איז סאטמאר א המשך פון די אידישע מסורה?

[הומאניסט]

איז סאטמער ארטאדאקסיש?
האט מהרי״טב משנה געווען די תורה?

ווען דער סאטמער רבי זכרונו לברכה האט מספיד געווען ר׳ אהרן קאטלער האט ער אויסגערופן מיט פּאַטאָס: ״להגיד שבחו של אהרן שלא שינה״ - ער האט גארנישט משנה געווען פון די מסורה.

שטעלט זיך די פראגע: צי האט ער אליין אויך נישט משנה געווען די תורה? צי קען מען אויך אויף אים זאגן "להגיד שבחו של יואל שלא שינה"?

ס'איז באקאנט די מעשה פון די גמרא וועגן א גוי וואס איז געקומען צום תנא שמאי הזקן און פארלאנגט אז ער וויל זיך מגייר זיין, אבער נאָר בתנאי אז ער קען אים לערנען די גאנצע תורה אויף איין פוס. ווען שמאי האט אים אוועקגעשטופט מיט אן אמת הבנין, האט דער גוי נישט אויפגעגעבן און געקומען צו הלל הזקן מיט די זעלבע בקשה.
הלל האט באלד געטראפן א לעזונג און געזאגט: "דעלך סני לחברך לא תעביד ואידך פירושא היא זיל גמור – טוה נישט פאר א צווייטן וואס דו האסט פיינט פאר זיך אליין. אויף דעם באשטייט די גאנצע תורה. דאס איבריגע איז בלויז א פירוש, גיי און לערן…."

זיין מימרא איז ענליך צו די מימרא פון ר׳ עקיבא: ואהבת לרעך כמוך זה כלל גדול בתורה; נאר וואס דען? וואס ר׳ עקיבא האט געזאגט אויף א פאזיטיוון אופן, האט הלל האט געזאגט אויף א נעגאטיוון אופן.

ס׳איז פארשטענדליך; ווייל קיינער וועט נישט זאגן: אויב דו בויסט א הויז פאר זיך, דארפסטו אויך בויען א הויז פאר דיין חבר. אדער אז ווען דו קויפסט זיך א ניי פּאָר שיך, דארפסטו קויפן שיך פאר יעדן איד אויף דער וועלט… די פסוק מיינט פשוט זאלסט נישט בא'עוולה'ן א צווייטן. פונקט ווי דו שוינסט אויף דיין אייגן כבוד, זאלסטו שוינען אויך דיין חבר'ס כבוד. דו שוינסט דיין געלט? שוין אויך יענעם'ס געלט. (רמב"ם; מהרש"א). דערפאר זאגט עס הלל אויף דעם אופן.

מערקווירדיג אז די גמרא זאגט אויך: כל התורה לא ניתנה אלא כדי לעשות שלום בעולם. די גאנצע תורה איז געגעבן געווארן פאר איין ציל, צו מאכן שלום אויף דער וועלט. און דער רמב״ם פסק'נט אזוי להלכה. נאכמער זאגט ער ״שאין התורה נקמה בעולם אלא חסד ורחמים ושלום בעולם״ – די תורה איז נישט אויסן צו ברענגען נקמה אויף דער וועלט, נאר חסד, רחמנות, און שלום. און די דריי סימנים פון א איד איז רחמנות, שעמעוודיגקייט, און גמילות חסדים.

די מפרשים מוטשען זיך צו פארשטיין די מימרא פון הלל הזקן: וויאזוי קען מען זאגן אז אויף דעם שטייט די גאנצע תורה, און אז די איבריגע איז בלויז א פירוש? וויאזוי נעמט עס אריין אלע 613 מצוות און די טויזנטער הלכות?
זיי געבן פארשידענע הסברים דערויף.

אינעם עלפטן יארהונדערט האט רש"י מסביר געווען אז לחברך מיינט נישט דא א מענטשליכן חבר נאר מען מיינט דעם אייבערשטן...
רשי האט אבער נישט געקענט איגנארירן דעם פראסטן פשוטן פשט, דערפאר ברענגט ער א צווייטן טייטש אז מען מיינט טאקע א פשוט'ער בשר ודם, איי איז דאך שווער וויאזוי ענטהאלט דאס די גאנצע תורה? איז דער הסבר אז עס ענטהאלט דאס רוב פון אלע מצוות. ואין כאן המקום להאריך בזה.

אינ׳ם ערשטן העלפט פונעם אכצנטן יאר הונדערט, האט דער געדאנק פון אהבת רעים שוין געשטערט אביסל - פאר רבי חיים בן עטר אין מאראקא, און ער האט באגרעניצט די מצוה פון אהבת רעים, אז דאס איז געזאגט געווארן בלויז לגבי ערליכע און פרומע אידן, און נישט וועגן רשעים און בעלי עבירה, וואס זיי איז דאך א מצוה פיינט צו האבן.

אנדערע ראשונים און אחרונים האבן ארגומענטירט אז אין היינטיגע צייטן דארף מען נישט פיינט צו האבן אפילו רשעים און אפיקורסים. ווידעראום איז געווען אזעלכע וואס האבן געמאכט א גאלדענעם מיטלוועג; זיי אים נישט מכבד און זיי אים נישט מבזה.
דער הייליגער נציב שרייבט אז די קנאות פון די פרומע האט צוגעברענגט דעם חורבן בית המקדש. דער פילאזאפישער צדיק פון שטעפינעשט זאגט: דאס רעליגיעזע קנאות איז א מכה הכתובה בתורה ווי עס שטייט אין פסוק פון די תוכחה יככה ה' בשגעון ובעיוורון ובתמהון לבב!

אין די תקופה פון השכלה, איז געקומען דער ספר הברית, און פראקלאמירט אז די מצוה איז אויך חל כלפי די גויים. דער מאמר זיינער וועגן אהבת רעים איז געווארן איבערגעזעצט דעמאלטס אויך אויף פויליש.

