עובדיה האט געשריבן:איינע פון די טעמים וואס די גמרא געט אן פאר די שמחה חמשה עשר באב איז שבו ניתנו הרוגי ביתר לקבורה וואס לויט דעם רעדט די משנה ע"כ לאחר חורבן בית שני. אזוי אויך זעהט מען אין מס' יומא יט: אז די מנהג אין נהרדעא איז געוועהן אז מ'פלעגט אויף זיין יום כיפור ביינאכט אלס זכר למקדש, און די גמרא פירט אויס "אלא שהיו חוטאין" ופירש"י: שהיו משחקין אנשים ונשים יחד ובאין לעבירה.
איך כאפ נישט וואו פונקטליך די מנהג פון נהרדעא קומט אהער, יעדנפאלס, די טעם פארוואס די חולות בכרמים האט מען נישט אפגעשטעלט אלס באין לעבירה איז לכאורה ווייל די חולות בכרמים איז נאר געווען סינגלס ביי וועם די גאנצע חשש פון באין לעבירה (אשת איש) איז נישט שייך.
Do y'all remember before the internet that people thought the cause of stupidity was the lack of access to information? Yeah, it wasn't that
יין שרף האט געשריבן:ארויפגעברענגט לכבוד היו"ט הבעל"ט.
נעכטן תשעה באב ביינאכט, לערנענדיג אביסל איכה מיט מפרשים, זעה איך
תרגום אויפן פסוק בתולותיה נוגות והיא מר לה האט געשריבן: בתולתהא ספדן על די פסקו למיפק בחמשא עשר יומין באב וביומא דכפוריא די הוא בעשרא יומין בתשרי לחינגא בחינוגין אף איהי מריר ליבא לחדא
איבערגעטייטש אין אידיש: די מיידאלאך האבן געיאמערט, אויף דעם וואס מען האט אויפגעהערט צו ארויסגיין - די פופצנטן טאג אין אב, און יום כיפור, די צענטן טאג אין תשרי - צו טאנצן מיט געטענץ, אויך זיי ביטערט דאס הארץ לחדא
יין שרף האט געשריבן:ארויפגעברענגט לכבוד היו"ט הבעל"ט.
נעכטן תשעה באב ביינאכט, לערנענדיג אביסל איכה מיט מפרשים, זעה איך
תרגום אויפן פסוק בתולותיה נוגות והיא מר לה האט געשריבן: בתולתהא ספדן על די פסקו למיפק בחמשא עשר יומין באב וביומא דכפוריא די הוא בעשרא יומין בתשרי לחינגא בחינוגין אף איהי מריר ליבא לחדא
איבערגעטייטש אין אידיש: די מיידאלאך האבן געיאמערט, אויף דעם וואס מען האט אויפגעהערט צו ארויסגיין - די פופצנטן טאג אין אב, און יום כיפור, די צענטן טאג אין תשרי - צו טאנצן מיט געטענץ, אויך זיי ביטערט דאס הארץ לחדא
ווער האט זיי אפגעהאלטן צי טון אין גלות ווייס איך נישט, ווילסט זאגן מען האט דאס נאכאמאל מחדש געווען בבית שני? קיקט נישט אויס אזוי
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
עובדיה האט געשריבן:איינע פון די טעמים וואס די גמרא געט אן פאר די שמחה חמשה עשר באב איז שבו ניתנו הרוגי ביתר לקבורה וואס לויט דעם רעדט די משנה ע"כ לאחר חורבן בית שני. אזוי אויך זעהט מען אין מס' יומא יט: אז די מנהג אין נהרדעא איז געוועהן אז מ'פלעגט אויף זיין יום כיפור ביינאכט אלס זכר למקדש, און די גמרא פירט אויס "אלא שהיו חוטאין" ופירש"י: שהיו משחקין אנשים ונשים יחד ובאין לעבירה.
