א מעשה פאר מלוה מלכה

[היסטאריע]

עס דערמאנט מיר פין דער ראסלאוויצער רב האט געזאגט חנוכה אז מען מעג אויסלעשן די ליכט נאך די האלבע שעה. ער ווייסט אז דער הארץ לאזט נישט, אבער אויב מען גייט אוועק פין שטוב זאל מען אויסלעשן. און דערנאך לייגט ער צו, אז ער אליין לעשט נישט די ליכט, ווייל ער קען פשוט נישט.

[היסטאריע]

דער שמועס דא דערמאנט אויך דער שמועס באריכות אין ספר חמדה גנוזה וועגן עבירה לשמה, און די מיידלעך וואס האבן זיך געהרגעט מען זאל זיי נישט מאנס זיין, אין די גמרא פין קמצא, מבשן אשיב, אז זיי האבן א חלק אין עוה"ב. און ער זאגט אז דאס איז אלעס פין אברהם אבינו וואס האט זיך אויך נישט געטארט לאזן ווארפען אין אור כשדים, און עס איז געוועהן א עבירה לשמה.
בקיצור דאס איז איינס פין די חסידישע מדריגות. און בכלל זה איז געוועהן דער ענין פין אמת ביי ר' רפאל, וואס כידוע איז דאס געוועהן זיך מצוה.
ערגעץ געדענק איך אויך שטיין אז מען זאל זיך מקבל זיין איין מצוה וואס אויף דעם וועט ער האבן מסירות נפש עד הסוף יותר מן הדין.

[נפה]

עס גייט אריין אין חילול השם אלץ הלכה יד וואס חילול השם בפרהסיה איז ביהרוג ואל יעבור

הלכה יד זעהט נישט אויס ארויפצוגיין עד כדי ליהרוג ואל יעבור, עס רעדט זיך פון וואס ווערט גערעכענט ״חילול ה׳״ ביי א ת״ח: כגון נישט לשלם לאלתר וכדומה. אדרבה, ביטע צוצייכענען א מקור.

באמת האב איך מיר טועה געווען, דער רמב״ם פאנגט אן מיט כל בית ישראל מצווין על קדוש השם וכו׳ און נאכדעם רעכענט ער אויס אלע פעל ער פון הרי זה חילול את השם האב איך פארשטאנען אז אלעס גייט אריין אין כלל פון דער חיוב למסור נפשו, אבער נאכדעם וואס האסט מיר געבעטן א מקור האב איך מתבונן געווען אז די פוסקים ברענגען נישט דער גאנצער חיוב פון חילול און קידוש השם ביי יהרוג ואל יעבור האב איך איבערגעקוקט די לשון הרמב״ם בפרט לשונו אין ספר המצות און איך האב באמערקט אז דער רמב״ם שרייבט דער חיוב למסור נפשו נאר ביי קידוש השם און ביי חילול השם שרייבט ער אז ביי א יהרג ואל יעבור אויב מען האט עובר געווען הרי זה חילול את השם.

[size=50]יישר כח פארן אויפמערקען איך האב געהאלטען נאכן גיין ג׳ אמות אן תורה אדער תפילין און איך האב מיר געוואלט הרג׳ענען פאר די פערטע אמה
דער אבני נזר יורה דעה סימן קכח פרעגט טאקע אויפן רמב"ם וואס שרייבט אז די סיבה פארוואס מען איז מחויב זיך מוסר נפש צו זיין ביי די ג' עבירות איז וועגן קידוש השם און ער טענה'ט אז עס איז א חילול השם אזוי ווי ווען מען איז עובר אנדערע עבירות, נאר ביי שאר עבירות היות עס איז נדחה מפני פיקוח נפש שוב ליכא חילול השם.

[מי אני]

דער שמועס דא דערמאנט אויך דער שמועס באריכות אין ספר חמדה גנוזה וועגן עבירה לשמה, און די מיידלעך וואס האבן זיך געהרגעט מען זאל זיי נישט מאנס זיין, אין די גמרא פין קמצא, מבשן אשיב, אז זיי האבן א חלק אין עוה"ב. און ער זאגט אז דאס איז אלעס פין אברהם אבינו וואס האט זיך אויך נישט געטארט לאזן ווארפען אין אור כשדים, און עס איז געוועהן א עבירה לשמה.