(אפשר איז דאס טאקע די סיבה וואס דער דאזיגער ספר האט זייער נישט געשמעקט דעם סאטמאר רבין און ער האט עס נישט אריינגעלאזט צו זיך אין ישיבה, כאטש דער חתם סופר האט עס אויסגערימט, און טראצדעם וואס דער ישמח משה האט ציטירט דעם ספר הברית)

שפעטער האט רבי שמשון רפאל הירש דערקלערט אז אמת׳ע ליבשאפט דרוקט זיך אויס צו די גאנצער בריאה; אויב איינער האט באמת אהבה, האט ער עס צו אלע באשעפענישן, בלומען און געוואוקסן...

זענען אבער געווען משכילים וואס זענען געקומען מיט די טענה אז היות די עיקר פון די תורה איז אהבת רעים, קען מען אפלאזן אלע אנדערע מצוות…. און ממילא איז דער געדאנק פון הלל געווארן מער פראבלעמאטיש.

איינער, א משכילישער גאון, האט זיך אפילו געוואגט אפצודרוקן א ספר שו"ת 'בשמים ראש' אויפ'ן נאמען פון רבינו אשר, פונעם פערצנטן יארהונדערט, ווי דארטן זאגט זיך בפירוש, אז אויב ס׳וועט קומען א צייט וואס די תורה וועט נישט ברענגען קיין טובה פאר אידן, נאר פארקערט; וועט מען מוזן... אראפווארפן פון זיך עול התורה, פשוטו כמשמעו.

(אינטרעסאנט, אז טראצדעם וואס ר' מרדכי באנעט האט מחרים געווען דעם ספר בשמים ראש, האבן אבער אנדערע רבנים זיך אנגענומען פאר'ן ספר, און במשך הדורות ווערט דער ספר ציטירט טויזענטער מאל אין די הלכה ספרים.)

דרך אגב; איינע פון די משכילישע ספרים האט געטראגן דעם קעפל ׳תורה כולה על רגל אחת׳.

רבנים האבן געדארפט טרעפן וועגן וויאזוי אפצוענטפערן די משכילים, און צו פארשטאפן זייערע מיילער. למשל, דער חת"ם סופר האט גע'טענה'ט אז די מימרא פון הלל הזקן האט ער נישט געמיינט אויף אן אמת, ער האט עס נאר געזאגט כדי מקרב צו זיין דעם גוי צו אידישקייט.

ווען סאטמער האט זיך געבויט, איז די געדאנק פון הלל , צען-פאכיג שווערער געווארן. אויב איז די יסוד פון סאטמערע אידישקייט, נאכצוגיין אין יעדן אספעקט פון לעבן, נאך די אנווייזונגען פון רבינו יואל טייטלבוים – ווי לגבי ארץ ישראל, ציוניזם, מיזרחי, אגודת ישראל, חינוך הבנים והבנות און די לבוש פון די מענער פרויען, און מיידלעך –
און האלטן דעם רבי'ן פארן איינציגן אמת'ן מנהיג הדור, און מיט די שיטה הקדושה ויואל משה, ווי אזוי קען מען דאס פארזיכערן אין א צייט ווען זיי קענען זיך האלטן נאנט מיט חסידים פון אנדערע הויפן, אדער מיט גאונים און ראשי ישיבות וואס גייען נישט מיט די שיטה?

עס קוקט אויס, ווי דער געדאנק פונ'ם חת"ם סופר האט דער סאטמארער רב נישט געוואוסט, און ממילא האט ער געהאט א גרויסע פראבלעם מיט הלל הזקן.

אבער בחסדי השם מיט זיין חריפות האט ער געפינען א נייעם וועג אויסצוטייטשן דעם מאמר פון הלל
הלל, זאגט ער, קומט בכלל נישט אונז לערנען אהבה, איפכא מסתברא, פונקט פארקערט, ער וויל אונז דווקא לערנען שנאה.
און אזוי דארף מען צו פארשטיין פשט:

״לחברך״ זאגט ער, מיינט הלל דא צו זאגן, אז אהבה מעג מען נאר האבן פאַר א ״חבר״ וואס גייט אין די זעלבע שיטה ווי דיין רבי!….

ומכלל הן אתה שומע לאו, אז נישט נאר טאר מען אנדערע נישט ליב האבן, אבער מ’דארף זיי פיינט האבן און זיך אוודאי נישט חבר׳ן מיט זיי. (און פאַר זיי מעג מען יא טון וואס דו האסט פיינט פאר זיך)

״זו הוא כל התורה כולה״ - אויף דעם שטייט די גאנצע תורה. און דער סאטמער רבי לייגט נאך צו גאר א נייעם טייטש אויף ״ואידך פרושא הוא, זיל גמור״- אנשטאט: די איבריגע פון די תורה איז א פירוש; און גיי לערן… זאגט ער: ואידך פירושא - אויב האסטו ארויס דעם [נייעם] פירוש אויף די מצווה פון ואהבת לרעך און דו ווייסט שוין וועמען פיינט צו האבן, זיל גמור - דעמאלץ קענסטו גיין אין א ישיבה לערנען אבער פאַר דו האסט ארויס דעם פשט, טארסטו נישט גיין אין ישיבה, ווייל דו קענסט נאך חלילה אנקומען צו ישיבות וואס גייען נישט מיט די שיטה.…

סאטמער רב וויל מחדש זיין: נישט נאר הלל׳ס געדאנק איז נישט כפשוטו, נאר די עצם מצוה אין די תורה פון ואהבת לרעך כמוך, איז בכלל נישט אויסן אהבה נאר פארקערט גאר: שנאה!
עד כאן דבריו.

ווען ר' שלמה קארליבאך האט אנגעפירט מיט א קאנצערט אין פוילן, האט מען אים געפרעגט, וויאזוי קען ער דאס טון אין די צייט וואס די פאליאקן האבן אזויפיל שלעכטס געטון פאַר אידן?
האט ער געענטפערט אזוי: ווען איך וואלט געהאט צוויי הערצער, וואלט איך אנגעפילט איינס מיט אהבה און די אנדערע מיט שנאה... אבער אזוי ווי איך האב בלויז איין איינציג הארץ קען איך עס נישט פאר׳סמ׳ען מיט האַס!