איך כאפ נישט וואו פונקטליך די מנהג פון נהרדעא קומט אהער, יעדנפאלס, די טעם פארוואס די חולות בכרמים האט מען נישט אפגעשטעלט אלס באין לעבירה איז לכאורה ווייל די חולות בכרמים איז נאר געווען סינגלס ביי וועם די גאנצע חשש פון באין לעבירה (אשת איש) איז נישט שייך.
מצפצף האט געשריבן:און וואס מאכט אייך טראכטן אז עס איז נישט געווען ביים בית שני? פשטות אז די משנה פארציילט עס, מיינט עס זייערע צייטן.
איך זעה נישט וואו אזוי דו קימסט אן צי דעם מסקנה, פארקערט די משנה שרייבט "לא היו ימים טובים לישראל" אנס-אפאן-עי-טיים, אמאל געווען... די לשון לא היו זאגט אז היינט איז דאס שוין נישט
יוסיפון ווייסט בכלל נישט צי זאגן פין די בעיטטעפאל קאלערפאל יום טוב, א יום טוב וואס אויך די גוים וואלט ענדשויט...
הקטן: יוסיפון איז נאך די שוואכסטע ראיה. זעה ביי באשרייבן די היסטאריע פון חורבן בית המקדש ווי ווייט (פארקערט) אנדערש ער באשרייבט די היסטארישע אנטוויקלונגען ווי די גמרא (אין מס' גיטין דף נו). ער שילדערט טיטוס הרשע אלס פיינער און ארנטליכער, העלדישער גענעראל, וועלכער האט נאר געוואלט איין זאך. אז די אידישע קעמפער זאללן זיך אונטערגעבן. איינמאל זיי האבן דאס געטון האט ער פאר זיי געגעבן צו עסן און טרינקען. און באהאנדלט זייער גוט. ער שרייבט נאך אז טיטוס האט געשריגן זייער הויך (ס'זעהט אויס ס'נאכנישט געווען קיין מייקס אין זיינע צייטן. אדער אפשר זענען די בעטעריס אויסגעלאפן) ביז ער איז הייזעריג געווארן---אז די אידן זאללן זיך אונטערגעבן...!
איך וועלל ענדערש גלייבן וואס די גמרא פארציילט איבער איהם און זיין גרויזאמע מיליטער וואס זיי האבן געטון צו די אידן. און וואס ער האט געטון אין בית המקדש...!
א סאך מענטשן זענען מלמד זכות אויף יוסיפון אז ער האט געמוזט אזוי שרייבן. זייענדיג געפאנגען ביי די רומיים...! איך קען דאס אננעמען. אבער באגלייבט איז ער נישט...!
ע'רעב בערל: יוספון לגבי טיטס וואס ער שרייבעט אנדערש ווי חז"ל איז נאר א וועג פון קוקען, נישט קיין פאקטען.
בכלל, די מעשה פון קמצא ובר קמצא לייגט זיך נישט אויפן שכל. דאס איז נישט ווי אזוי מדינות האנדלען צווישען זיך. די גמרא איז מער מסתבר צו רעדן פונעם חטא וואס האט גורם געווען די חורבן, "שנאת חינם" ווי איידער די פראקטעק ווי אזוי דער חורבן איז צוגעגאנגען.
און אלענס פאל, פון די משנה אין תעניות איז משמע אז די מחולות בכרמים איז אנגעגאנגען בזמן המשנה, און אט דאס איז וואס מאכט די יום טוב פון די גרעסטע וואס כלל ישראל פארמאגט.
זיו: ייש"כ פאר דעם לינק. נאר איין קליינע נקודה. די גמ' (כ'מיין אין מס' תענית) זאגט אז די מיידלעך וועלכע האבן נישט פארמאגט קיין נאטורליכע שיינקייט (ביוטי) האבן געזאגט צו די בחורים אז זיי זאללן נישט קוקן אויף די חיצוניות'דיגע מראה, נאר ענדערש אויפ'ן יחוס פון זייערע משפחות...! (אזוי ווי א סאך רעבישע קינדער...לאל)...!
