לאמיר רעדן פלעי"ן יודיש!

[גיב א שמייכעל]

איבער ווייטע שטרעקעס ציט זיך דאס פיבערהאפטיגע גאלאפ פון דאס אומאידענטפיצירטע אביעקט, זיין שטורעמיש זעהל פאדערט א זאפארטיגע אפרוה, אבער דאס אומהיימליך געפיל וואס נאגט און דארשט איז אומאקצעפטירבאר.
נאך א וויילע איז די זאווארוכע געקומען צו א האסטיגע אפשטעל מיטן פלוצמדיגע ערשיינונג פונעם פרימארגן וואס האט פארשיקט די געוועלבער פון הינטער זייער נארעס, דאס געפילדער איז ארויף צו גאר פריידיגע אקטאוועס וואס האט געדראעט און א ליאדע מינוט צו פארשטערן די דערקווינדע צוזאמקומפט.
מיט א באסאווע שטימע פול מיט האס אין אפשיי איז דער דזשאנדאר ערשינען פולקאם דערצערנט: "ווער האט אהער געבראכט די דאזיגע פארשוינען?" האט ער פארגעווארפן די אנוועזענדע מיט א גרויזאמע גרימאס אויפן געזיכט. א שטאקיגע שטילקייט האט געפלעפט די מאסן פארזאמעלטע...
....
בקיצור... האסט געכאפט די מעסעדז"ש??
עפעס א מין נערווירענדע געוואוינהייט פון די אלע פראפעשענע"ל שרייבער'ס צו שרייבן די מאדנסטע אידישע ווערטער וואס איז נאר די אינעם ווערטער-בוך.
נומער איינס, די ניצט די ווערטער ביים רעדן? ניין! (אויב יא, דאן א רחמנות אויף דיינע ארומיגע...) איז פארוואס באמיטשעסטו דיינע ליינער זיך צו האקען די ציין מיט דיינע הויכע ווערטער?? שרייב אינזער 'מאמע' לשון, נישט אינזער 'באבע' לשון!
נומער צוויי, מיר וויסען דאך אלע די אמת אז האלב פון די ווערטער איז דיין אייגן געבעקס ג'גנבט פינעם שפראך וואס רופט זיך 'ענגליש'...! ווצב"ש 'אביעקט' איז Object, 'אקטאוועס' איז Octaves, און 'פאנאראמע' איז Panorama... איז וואסזשע מאכסטו צודרייט דאס מענטשהייט?? די אלע ווערטער איז פונקט גוט צו שרייבן אין דיין אייגן טאג-בוך, נישט אין א מאגאזין וואס איך צאל אפאר טאלער צו דקרקוויקען מיין זעהל...
מיט א הערצליכע דאנק!

[berlbalaguleh]

דער בארימטער שרייבער חיים גראדע, וועלכער שילדערט דאס לעבן אין די אידישע שטאט ווילנא צווישן די צוויי וועלט מלחמות, באנוצו זיך אייביג נאר מיט אזעלכע לשונות אויף פוילש און רוסיש. היינט נוצן מיר בכלל נישט אזעלכע ווערטער. איך ווייס אפילו נישט וואס זיי מיינען. נאר לויט'ן ענין קענמען פארשטיין. אבער זיינע מעישות און באשרייבונגען זענען מתוק מדבש...!

למשל: דאס ווארט .."עלעהיי"... (שטאמט זיכער פון פארגרייזטן לשון הקודש) מיינט פונקט אזוי/ווי גלייך: דאס ווארט...נאכסאל....מיינט פארוואס.! פארוויאנעטע קוסטעס... מיינט פארטרוקנטע/פארוועלקטע צווייגן...און נאך צענדליגע אזעלכע אויסדרוקן...!

[רביה''ק זי''ע]

א. אין אלע שפראכן שרייבט מען מער הויכע וואקאבולאר ווי ווען מ'רעדט.

ב. פאר דו באשליסט אז א געוויסע ווארט איז גע'גנב'ט פון ענגלישזיי ערשט בודק צו די ווארט איז נישט אויך דא אין דייטש, אידיש, ענגליש, און דייטש זענען אלע אפצווייגן פון איין שפראך און ס'איז צו ערווארטן אז זיי זאלן זיין ענליך.

וואס פארשטייט א חסיד צו ליטעראטור...

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: ס'זענען דא א סאך ווערטער וואס זייער שורש איז פון אנ'אנדערע שפראך. נאר אונז זאגן מיר עס ארויס אזוי תמימות'דיג ווי גלייך ס'וואלט געווען פון אונזער שפראך...!

למשל דאס ווארט ..."פאמידאר'ן... פאר טאמעיטאס נעמט זיך פון פראנצויזיש. פאממע ד'אר. מיינט א גאלדענער עפל...!