אבער פון סאטמארער רבי׳ס לשון איז קלאר, אז ער פאדערט, יעדעס אידיש אינגל זאל נישט אנהייבן לערנען קיין תורה, איידער ער האט נישט קודם פאר׳סמ׳ט זיין הארץ און מח מיט שנאה.

סאטמערער רבי מיט זיין כח אין דרוש האט גענומען די יסוד פון די תורה און האט מהפך געווען הקערה על פיה - צו לערנען פאר זיינע תלמידים, כאילו הלל זאגט גאר פארקערט….

א. אז די מצווה ואהבת איז נישט אויסן אהבת רעים נאר שנאת אחרים

ב. אז ליבשאפט איז טאקע באגרעניצט פאר בלויז תלמידים פון דיין רבי׳ן. אלע אנדערע ברויך מען פיינט האבן און חלילה מיט זיי זיך נישט חבר׳ן.

ג. פארבאָטן צו לערנען: מען טאר נישט לערנען קיין תורה בעפאר מ׳איז גוט דורכגעדרונגען מיט שנאה צו פרומע און פרייע אידן.

ד. און די הויכפונקט איז: אז אויף דעם כלל באשטייט די גאנצע תורה. שנאה איז די יסוד פון אידישקייט! (פתיחה לתלמידי הישיבה תשי"ט 1959. אגדות מהרי"ט מסכת שבת דף לא)

סע איז א מחיה, דער שארפסטער מקור פאר אהבה און פאר בין אדם לחבירו, איז געווארן אויסגענוצט ווי דער שארפסטער מקור פאר פיינטשאפט און האס!
אזוי איז געלעזט געווארן די פראבלעמאטישע מעשה פון הלל אויף א פאנטאסטישן אופן. און אנשטאט וואס די מעשה זאל שטערן צום סאטמאריזם איז עס אדרבא געווארן א שטיצע און חיזוק צו ״אידישקייט נוסח סאטמאר״ והכל על מקומו יבוא בשלום (או במחלוקת)…

און לאמיר א טראכט געבן, איז דען דא נאך א מצווה אדער א מדה וואס ווערט אזוי פיל געפרעדיגט און אזוי איינגעבאקן ביי אונז ווי די ״מצווה פון שנאה״, התבדלות, קנאות, אונטערדריקונג און קריגעריי?

ר' חיים ליבערמאן האט ארגומענטירט אין די זעכציקער יארן, אז סאטמאר איז נישט קיין חלק פון דער אידישע געמיינדע וויבאלד זיי קעמפן קעגן מדינת ישראל...אבער מיר האבן גאר אן אנדערע פראגע;
וואס איז די ערשטע יסוד פון ארטאדאקסישער אידישקייט? לויט ווי מיר ווייסן, איז עס די פארפליכטונג צו תורה, תלמוד, און חז"ל.

איז דער סאטמארער רב געווען א רעפארמאטאר? תורה חדשה מאתו תצא? האט ער געגרינדעט א נייע סעקטע? א נייע רעליגיע, די סאטמארע רעליגיע?

ווען האט מען געהערט אזא זאך אז אלע, תלמידי חכמים, צדיקים, און סתם עמך אידן זאל מען דארפן פיינט צו האבן בלויז דערפאר ווייל זיי גייען נישט אין די שיטה פון דיין רבי?
ס׳האט גענומען דריי טויזנט יאר ביז א מחבר זאל וואַגן צו זאגן -אז ׳ואהבת לרעך כמוך׳ מיינט גאר שנאה נישט אהבה.
איז געווען אמאל אין די אידישע היסטאריע, ווי א ראש ישיבה זאל פארבאטן יידישע קינדער צו לערנען תורה, איידער זיי זענען אנגעזאפּט קודם מיט שנאה און האס?

פאר צוויי טויזנט יאר זינט די הנהגה פון הלל האבן מיר בטעות געמיינט אז די יסוד פון אידישקייט איז אהבה; זיך רעכענען מיט א צווייטן, איז געקומען דער רב און אונז מגלה געווען אז דער אמת איז גאר פונקט קאפויער!

ס׳פאדערט א געוואלדיגע דרייסטקייט, אויסצוטייטשן פארקערט די סאמע יסודות פון די תורה, און מיט א פורים תורה עס פאדרייען אויף אזא ראדיקאלן אופן, וואס אפילו די רעפארמער און נעאלאגן האבן זיך קיינמאל נישט געוואגט צו טון,
קען מען אזא מהלך רופן טראדיציאנעלע אידישקייט?

האבן מיר גע'ירש'נט א תורה מזויפת, א געפעלשטע תורה?


אין די לעגאלע פאפירן פאררופט זיך די סאטמארע ישיבה די ’יונייטעד תלמודיקל אקאדעמי’ ,
האט סאטמאר די רעכט זיך אזוי צו רופן, בשעת איר שיטה איז בפירוש אנטי–תלמודיקל?

פרעגט זיך נאכאמאל די פראגע: איז סאטמאריזם ארטאדאקסיש אדער רעפארעם? אמונה צי אפיקורסות?

[רביה''ק זי''ע]

נאך געטוישטע מצוות.

[א חסיד פון ווילנא]

קיינער נאך נישט גענטפערט דעם אפיקורס?
זעט אויס אז מענטשן דא האבן מער שכל
סאטמארער רב ז"ל האט נישט פיינט געהאט קיין יוד, געווען דער גרעסטער אוהב ישראל בדורינו,
טאקע ווייל ער האט ליב געהאט א יעדן איד האט אים וויי געטון ווען מ'איז געפאלן אין די אמונה (לשיטתו, נישט יעדער האט אזוי געהאלטן).
עס איז דא טויזענטער מעשיות ווי ער אדער זיינע חסידים האבן אוועקגעגעבן אלעס פאר אנדערע יודן, נישט קיין חילוק חסידים מתנגדים, אלע האבן געטראפן א אוזן קשבת ביי אים, אוועקגעטיילט מיליאנען פאר צדקה און אזוי האט ער אויסגעלערנט זיינע חסידים
ביקור חולים (פאר יעדן) וכדומה

ער האט פיינט געהאט א יוד?

