"יוֹנָה מָצְאָה איז א גראָבער רָצְאָה!" פלעגט ר' יוֹנָה ליידן רדיפות שוין פון קינדווייז אָן.
אינצידענטלי, דער וְהָיָה כִּי יִצְעַק אֵלַי וואָס דער מלמד האָט אָנגעוואָרנט קעגן טשעפּען דעם יתום שלומי מאָשקאָוויטש'ן, כאָטש וואָס שלומי איז געווען א שלעגער און א בולי, דאָס האָט וואויל געהאָלפן. דער וְשָׁמַעְתִּי כִּי חַנּוּן אָנִי האָט אַריינגעבלאָזן א חיל־ורעדה אין די קישקעס פון תּינוֹקוֹת־של־בּית־רבּן — א פלייץ נאַסע הויזעלעך. גאָרנישט קען זיך פאַרמעסטן מיט א סטראַשע פון ווערן אָנגעקאַטעוועט לֹא עַל יְדֵי מַלְאָךְ, וְלֹא עַל יְדֵי שָׁלִיחַ, אֶלָּא הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא בִּכְבוֹדוֹ וּבְעַצְמוֹ.
יאָ, שלומי מעג טשעפּען יעדן אַנדערש אָבער קיינער טאָר נישט צוריק טון — יתוֹם־קאַרד! איי וְנָתְנוּ גייט ביידע וועגן? אָה־אָה־אָה! וְנָתְנוּ *פלעגט* גיין ביידע וועגן. מיט דער הילף פון יו. דזשעי. אָו. און היימישע עסקנים האָט מען ב"ה מצליח געווען צו פאַרוואַנדלען סיי וְנָתְנוּ און סיי הַכֵּה אין וואָן־וועי־סטריטס.
דער אימפּולס פון יוסטיץ האָט אָבער אויסגעצאַנקעט ווי א גוסס ווען דער מלמד האָט געוואָרנט איבערן הַמְּכַנֶּה שֵׁם לַחֲבֵרוֹ. דער חלק עולם־הבא האָט אָנגעהאַלטן דעם גלאַנץ אומגעפער אויף אַן אַנדערהאַלבן טאָג — דער גראָבער רָצְאָה איז צוריק אַריין אין שוואונג בְּיֶתֶר שְׂאֵת וּבְיֶתֶר עָז. די קינדער האָבן דעם יוֹנָה'לען גע'רודפ'ט אויך פאַרן מסור־קעצלען אַז מ'טשעפּעט אים.
— מאי בינייהו?
מיך פרעגסטו? וואָס ווייס איך! נישט אום שבת גערעדט, אפשר איז טרינקען בלוט אַביסל זיסער ווי א שטיקל עולם־הבא. דער רייץ נאָך ריעל־עסטעיט אין גן־עדן זיצט דאַכט זיך היפּש נידריג אויף דער פּריאָריטעט־ליסטע פון וועמפּייערס. משא"כ דער גרויסער פּאַסיק פון הוּא וְלֹא אַחֵר שמייסט אָן קיין דיסקרימינאַציע צווישן צדיק, רשע, תם, מועד; קימערט קנאַפּ צי א פּריאָריטעט־ליסטע עקזיסטירט בכלל.
און וואָס האָט דען צו דערלייגן אַזאַ עמיצער וועלכער גלוסט דווקא יאָ נאָך א חלק עולם־הבא אָבער איז פאָרט אַמאָל דורכגעפאַלן מיטן לוֹחש זיין אויף א מכּה. קען מען דען אָנווערן דעם חלק צוויי מאָל? (נעגאַטיוו x נעגאַטיוו, ווייסן מיר אין מאַטעמאַטיק = פּאַזיטיוו — אַן אינצענטיוו גאָר? קען עס גאָר זיין דער איינציגער וועג אַרויס פאַר אַזוינע עבירות אויף וועלכע ס'העלפן נישט קיין תשובה? אויב יאָ איז עס לכאורה דער לופּהאָל פונעם יאָרהונדערט).