דער ש״ך דארט אין סימן קנז ס״ק א רעדט טאקע דערפון (הגם נישט בתורת עבירה לשמה) וז״ל:

וכתוב בהגהת סמ"ק סי' ג' דאותן קדושים ששחטו עצמן שלא סמכו דעתם לעמוד בנסיון קדושים גמורים הם וראיה משאול ומביאו ב"ח וכ"כ בב"ה בשם א"ח מיהו כ' הא"ח שם שיש חולקים שאינו יכול להרוג את עצמו ע"ש שהאריך

‏אויבן הא׳מיר דערמאנט אז מ׳קען ווען טענה׳ן ״עבירה לשמה״ אויף צו זאגן אז מ׳וואלט ווען יא געדארפט זאגן שקר להלכה אויף צו ראטעווען א צווייטן.

[היסטאריע]

נאך א נקודה בנוגע די מעשה וויאזוי איך האב עס געהערט.
היות ר' רפאל איז געוועהן באקאנט פאר א איש אמת האט דער שר פארלאנגט צוויי זאלען שווערען, ר' רפאל און נאך איינער. דער אנדערע צדיק האט געשוואוירן, און ר' רפאל איז געשטארבן נישט וועלענדיג שווערען, און דער איד איז געראטעוועט געווארן סיי ווי. ד.ה. אז ר' רפאל האט געהאט צוויי אפציעס צו ראטעווען דער איד, שווערען אדער שטארבן. לויט דעם דער אפציע שטארבן געהעריגע מסירות נפש אויף א עבירה.

[מי אני]

ר׳ משה צבי מסאווראן זצ״ל ווי דר. שניאור לעימאן ברענגט אראפ.

[רביה''ק זי''ע]

איך גיי מיך נישט באציען צו די עצם מעשיות ווייל ס׳איז זעלבסטפארשטענדליך נישט געמאכט צו פארשטיין, ס׳איז געמאכט פאר מענטשן וואס באקומען אן עגא בוסט און א סענס אוו איידענטיטי דערפון סאמהאו, פרעג מיר נישט וויאזוי, און גארנישט מער. די מעשיות מאכן נישט קיין סענס ווייל ס׳דארף נישט מאכן קיין סענס, די מוסר השכל דערפון איז קראנק און קרום ווייל ס׳געמאכט פאר קראנקע און קרומע מענטשן זיך צו בויען דאס עגא דערמיט, און שוין.

וואס איז יא אינטערעסאנט איז דעם פותח האשכול׳ס טענה אז די מעשיות זענען קעגן דעם עלעווטן עיקר פונעם רמב״ם פון אמונה בשכר ועונש ווייל שכר ועונש קען נאר צושטאנד קומען אויב ס׳איז דא בחירה חופשית, איז אפאר זאכן. ערשטנס, די נארישע אמונה פון בחירה חופשית איז דאך א מחלוקת ראשונים, דער הייליגער רבי חסדאי אבן קרשקש האקט דאך שוין דערויף און ברענגט גוט ארויס די טיפשות דערפון, איז אפילו אויב מיר האבן אנגענומען די אמונה פון בחירה חופשית, ד.ה. די רבנים האבן גע׳פסק׳נט אז מ׳דארף אננעמען ווי דעם רמב״ם, קען אבער די מציאות נאכאלץ זיין ווי רבי חסדאי אבן קרשקש און די מעשה קען נאכאלץ זיין אמת.

צווייטנס, אפילו לויט׳ן רמב״ם אז מ׳דארף גלייבן אין בחירה חופשית קענען די מעשיות אויך זיין אמת. דער רמב״ם זאגט דאך שוין אינעם מורה אז די אמונה אין שכר ועונש איז אומריכטיג נאר מ׳דארף עס גלייבן כדי מ׳זאל נישט טוהן קיין עבירות, ווי מ׳האט שוין דורכגעטוהן אין דעם אשכול (פארוואס ס׳קען נישט זיין אז דער מורה דארט מיינט הגשמה ספעציפיש נאר ער מיינט שכר ועונש בכלליות איז א שמועס פאר זיך וואס געהערט אהין). איז ווייטער די זעלבע זאך, מ׳דארף טאקע גלייבן אין שכר ועונש/בחירה חופשית ווייל ס׳האלט ארדענונג אבער במציאות איז טאקע נישט דא קיין שכר ועונש/בחירה און די מעשיות קענען זיין אמת.

איין קשיא וואס מ׳קען יא האבן אויף די וואס פארציילן די סארט מעשיות איז אז זיי פארדארבן די אמונה אין שכר ועונש און בחירה חופשית וואס זיי אליין פראפאגאנדירן אזוי שטארק, אויף דעם קען מען ענטפערן בפשטות אז זיי האלטן אז מה נפשך, דער וואס איז גענוג נאריש צו גלייבן אין שכר ועונש און בחירה חופשיות איז אויך גענוג נאריש נישט צו כאפן אז די מעשיות זענען א סתירה דערצו.