[שמעון וואלף]

קיינער נאך נישט גענטפערט דעם אפיקורס?

אפיקורס? נישט מער און נישט ווייניגער?!
איך האב אויך נישט געגליכן די שארפקייט מיט וואס @הומאניסט דריקט זיך אויס קעגן סאטמאר רב אבער די אמת מוז געזאגט ווערן אז די שנאת ישראל וואס איז דא אין סאטמאר טרעפט מען כמעט אין ערגעץ נישט. איך וואלט נישט געזאגט אז סאטמאר רב אליין האט דאס געוואלט אבער למעשה האט זיך עס אזוי ארויסגעשטעלט.

[אישתישבי]

מען האט נישט פיינט א איד אין סאטמאר, ישתקע הדבר. מען האט אפשר פיינט שיטות פין אנדערע.

הומאניסט רעדט אויך נישט פין למעשה'דיגע שנאה, ער רעדט פין וואס שטייט אין די כתבים פין רבי'ן.

ער האט געזאגט אז מען דארף פיינט האבן רשעים, אבער עס מיינט נישט אז מען דארף פיינט האבן די וואס זענען זיך מתחבר לרשעים.

[סאשי פיש]

דער בחור איז ווידער דא מיט א נייע ניק

[א חסיד פון ווילנא]

קיינער נאך נישט גענטפערט דעם אפיקורס?

אפיקורס? נישט מער און נישט ווייניגער?!
איך האב אויך נישט געגליכן די שארפקייט מיט וואס @הומאניסט דריקט זיך אויס קעגן סאטמאר רב אבער די אמת מוז געזאגט ווערן אז די שנאת ישראל וואס איז דא אין סאטמאר טרעפט מען כמעט אין ערגעץ נישט. איך וואלט נישט געזאגט א סאטמאר רב אליין האט דאס געוואלט אבער למעשה האט זיך עס אזוי ארויסגעשטעלט.

וואספארע שנאת ישראל מיינט איר?
70 יאר ביקור חולים וואס סאטמאר איז געווען דער פיאנער און נאך היינט די גרעסטע (אדער כמעט גרעסטע)?

איר לייקענט די מיליאנען דאלארן וואס סאטמאר רב האט פארטיילט פאר צדקה אפילו פאר יודן וואס זענן געווען בשיטה פונקט פארקערט פון אים?
אוודאי האט ער געפירט א מערכה וואס איז לדעתו עיקרי התורה, אבער פערזענליכע שנאה? ער האט קיינמאל נישט דערמאנט א נאמען ברבים אפילו (חוץ די בריוו קעגן רב קוק), ער האט לוחם געווען קעגן א שיטה, נישט קעגן א מענטש!
אזוי אויך רוב סאטמארע חסידים ווייסן אפצוטיילן צווישן א מענטש מיט זיין שיטה, נישט דא נאך א קהלה אין די וועלט פון ווי עס גייט ארויס אזופיל צדקה וחסד פאר יעדן נצרך.
אוודאי איז דא אויסנאמען פארפוילטע עקסטרעמיסטן וואס האבן עס געמאכט פאר א פערזענליכע מחלוקות און שנאה, אבער ווי איז נישט אזוי? אגודה /דגל, ליבאוויטש /פאנעוויזש, פאנעוויזש צווישן זיך, באבוב 48/45 און נאך, אבער זאגן אז די מערסטע שנאת ישראל איז אין סאטמאר איז אזוי אבסורד און ווייט פון אמת אז עס לאזט זיך נישט זאגן.

[אישתישבי]

איר לייקענט די מיליאנען דאלארן וואס סאטמאר רב האט פארטיילט פאר צדקה אפילו פאר יודן וואס זענן געווען בשיטה פונקט פארקערט פון אים?

גראדע לייקען איך אויך אין דעם.

אפשר האט ער אמאהל געגעבן אפאר דאלער פאר וויזניץ, אבער נישט קיין מיליאנען.

[אישתישבי]

איינער, א משכילישער גאון, האט זיך אפילו געוואגט אפצודרוקן א ספר שו׳׳ת ׳בשמים ראש׳ אויפ׳ן נאמען פון רבינו אשר, פונעם פערצנטן יארהונדערט, ווי דארטן זאגט זיך בפירוש, אז אויב ס׳וועט קומען א צייט וואס די תורה וועט נישט ברענגען קיין טובה פאר אידן, נאר פארקערט; וועט מען מיזן... אראפווארפן פון זיך עול התורה, פשוטו כמשמעו.

ווי קומט דאס דא אריין?

און ווי שטייט עס דארט אין בשמים ראש?

[זופ מיט מאנדלען]

בנוגע סאטמארער רבס שנאת ישראל....