די הימלישע יוריספּרודענץ אַליין איז נישט גענוג צו האַלטן קינדער אונטער קאָנטראָל. נישט יעדעס אינגל דרייט זיך אַרום מיט א שִׁוִּיתִי אויפן שפּיץ נאָז. מחנכים דאַרפן זיין פעאיג און אינטערעסירט צו אינפאָרסירן די געזעצן. די מלמד'ישע סיסטעם שטעלט אַראָפּ א זעראָ־טאָלעראַנץ צוגאַנג כּלפּי מצער זיין יתומים; שענקט אַף קרעפּל אַחַת צו דער גאַנצער כּינוי־פאַרצווייגעניש. די גאַנצע וואָרענונג איבערן הַמְּכַנֶּה שֵׁם לַחֲבֵרוֹ — א פאַרס! "אָל טאָלק; נאָ עקשאָן."
"אוי טשעפּענען, טשעפּענען, טאָר מען נישט, ווייל ס'איז א נעוויירע!" די מלמד'ישע כּינוי־רעאַקציע אין אינגערע כיתות האָט כאָטש געברומבלט מיט נגינה, הגם די קאָנצענטראַציע פון מלמד איז קלאָר געלעגן אין דער מְלִיקָה וואָס ער האָט בו בזמן אָפּגעראָכטן אויף א זאַפטיגן מאַראַנץ. פון כיתה ד' און העכער איז דאָס ברומעניש שוין אויך אַנטרונען געוואָרן. די גאַנצע רעאַקציע איז באַשטאַנען פון נישט מער ווי א הילכיגן ביס אינעם קאָצקע־צוקער. (אפשר נישט אַזוי נאַס, אָבער בערך אַזוי הויך אויב נישט העכער, און זיכער יאָ שאַרפער ווי דער אַוואָרד־ווינינג קראַך־פון־פּיקל).
תָּא חֲזִי דעם מלמד'ס קוקווינקל — גיסן פּעך און שוועבל אויף אים איז נישט קיין קונץ. אין דורכשניט איז כמעט יעדעס קינד אָדער א מְכַנֶה אָדער א מְכוּנָה. יעדער כּינוי־אינצידענט איז ווי נאָך א פּאָליס־רעפּאָרט איבער עפּעס א שאָפּ־ליפטינג. א יתום, רעלאַטיוו־גערעדט, איז אָבער א מילתא דלא שכיחא (אוי וואָלט איך יעצט געגאָסן פעפער אין דיין מויל… פרעג נאָר אָן ביי "ערבים" צי ס'איז א מילתא דלא שכיחא. כ'ווייס נישט אין וועלכער שול דו דאַווענסט, אָבער אין מיין שול קען ס'האַרץ צעגיין ביי קדיש־יתום, און…) א בחינה וויאַזוי אינסטאַנצן רעאַגירן צו א טעראָריסטישער אַטאַקע אָדער א משכונות־דראַמאַ.
ביי א שבת־התוועדות אין ישיבה־קטנה (פוֹנָה [פוֹי־נע] לָצְאָה האָט מען אים דאָרט גערופן), האָבן בחורימ'לעך קוים געקענט וואַרטן ביז דער פאַרשלאָפענער יוֹם־שַׁבָּתוֹן גרייכט אַהין. יוי האָבן זיי געשריגן, געטייטלט מיטן פינגער, און זיך געקאַטשעט פאַר געלעכטער. יוֹנָה'לע האָט געזונקען פאַר בושות — ס'פּנים האָט געפלאַקערט ווי דער טאָג אין פּלוין פון ממרא. ווייטער, אין ישיבה־גדולה האָט מען אים גערופן זוֹנָה פָּצְאָה און אפילו אין כולל, אינעם בית־ועד לחכמים, האָבן אים א הייפל געשמאַקע יונגעלייט גערופן עוֹנָה הָצְאָה … טייל האָבן צוגעלייגט א "כאָטש!"
