו העברי לדבריו בחיבוריו הערביים.
און ווען אפילו די מהלך האט עם נישט פארענטפערט, האט ער געטראפן אנדערע דוחקים צו פארענטפערן.
עד כדי כך אז ביי איינע פון זיינע הגהות האט ער מסביר געוועהן אויף וואס האט ער זיך פארלאזט צו טוישן די גירסא אנדערש ווי דער ערשטער מתרגם, וזה היה הסברו המלומד:
"ככל הנראה, זבוב הטיל רעי על אות פלונית, ועל כן נתארכה ונראתה כאות פלונית..."
(-אז א פליג האט מניח ברכה געוועהן במקום הכתב יד, און פארדעם האט אויסגעזעהן אז [צ.ב.ש.] אנטשטאטס א ג' שטייט אן א'),
און למעשה אז מ'וועט אוועק-נעמען דאס שטיקעל צואת הזבוב (בשינוי אות אחת או שתיים), קומט אויס אז ס'איז געשריבן געוועהן גאר אן אנדערע ווארט און סתירה מעיקרא ליתא...

{אלטס ישיבה קטנה בחור, האב איך געלערנט ביי עפעס א ראש ישיבה אין ארץ ישראל, און ווען איינער פון די בחורים האבן געוואלט מיישב זיין א קושיא בדוחק גדול,
פלעגט דער ראש ישיבה זז"ג זיך אנרופן: "זבוב הטיל רעי, איז שוין א בעסערע אוקימתא..."}

[אישתישבי]

מיינסט פארקערט.

[berlbalaguleh]

ערעבערל איר מאכט א טעות מיט די פירוש המשניות און דער מורה וואס געשריבן געווארן אין אראביש, אבער דער יד איז געשריבן אין לה"ק

איך בין מסכים צו דעם וואס דו זאגסט. נאר איך האב אזוי בקבלה. נאר ס'איז מסתבר אז דו ביסט גערעכט. ווייל דער יד החזקה איז צו א מאנומענטאלע ווערק אז מ'זאלל עס קענען פונקטליך איבערזעצן. נישט אז דער מורה אדער די פירוש המשניות איז עפעס א קלייניגקייט...!

אויף דעם מורה נבוכים פארשטיי איך פארוואס דער רמב"ם האט עס געשריבן אויף אראביש. ווייל זיין אוידיענץ האט גערעדט די שפראך. אבער פארוואס האט ער געשריבן דעם פירוש המשניות אויף אראביש...?

[berlbalaguleh]

נקודת אמת: ייש"כ. איך בין ממש אונטערגעטאנצן פון דיין תירוץ. אז ס'איז געווען מער ווי איין מתרגם. ווייל ס'האט מיך באמת געבאדערט פארוואס איז דא אזויפיהל סתירות אין רמב"ם. דאס איז א דבר המתיישב על הדעת...! נאר דער תירוץ פון ..."זבוב הטיל רעי"... איז נישט קיין ערנסטער תירוץ...! ס'איז געשריבן מיט א ביסל הומאר...!

[יין שרף]

נקודת אמת: ייש"כ. איך בין ממש אונטערגעטאנצן פון דיין תירוץ. אז ס'איז געווען מער ווי איין מתרגם. ווייל ס'האט מיך באמת געבאדערט פארוואס איז דא אזויפיהל סתירות אין רמב"ם. דאס איז א דבר המתיישב על הדעת...! נאר דער תירוץ פון ..."זבוב הטיל רעי"... איז נישט קיין ערנסטער תירוץ...! ס'איז געשריבן מיט א ביסל הומאר...!

האלב די היינטיגערע "סתירות הרמב"ם" און אזוי אויך די פארענפער דעראויף, איז אויך לכל הפחות געשריבן מיט א ביסל הומאר...
(At least hopefully..)

[לייבל שטילער]

קאפח האט איבערגעטייטשט 'סדר טהרות', און ס'איז געדריקט אין 'עוז והדר', אנדערע סדרים האט ער אויך?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

א וודאי האט ער. מ׳קען עס קויפן אומעטום. אסאך בתי. דרשים האבן עס

[לייבל שטילער]

עוז והדר נוצט איהם נאר אויף טהרות. לויט ווי איך פארשטיי האט די ארגינעלע מתרגם אויף טהרות געמאכט א געפערליכע ארבעט, ווידער די אנדערע סדרים זענען פיין אן איהם אויך.