איך האב אמאל געטראפן א באבובער יונגערמאן, כדרכי בקודש בין איך אריין אין א שמועס מיט אים איבער די פאליטיק וואס האט בשעתו געברענט צווישן באבוב און באבוב 45, ער האט מיר דערציילט אז זיין נאנטסטע פריינט איז געגאנגען צום צווייטן באבוב און זייט דעמאלטס גריסן זיי זיך נישט, איך האב זיך דעמאלטס געוואונדערט אז ביי אונז אין סאטמאר, כאטש די פאליטיק איז געווען הייסער פון הייס טרעפט מען כמעט נישט קיין מציאות אז צוויי מענטשן זאלן זיך נישט גריסן, יא מען האט געטראפן אפילו אז איינער זאל איבערטרעטן א צווייטן אבער אויב געדענק איך גוט האבן זיי זיך אפילו משדך געווען נאכדעם אדער עפעס אזאנס, ראשי קהילה פון ביידע פארטייען זענען נאך אלס פאניע בראדט, עסקנים פון ביידע זייטן שנארן נאך געלט פון עשירים פון ביידע זייטן אזש איך קען פערזענליך א געוויסן עסקן וואס האט בשעתו געגעבן א טויט קלאפ פארן צווייטן פארטיי מיט זיינע אקטיוויטעטן, און היינט זענען די ראשי קהילה פונעם אנדערן פארטיי זיינע גרעסטע תומכים, בקיצור סהאט מיר באמת געוואונדערט ווי אזוי קען זיין אז א פשוטע באבובע יונגערמאן זאל פירן א מערכה מיטן צווייטן זייט מער ווי די גרעסטע שוויצערס פון סאטמאר.

כהאב עס איבערגעשמועסט מיט עטליכע קלוגע אידן ביז איך בין צוגעקומען צו אזא מסקנא, אין סאטמאר האט מען מחנך געווען וויאזוי צו קריגן, סאטמאר רב האט זיך אלע יארן געקריגט מיט כל מיני רביס און פארטייען, און אזויווי דער הומו[...] האט דא ארויסגעברענגט האט עס סאטמאר רב אריינגעווארצלט אין זיינע חסידים, היינט צוטאגס ווען סאטמאר שטייט פאר א קריג ווייסט זי פונקטליך וואס זי האט צו טון און וואס זי האט נישט צו טון, משא"כ אנדערע חסידותן וואס האבן נישט באקומען דעם לימוד האבן פשוט אזוי פיינט דעם צד שכנגד אזש אז זיי וועלן זיך נישט גריסן.

וכן הדין לגבי סאטמארער רבס מערכות, נאך היינט וועט א מזרחיסטישער פרענק גריגער באקומען תמיכה אין וויליאמסבורג ווי סיי וועלכער היימישער שנארער [איך רעד פון זאכן וואס איך האלט מיט טעגליך], א טיפישער סאטמארער וועט נישט פיינט האבן פערזענליך קיין ציונים נאר זייערע אגענדעס, בנוגע צו סאטמאר האט ליב אדער פיינט גוים איז א זאך וואס מען האט נישט גערעדט דערפון און סווענדט זיך ווי א מענטש, און דאס איז אפגערעדט אז אין סאטמאר האט מען ווייט נישט פיינט קיין אנדערע חסידותן, אפילו סאטמאר רב האט דאס קיינמאל נישט געפאמפעט.

אגב איך גלייב נישט אז אלע באבובע זענען אזוי, איך האב עס נאר געברענגט פאר א משל ארויסצוברענגען דעם קאנצעפט וואס דארף לדעתי נישט קיין הוחכות פאר איינעם וואס קען סאטמאר פון די נאנט.

[הומאניסט]

איינער, א משכילישער גאון, האט זיך אפילו געוואגט אפצודרוקן א ספר שו׳׳ת ׳בשמים ראש׳ אויפ׳ן נאמען פון רבינו אשר, פונעם פערצנטן יארהונדערט, ווי דארטן זאגט זיך בפירוש, אז אויב ס׳וועט קומען א צייט וואס די תורה וועט נישט ברענגען קיין טובה פאר אידן, נאר פארקערט; וועט מען מיזן... אראפווארפן פון זיך עול התורה, פשוטו כמשמעו.

ווי קומט דאס דא אריין?

און ווי שטייט עס דארט אין בשמים ראש?

א. די בשמים ראש האט אויף אן עקסטרעמען אופן אנגענומען דעם געדאנק אז די עיקר פון די תורה איז דעלך סני לחברך לא תעביד- to care for people
און אז די ציל פון די תורה איז ווי דער רמב״ם זאגט, חסד ורחמים ושלום, און כל התורה לא נתנה אלא לעשות שלום בעולם;
האט ער געמאכט אן אויספיר, אז היות די תורה קומט אונז מאכן דאס לעבן בעסער~ ממילא אויב וועט אמאל פאסירן אז ס׳קומט א צייט ווען ס׳נישט אזוי און די תורה מאכט חלילה ערגער דאס לעבן פאַר א איד, זאל מען קענען פורק זיין דעם עול התורה

ב. דו קענסט עס טרעפן אין אלע מקורות וואס רעדן וועגן בשמים ראש; איך האב עס נישט יעצט צו די האנט.
אפשר ווערט אויך גערעדט דערוועגן אין יפה לבשמים.


Sent from my iPad using Tapatalk

[א חסיד פון ווילנא]

איר לייקענט די מיליאנען דאלארן וואס סאטמאר רב האט פארטיילט פאר צדקה אפילו פאר יודן וואס זענן געווען בשיטה פונקט פארקערט פון אים?

גראדע לייקען איך אויך אין דעם.

אפשר האט ער אמאהל געגעבן אפאר דאלער פאר וויזניץ, אבער נישט קיין מיליאנען.

זייט מיר מוחל פאר׳ן ענטפערן אפילו אייך

אמת, ער האט קיין פעני צדקה נישט געגעבן, יעדען איד ארויסגעווארפן פון שטוב,
די אנדערע רבי׳ס האבן געשמ׳ט מיט זייער אהבת ידראל, ווי למשל דער .... האט צוטיילט זיין גאנצע געלט פאר נצרכים

וואס נאך לייקענסטו

Sent from my LM-X210CM using Tapatalk

[שמעון וואלף]

בנוגע סאטמארער רבס שנאת ישראל....