ווער אָבער מיינט איר איז אויפגעשטאַנען תחית־המתים איינמאָל דער געוועזענער־נאָך־איצטיגער פּרעזידענט טראָמפּ האָט גע'כשר'ט קינדישע טשעפּערייען און זיי גאָר דערהויבן צו א לכתחילה צווישן דערוואַקסענע? יו געסט איט! יוֹנָה־מָצְאָה־גראָבער־רָצְאָה איז מער נישט באַגרעניצט צו די ענגע ראַמען פון תלמוד־תורה. דער כּינוי איז שוין היינט שגור בפי אֲנָשִׁים נָשִׁים וָטַף; בַּחוּרִים וְגַם בְּתוּלוֹת זְקֵנִים וּנְעָרִים. יונגעלייט אין כולל, ווייסע בערד אין בית־מדרש, ווייבער אויף "לינקט־אין," און ווער נישט. יוי. איז. עס. פאָני!
אָט איז א באַקאַנטער פענאָמען וואָס הויערט לויט עקספּערטן ביי די גרעניצן פון הוֹלְלוֹת. ס'איז דריי־פאַרטאָגס, די חתונה גרייכט שוין איר קנעכל, מ'האַלט שוין ביים כמעט־לעצטן מצווה־טענצל, אייער ענדלאָזער יאַגד נאָך א זויבער פּלאַסטיק־גלעזל צום לעמאָן־וואַסער גליטשט זיך שוין אַריין אין יאוש־טעריטאָריע, ווען פּלוצלינג …! דער מחותן פון טאַנצנדיגער משפּחה שלעפּט אַריין אין רינג אויך דעם אַנדערן מחותן — א שריט קלאַסיפיצירט אַלס ריין לפנים־משורת־הדין. ס'נעמט נישט לאַנג און כָּל זָכָר לְבֵית אֲבֹתָם לְמִשְׁפְּחֹתָם קרייזט שוין אויך אַרום אינעם זעלבן כּל־הנערים סנעק־פּעק אָל־אינקלוסיוו נאָן־ביינערי איקוועל־אָפּערטוניטי צד־פליסיגן רינג.
ממש אַזוי האָט פּאַסירט איינמאָל דער גראָבער רָצְאָה איז אַריינגעפאַלן אין אַן אִתְעָרוּתָא דְּהוֹלְלוּתָא. ער האָט אַריינגעשלעפּט אין רינג אויך דעם פוֹנָה לָצְאָה, זוֹנָה פָּצְאָה, און עוֹנָה הָצְאָה (מיט אַלע אירע קינדער…). פוֹנָה האָט אפילו אַראָפּגעכאַפט זוֹנָה'ס היטל און עס דערזעצט מיט עוֹנָה'ס שוויציגן שטריימל — אַלץ האָט זיך געבאָדן אין א לויטערן תּענוג.
ס'רינג איז אַרומגעקראָכן מיט א שנעלקייט פון פערציג טריט פּער שעה. שטריימלעך, היטן, קאַפּלעך, האַנט פון נעפיו פאַרנאָגלט אויפן הינטער־חלק פון פעטער, איין פאַרבליבענער ספּיקער, און א בדחן וואָס טוט א גאַנצע טובה אַז ער מורמלט אַריין אין מייק אַרום צוואָנציג פּראָצענט ווערטער פון ניגון, לסירוגין. לעולם וואָלט ער אויף די בא'חנ'טע בעקעלעך פון יענע קינדער געדאַרפט אַראָפּלאָזן צוויי געזונטע גוט־שבת'לעך. וואָס איז ס'קוויטשעכץ אין מייק וואָס? עפּעס א כּיתה־ג'־גאַט־טאַלאַנט פאַרמעסט פאַרן אויפגאַנג פון מאָרגנשטערן? הפקר־וועלט!
האָמיר שוין באַזוכט אין חדר און האָמיר אַריינגעטשעקט ביי א חתונה — יואב'ל, למאי נפקא מינה?
מאי נפקא מינה פרעגט איר? שופר של ראש־השנה! ווען איר גייט דעם יום־טוב נעמען אין האַנט דעם אומאָפּהעניגן שופר פון אָרטאָדאָקסישן אידנטום, וועט איר (האָפנטליך) אויך לייענען דעם צווייטן קאַפּיטל אין שפּאַנענדיגער דערציילונג "דער גרינער יֵצֶר־טוֹב." (הינטער די קוליסן שושקעט מען זיך אַז דער צווייטער שטייגט גאָר איבער דעם ערשטן…). דעם גלאָסאַר האָט מען געלאָזט גיין לחיים ולשלום און מ…
— נישטאָ קיין גלאָסאַר?
