מֶ"ה עָשִׂיתָ קוֹל דְּמֵי אָחִיךָ צֹעֲקִים מִן הָאֲדָמָ"ה

[קטלא קניא]

kol demei.JPG

קונטרס "קול דמי אחיך" צו די שלושים פון די מירון אומגעקומענע ע"ה

[מי אני]

מורא'דיג!

דא האב איך געשריבן איבער דעם אז דאס'ן זאגן ביי די טראגעדיע(ס) "גזירה מן השמים", בעיקר און דירעקט, איז נישט אינגאנצן אויסגעהאלטן, אפילו פון א טעאלאגישן מבט, אליבא דהרמב"ם. ולגבי דעם וואס דער רמב"ם זאגט אין תענית (א ג), הא'מיר דא געזאגט, און צוגעברענגט ווי ר' יצחק לאווי זאגט די זעלבע עפ"י האפודי, אז דאס איז נישט קיין שום סתירה צו דעם אז דער רמב"ם האלט יא אז ס'איז מכח מקרה. און דא איז די מקרה וטבע געווען, לאחר הכל, פשוט'ע מענטשליכע נעגלידזשענס וואס מ'וואלט געקענט און געדארפט פאראויסזעהן און פארמיידן וכדברי [tag]קטלא קניא[/tag].

ולגבי די אויספיהר פונעם ארטיקל, הא'מיר דארט צוגעברענגט פון דר. אלפרעד עברי איבער דעם רמב"ם'ס דגוש אויף מענטשליכע עידזשענסי.

[יהודי פשוט]

איך בין מסכים מיט יעדע ווארט וואס דו זאגסט, פארשטייענדיג דיין קוק ווינקל אז:

האַלאָו, צי ווייסן מיר וואָס דאָס איז טויט? וואָס דאָס מיינט צו שטאַרבן? איך וויל קיינעם נישט אַנטוישן אָבער טויט איז די ענדע פון אַלעס. אַ סוף־פסוק און אַן אחרון אָן קיין חזק. טויט האַקט אָפ אַלע חלומות, אַלע שאיפות, אַלע האָפענונגען, און דער גאַנצער פאָטענציאַל און עתיד פון דעם מענטש קומט צו אַ פלוצעמדיגער ענדע.

נו, הייסט ביי דיר איז בלויז דא דער עולם הזה, ס'געבט צו פארשטיין אלע דיינע שיטות, אלעס איז בלויז דאס וואס דיינע אויגן זעען, אין יעדע טראגעדיע איז די דרך הטבע שולדיג...

איך פארשטיי נאר נישט פארוואס דו באשולדיגסט נישט די אומגעקומענע אליינס, זיי זענען דאך געהעריגע מאבדים עצמם לדעת, זיך אריין געשטופט אין א פלאץ ווי "יעדער האט געוואוסט" אז ס'איז סכנת נפשות, וצ"ע.

[זרחי]

מורא'דיג!

דא האב איך געשריבן איבער דעם אז דאס'ן זאגן ביי די טראגעדיע(ס) "גזירה מן השמים", בעיקר און דירעקט, איז נישט אינגאנצן אויסגעהאלטן, אפילו פון א טעאלאגישן מבט, אליבא דהרמב"ם. ולגבי דעם וואס דער רמב"ם זאגט אין תענית (א ג), הא'מיר דא געזאגט, און צוגעברענגט ווי ר' יצחק לאווי זאגט די זעלבע, אז דאס איז נישט קיין שום סתירה צו דעם אז דער רמב"ם האלט יא אז ס'איז מכח מקרה. און דא איז די מקרה וטבע געווען, לאחר הכל, פשוט'ע מענטשליכע נעגלידזשענס וואס מ'וואלט געקענט און געדארפט פאראויסזעהן און פארמיידן וכדברי [tag]קטלא קניא[/tag].

ולגבי די אויספיהר פונעם ארטיקל, הא'מיר דארט צוגעברענגט פון דר. אלפרעד עברי איבער דעם רמב"ם'ס דגוש אויף מענטשליכע עידזשענסי.