איך האב אמאל געטראפן א באבובער יונגערמאן, כדרכי בקודש בין איך אריין אין א שמועס מיט אים איבער די פאליטיק וואס האט בשעתו געברענט צווישן באבוב און באבוב 45, ער האט מיר דערציילט אז זיין נאנטסטע פריינט איז געגאנגען צום צווייטן באבוב און זייט דעמאלטס גריסן זיי זיך נישט, איך האב זיך דעמאלטס געוואונדערט אז ביי אונז אין סאטמאר, כאטש די פאליטיק איז געווען הייסער פון הייס טרעפט מען כמעט נישט קיין מציאות אז צוויי מענטשן זאלן זיך נישט גריסן, יא מען האט געטראפן אפילו אז איינער זאל איבערטרעטן א צווייטן אבער אויב געדענק איך גוט האבן זיי זיך אפילו משדך געווען נאכדעם אדער עפעס אזאנס, ראשי קהילה פון ביידע פארטייען זענען נאך אלס פאניע בראדט, עסקנים פון ביידע זייטן שנארן נאך געלט פון עשירים פון ביידע זייטן אזש איך קען פערזענליך א געוויסן עסקן וואס האט בשעתו געגעבן א טויט קלאפ פארן צווייטן פארטיי מיט זיינע אקטיוויטעטן, און היינט זענען די ראשי קהילה פונעם אנדערן פארטיי זיינע גרעסטע תומכים, בקיצור סהאט מיר באמת געוואונדערט ווי אזוי קען זיין אז א פשוטע באבובע יונגערמאן זאל פירן א מערכה מיטן צווייטן זייט מער ווי די גרעסטע שוויצערס פון סאטמאר.

כהאב עס איבערגעשמועסט מיט עטליכע קלוגע אידן ביז איך בין צוגעקומען צו אזא מסקנא, אין סאטמאר האט מען מחנך געווען וויאזוי צו קריגן, סאטמאר רב האט זיך אלע יארן געקריגט מיט כל מיני רביס און פארטייען, און אזויווי דער הומו[...] האט דא ארויסגעברענגט האט עס סאטמאר רב אריינגעווארצלט אין זיינע חסידים, היינט צוטאגס ווען סאטמאר שטייט פאר א קריג ווייסט זי פונקטליך וואס זי האט צו טון און וואס זי האט נישט צו טון, משא"כ אנדערע חסידותן וואס האבן נישט באקומען דעם לימוד האבן פשוט אזוי פיינט דעם צד שכנגד אזש אז זיי וועלן זיך נישט גריסן.

וכן הדין לגבי סאטמארער רבס מערכות, נאך היינט וועט א מזרחיסטישער פרענק גריגער באקומען תמיכה אין וויליאמסבורג ווי סיי וועלכער היימישער שנארער [איך רעד פון זאכן וואס איך האלט מיט טעגליך], א טיפישער סאטמארער וועט נישט פיינט האבן פערזענליך קיין ציונים נאר זייערע אגענדעס, בנוגע צו סאטמאר האט ליב אדער פיינט גוים איז א זאך וואס מען האט נישט גערעדט דערפון און סווענדט זיך ווי א מענטש, און דאס איז אפגערעדט אז אין סאטמאר האט מען ווייט נישט פיינט קיין אנדערע חסידותן, אפילו סאטמאר רב האט דאס קיינמאל נישט געפאמפעט.

אגב איך גלייב נישט אז אלע באבובע זענען אזוי, איך האב עס נאר געברענגט פאר א משל ארויסצוברענגען דעם קאנצעפט וואס דארף לדעתי נישט קיין הוחכות פאר איינעם וואס קען סאטמאר פון די נאנט.

הוילע שטותים.
מיר געדענקן נאך ווען מ'האט אוועקגענומען פרנסות פון אידן ווייל זיי האבן געשטיצט בני יואל
מיר געדענקן ווען זיידע'ס האבן נישט געוואלט גיין צו שמחות פון אייניקלעך אין הופפער בית מדרש
מיר געדענקן ווען א זיידע האט געזאגט פאר'ן זון טאמער נעמט ער ר' יחזקאל ראטה פאר סידור קדושין קומט ער נישט צום חתונה.
דאס זענען געווען מעשים בכל יום.
נאר וואס דען, די היינטיגע סאטמערע אינטערעסירט די גאנצע חסידות/פארטיי ווי א לאך אין קאפ. אבער אז מ'קוקט גוט זעהט מען אז ווי מער פארקאכט איינער איז אין זיין רבי/חסידות, אלץ מער רשעות און שנאה פארמאגט ער.

[אישתישבי]

איר לייקענט די מיליאנען דאלארן וואס סאטמאר רב האט פארטיילט פאר צדקה אפילו פאר יודן וואס זענן געווען בשיטה פונקט פארקערט פון אים?

גראדע לייקען איך אויך אין דעם.

אפשר האט ער אמאהל געגעבן אפאר דאלער פאר וויזניץ, אבער נישט קיין מיליאנען.

זייט מיר מוחל פאר׳ן ענטפערן אפילו אייך

אמת, ער האט קיין פעני צדקה נישט געגעבן, יעדען איד ארויסגעווארפן פון שטוב,
די אנדערע רבי׳ס האבן געשמ׳ט מיט זייער אהבת ידראל, ווי למשל דער .... האט צוטיילט זיין גאנצע געלט פאר נצרכים

וואס נאך לייקענסטו

Sent from my LM-X210CM using Tapatalk

זאג מיר איינער וואס ער האט געגעבן מיליאנען ווען יענער איז געוועהן בשיטה פארקערט.

אין וויל נאך הערען פאר וועמען ער האט געגעבן מיליאנען בכלל.

ביסט א מגזם און אויב די גלייבסט באמת, ל"ע א שוטה

[תרמב]

איר לייקענט די מיליאנען דאלארן וואס סאטמאר רב האט פארטיילט פאר צדקה אפילו פאר יודן וואס זענן געווען בשיטה פונקט פארקערט פון אים?

גראדע לייקען איך אויך אין דעם.

אפשר האט ער אמאהל געגעבן אפאר דאלער פאר וויזניץ, אבער נישט קיין מיליאנען.