בְּדִיוּק! זאָרגט אייך אָבער נישט. ווי געזאָגט, אין ליכט פונעם קאָוויד־ניינצן קריזיס האָט מען זיך מתּחילה אָפּגעהאַלטן פון אַריינשטעלן ווערטער וועלכע קענען דעם לייענער זיין אומבאַקאַנט. דער גלאָסאַר איז אָבער נישט דער אורח־הכבוד פון דאָזיגן אשכול. וואָס/וועמען נאָך גייט איר דאָרט נישט טרעפן?
… דראָמראָל …
יאָסל ... וויינטרויב!
במקום יאָסל'ן וועט איר יוצא זיין די תקיעות דורך "יוֹנָה מָצְאָה'ן."
ס'פּשט? שטעלט אייך פאָר איר קענט זיך וועלן אייער אייגענעם נאָמען. אני הקטן, א שטייגער, וואָלט אויסגעקליבן מעקס מאָנרוי. (ס'הייסט פאַרוואָס? ווייל כ'גלייך דעם נאָמען און כ'האַלט אַז ס'איז זייער פּאַסיג. פּראָבלעם?). בכל אופן, ר' יוֹנָה מָצְאָה האָט נישט געקריגן אָט אַזאַ בחירה. (ברעיקינג ניוז! איך האָב אויך נישט. ווער האָט דען יאָ?). נאָך צוריק אין די ווינדלעך האָט ער זיך שוין געשעמט מיטן נאָמען טאַטע־מאַמע האָבן אָנגעהאָנגען אויף זיין נשמה. כ'גלייב אַז אויב איר האָט געלייענט ביז אַהער איז נישט אַזוי שווער צו פאַרשטיין פאַרוואָס. מילא אויפן לעצטן נאָמען, קיין סך טענות קען מען אויף די עלטערן נישט האָבן. יוֹנָה אָבער? אמת, דער זיידע האָט אַזוי געהייסן. נו, ובכן? אַביסעלע שכל? אַביסעלע געפיל?
די לעצטע כוואַליע רדיפות האָט געגרייכט א שטאַפּל וואָס ער האָט מער נישט געקענט דערהייבן. באַשלאָסן האָט ער אַז לפּחות דאָס שרייבווערק זיינס וועט ער אַריינשטעלן אונטער א פּסעוודאָנים — וויפיל איז דען דער שיעור צו ליידן? דִּבְּרָה לוֹ הָאִשָּׁה צו גיין מיט יאָסל וויינטרויב'ן.
— מַה עִנְיָן יוֹנָה וויינטרויב אֵצֶל יאָסל מָצְאָה?
העכער מיין פּעי־גרעיד צו ענטפערן. די גוטע נייעס: הרב [tag]מי אני[/tag] זיצט שוין אין זיין רעסקיו־העליקאָפּטער גרייט אָפּצוליפערן אַהער שווערע פּעקלעך פּשט רמז דרש וסוד.
און דאָ קום איך אַריין — הערט א מעשה! ס'שטעלט זיך אַרויס אַז דער עכטער יאָסל וויינטרויב נישט בלויז עקזיסטירט נאָר איז גאָר בייז אויף כוחות הלמאי יוֹנָה מָצְאָה שרייבט "דברי הבל ורוח" אונטער זיין נאָמען. (נישט קיין וויץ. ר' יוסף אשר וויינטרויב פון מאָנסי האָט געשיקט א בקשה צום "וועקער"... ).
דער יאָסל הָאֲמִתִּי האָט באַזונדער געקריגן היץ פון קאַריפּראַזינער חסידים. זיי האָבן אים געוואָלט "צעפליקן ווי די שאַלעשידעס־חלה פון רבי'ן." (זיינע ווערטער, נישט מיינע). איי פאַרוואָס? זאָל שוין זיין אַז יענער יאָסל איז דער יאָסל און דער יאָסל איז יענער יאָסל … ווער ס'האָט דאָך אָבער געלייענט דעם ערשטן קאַפּיטל ווייסט אַז דווקא רעדט מען דאָרט בשבחו פונעם קאַריפּראַזינער. שוין, א קשיא אויף חסידים. אפשר אַלץ וואָס זיי דאַרפן אין אמת'ן איז נישט מער ווי אַביסל חול־המועד ריידס און א דזשים, ווי די טאַליבאַנער. (ער ווייסט ניטאַמאָל וואָס ער האָט זיך איינגעשפּאָרט מיטן זיך ווענדן צום "וועקער" באַלד נאָכן ערשטן קאַפּיטל. ספּוילער: קאַריפּראַזינער חסידים וואָלטן אים געהאָנגען בחוצות העיר נאָכן לייענען דעם צווייטן …).