זיו האט געשריבן:און אלענס פאל, פון די משנה אין תעניות איז משמע אז די מחולות בכרמים איז אנגעגאנגען בזמן המשנה, און אט דאס איז וואס מאכט די יום טוב פון די גרעסטע וואס כלל ישראל פארמאגט.
א. זיי ביטע מסביר וואו אזוי ס'איז משמע פין די משנה אז דאס איז אנגעגאנגען בזמן המשנה ב. פין די גמרא קימט אויס קלאר דאס די גרויסער יום טוב איז נישט געווען די טענטץ
א"ר שמעון ב"ג לא היו ימים טובים לישראל כחמשה עשר באב וכיוה"כ: בשלמא יום הכפורים משום דאית ביה סליחה ומחילה יום שניתנו בו לוחות האחרונות אלא ט"ו באב מאי היא ???
... יום שהותרו שבטים לבוא זה בזה ... יום שהותר שבט בנימן לבוא בקהל ... יום שכלו בו מתי מדבר (אפשר איז דאס אויך געווען בזמן המשנה?) ... יום שביטל הושע בן אלה פרוסדיות שהושיב ירבעם בן נבט על הדרכים שלא יעלו ישראל לרגל ... יום שנתנו הרוגי ביתר לקבורה ... יום שפסקו מלכרות עצים למערכה
א לאנגע ליסט, קיינעם פאלט נישט איין צי זאגן די טעם פין דעם גרויסען י"ט איז די טענטץ זעלבסט!!!
מצפצף האט געשריבן:און וואס מאכט אייך טראכטן אז עס איז נישט געווען ביים בית שני? פשטות אז די משנה פארציילט עס, מיינט עס זייערע צייטן.
איך זעה נישט וואו אזוי דו קימסט אן צי דעם מסקנה, פארקערט די משנה שרייבט "לא היו ימים טובים לישראל" אנס-אפאן-עי-טיים, אמאל געווען... די לשון לא היו זאגט אז היינט איז דאס שוין נישט
יוסיפון ווייסט בכלל נישט צי זאגן פין די בעיטטעפאל קאלערפאל יום טוב, א יום טוב וואס אויך די גוים וואלט ענדשויט...
הקטן: יוסיפון איז נאך די שוואכסטע ראיה. זעה ביי באשרייבן די היסטאריע פון חורבן בית המקדש ווי ווייט (פארקערט) אנדערש ער באשרייבט די היסטארישע אנטוויקלונגען ווי די גמרא (אין מס' גיטין דף נו).
זיכער איז יוסיפון נישט באגלייבט דארט וואו ער האט אן עגענדע, אבער א יעדער קריים דארף האבן א מאטיוו דא איז נישט דא קיין שום מאטיוו אויסצילאזען אזא שיינע אידישער י"ט וואס וועט אויך געפעלן די גוים און אויב איז דאס געווען אין זיין צייט האבן דאס אלע אויך געוויסט. סאיז נישט דערמאנט קיין ווארט דערפין אין קדמוניות היהודים אדער זיינע אנדערע ווערק, זיין באגלייבטקייט איז דא אי-רעלעווענט.
דא איז נישט קיין שאלה פין יוסיפון VS חז"ל. די משנה האט קיינמאל נישט געשריבן ווען דאס איז געווען און ס'איז בכלל גארנישט משמע פין די משנה
אויב עפעס, וואו איך האב שוין געשריבן, אין די בריתא וואס די גמרא ברענגט אראפ רעדט פינם בת מלך וואס איז נישט געווען בזמן המשנה
ת"ר בת מלך שואלת מבת כהן גדול בת כהן גדול מבת סגן ובת סגן מבת משוח מלחמה ובת משוח מלחמה מבת כהן הדיוט וכל ישראל שואלין זה מזה כדי שלא יתבייש את מי שאין לו:
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
berlbalaguleh האט געשריבן:הקטן: (דאס איז נאר ספעקולאציע). אפשר איז יוסיפון (יאסעפוס פלאוויוס) נישט געווען באוואוסטזיניג צו דעם דאזיגן סיסטעם פון חתונה האבן. ווייל, זייענדיג פון די עליטע האט ער נישט געדארפט גיין צו די מחולות ו(ב)כרמים צו גיין זוכן א כלה...!