[אישתישבי]

אז מען רעדט וועגן דער רמבם, זיין גרעסטע ספר וואס איז דער גרעסטע חידוש איז דער מורה נבוכים.

אין דער ספר האט ער געטוישט דער אנגענומענע אמונת היהדות לעולם ועד. דער יד החזקה איז נישט קיין גרויסע חידוש נאר אין דער אויסשטעלונג, אונז וועלען קיינמאל נישט וויסן אויב די הארבע רמבם'ס זענען מיסטעיקס אדער נישט. אמת, צו שרייבן דער ספר אינגאנצען אליין ווי דער לעגענדע זאגט איז א חידוש, אבער סוף כל סוף האט ער גארנישט מחדש געוועהן מיט דער ספר, אידען האבן געהאלטן דער זעלבע תורה בערך פריער און שפעטער. משא"כ דער מורה האט געטוישט יסודות אין אמונה.

[קאך_לעפל]

אנטשולדונג, דער רמב''ם האט קיינמאל חלילה נישט געטוישט קיין שום יסוד אין די אמונה.
ובזה יצאתי ידי חובת מחאה.

איבער ספר היד

דער ישמח משה זי''ע האט אמאל געבעטן פון הימל אז מ'זאל אים שענקן דעם גאט-פארכטיקייט פונעם רמב''ם, און מ'האט אים נאכגעגעבן זיין פארלאנג. נאך א וויילע האט ער געבעטן אז מ'זאל דאס פון אים אוועקנעמען, ער האט דאס נישט געקענט פארטראגן. דער גרויסער הייליגער דאקטאר און פילאזאף, דער דענקער און גאון פון אלע גענעראציעס, האט פארמאגט אזא גאטפארכטיקייט פונעם אלמעכטיגער וואס דער איהעלער רב האט נישט געקענט דערהייבן. זיינע מייסטערהאפטיגע ווערק דעם ספר היד און פירוש המשניות, די ספרים המורה והמדע, זענען מייסטערווערק וועלכע באצויבערן די אלע וואס פארטיפן זיך אין זיי. ס'איז ממש נישט צו באגרייפן דעם טיפזיניגער געדאנקן גאנג פונעם הייליגן רמב''ם. יעדע בוכשטאב באזונדער אזוי גענוי אויסגערעכנט. דער גרויסער רבי יוסף קארו האט זיך גענומען די מוה אפצושרייבן, די אונטערלאגע און די מאטיווען פון יעדע הלכה וואס דער רמב''ם שריייבט און פון וואנעט ער נעמט דאס. דער כסף משנה איז א זאך פאר זיך.

דער וואונדערליכער גאון און אויסנאמליכער תורה ריז, רבי יוסף רזין פון ראָגאַטשאָוו, האט ממש געליטן פון אן אדיקציע צום ספר היד, ער האט דאס ממש נישט געקענט ארויסלאזן פון די הענד. ווען ער איז אויפגעשטאנען האט ער גענומען דעם ספר היד אין די האנט און געזאגט א גוט מארגן רבי! און ווען ער האט זיך געלייגט דאס זעלביגע, א גוטע נאכט רבי! נאך אין זיין יוגענט ווען ער האט געלערנט ביים בריסקער רב, רבי יאשע בער זי''ע, האט ער אינאיינעם מיט זיין פריינד דער זין פונעם בית הלוי רבי חיים זי''ע אינאיינעם געפילעוועט אינעם ספר היד. ס'האט טאקע זייער נישט געשמעקט פארן בית הלוי, ער האט ענדערש געוואלט אז זיי זאלן פילעווען אין גמרא. האבן די צוויי באהאלטן זייערע משנה תורות אונטער זייערע גמרות אזוי אז דער בית הלוי זאל זיי נישט כאפן ביי די מעשה... ווי וואונדערליך איז אז די ביידע תורה לייבן האבן יארן שפעטער פארפאסט וואונדערליכע ספרים אויפן רמב''ם, איטליכער לויט זיין איינגארטיגע גאנג, חדושי רבינו חיים און צפנת פענח.

[רביה''ק זי''ע]

קאך-לעפל איז גערעכט, דער רמב"ם האט נישט געטוישט קיין שום יסוד אין אמונה, רס"ג, שמואל בר חפני, און נאך האבן שוין געטוישט פריער.