זייט מיר מוחל פאר׳ן ענטפערן אפילו אייך

אמת, ער האט קיין פעני צדקה נישט געגעבן, יעדען איד ארויסגעווארפן פון שטוב,
די אנדערע רבי׳ס האבן געשמ׳ט מיט זייער אהבת ידראל, ווי למשל דער .... האט צוטיילט זיין גאנצע געלט פאר נצרכים

וואס נאך לייקענסטו

Sent from my LM-X210CM using Tapatalk

זאג מיר איינער וואס ער האט געגעבן מיליאנען ווען יענער איז געוועהן בשיטה פארקערט.

אין וויל נאך הערען פאר וועמען ער האט געגעבן מיליאנען בכלל.

ביסט א מגזם און אויב די גלייבסט באמת, ל"ע א שוטה

ער האט געגעבן טויזענטערס, און טויזענטערס דעמאלץ איז אזוי ווי מיליאנען יעצט, (כמעט, אביסל איבערטרייבן מעג מען דאך זיכער).

[פאליטיקאנט]

איך ווייס נישט פון ווי דו נעמסט אז סאטמאר רב האט געזאגט דעם פורים תורה אויף הלל'ס כלל, אבער אָן אריינגיין אין סאטמאר גופא, דארף מען פשוט זען צו ער האט עפעס 'מחדש' געווען.

האבן זיך חסידים נישט געקריגט ביז מכות און שטארקע שנאה פאר סאטמאר, נאך אינדערהיים?

[שמעקעדיג]

אינ׳ם ערשטן העלפט פונעם אכצנטן יאר הונדערט, האט דער געדאנק פון אהבת רעים שוין געשטערט אביסל - פאר רבי חיים בן עטר אין מאראקא, און ער האט באגרעניצט די מצוה פון אהבת רעים, אז דאס איז געזאגט געווארן בלויז לגבי ערליכע און פרומע אידן, און נישט וועגן רשעים און בעלי עבירה, וואס זיי איז דאך א מצוה פיינט צו האבן.

ווער איז דער רבי חיים פון מאראקא?

[הומאניסט]

קענסט אים טרעפן אין גוגל.

[אישתישבי]

בפירוש רש"י מובאים שני הסברים לדבריו של הלל: הראשון, שהכלל "מה ששנוא עליך לא תעשה לחברך" כולל את רוב מצוות התורה, בהן כל מצוות שבין אדם לחברו וגם מצוות רבות שבין אדם למקום. הפירוש השני והעיקרי לפי רש"י הוא שה' הוא רעו ואוהבו של האדם, כמו שכתוב "רֵעֲךָ וְרֵעַ אָבִיךָ אַל תַּעֲזֹב"[1] ומפורש שמדובר על הקדוש ברוך הוא, לפיכך משמעות הכלל היא "אל תעבור על רצונו כמו ששנוא עליך שעוברים על רצונך".

[אישתישבי]

מען קען זעהן אין די רש"י וואס איך ציטיר אין די פריעדיגע תגובה אז די פשוט'ע פשט אין דער מימרא מיינט נישט אז מען דארף ליב האבן יעדעס איד, און טאמער דער חתם סופר און סאטמאר רב האבן געהאט א פראבלעם מיט דער מימרא האבן זיי געקענט פשוט לערנען ווי רש"י.

עס איז אויך באקאנט דער ווארט פין סאטמאר רב אויף אוהבי ד' שנאו רע, אז מען קען מעסטן די אהבה צו אויבערשטען לויט וויפיל מען האט פיינט רשעים, אדער אז מען וויל ליב האבן דער אויבערשטער זאל מען פיינט האבן רשעים, און דאס איז עפעס וואס מען לערנעט אויס די קינדער אין סאטמאר.

אין אנדערע ספרים שטייט מיט דער פסוק משנאיך ד' אשנא.

איך מאך נישט אוועק דער יסוד פין דער תגובה, עס איז לכאורה אמת, אז אין סאטמאר לערנט מען אויס און מען איז מחנך צו האבן א שנאה צו אנדערע וואס גייען נישט מיט דער שיטה. איך ווייס נישט צו וויפיל בעסער אנדערע חסידות'ן זענען, ווי אויך אנדערע קאמיוניטיס בכלל, איך מיין אז דאס איז א מכה אין מענטשליכע נאטור, און ווען משיח וועט קומען וועט זיין ודר זאב עם כבש וכו'.

[זופ מיט מאנדלען]

בנוגע סאטמארער רבס שנאת ישראל....

איך האב אמאל געטראפן א באבובער יונגערמאן, כדרכי בקודש בין איך אריין אין א שמועס מיט אים איבער די פאליטיק וואס האט בשעתו געברענט צווישן באבוב און באבוב 45, ער האט מיר דערציילט אז זיין נאנטסטע פריינט איז געגאנגען צום צווייטן באבוב און זייט דעמאלטס גריסן זיי זיך נישט, איך האב זיך דעמאלטס געוואונדערט אז ביי אונז אין סאטמאר, כאטש די פאליטיק איז געווען הייסער פון הייס טרעפט מען כמעט נישט קיין מציאות אז צוויי מענטשן זאלן זיך נישט גריסן, יא מען האט געטראפן אפילו אז איינער זאל איבערטרעטן א צווייטן אבער אויב געדענק איך גוט האבן זיי זיך אפילו משדך געווען נאכדעם אדער עפעס אזאנס, ראשי קהילה פון ביידע פארטייען זענען נאך אלס פאניע בראדט, עסקנים פון ביידע זייטן שנארן נאך געלט פון עשירים פון ביידע זייטן אזש איך קען פערזענליך א געוויסן עסקן וואס האט בשעתו געגעבן א טויט קלאפ פארן צווייטן פארטיי מיט זיינע אקטיוויטעטן, און היינט זענען די ראשי קהילה פונעם אנדערן פארטיי זיינע גרעסטע תומכים, בקיצור סהאט מיר באמת געוואונדערט ווי אזוי קען זיין אז א פשוטע באבובע יונגערמאן זאל פירן א מערכה מיטן צווייטן זייט מער ווי די גרעסטע שוויצערס פון סאטמאר.