אהה ! די עיקר אז מען מיינט נישט דיך מיט דיינע עבירות ! עס איז נאר א מענטשליכע געשעעניש ! דו אפיקורסות פון דיר און פון קטלא קניא דאס איז בסדר ! ידינו לא שפכו את הדם הזה ! נעמען די ווערטער פון די הייליגע רמב"ם און דאס איבערדרייען מיט ק"נ טעמים האסטו נישט מורא ! אוודאי, ווייל דו גלייבסט נישט אין השארת הנפש ! אבער וואס ווילסטו פונ'ם רמב"ם ? וואס איז דיין שייכות מיט מירון און וואס ווילסטו פון די אומגליקליכע משפחות וואס זענען מצדיק די דין און דיינע בויך סברות טוט זיי מצער זיין עד עמקי הנפש ? טו תשובה תומ"י וועסטו זוכה זיין לרחמים !

[מי אני]

ווי איך האב געשריבן דארט אינעם ערשטן צוגעלינקטן תגובה מיין איך נישט קיינעם וויי צו טוהן. אין די פאל גראדע מיין איך פערזענליך אז דאס איז א גרעסערע נחמה פאר די משפחות האומללות. והיינו, זאגן אז ס׳איז במקרה בדרך הטבע פון נעגלידזשענס און עס איז בעצם על לא עול בכפם, מיין איך איז גרינגער ווי זאגן אז הקב״ה האט זיי ״בפועל״ גע׳הרג׳עט ווייל ער איז ״ברוגז״ אויף זיי צי אויף די עלטערן [ביי די קטנים]. ״ברוגז״ אלס א כפרה אויפ׳ן כלל איז דאך נאך שווערער צו זאגן.

ובדרך צחות קען מען זאגן דא אז מ׳רופט מיר אפיקורס (עכ״פ אז איך שרייב אפיקורסות), אז דער רמב״ם טאקע רעכענט נישט אויס במיהו אפיקורוס (הל׳ תשובה ג ח) המבזה ת״ח וכהגמרא בסנהדרין צט. (וע״ש בכסף משנה). און דאס איז דאך לכאורה דיין עיקר פראבלעם מיט [tag]קטלא קניא[/tag]’ס ארטיקל...

אוי! איך פארדריי שוין ווייטער דעם רמב״ם...

ולגבי דאס אז דו שרייבסט אז מיט תשובה ׳על איך זוכה זיין לרחמים איז מערקווידיג צו דערמאנען אז ר׳ עקיבא האלט אין תוספתא סנהדרין (יד א) אז דאס וואס עס שטייט (דברים יג ״חי״) ״ונתן לך רחמים״ קומט צו זאגן אז מ׳הרג׳עט נישט קיין טף אף בעיר הנידחת ע״ש. און קוקט דא בנוגע השגותיו של הרמ״ה על הרמב״ם מזה, ותירוצו של הר״ש משאנץ, און ווי אזוי דאס איז לכאורה נוגע לדיני שמים. און ווי געזאגט איז עס אויך נוגע לענינינו וואו עס זענען ל״ע אומ געקומען קינדער ה״י.

איך בין מסכים מיט יעדע ווארט וואס דו זאגסט, פארשטייענדיג דיין קוק ווינקל אז:

האַלאָו, צי ווייסן מיר וואָס דאָס איז טויט? וואָס דאָס מיינט צו שטאַרבן? איך וויל קיינעם נישט אַנטוישן אָבער טויט איז די ענדע פון אַלעס. אַ סוף־פסוק און אַן אחרון אָן קיין חזק. טויט האַקט אָפ אַלע חלומות, אַלע שאיפות, אַלע האָפענונגען, און דער גאַנצער פאָטענציאַל און עתיד פון דעם מענטש קומט צו אַ פלוצעמדיגער ענדע.

נו, הייסט ביי דיר איז בלויז דא דער עולם הזה, ס'געבט צו פארשטיין אלע דיינע שיטות, אלעס איז בלויז דאס וואס דיינע אויגן זעען, אין יעדע טראגעדיע איז די דרך הטבע שולדיג...

איך פארשטיי נאר נישט פארוואס דו באשולדיגסט נישט די אומגעקומענע אליינס, זיי זענען דאך געהעריגע מאבדים עצמם לדעת, זיך אריין געשטופט אין א פלאץ ווי "יעדער האט געוואוסט" אז ס'איז סכנת נפשות, וצ"ע.

