זאכן וואס איך וויל וויסן - אחיעזר

[קוויטעל]

איינער ווייסט צו ס'דא א בילד פון הגאון ר' דוד אורטינבערג זצ''ל - בעל תהילה לדוד ?

ביטע איבערשיקן, ווייל מ'קען עס נישט עפענען

[אינטערסאנט]

איך בין נייגעריג צו איינער האט שוין אפגעציילט וויפיל פעלער ס׳האט די סאטמארע נענועים ניגון, כ׳האב פרובירט צו ציילן אבער וויבאלד די פעלער זענען זייער ענליך איינס צום צום צווייטן איז שווער צו כאפן וועלכע פאל איז א נייע און וועלכע איז נאר איבערגע׳חזר׳ט א פריערדיגע פאל.

דא איז עס אפגעשריבן אויף 9 פעלער (נאך H גייט מען צוריק צו D)

[ונבנתה העיר]

ווען און וואו איז די לוי' פון אלעזר דוד ווייזער?

[קוויטעל]

וואס איז פשט אז ס'דא וואס זאגן 'אסתר תענית'? איז דא אין דעם עפעס א טעם, אדער סתם ונהפוך הוא

[קוויטעל]

די טעמע פון קלימאט טויש - קליימעט דזשעינדז, איז דערמאנט אין פריערדיגע דורות, הייליגע צו נישט הייליגע?

[מנחם ציון]

.

[מנחם ציון]

די טעמע פון קלימאט טויש - קליימעט דזשעינדז, איז דערמאנט אין פריערדיגע דורות, הייליגע צו נישט הייליגע?

די "היימישע" בויען אסאך אויף דעם מדרש

בשעה שברא הקדוש ברוך הוא את אדם הראשון, נטלו והחזירו על כל אילני גן עדן ואמר לו, ראה מעשי כמה נאים ומשובחים הן, וכל מה שבראתי בשבילך בראתי, תן דעתך שלא תקלקל ותחריב את עולמי".

ויבאו החכמים מיט הסבר, צו "גן עדן" איז עפעס אויף דער וועלט, און אז "עולמי" וואס ה' האט זיך באצויגן איז טאקע אונזער פלאנעט ערד

[קוויטעל]

די טעמע פון קלימאט טויש - קליימעט דזשעינדז, איז דערמאנט אין פריערדיגע דורות, הייליגע צו נישט הייליגע?

די "היימישע" בויען אסאך אויף דעם מדרש

בשעה שברא הקדוש ברוך הוא את אדם הראשון, נטלו והחזירו על כל אילני גן עדן ואמר לו, ראה מעשי כמה נאים ומשובחים הן, וכל מה שבראתי בשבילך בראתי, תן דעתך שלא תקלקל ותחריב את עולמי".

ויבאו החכמים מיט הסבר, צו "גן עדן" איז עפעס אויף דער וועלט, און אז "עולמי" וואס ה' האט זיך באצויגן איז טאקע אונזער פלאנעט ערד

די באגריף אז אונזער רויעך טוישט די סדרי קיץ וחורף וכדומה, האט ווארשיינליך - לפי ידיעתי - נישט קיין באזיץ אין די ריכטיגע גלויב

[מנחם ציון]

אבער פון די אנדערע זייט, ווער דארף א גלויבן ווען דאס מציאות ווייזט אנדערש?
און בכלל, ווער פון חז"ל האט געטריבן אן אויטא? ס'איז דאך א נייע זאך

[רביה''ק זי''ע]

ווער דארף א גלויבן ווען דאס מציאות ווייזט אנדערש?

[מנחם ציון]

ס'איז לשיטתם פון די וואס האלטן אזוי

[רביה''ק זי''ע]

די אמת איז אבער פונקט קאפויער, דווקא ווייל די מציאות איז אנדערש פון וואס מ׳וואלט באמת געוואלט דארף מען לויפן צו פאנטאזיעס.

[מנחם ציון]

פינחס גלויבער האט אויף קול מבשר אן אפטיילונג "גוט געפרעגט".
האט אים איינער אנגעפרעגט, פארוואס חז"ל זאגן הוי רץ כצבי, פארוואס נישט ווי א טשיטא וועלכע לויפט סאך שנעלער ווי א הערש?

און ער מוטשעט זיך צו פארענטפערן, אז חז"ל רעדן צום המון עם. און דער המון האט נישט געוואוסט פון קיין טשיטא צו זאגן, ווייל זיי דרייען זיך נישט אין די געגנטער וואו אידן זענען דעמאלטס געווען קאנצענטרירט. אבער איך פרעג הא גופא קשיא, פארוואס זאלן חז"ל נישט אויפקלערן דער המון עם אז ס'איז דא אזא בעל חי ווי א טשיטא? ונראה לישב אז אז חז"ל האבן אויך נישט געוואוסט פון אזא בעל חי......