און דאס ווארט לעוואר וואס די אונגערישע אידן נוצן נעמט זיך אויך פון פראנצויזיש..."לאוועור"... מיינט א שיסל. אין וואס מ'וואשט זיך...! וכהנה וכהנה!

[קאצקע ציקער]

איך בין מיט דיר אינגאנצן. לעצטענס האב איך מיך אנגעטראפן און א נייע ווארט געדענק שוין נישט פלעין אפגעטייטשט פון ענגליש

[berlbalaguleh]

קאצקע ציקער: אונז זלל מיר נישט קאמפלעינען (באקלאגן זיך). ווייל אין א יעדן לאנד ווא אידן וואוינען מישן זיי אריין ווערטער פון די לאקאלע שפראך. אין ארץ ישראל מישט מען אריין ווערטער פון עברית. אין בעלגיע און דייטשלאנד און האללאנד מישט מען אריין ווערטער פון דייטש און פלעמיש.

למשל אין בעלגיע זאגט מען נישט באד שטוב. נאר באדע צימער. אדער ווען איינער גייט אויפפיקן זיין חבר זאגט מען..."איך גיי איהם ..."אפ-הוילן"..!

פאר א טראק זאגט מען קאמיאן. פאר טרעקל אדער סטעישן וועגאן זאגט מען קאמיאנעט אדער אויף ספאניש...קאמיאנעטא...!

[קאצקע ציקער]

ס'איז א חילוק א ווארט וואס איז אריינגעגאנגען אינעם יידישן שפראך געהעריג און א ווארט וואס געהעריג אין יידיש זאגט מען עס ענגליש און די שרייבערס מאכן עס פאריודישט

[קאצקע ציקער]

א. אין אלע שפראכן שרייבט מען מער הויכע וואקאבולאר ווי ווען מ'רעדט.

ב. פאר דו באשליסט אז א געוויסע ווארט איז גע'גנב'ט פון ענגלישזיי ערשט בודק צו די ווארט איז נישט אויך דא אין דייטש, אידיש, ענגליש, און דייטש זענען אלע אפצווייגן פון איין שפראך און ס'איז צו ערווארטן אז זיי זאלן זיין ענליך.
א רגע סא יודיש איז דייטש עד היום הזה ? יעדע דייטשע ווארט ווערט אטעמאטיקלי יודיש?
וואס פארשטייט א חסיד צו ליטעראטור...

[קאצקע ציקער]

א. אין אלע שפראכן שרייבט מען מער הויכע וואקאבולאר ווי ווען מ'רעדט.

ב. פאר דו באשליסט אז א געוויסע ווארט איז גע'גנב'ט פון ענגלישזיי ערשט בודק צו די ווארט איז נישט אויך דא אין דייטש, אידיש, ענגליש, און דייטש זענען אלע אפצווייגן פון איין שפראך און ס'איז צו ערווארטן אז זיי זאלן זיין ענליך.

וואס פארשטייט א חסיד צו ליטעראטור...

א רגע סא יודיש איז דייטש עד היום הזה ? יעדע דייטשע ווארט ווערט אטעמאטיקלי יודיש?

[קאצקע ציקער]

.

[רביה''ק זי''ע]

א רגע סא יודיש איז דייטש עד היום הזה?

יא, אזוי איז אנגענומען ביי לינגוויסטן, הגם די יידישיסטן שלאגן זיך דערמיט מיט ציין און נעגל.

יעדע דייטשע ווארט ווערט אטעמאטיקלי יודיש?

ניין, יעדע דייטשע ווארט וואס איז אטעמאטיקלי געווארן ענגליש ווערט אטעמאטיקלי אויך אידיש.

[גיב א שמייכעל]

ס'איז א חילוק א ווארט וואס איז אריינגעגאנגען אינעם יידישן שפראך געהעריג און א ווארט וואס געהעריג אין יידיש זאגט מען עס ענגליש און די שרייבערס מאכן עס פאריודישט

הונדרעט פראצענט!
אגב וסתם לידיעה, ווער האט באשלאסען אז פאר אלע ווערטער וואס ענדיגט זיך און ענגליש מיט א 'tion' זאל מען אין אידיש שרייבן/זאגען 'ציע', ווצב"ש: סטעישע"ן = סטאנציע, נאמינעישע"ן = נאמינאציע, אדמיניסטרעישע"ן = אדמיניסטראציע, וכו,??

[רביה''ק זי''ע]

איך פרעג פארקערט, ווער האט באשלאסען אז פאר אלע ווערטער וואס ענדיגט זיך אן אידיש מיט א 'ציע' זאל מען אין ענגליש שרייבן 'tion' און ארויסזאגן ׳שען׳, ווצב"ש: סטאנציע = station/stashen, נאמינאציע = nomination/nominashen, אדמיניסטראציע =administration/administrashen, וכו,??