בת מלך שואלת מבת כהן גדול בת כהן גדול מבת סגן ובת סגן מבת משוח מלחמה ובת משוח מלחמה מבת כהן הדיוט זעט אויס דאס איז געוון אויך פאר די עליטע (אפשר נאר די פרימע)
איי דיסעגרי מיט דיין קרעדעבילעטי טערי
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
הקטן: נאכן זיך איבערקלערען, בין איך מסכים מיט דיר, אז די בנות ישראל מחולות בכרמים איז נישט אנגעגאנגען בזמן המשנה. נישט אזוי ווייט ווייל "לא היה" ימים טובים מיינט ס'איז געווען אבער מער נישט, נאר בעיקר ווייל בזמן המשנה איז נישט געווען קיין בנות ירושלים.
טיטוס האט חרוב געמאכט ירושלים, און ווען די רומים האבן געמאכט א נייע גוי'שע שטאט פון ירושלים, האט דעמאלט אויסגעבראכן די מרד בר כוכבא. בקיצור, בזמן המשנה איז ירושלים נעבעך געווען א גוי'שע שטאט. די רומים האבן פארבאטן אידן פון ירושלים.
אז יוספון דערמאנט נישט דעם יו"ט פון ט"ו באב, איז היפש אינטעראסנט.
ביסט גערעכט אז פון די גמרא זעט מען אז נישט די מחולות בכרמים איז וואס מאכט דעם יו"ט אויסערגעווענלעך. אבער, פון די משנה איז יא משמע אזוי. זעט זיך אויס, אז די גמרא גלייכט שוין נישט אז מיידלעך טאנצען פאר בחורים. עס האט זיך נישט אנגעהויבען מיט ר' אהרן טייטעלבוים. לאל.
זיו האט געשריבן:ביסט גערעכט אז פון די גמרא זעט מען אז נישט די מחולות בכרמים איז וואס מאכט דעם יו"ט אויסערגעווענלעך. אבער, פון די משנה איז יא משמע אזוי. זעט זיך אויס, אז די גמרא גלייכט שוין נישט אז מיידלעך טאנצען פאר בחורים. עס האט זיך נישט אנגעהויבען מיט ר' אהרן טייטעלבוים. לאל.
די משנה (שבהם) זעלסט קען גיין ביידע וועגן, און איז נישט משמע איין וועג אדער א צווייטע (איך האב אויך געשריבן די גמרא ווייל איך האב פארשטאנען ס'וועט זיין וואס וועלן ווילען מחלק זיין)
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
זיו האט געשריבן:אין אלענספאל, פון די משנה אין תעניות איז משמע אז די מחולות בכרמים איז אנגעגאנגען בזמן המשנה, און אט דאס איז וואס מאכט די יום טוב פון די גרעסטע וואס כלל ישראל פארמאגט.
א. זיי ביטע מסביר וואו אזוי ס'איז משמע פין די משנה אז דאס איז אנגעגאנגען בזמן המשנה ב. פון די גמרא קומט אויס קלאר דאס די גרויסער יום טוב איז נישט געווען די טענץ
א"ר שמעון ב"ג לא היו ימים טובים לישראל כחמשה עשר באב וכיוה"כ: בשלמא יום הכפורים משום דאית ביה סליחה ומחילה יום שניתנו בו לוחות האחרונות אלא ט"ו באב מאי היא ???
... יום שהותרו שבטים לבוא זה בזה ... יום שהותר שבט בנימן לבוא בקהל ... יום שכלו בו מתי מדבר (אפשר איז דאס אויך געווען בזמן המשנה?) ... יום שביטל הושע בן אלה פרוסדיות שהושיב ירבעם בן נבט על הדרכים שלא יעלו ישראל לרגל ... יום שנתנו הרוגי ביתר לקבורה ... יום שפסקו מלכרות עצים למערכה
א לאנגע ליסט, קיינעם פאלט נישט איין צו זאגן די טעם פון דעם גרויסען י"ט איז די טענץ זעלבסט!!!