"סיז־ענד־דיסיסט!" האָט דער "וועקער" דערהאַלטן אַן אָלטימאַטום פון מעקס מאָנרוי'ן, דער לויער וואָס רעפּרעזענטירט דעם עכטן וויינטרויב'ן. יוֹנָה, ווי איר קענט זיך פאָרשטעלן, האָט נישט קיין לויערס — דאַרף נישט קיין לויערס. השׂגות פון היינטיגע יונגעלייט. האָבן זיך פענצי לויערס, סיז־ענד־דיסיסטן מיר — א נייע וועלט! געלאָפן איז יוֹנָה זיך שואל עצה זיין מיט זיין הייליגן רבי'ן אָן וועמען ער רירט זיך נישט טריט אָדער שריט.
"יאָסל וויינטרויב," דערקלערט דער צדיק מיט אַן אומצוויידייטיגן טאָן, "דער אַבסעלוט־ערגסטער פּסעוודאָנים וואָס האָט נאָר אַמאָל עקזיסטירט — פילייכט אפילו אין דער גאַנצער היסטאָריע פון פּסעוודאָנימען! אַזוי זאָגן מיר מענטשן. אַזוי הער איך."
יוֹנָה האָט שטאַרק הנאה געהאַט פון צדיק'ס טיפזיניגע דברי חיזוק. דער צדיק האָט זיך אָבער באַלד פאַרקירעוועט צו די שענדליכע אומרעכטן וואָס ווערן אָפּגעטון קעגן זיין הייליגקייט זעלבסט.
"יוֹנָה מָצְאָה איז א גראָבער רָצְאָה!" שפּעט דער צדיק און בייזערט זיך איבער דער חוצפּה פון א ראָצערל צו קלאָגן אויפן אייגענעם פּעקל צרות אַנשטאָט קלאָגן אויפן צער פון רבי'ן וואָס שמאַכט אין אומגעהייערע יסורים. "דווקא גלייך איך דעם כּינוי; ס'איז א טעריפיק כּינוי! קווייט־פרענקלי, א שאָד אַז איך בין נישט אויפגעקומען דערמיט. שִׁמְךָ נָאֶה לְךָ וְאַתָּה נָאֶה לִשְׁמֶךָ. ווען כ'וואָלט דיך אָבער געקענט אַלס קינד וואָלט איך בלי ספק אויפגעקומען דערמיט; אין פאַקט, כ'וואָלט אויפגעקומען מיט אפילו עפּעס בעסער. כ'האָב די בעסטע כּינוים!
"אָט אַזוי," דערקוויקט זיך דער צדיק פון יוֹנָה'ס טרערן. "הלוואי ווען דו ניצט ווען די טרערן צו קלאָגן אַנשטאָט אויפן גלות־השכינה. די ערגסטע פאַרברעכן און פאַרשוועכונגען וואָס איז נאָר אַמאָל דורכגעפירט געוואָרן פאַרן מענטשליכן אויג. קומסטו מיר דרייען א קאָפּ, פּסעוודאָנים שמסעוודאָנים."
"וַתֶחֱזֶינָה עֵינֵינוּ בְּשׁוּבְךָ לְטְוִיטֶר…" פאַרזיכערט יוֹנָה דעם צדיק אַז ער איז מתפּלל דריי מאָל א טאָג בדמעות־שליש — דער צער פון צדיק טוט אים פילפאַכיג מער באַנג. שוין חדשים וואָס ער שלאָפט נישט רואיג. (אויסער ווען ער ניצט "מיין קישן ...") יוֹנָה האָט דערציילט דעם רבי'ן אַז הגם ער און אַזוי אויך אַלע זיינע חברים לעכצן אַז ער זאָל זיך שוין אומקערן, דערקוויקן זיי זיך דערווייל אין גלות מיט די אייניגע עלים־לתרופה, די בינטלעך פּערל־רייד בחותמו־של־כהן־גדול וואָס ווערן אַריינגעגאָסן אינעם ווינט מפּעם לפּעם.