ווי איך פארשטיי איז וואס ער מיינט צו זאגן איז אז די תורה און אונזער מהלך החיים באדארף צו זיין א תורת ״חיים״, וואו די פאקוס איז אויסדרוקליך נישט אויפ׳ן מות ומה שלאחריה, וואס דאס וואס איז לאחריה איז אזוי מין אבּסטראקט אזש מ׳פארשטייט לגמרי נישט וואס השארת הנפש בכלל באדייט. און אזוי ווי וויטגענשטיין (וכמה חכמים) האט געזאגט, ״זאכן/מושגים וואס מ׳קען נישט רעדן דעריבער [פארשטענדליך; אָן קיינע ״ענינים״] באדארף מען צו זיין שטיל.״ וממילא, ניין, מ׳האט נישט צו סעלעבּרעיטן דאס טויט און מאכן דערפון עפעס אַן ״עיקר ותכלית״, אפגעזעהן פון דעם אז מ׳גלייבט טאקע אין השארת הנפש. הענס, ווי ווייט אונז דא זענען קאנסערנד, איז לגבי דאס טויט קען מען זאגן אז פון אונזער מבט ווערט טאקע אלעס גענצליך אפגעהאקט.

יא, איך ווייס פון דעם ״פרוזדור וטרקלין״. אבער מ׳דארף אין אכט נעמען אז ר׳ יעקב אליין זאגט דארט גראד נאכדעם (אבות פ״ד מי״ז) אז יפה שעה אחת בתשובה ומעשים טובים בעוה״ז מכל חיי העוה״ב ע״ש. ועיין בפי׳ הרמב״ם שם אז דאס איז דער עיקר און אויף דעם דארף זיין די פאָקוס - נאר דא קען מען אויפטוהן. די געדאנק פונעם ״פרוזדור״ פריער איז צו כאפן די חלק הדורכגאנג און ממחיש זיין דאס׳ן אויפטוהן דערין. די פאָקוס בלייבט אבער דער ״דערין״. אוי! שוין ווידער פארדרייט א רמב״ם...

די ״יעדער האט געוואוסט״ זענען בעיקר די מנהיגים ואינסטאנצן וואס זענען, אדער עכ״פ דארפן צו זיין, אחראי דערויף.

[מפיל קינד]

דער ווארפט צאם אסאך גוטע, ריכטיגע, און וויכטיגע נקודות וואס דארפן א תיקון. אבער די כפירה בה' ובתורתו וואס ער שפרינקלט ארויף אויפן ארטיקל פארעקלט מיך און שטופט מיר נאר נענטער צום סיסטעם.

דאס איז אויסדרוקליך א גזירה מן השמים, יא, דער אויבערשטער שיקט אונז מעסעדזשעס, און אמאל איז עס ברוטאלע מעסעדזשעס. נישט פון היינט נאר אין אלע דורות איז יעדע גזירה געווען אן עת תפילה, וצום ובכי ומספד. דאס איז נישט קיין אויסנאם און יעדער זאל תשובה טון אויף וואס ער זעט פאר וויכטיג.

דאס איז אויך זיכער אז אפי' ווען דאס וואלט געווען א מקרה, ס'האט פאסירט, וואלט דער בורא דאס געקענט פארמיידן ברוב רחמיו וחסדיו. די האלאקאוסט איז אויך געווען בדרך הטבע, היטלער איז זיכער געווען שולדיג, אבער צדיקים האבן געהאלטן אז די עוונות הדור האבן דאס גורם געווען. אזלא מיט אביסל תיקון המעשים וועלן מיר פארמיידן א חרון אף און מידת הדין.

ס'איז זיכער לייכטער צו זאגן אז יעדער איז שולדיג אויסער איך און איך דארף גארנישט מתקן זיין, אבער דאס טוען שוין די רבנים. אויף דעם דארף איך נישט קטלא זאל מיר פראווענען מעשה רב אז יענער איז שולדיג. אויף דעם קען איך שוין בלייבן אין ראדני.

לגבי די סתירת הרמב"ם איז אויך נישט אזוי שווער, מקרה טאר מען נישט זאגן אויף קיין שום פאל, און זיך היטן און פאררעכטן סכנות גייט ארויף אויף די אחראים. אין דעם פאל, דארפן די אחראים פאררעכטן דאס פלאץ, די רבנים אויפהערן מאכן מאסן הדלקות, און מפיל מיט קטלא - וואס מיר האבן נישט קיין אחריות אויף דעם בארג - תשובה טון. יא, אויך ווען די רעדע איז אינטערנעט מיט שייטלעך. סארי. ווען קטלא וועט טון זיין חלק, וועט דער אויבערשטער זען אז די מנהיגים זאלן טון זייער חלק.