[טיכטיגער]

איי, ווער דען אויב נישט די אויסגאבעס זאלן שרייבן ריכטיג אידיש? עס איז אלץ געווען א לשון קרי/כתיב. ביים רעדן איין וועג און ביים שרייבן מעג מען און מען זאל שרייבן א העכערן אידיש.

דאס איז דו קענסט עס נישט איז נישט קיין טענה אז נישט, נאר פארקערט, פארוואס קענען מיר טאקע נישט קיין אידיש? וואס איז אונזער מוטער-שפראך.

[berlbalaguleh]

ס'איז א חילוק א ווארט וואס איז אריינגעגאנגען אינעם יידישן שפראך געהעריג און א ווארט וואס געהעריג אין יידיש זאגט מען עס ענגליש און די שרייבערס מאכן עס פאריודישט

הונדרעט פראצענט!
אגב וסתם לידיעה, ווער האט באשלאסען אז פאר אלע ווערטער וואס ענדיגט זיך און ענגליש מיט א 'tion' זאל מען אין אידיש שרייבן/זאגען 'ציע', ווצב"ש: סטעישע"ן = סטאנציע, נאמינעישע"ן = נאמינאציע, אדמיניסטרעישע"ן = אדמיניסטראציע, וכו,??

גיב א שמייכל: דאס איז א פארקירצונג פון דייטש. אדמיניסטראציאן. סטאציאן. וכו'...!

[גיב א שמייכעל]

דאס איז דו קענסט עס נישט איז נישט קיין טענה אז נישט, נאר פארקערט, פארוואס קענען מיר טאקע נישט קיין אידיש? וואס איז אונזער מוטער-שפראך.

האסט אן עקסטערע טענה! פיין! כ'הער וואס די זאגסט...
אבער יעצט, רעדן אינז אזוי? ניין!! דיין 'מוטער' האט אזוי גערעדט צו דיר אלס קינד? אויך נישט!
דאן שרייב'זשע ביטע ווי א נארמאלע מענטש!

[berlbalaguleh]

איי, ווער דען אויב נישט די אויסגאבעס זאלן שרייבן ריכטיג אידיש? עס איז אלץ געווען א לשון קרי/כתיב. ביים רעדן איין וועג און ביים שרייבן מעג מען און מען זאל שרייבן א העכערן אידיש.

דאס איז דו קענסט עס נישט איז נישט קיין טענה אז נישט, נאר פארקערט, פארוואס קענען מיר טאקע נישט קיין אידיש? וואס איז אונזער מוטער-שפראך.

טיכטיגער: אידיש (און אנדערע שפראכן אויך. נאר אידיש מער) איז אייביג געווען א ..."זשארגאן"... א געמיש פון פארשידענע שפראכן. ווי למשל די סלאווישע שפראכן (פויליש, רוסיש, טשעכיש. אויסער רומעניש. וועלכע איז נישט קיין סלאווישע שפראך נאר ענדערש א ראמאנס שפראך.) און פראנצויזיש. אלס רעזולטאט פון די אידישע וואנדערונגען איבער פארשידענע מדינות. אבער דער הויפט שטאם איז דייטש און לשון קודש. ווי ס'ווערט גערעדט אין די חסיד'ישע קרייזן. נישט אין די אידישיסטישע...!

איך האב שוין אמאל פארציילט די מעשה. מיין קאזין האט א גראסערי אין בארא פארק. זענען אמאל אריינגעקומען צו איהם 2 קינדער פון ארץ ישראל. א ברודער און א שוועסטער. זיי האבן גערעדט אידיש. זיי האבן געזאגט (אויף אידיש) אז זייער מאמע האט געבעטן..."אפונים מיט גזר"...! דער בעה"ב פון גראסערי. זייענדיג אן אמעריקאנער געבוירענער סאטמאר'ע חסיד האט נישט אנגעהויבן צו וויסן וואס די קינדער רעדן. זיי האבן איבערגעזאגט זייער פארלאנג. אבער ער האט נאכאלץ נישט פארשטאנען. איך בין פונקט דארט געווען. האביך איהם געזאגט אז דאס מיינט ..."פיעס ענד קערראטס"... ארבעס מיט מייער'ן...!

אן אנדער פאל איז געווען ווען אן איזראעלישע פרוי (גערער חסידים) האט געבעטן פונ'ם בעה"ב פון רעסטאראנט..."אטריות"...דער בעה"ב האט נישט געהאט קיין השגה וואס זי ווילל. האביך געזאגט אז דאס מיינט.."לאקשן"...!

אויסער די ווערטער פון פראנצויזיש אדער רוסיש וועלכע זענען שוין אזוי שטארק פארבויגן געווארן אז אונז ווייסן שוין נישט דעם מקור און שורש פונ'ם ווארט. כמו שאמרתי במקום אחר...!