שטיינער און אייער זענען וועלקאם.....

[הוגה]

די טעמע פון קלימאט טויש - קליימעט דזשעינדז, איז דערמאנט אין פריערדיגע דורות, הייליגע צו נישט הייליגע?

נישט ממש וואס דו פרעגסט, אבער מעגליך אז דא קענסטו טרעפן אן ענטפער.

[מנחם ציון]

זייער א שטארקע אפהאנדלונג @הוגה, מיר האבן דאס געליינט בשעתו אינעם "וועקער"

איר ברענגט ראיות פון פארשידענע מקורות. איך וויל אייך פרעגן וועגן דאס וואס איך האב צוגעברענגט אויבן פון מדרש קהלת, (איר ברענגט דאס פון מדרש אויפ'ן פסוק ויניחהו בגן עדן לעבדה ולשמרה. איך האב עס נישט געטראפן אין מדרש אויף יענער פסוק, נאר אין קהלת, אויפ'ן פסוק ראה את מעשה אלהי-ם כי מי יוכל לתקן את אשר עותו, און דער גאנצער דרש פון מדרש איז אזוי אריינגעטייטש און פסוק, ודו"ק.)

בשעה שברא הקב"ה את אדם הראשון נטלו והחזירו על כל אילני גן עדן ואמר לו ראה מעשי כמה נאים ומשובחין הן וכל מה שבראתי בשבילך בראתי, תן דעתך שלא תקלקל ותחריב את עולמי, שאם קלקלת אין מי שיתקן אחריך

די אויבן דערמאנטע קשיות וואס איך האב אויף דער ספעציפישער מקור. ה' האט אים ארומגעפירט אין "גן עדן", נישט אויף דער וועלט.

מיט די אנדערע ראיות זענט איר קען זיין גערעכט, איך האב נישט נאכגעקוקט. אבער פון דעם מדרש איז נישט קיין ראי' (איך זאג נאר אויף דעם, ווייל דאס איז וואס איך הער פון אסאך אנדערע, אז דאס דארף כלומר'שט צו זיין א ראי' פון חז"ל אז מען ברויך היטן אויף "דער" וועלט)


(איך האף אז דאס הייסט נישט פארדרייט דער אשכול, ווי נישט ווי איז דאס אויך "זאכן וואס איך וויל וויסן".....)

[קוויטעל]

איך גלייב וואס כ'האב געלערנט, אז די חז''ל האבן אלעס געוואוסט, און נאכמער וואס די סייענטיסטן ווייסן היינט.
שלמה המלך האט געהאט חכמה וואס איז איבערגעשטיגן יעדע גרעניץ. אלא מאי, מוז מען זאגן, אז א זאך וואס שטייט נישט אין חז''ל איז זיכער אפגעפרעגט, און טאמער האבן עס די היינטיגע גדולים מקבל געווען, האבן זיי די סייעתא דשמיא צו זאגן וואס איז ריכטיג.

כ'בין געווען נייגעריג צו ס'ווערט דערמאנט אין גמרא וכדו' עפעס וועגן דעם חשש.
[יו''ט עהרליך זאגט שוין אויפ'ן קאסעטע, אז ווען זיי האבן שוין אפגעזייעט א חורבן בעולם הזה, האבן זיי געזוכט צו ליפערן זייערע שגעונות ביז'ן לבנה אויך.]

[חתן בחור]

די טעמע פון קלימאט טויש - קליימעט דזשעינדז, איז דערמאנט אין פריערדיגע דורות, הייליגע צו נישט הייליגע?

די "היימישע" בויען אסאך אויף דעם מדרש

בשעה שברא הקדוש ברוך הוא את אדם הראשון, נטלו והחזירו על כל אילני גן עדן ואמר לו, ראה מעשי כמה נאים ומשובחים הן, וכל מה שבראתי בשבילך בראתי, תן דעתך שלא תקלקל ותחריב את עולמי".

ויבאו החכמים מיט הסבר, צו "גן עדן" איז עפעס אויף דער וועלט, און אז "עולמי" וואס ה' האט זיך באצויגן איז טאקע אונזער פלאנעט ערד

מאידך גיסא איז דא וואס האלטן פארקערט, ממש ווי עס שטייט אין פסוק זעלבסט: עוד כל ימי הארץ זרע וקציר וקור וחום וקיץ וחרף ויום ולילה לא ישבותו!

[הוגה]

[justify]

די אויבן דערמאנטע קשיות וואס איך האב אויף דער ספעציפישער מקור. ה' האט אים ארומגעפירט אין "גן עדן", נישט אויף דער וועלט.