[מי אני]

ווען דו קומסט אריין ביי דיר אינדערהיים נאך א טאג ארבעט און דו טרעהטסט ארויף אויף א שפילצייג וואס א קינד האט דארט געלאזט צי וואס און דו צוקלאפסט דיך (שטארק), זאגסטו אויך ״גזירה מן השמים״, אדער זאגסטו (פארשטייט זיך במתינות און מיט רואיגקייט...) ״עס האט זיך טאקע געמאכט פולקאם פארשטענדליך עפ״י חוקי הטבע ומקרה אז מ׳האט דאס דא געלייגט און איך האב מיר צוקלאפט (אפילו שטארק), און דעריבער טאקע זאל מען זעהן דערצו אז אינעם צוקונפט זאל עס נישט ליגן דא אין וועג?״ די משל איז בעצם גענוי די זעלבע ״גזירה מן השמים״ ווי ביי די אסון מירון. תשובה טוהן דארפסטו ביידע מאל.

נאר דא איז, ווי [tag]קטלא קניא[/tag] ברענגט ארויס און ווי איך שרייב אינעם ערשטן צוגעלינקטן תגובה, דאס׳ן נישט פאָקוּסירן אויפ׳ן חלק המקרה און דאס׳ן עס פארוואנדלען בעיקר אין א ״גזירה מן השמים״ מיט (ווי נישט) פארנעפלטע סיבות, גאר קאַוּנטערפּראדאקטיוו. וע״ש ווי איך האב דארט צוגעליִנקט צו וואס הרב דר. נתן סליפקין זאגט דערין.

ולגבי די שאלה פון ״דער בורא דאס פארמיידן״ איז דאס עכ״פ נישט אזוי פשוט און גלאט. דאס איז ווייל אין אזא פאל האט עפ״י פיזיקס די מאסע מענטשן א דין ווי (מער-ווייניגער) א פיזישע פלוּאיד וממילא וואס מוז דאן פאסירן עפ״י הלכות פיזיקס און פיזישע דעטערמעניזם איז לכאורה נמנע אנדערש. ועיין עוד בהארטיקל שלי ובהאשכול על זה באריכות. (און דאס רירט שוין ווייטער אָן אויף הגדרת ניסים וכל המסתעף ע״ש.)

דאס אלעס גייט אין איינקלאנג מיט׳ן טעמע פון די אשכול און די שמועס המסתעף. והיינו, אז די גאנצע חילוק צווישן פאסירונגען וואס מ׳פּערסיִווט אלס אויסערגעווענליך ו״השגחה ונס״ גייט בעצם עפ״י די גענויע זעלבע נאטורליכע געזעצן ווי דאס אז, צב״ש, די זון שיינט אויף. די חילוק איז אך ורק נאר אין די סאבּיעקטיווקייט אין ווי אזוי דאס מענטש פארנעמט זיי מכח דאס אי-רגילות פון די סארט פאסירונגען (וואס די אי-רגילות איז אליינס אויך א חלק פון די געזעצן וואס זענען מכריח אז למעשה זאל דאס פארט פאסירן). דא איז בעצם די זעלבע געדאנק: דאס למשל אויפגיין פונעם זון אדער עני פאסירונג בטבע מחמת אירע געזעצן, אשר העושה אותה לאחרי הכל איז הקב״ה [ער איז זייער גראַוּנד ומהוה], דארף פונקט אזוי ברענגען התפעלות אויפ׳ן מענטש, אים ברענגען דאדורך נענטער צום רבש״ע, און ערוועקן צו תשובה ותיקון עצמו לשלימות יותר. די זאך איז נאר אז ער ווערט נאר סאביעקטיוולי ערוועקט פון פאסירונגען וואס האבן אן אינטערוואל וכדומה. עס איז אבער נישט בעצם ״מער״ יד ה׳ ווי די ״געווענליכע״ פאסירונגען.

[טמיר]

כהאב אלץ באווינדערט @מי אני'ס אוסטערלישע בקיאות און גאונות. יעצט זעה איך אז ער איז א מושלם במידות אויך!!