וואספארא נארישקייטן! וויאזוי קען איינעם בייפאלן אז כלו בו מתי מדבר זאל זיין מער יום טוב ווי פסח שבועות סוכות וואס גאט אליין האט געבאטן?! אדער אז ניתנו לקבורה און פסקו מלכרות עצים איז געווען א גרעסערע שמחה ווי ראש השנה חנוכה און פורים וואס זענען ביבלישע יו״ט?… (חנוכה איז באשריבן אין די פיר ספרי חשמונאים פון די כתובים אחרונים וואס איז א טייל פון דעם קריסטליכן ביבל כאטש זענען ניט אריין אינעם תנכישן קאנאָן). די אוניקאליזם פון די צוויי ימים טובים איז לויט די משנה קלאר - די טאנצנדיגע מיידלעך, און די ליבע צווישן בחורים און מיידלעך וואס טרעפן זיך אין א 'בעטשלערעט' וויינגארטן און וועלן זיך אויס וועמען זיי געפעלט; פאר די קענערס פון העברעאיש. די רעדאקטארס פון די גמרא האבן נאך געקענט אזויפיל לשון קודש. די גמרא'ס שאלה איז: מיט וואס איז חמשה עשר אויסגעוועלט געווארן פאר א יו"ט מלכתחילה? די טענץ קומען נישט פאר אין א גרינעם מיטוואך נאר אין א יומא דפגרא אדער א יו"ט!
דורש אמת: גערעכט אז פון די משנה איז גאנץ קלאר אז די טאנצנדיגע מיידלעך, איז וואס פאראייניגט ט"ו באב און יום כיפור אלס די צוויי גרעסטע ימים טובים.
די גמרא, האב איך קודם געטראכט אזוי ווי דו זאגסט. אבער סע'נישט עכט מסתבר. מער מסתבר איז, אז די גמרא מיינט צו פרעגן וואס מאכט ט"ו באב פון די גרעסטע ימים טובים, ווי איידער פארוואס איז די טאג בכלל א יום טוב.
וואס זאל איך זאגן. די גמרא, כדרכם בקודש, ווען זיי גלייכען נישט וואס די משנה זאגט, טוישן זיי דעם פשט.
איך פארשטיי נישט די גאנצע חקירה דא. די גמרא פרעגט אזוי, בשלמא יום כיפור פארשטייט מען פארוואס ס׳איז פון די צוויי פרייליכסטע טעג פון יאר (וואס דערפאר האט מען אויסגעוועלט צו טאנצן אין דעם טאג) ווייל אין דעם טאג פארגעבט גאט אונזערע עבירות, וואס איז אבער די שמחה פון ט״ו באב? אויף דעם ענטפערט די גמרא מתי מדבר און הרוגי ביתר. וואס איז יעצט די חקירה?
Do y'all remember before the internet that people thought the cause of stupidity was the lack of access to information? Yeah, it wasn't that
רביה''ק זי''ע האט געשריבן:איך פארשטיי נישט די גאנצע חקירה דא. די גמרא פרעגט אזוי, בשלמא יום כיפור פארשטייט מען פארוואס ס׳איז פון די צוויי פרייליכסטע טעג פון יאר
וואס איז שווער?!?! פשוט!!! די מיידלעך טאנעצן!!! דו קענסט אפשר אן אנדער יום טוב וואס די מיידלעך טאנצען
די גמרא ענפערט נישט אזוי...
זיו עטליסט האט די גאטס מודה צי זיין דאס די גמרא לערנעט נישט פשט אין די משנה אזוי וואו ער וואלט געוואלט, ער האלט זיין פשט איז מער מסתבר, זאל אים ווויל באקימען...
זיו האט געשריבן:וואס זאל איך זאגן. די גמרא, כדרכם בקודש, ווען זיי גלייכען נישט וואס די משנה זאגט, טוישן זיי דעם פשט.