כהאב עס איבערגעשמועסט מיט עטליכע קלוגע אידן ביז איך בין צוגעקומען צו אזא מסקנא, אין סאטמאר האט מען מחנך געווען וויאזוי צו קריגן, סאטמאר רב האט זיך אלע יארן געקריגט מיט כל מיני רביס און פארטייען, און אזויווי דער הומו[...] האט דא ארויסגעברענגט האט עס סאטמאר רב אריינגעווארצלט אין זיינע חסידים, היינט צוטאגס ווען סאטמאר שטייט פאר א קריג ווייסט זי פונקטליך וואס זי האט צו טון און וואס זי האט נישט צו טון, משא"כ אנדערע חסידותן וואס האבן נישט באקומען דעם לימוד האבן פשוט אזוי פיינט דעם צד שכנגד אזש אז זיי וועלן זיך נישט גריסן.

וכן הדין לגבי סאטמארער רבס מערכות, נאך היינט וועט א מזרחיסטישער פרענק גריגער באקומען תמיכה אין וויליאמסבורג ווי סיי וועלכער היימישער שנארער [איך רעד פון זאכן וואס איך האלט מיט טעגליך], א טיפישער סאטמארער וועט נישט פיינט האבן פערזענליך קיין ציונים נאר זייערע אגענדעס, בנוגע צו סאטמאר האט ליב אדער פיינט גוים איז א זאך וואס מען האט נישט גערעדט דערפון און סווענדט זיך ווי א מענטש, און דאס איז אפגערעדט אז אין סאטמאר האט מען ווייט נישט פיינט קיין אנדערע חסידותן, אפילו סאטמאר רב האט דאס קיינמאל נישט געפאמפעט.

אגב איך גלייב נישט אז אלע באבובע זענען אזוי, איך האב עס נאר געברענגט פאר א משל ארויסצוברענגען דעם קאנצעפט וואס דארף לדעתי נישט קיין הוחכות פאר איינעם וואס קען סאטמאר פון די נאנט.

הוילע שטותים.
מיר געדענקן נאך ווען מ'האט אוועקגענומען פרנסות פון אידן ווייל זיי האבן געשטיצט בני יואל
מיר געדענקן ווען זיידע'ס האבן נישט געוואלט גיין צו שמחות פון אייניקלעך אין הופפער בית מדרש
מיר געדענקן ווען א זיידע האט געזאגט פאר'ן זון טאמער נעמט ער ר' יחזקאל ראטה פאר סידור קדושין קומט ער נישט צום חתונה.
דאס זענען געווען מעשים בכל יום.
נאר וואס דען, די היינטיגע סאטמערע אינטערעסירט די גאנצע חסידות/פארטיי ווי א לאך אין קאפ. אבער אז מ'קוקט גוט זעהט מען אז ווי מער פארקאכט איינער איז אין זיין רבי/חסידות, אלץ מער רשעות און שנאה פארמאגט ער.

האסט נישט פארשטאנען וואס כהאב געשריבן.

קיינער טענהט זיך נישט אז די סאטמארער פאליטיק איז נישט געווען היציג, סאיז לכאורה געווען די בלוטיגסטע פאליטיק און די היסטאריע פון אידישקייט נאכן קריג און מעגליך אפילו פארן קריג, וואס איך האב ארויסגעברענגט איז אז סאיז נישט געווען אזא שנאה צום אנדערן פארטיי ווי אין אנדערע חסידותן, למשל דאס אז מען האט נישט אריינגעלאזט מענטשן אין שול איז נישט געווען ווייל סהאט איינעם געבאדערט אז זיי זענען אין שול, דער המון עם האט עס בכלל נישט געבאדערט און אפילו פאר די שוויצערס אויך נישט, ווען די שוויצערס האבן איינעם געווארפן פון שוהל איז עס נישט געקומען מכח עפעס א פראבלעם אז דער באטראפענער דרייט זיך אין ראדני, סאיז פשוט געווען א וועג פון טעראריזירן און מאכן א סטעיטמענט אז ווער סוועט טון ווי אים וועט אפענדיגן די זעלבע, נישט מכח א שנאה וואס זיי האבן געהאט איינער צום צווייטן.

[הומאניסט]

אין אנדערע ווערטער סאטמאר איז מער סעפיסטקעיטעד אין מערכות, אין טעראר, אין שטעכן פון אונטערן רוקן, אחד בפה ואח בלב דיפלאמאטיש, סטראטעגיש, פארשטייען צו פאליטיק, “האלט דיינע שונאים נאענט צו זיך” און ארבעטן אזוי ווי די מאפיא. ארגענייזד קריים, דאס איז בעסער אדער ערגער?
היזהרו מן הצבועין יותר מכולם און זע רמבן אויפן פסוק לא תשנא את אחיך.


Sent from my iPad using Tapatalk

[הומאניסט]

די מפרשים מוטשען זיך צו פארשטיין די מימרא פון הלל הזקן: וויאזוי קען מען זאגן אז אויף דעם שטייט די גאנצע תורה, און אז די איבריגע איז בלויז א פירוש? וויאזוי נעמט עס אריין אלע 613 מצוות און די טויזנטער הלכות?
זיי געבן פארשידענע הסברים דערויף.

אינעם עלפטן יארהונדערט האט רשי מסביר געווען אז לחברך מיינט נישט דא א מענטשליכן חבר נאר מען מיינט דעם אייבערשטן...
רשי האט אבער נישט געקענט איגנארירן דעם פראסטן פשוטן פשט דערפאר ברענגט ער א צווייטן טייטש אז מען מיינט טאקע א פשוטער בשר ודם איי איז דאך שווער וויאזוי ענטהאלט דאס די גאנצע תורה? איז דער הסבר אז סע ענטהאלט דאס רוב פון אלע מצוות.

זע דאס לעצטע פאראגראף