Sent from my SM-G960U1 using Tapatalk

[בענדזשאמין פרענקלין]

דער ווארפט צאם אסאך גוטע, ריכטיגע, און וויכטיגע נקודות וואס דארפן א תיקון. אבער די כפירה בה' ובתורתו וואס ער שפרינקלט ארויף אויפן ארטיקל פארעקלט מיך און שטופט מיר נאר נענטער צום סיסטעם.
.

וואויל איז די אויגן וואס האבן די זכיה צו זען די אויגן וואס עקלן זיך פון ספרינקעלס מיטן פלעיוואר פון כפירה בה׳ ובתורתו.

[נהורא נפישא]

נו, הייסט ביי דיר איז בלויז דא דער עולם הזה, ס'געבט צו פארשטיין אלע דיינע שיטות, אלעס איז בלויז דאס וואס דיינע אויגן זעען, אין יעדע טראגעדיע איז די דרך הטבע שולדיג...

אויב אבער האלט מען דעם עולם הבא פאר די אויגן דאן איז פארשטענדליך אז מ'דארף גארנישט צו טאן מתקן זיין א מקום סכנה ווייל ס'איז דאך אשרי מי שחתם ימיו במהרה. אדרבה מ'דארף די אלע וואס האבן געהאט א חלק אין פארנאכלעסיגן דאס פלאץ דאנקן און לויבן פאר'ן גליקליך מאכן די נשמות.

נו, הייסט
איך פארשטיי נאר נישט פארוואס דו באשולדיגסט נישט די אומגעקומענע אליינס, זיי זענען דאך געהעריגע מאבדים עצמם לדעת, זיך אריין געשטופט אין א פלאץ ווי "יעדער האט געוואוסט" אז ס'איז סכנת נפשות, וצ"ע.

כהאף אז דו פארשטייסט דעם חילוק צעווישן א יחיד וואס קלערט נישט אז פונקט ער גייט זיך געפינען אין א סכנהדיגע געדרענג, און צעווישען די וואס זענען באויפטראגט צו זעהן אז די ציבור פון רבבות זאל יעדער איינער פון זיי ארויסגיין בשלום. קען זיין אז ס'איז צו טיעף פאר דיר צו כאפן דעם חילוק.

[נאך א מיינונג]

ווען א מענטש שטארבט, פארלירט ער אלע מעלות פון א מענטש. ער איז שוין נישט קיין בעל בחירה, און אן א בחירה איז ער פונקט ווי א חיה אין וואלד.

דעריבער איז דער טויט אזא געפערליכע אומגליק אין די געוויסן פון יעדער נארמאלע מענטש.

יא יא, דער טויט איז דער סוף פסוק שאין אחריה כלום, און דאס האט גארנישט מיט השארת הנפש. אלס נאך דעם איז נישט וויכטיג כלפי די געפערליכע פאסירונג פון אוועק נעמן די כח הבחירה פון טון בויען אויפטון אין די וועלט.

גערעכט, דער עיקר איז עולם הבא, און דער רמב"ם דינגט זיך נישט אויף דעם. די עיקר אויפגאבע פון א מענטש איז זיך איינצוקאסירן עולם הבא, און קיין זיסע פשעטליך וועגן 'תורת חיים' אדער 'דירה בתחתונים' וועלן דאס נישט טוישן. אבער די איינציגסטע פלאטץ דאס צו טון איז אין עוה"ז, און ווען איינער ווערט ארויסגעשטויסן פון עולם הזה איז עס אן אומגליק.

[אישתישבי]

מען איגנארירט דער עלעפאנט.

פראבלעם פין מודה זיין אז דא איז געוועהן עפעס סכנה'דיג, ווייל דער פלאץ ווערט געפירט דורך היימישע, און דער מדינה האט שוין געוואלט איבערנעמען און מען האט זיך נישט געלאזט.

יעצט ווען מען איז מודה, איז פשט אז לאזען ווערען א מערת פריצים איז דער איינציגסטער אפציע. גראדע איז עס אויך ליגענט, אבער דאס איז דער ניגון.

[שמן למאור]

צום יארצייט.