"זאָג מיר דעם אמת, יוֹנָה'לע," לאָזט זיך ביים צדיק אויף ס'האַרץ. א שיינענדיגע זון קריכט אַרויס פון דער טיפער כמורע; א פּאַטריאַרכאַליש שמייכעלע איבער די לעפצן. "מ'שמועסט אַז דו ביסט גאָרנישט אַזוי אומשולדיג געווען צוריק אין חדר. אַן אויסגעדריבלט ציצית־פּתיל זאָגט מען פלעגט ביי דיר אַרויסהענגען פון זיפּער — הע?"
"פעיק־ניוז!" לייקנט יוֹנָה קאַטעגאָריש. ער איז אָבער מודה מיט א פּאָר אויסגעלאָשענע אויגן אַז די הויזן פלעגן אים זיין גע'גט פון די שיך … אַז אָפט פלעגט דער פרישטאָג פון אינדערהיים נאָך זיצן אַרום די ברעגעלעך פון מויל … אַז אַן אויסגעדריבלט ציצית־פּתיל פלעגט אַרויסהענגען פון הינטן אַרום דעם העקל פון הויזן־טראַגער ...
"דערצייל מיר יוֹנָה'לע אַביסל מער וועגן יענעם העקל," רופט דער צדיק אַריין דעם רב הצעיר און חדב"ן, אַז זיי זאָלן אויך הערן. יוֹנָה גראָבט אַריין דעם קאָפּ אין דער ערד און דערציילט וויאַזוי ס'העקל האָט אַריינגעביסן נישט בלויז אין הויזן נאָר אויך אין די גאַטקעלעך. די גומקע פון הויזן־טראַגער האָט דערנאָך געמאַכט א שטיקל תּנופה און געשאַפט א באַדייטנדיג וועדזשי … "כ'קען זען פאַרוואָס ס'איז מיר זיך געקומען די אַלע רדיפות," ציטערט ביי יוֹנָה'ן אַרויס די שטימע פון אונטער דער רינענדיגער נאָז — "רבי! איך בין געווען שוואַך; איך בין געווען א לוזער."
"טרויעריג," לייג דער צדיק אַרויף יד־קדשו אויף יוֹנָה'ס פּלייצע — "זייער־טרויעריג!" דער צדיק וואָרנט אָבער קעגן אַריינפאַלן חלילה אין עצבות — "עצבות איז דאָס אַרגסטע, יוֹנָה'לע!"
"פּסעוודאָנימען זענען געמאַכט פאַר סאָקערס און לוזערס," האָט דער צדיק אים אָנגעוואונטשן א דרך צלחה — "כ'האָב נישט ליב קיין פּחדנים, יוֹנָה; כ'האָב נישט ליב שוואַך!"
יוֹנָה האָט נישט פאַרשטאַנען. ער האָט אָבער געהאַט אמונת צדיקים. ער איז אָנגעקומען אַהיים וְהִנֵּה הַזְּמִירוֹת לִקְרָאתוֹ. ממש א ראַנדאָמאַל מיש — יוֹנָה מָצְאָה בוֹ מָנוֹחַ, איז דאָרט געשטאַנען. ער האָט שנעל גערופן ס'ווייב און קינדער מיטצוהאַלטן דאָס מוֹפת אין ריעל־טיים. "זאָג דו וואָס שטייט ווייטער," האָט ער געבעטן די אשת־חיל — וְשָׁם יָנוּחוּ יְגִיעֵי כֹּחַ!
איצט האָט ער פאַרשטאַנען פּשט אין רבי'נס ווערטער און אַז דער רבי איז געווען גערעכט. פון הימל וויל מען אַז ער זאָל דווקא שרייבן אונטערן עכטן נאָמען יוֹנָה מָצְאָה.
— אָל־קלער!
— קאַפּי?
