די כאראקטער קליִאַנטיִס אין דוד הום׳ס
דייעלאַגס טענה׳ט א
טעלעאלאגישן ארגומענט פון דיזיין מוכיח צו זיין דאס עקזיסטענץ פון ג-ט
(עיין כטענה זו בחובות הלבבות שער היחוד פ״ו ובמו״נ ח״ב פי״ט). די סקעפּטישע כאראקטער פיילוֺי טענה׳ט דערקעגן עטליכע טענות ווי צב״ש אז דאס טוהט אנטראמארפאזירן ג-ט אזוי ווי א מענטשליכע פועל מכוון נאר אויף אסאך א גרעסערע פארנעם במדריגה גרידא
(עס דארף טאקע א ישוב אליבא דהרמב״ם וואס נעמט אָן די טענה, עכ״פ אין א ווייכן פארמאט, וואס איז דאך געווען גאר גאר שטארק קעגן אנטראפּאמארפיזמס מיט זיין אַפּאָפעטיק/נעגאטיווע טעאלאגיע. ואולי ״אין פעולתו כפעולתינו״, ועיין במו״נ ח״א פנ״ו).
ווי אויך טענה׳ט ער אז די בריאה איז אומפּערפעקט וואס גייט קעגן דעם געדאנק פון א פּערפעקט ג-ט. צו דעם לייגט ער צו דאס אז עס זענען דא רעות בעולם. ער וויל נישט אָננעמען דאס וואס קליִאַנטיִס פרובירט צו פארענטפערן מיט לייבניץ׳ס טעאדיסי אז עס איז נישט שייך בעסער ווייל דאס איז ״בעסטע פון אלע מעגליכע וועלטן״ ווייל ער האלט אז דאס מאכט צונישט דעם געדאנק פון כל יכול/אַמניפּאָטענס. פיילוֺי צוטיילט דארט די רעות אין צו 4 סיבות וואס קיין איינע פון זיי זענען נישט לדעתו מוכרח צו זיין מטעם ג-ט:
1). דער מענטש איז אזוי אויסגעשטעלט אז תענוג אדער צער זאל אים טרייבן למעשה ולפעול. ער טענה׳ט אז אן אַמניפּאָטענט ג-ט וואלט געקענט אויסשטעלן דעם מענטש אזוי אז ס׳זאל נאר אויספעהלן תענוג אים צו טרייבן למעשה.
2). דער וועלט, ובפרט די מענטשליכע וועלט, פאלגט נאך אלגעמיינע געזעצן; די געזעצן פון פיזיקס. אלס דירעקטע פועל יוצא פון זיי פאסירן דאדורך רעות. די רעות וואלט א גוטע/אַמניבּענעוואלענט און כל יכול/אַמניפּאָטענט ג-ט געקענט פארמיטן ווען ער מישט זיך אריין. דאס פאסירט נישט.
3). די טבע שטעלט נאר צו דאס מינימום וואס דער מענטש דארף אויף צו האבן א קיום
(דאס דערמאנט אביסל פון דעם תוס׳ יו״ט אין ברכות פ״ז). דעריבער דאס מינדעסטע זאך וואס פעהלט שטעלט אויס דעם מענטש צו רעות. אן אַמניפּאָטענט און גוטע פאטערליכע ג-ט וואלט ווען צוגעשטעלט מער און ברייטער אז עס זאל נישט צוקומען דערצו.
4). דאס וואס די ״פאכמאנישאפט״ פון אויסשטעלן די וועלט איז דעפעקטיוו און אומפּערפעקט; עכ״פ פון א מענטשליכן פּערספּעקטיוו. צב״ש מ׳דארף רעגן כדי צמחים און עסן זאלן וואקסן ווי אויך לשתיה, אבער אפטמאל רעגנט צי שטארק אז עס ברענגט פארפלייצונגען און שאדן.
מיט דעם פירט ער אויס אז אפילו מ׳זאל אָננעמען דעם דיזיין ארגומענט ווייזט עס נישט אויף א גוטער מאראלישער יוצר בכלל. והיינו, אז טאמער איז דיין הוכחה פון עמפירישע עקספּיריענס, והיינו די ״דיזיין״ פון די יצירה, דאן קענסטו נישט ארויסזעהן דערפון מער פון וואס דו עקספּיריענסט פון די יצירה: דאס אז עס איז פון אן אימאראלישער יוצר.