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
האב איך איבערגעלערענט די גמרא, און עס אויך איבערגעגאנגען מיט גוטע חברים, און איך בין צוגעקומען צו צוויי מיינוגען.
איינס. סיי די משנה און סיי די גמרא זענען נישט קלאר געשריבען. ביידע וואלטען געקענט ניצן א גוטען עדיטער, וואס זאל קלאר מאכן וואס זיי זאגן.
צווייטענס. איך בין מודה צום פשט, אז די גמרא מיינט צו פרעגען, וואס איז די גרויסקייט פון די טעג מלכתחילה וואס צוליב דעם האט מען מתקן געווען אז די מיידלעך זאלן טאנצען.
די תירוץ פון די גמרא איז אבער נישט אזוי גלאטיג. אז יו"כ טאנצט מען וועגן יום שנתנה בו לוחות אחרונות, וואלט דאך שוין בעסער געווען צו טאנצען שבעות. פסח וואס די אידן זענען ארויס מעבדות לחירות, אדער סוכות, זענען אסאך מער פאסיג ווי ט"ו באב.
זיו האט געשריבן:צווייטענס. איך בין מודה צום פשט, אז די גמרא מיינט צו פרעגען, וואס איז די גרויסקייט פון די טעג מלכתחילה וואס צוליב דעם האט מען מתקן געווען אז די מיידלעך זאלן טאנצען. גערעכט.
די תירוץ פון די גמרא איז אבער נישט אזוי גלאטיג. אז יו"כ טאנצט מען וועגן יום שנתנה בו לוחות אחרונות, וואלט דאך שוין בעסער געווען צו טאנצען שבעות. פסח וואס די אידן זענען ארויס מעבדות לחירות, אדער סוכות, זענען אסאך מער פאסיג ווי ט"ו באב. די גמרא איז נישט דא מסביר צי זיין פארוואס מען טאנצט פינקט די טעג, די גמרא איז מסביר די משנה פארוואס די משנה איז אזוי עקסייטעט איבער די צוויי טעג שטעלט זיך אויס דאס די צוויי טעג האבן ביידע מער וואו איין סיבה פארוואס ס'איז א י"ט - דאס ווייזט קלאר אז ס'איז עפעס ספעשעל מיט די טאג נו אויב די טאג איז ספעשעל האט דייקא אין די ספעשעל טאג געהייסן טאנצען
יום הכפורים מיט נאר סליחה ומחילה וואלט נאך נישט געוויזען אויף די סגילה פין די טאג!
מיט דעם שטימט אויך וואס די גמרא ברענגט הרוגי ביתר זענען געקימען לקבורה וואס דאס איז זיכער געווען נאך די טענץ. וויל די גמרא זיכט טאקע דאס צי ווייזען דאס די טאג איז ספעשעל.
אפשר נאר אין אזא ספעשעל טאג האט מען זיך ערלויבט און גענימען די ריסק צי לאזען די מיידלעך טאנצען
I want atheism to be true and am made uneasy by the fact that some of the most intelligent and well-informed people I know are religious believers
דער אשכל איז פארפארן פונעם אריגענעלע טאמע, פון ניסיונות אין די בחורישע יארן, צו יומים טובים וואס מיידלעך טאנצען.
איז צוריק צו די ניסיונות פון די בחורישע יארן, בין איך קעגען געקומען אפאר פסקים אין איוב, וואס איך האלט זענען זייער פאסיג.
אנכי ארשע, למה זה הבל איגע. אם התרחצתי במו [במי] שלג, והזכותי בבר כפי. אז בשחת תטבלני, ותעבוני שלמותי. (איוב ט, כ"ט-ל"א)
איוב באקלאגט זיך. די מאכסט מיך פאר א רשע. אומזיסט ארבעט איך צו זיין גוט. אז איך וועל זיך באדען אין שניי, און וואשען מיין הענט מיט זייף, טוסט דו מיך איינטיקען אין בלאטע. אויף אזוי ווייט, אז אפילו מיינע קליידער וועלען זיך עקלען פון מיר.