Screenshot_20230510-013057_Twitter.jpg

[הרב שיף]

איינער וואלט ווען געדארפט ארויסברענגן, די היי יעריגע ארדענונג במירון, ווי אויך די צוזאמן ארבייט פון די חרדים וציונים, כדי צו מקיים זיין דעם ונשמרתם, אזווי מען ניצט די שפיטעלר און ארץ ישראל ווען עס פעלט זיך אויס צו מקיים זיין דעם ונשמרתם, און קיינער האט נישט קיין פראבלעם פון זיך מתרפא זיין בע"ז.

עס איז א קידוש השם, ווען דאס לעבן פון א איד איז חשוב און די אויגען פון אידען.

(אפשר נישט און די ריכטיגע פלאץ)

[berlbalaguleh]

דער ווארפט צאם אסאך גוטע, ריכטיגע, און וויכטיגע נקודות וואס דארפן א תיקון. אבער די כפירה בה' ובתורתו וואס ער שפרינקלט ארויף אויפן ארטיקל פארעקלט מיך און שטופט מיר נאר נענטער צום סיסטעם.

דאס איז אויסדרוקליך א גזירה מן השמים, יא, דער אויבערשטער שיקט אונז מעסעדזשעס, און אמאל איז עס ברוטאלע מעסעדזשעס. נישט פון היינט נאר אין אלע דורות איז יעדע גזירה געווען אן עת תפילה, וצום ובכי ומספד. דאס איז נישט קיין אויסנאם און יעדער זאל תשובה טון אויף וואס ער זעט פאר וויכטיג.

דאס איז אויך זיכער אז אפי' ווען דאס וואלט געווען א מקרה, ס'האט פאסירט, וואלט דער בורא דאס געקענט פארמיידן ברוב רחמיו וחסדיו. די האלאקאוסט איז אויך געווען בדרך הטבע, היטלער איז זיכער געווען שולדיג, אבער צדיקים האבן געהאלטן אז די עוונות הדור האבן דאס גורם געווען. אזלא מיט אביסל תיקון המעשים וועלן מיר פארמיידן א חרון אף און מידת הדין.

ס'איז זיכער לייכטער צו זאגן אז יעדער איז שולדיג אויסער איך און איך דארף גארנישט מתקן זיין, אבער דאס טוען שוין די רבנים. אויף דעם דארף איך נישט קטלא זאל מיר פראווענען מעשה רב אז יענער איז שולדיג. אויף דעם קען איך שוין בלייבן אין ראדני.

לגבי די סתירת הרמב"ם איז אויך נישט אזוי שווער, מקרה טאר מען נישט זאגן אויף קיין שום פאל, און זיך היטן און פאררעכטן סכנות גייט ארויף אויף די אחראים. אין דעם פאל, דארפן די אחראים פאררעכטן דאס פלאץ, די רבנים אויפהערן מאכן מאסן הדלקות, און מפיל מיט קטלא - וואס מיר האבן נישט קיין אחריות אויף דעם בארג - תשובה טון. יא, אויך ווען די רעדע איז אינטערנעט מיט שייטלעך. סארי. ווען קטלא וועט טון זיין חלק, וועט דער אויבערשטער זען אז די מנהיגים זאלן טון זייער חלק.

און מ'זאל זיך מתודה זיין און תשובה טון אויף די אייגענע עבירות. נישט ארויסזוכן די חטאים פן א צווייטן...! אזוי ווי ס'איז (ליידער) דער מנהג ביי די "היימישע"...!

[מי אני]

עס איז אויך אינטרעסאנט צו באמערקן אז אין שבחי האר"י זאגט דער אריז"ל לגבי יום ל"ג בעומר במירון:

אבל אני אומר לכם דבר, אם תאמינו לי, שבאלו הימים במירון לא יש ערבות [=אין ענישה קולקטיבית], אלא החוטא ימות לבדו.

וממילא, עפ"י קבלה, צו טענה'ן לגבי די מעשה ל"ע:

יא, דער אויבערשטער שיקט אונז מעסעדזשעס, און אמאל איז עס ברוטאלע מעסעדזשעס

איז פראבלעמאטיש. (הגם מ'קען טענה'ן אז וואס דער אריז"ל מיינט איז לגבי עוונות וואס ווערן אפגעטוהן בעצם יום ל"ג בעומר במירון. אבער דאס וואס מ'ווערט נענש דארט ממש בעיצומו של יום אויף עוונות וואס מ'האט עובר געווען אין אנדערע זמנים, קען יא זיין מכח ערבות.)