פרעגסט א גוטע קשיא. מען דארף אבער געדענקן אז עס איז א 'מדרש'. איך מיין אז ווען די מדרש רעדט פון גן עדן איז עס נישט עפעס א ספעציפישע גיאגראפיקאלע פלאץ וואו אוטופיע עקזיסטירט, נאר ענדערש א מציאות/קאנצעפט. נאך בריאת העולם איז די וועלט געווען א גן עדן.


.[/justify]

[הוגה]

[justify]

איך גלייב וואס כ'האב געלערנט, אז די חז''ל האבן אלעס געוואוסט, און נאכמער וואס די סייענטיסטן ווייסן היינט.
שלמה המלך האט געהאט חכמה וואס איז איבערגעשטיגן יעדע גרעניץ. אלא מאי, מוז מען זאגן, אז א זאך וואס שטייט נישט אין חז''ל איז זיכער אפגעפרעגט, און טאמער האבן עס די היינטיגע גדולים מקבל געווען, האבן זיי די סייעתא דשמיא צו זאגן וואס איז ריכטיג.

כ'בין געווען נייגעריג צו ס'ווערט דערמאנט אין גמרא וכדו' עפעס וועגן דעם חשש.

אז דו גלייבסט אזוי, וואס איז שייך זיך צו קריגן דערויף? והשנית, אויב שלמה המלך איז געווען די חכם מכל האדם קען מען שוין גארנישט מחדש זיין נאך אים? איז דאס אן אייגנע חידוש אדער האסטו עס ערגעץ געזעהן געשריבן, למשל פון שלמה המלך? און אפילו לאמיר זאגן אז שלמה האט יא געמוזט וויסן דערפון, ווער זאגט אז ער האט עס געמוזט פארציילן אדער אראפשרייבן? אפשר האט ער געוואוסט אבער קיינעם נישט פארציילט? והשלישית, ווי קומסטו פון שלמה המלך ביז חז"ל? דאס איז שוין א מדרש פליאה.


.[/justify]

[מנחם ציון]

[justify]

די אויבן דערמאנטע קשיות וואס איך האב אויף דער ספעציפישער מקור. ה' האט אים ארומגעפירט אין "גן עדן", נישט אויף דער וועלט.

פרעגסט א גוטע קשיא. מען דארף אבער געדענקן אז עס איז א 'מדרש'. איך מיין אז ווען די מדרש רעדט פון גן עדן איז עס נישט עפעס א ספעציפישע גיאגראפיקאלע פלאץ וואו אוטופיע עקזיסטירט, נאר ענדערש א מציאות/קאנצעפט. נאך בריאת העולם איז די וועלט געווען א גן עדן.


.[/justify]

דאס איז מער ווייניגער וואס איך האב געשריבן אויבן

ויבאו החכמים מיט הסבר, צו "גן עדן" איז עפעס אויף דער וועלט, און אז "עולמי" וואס ה' האט זיך באצויגן איז טאקע אונזער פלאנעט ערד

[רביה''ק זי''ע]

באמת מוז מען נישט זיין אזוי אפאלאגעטיש און זאגן אז גן עדן מיינט נישט גן עדן, מ׳קען זאגן פשוט אז גן עדן מיינט יא גן עדן נאר די מעסעדש מיינט אונז אויך, כ׳מיין פארוואס דען האט די מדרש געפונען פאר וויכטיג אונז מיטצוטיילן דעם אנעקדאט?

[מנחם ציון]

באמת מוז מען נישט זיין אזוי אפאלאגעטיש און זאגן אז גן עדן מיינט נישט גן עדן, מ׳קען זאגן פשוט אז גן עדן מיינט יא גן עדן נאר די מעסעדש מיינט אונז אויך, כ׳מיין פארוואס דען האט די מדרש געפונען פאר וויכטיג אונז מיטצוטיילן דעם אנעקדאט?

פון מדרש ווייזט זיך גאנץ קלאר אויס אז ס'איז געווען אויף רוחניות, מיט א משל פון גשמיות
תן דעתך שלא תחריב עולמי, היינו פאלג דעם רצון ה' פונקט ווי די פארשטייסט אז א גארטן קען חרוב גיין ווען מען היט נישט דערויף

[רביה''ק זי''ע]

קען זיין, מ׳דארף נאר מעיין זיין וואסערע חורבן ס׳געשעהט ווען מ׳גייט פיר אמות אן א קאפל (אויפ׳ן וועלט, נישט אויפ׳ן מענטש, שלא תחריב עולמי). קען זיין אז ס׳ווענדט זיך מיט וואסערע גלעזער מ׳לערנט מדרש אבער איך זעה נישט פארוואס איין וועג איז מער מוכרח ווי דעם אנדערן.