דער פילאזאף פרענסיס הערבּערט בּרעדלי האט
געשריבן:
[left]The trouble has come from the idea that the Absolute is a moral person. If you start from that basis, then the relation of evil to the Absolute presents at once an irreducible dilemma. The problem then becomes insoluble, but not because it is obscure or in any way mysterious. To any one who has the sense and courage to see things as they are, and is resolved not to mystify others or himself, there is really no question to discuss. The dilemma is plainly insoluble because it is based on a clear self-contradiction[/left]
ווי דזשעימס טעגערט
זאגט לגבי הום׳ס צוגאנג דערצו:
[left]the fundamental concern about evil, for Hume, was that it drove people towards the notion of a particular providence, which encouraged superstition, fanaticism and the violent passions: love, hatred, grief, joy, pride and humility. By a particular providence, Hume refers to a situation in which a deity, responding to intercessions or otherwise, intervenes in the course of this life and the next to provide for and judge his human creatures. Hume finds no evidence for this because of the imperfect state of distributive justice, the lack of justification of a future life, the existence of disasters in the world and the sheer impossibility of inferring from the mixed fortunes of the world to a beneficent divinity[/left]
ער איז מסביר אז פאר הום האט די פראבלעם געדינט אויף אויפצוווייזן אז ג-ט איז נישט מאראליש און אינדיפרענט צום יצירה (וממילא אז ס׳איז נישטא קיין השגחה פרטית, עוה״ב ושכר ועונש. הגם ער האט יא געהאלטן פון עפעס א השגחה כללית). ער פירט אויס:
[left]If Hume is successful in his aim of showing that God is amoral then he is successful both in dissolving the problem of evil and in nullifying the notion of a particular providence. But by the same token, he violates the notion of divine simplicity[/left]
הום׳ס כאראקטער קליִאַנטיִס זאגט טאקע צום כאראקטער פון פיילוֺי:
[left]If you can make out the present point, and prove mankind to be unhappy or corrupted, there is an end at once of all religion. For to what purpose establish the natural attributes of the Deity, while the moral are still doubtful or uncertain?[/left]
דאס געבט א ווייטערדיגע אימפּעטוס צו דעם אז דער רמב״ם דארט אין פי״ב האט גע׳טענה׳ט אז די טובות זענען בעצם די רוב.
די כאראקטער דיִמעאַ דארט זאגט יא ענליך צו א לייבניציען ״בעסטע פון אלע מעגליכע וועלטן״ טעאדיסי (
לפי נעלסאן פּייק).
און אין די קאנטעקסט פון שכר ועונש לעתיד האט הום געשריבן:
[left]It is very safe for us to affirm, that whatever we know the deity to have actually done, is best; but it is very dangerous to affirm, that he must always do what to us seems best[/left]
ולגבי דאס וואס מ׳ווערט איבער גענומען פון אויסערגעווענליכע, און אין אלגעמיין שלעכטע, פאסירונגען איז אויך מערקווידיג דאס וואס ער האט גע׳טענה׳ט:
[left]Convulsions in nature, disorders, prodigies, miracles, though the most opposite to the plan of a wise superintendent, impress mankind with the strongest sentiments of religion: the cause of events seeming then the most unknown and unaccountable. Madness, fury, rage, and an inflamed imagination, though they sink men nearest to the level of beasts, are for a like reason, often supposed to be the only dispositions, in which they can have any immediate communication with the Deity[/left]
דער פילאזאף וואָלטער טערענס סטעיס האט
געשריבן:
[left]Assuming that "good" and "powerful" are used in theology as they are used in ordinary discourse, we have to say that Hume was right. The charge has never been answered and never will be. The simultaneous attribution of all-power and all-goodness to the Creator of the whole world is logically incompatible with the existence of evil and pain in the world, for which reason the conception of a finite God, who is not all-powerful . . . has become popular in some quarters[/left]
ולגבי די שמועס פון נסים במשנתו של הרלב״ג:
78DBF045-0026-4BCE-B964-B6E09961C90A.jpeg