[מי אני]

איה״נ. און ווי איך האב טאקע דורכגעטוהן אין מיין (צווייטע) ארטיקל אין וועקער (ווי צוגעצייכענט אנהויב אשכול) אז אפילו להרמב״ם איז די מושג פון שכר ועונש ווייט ווייט נישט דאס וואס מ׳מיינט במובן הפשוט, וממילא די השלכות וואס דאס האט, אפילו אליביה, לגבי בחירה חופשית. ולדוגמא עיין כאן וכאן בהאשכול שלי על זה במה שהבאתי מדר. תמר רודאווסקי, אן עקספּערט במשנתו של הרמב״ם, אודות שיטתו באמת על בחירה חופשית.

מיין פראבלעם איז טאקע אטע דאס וואס דו ענדיגסט צו:

איין קשיא וואס מ׳קען יא האבן אויף די וואס פארציילן די סארט מעשיות איז אז זיי פארדארבן די אמונה אין שכר ועונש און בחירה חופשית וואס זיי אליין פראפאגאנדירן אזוי שטארק, אויף דעם קען מען ענטפערן בפשטות אז זיי האלטן אז מה נפשך, דער וואס איז גענוג נאריש צו גלייבן אין שכר ועונש און בחירה חופשיות איז אויך גענוג נאריש נישט צו כאפן אז די מעשיות זענען א סתירה דערצו.

דאס איז, לדעתי, א געוואלדיגע מיסעפּליקעישאן פון די פּרינציפּ פון טשעריטי. והיינו, אז ניין! זיי אליין, לדוגמא מיין פרומער ברודער וואס איז א ת״ח ומו״צ, כאפן אויסדרוקליך נישט די אינהערענט סתירה וואס איז דא אין די מעשיות וואס זיי פארציילן צו די גלויבונגען, טענעטס, עיקרים וכו׳ וואס זיי נעמען אָן מיט אן אמת. ער, צב״ש, האלט אז בחירה חופשית איז אן עיקר ממש ואסור להרהר אחריה. איך גלייב ער איז רעפּרעזענטעטיוו פון די סארט פרומע ואפילו די קלוגערע (אבער עכ״פ נישט ״אויפגעקלערט״) ביניהם.

[רביה''ק זי''ע]

דו מיינסט פרומע קלוגע וואס שפילן מיט די געים, מיט דעם האבן זיי ווייטער קיין פראבלעם ווייל זיי שפילן דאך מיט די געים סייווי.

[מי אני]

איך וועל מודה זיין אז די ״געים״ וואס דו מיינסט באציהט זיך צו דעם אז זיי האלטן/גלייבן, עכ״פ די קלוגע פרומערע, אז די מעשה האט אין אקטואליטעט נישט פאסירט - די ערשטע חלק פונעם דברי יואל׳ס מימרא. אין דעם סענס זענען זיי דוּפּליסיטאס מיט׳ן פארציילן די מעשיות בתורת ״ביאגראפיע/היסטאריע״. אבער זיי האלטן/גלייבן פונקט אזוי אלס אן ״אמונה״ אז דאס וואלט געקענט פאסירן [אז נישט איז דאך דאס ״אפיקורסות״] - די צווייטע חלק פונעם דברי יואל׳ס מימרא הנ״ל. דאס מיינט אז די מעשיות, כדי צו ״קענען״ האבן פאסירט מוז זיין קאנגרוענט מיט זייערע גלויבונגען און הנחות קדומות. אז ס׳איז נישט איז דאס מתוך חוסר מחשבה און אריינטראכטען אין די השלכות וואס קומען ארויס פון די מעשיות.

[לכבוד שבת קודש]

ס'איז ממש עניני דיומא.

חסידים זיצן אויף א ווארעמע "קאווע", ביי מלוה-מלכה, און מען איז עוסק אין סיפורי צדיקים....

[מי אני]

ובענין זה און אז מ׳האט אָנגערירט אויף מיינע ארטיקלען על הרעות/טעאדיסי איז מיר די זעלבע אלס שווער געווען ווען מיין מאמע תחי׳, אן ערליכע פרומע פרוי לכל הדעות, פלעגט אלס זאגן (איוב ה ז) כי אדם לעמל יולד, און זי פלעגט דאס דערנאך אונטערלאַנען מיט א(ן אָנגעבליכע) מימרא פונעם מהרי״ד מבעלזא זצ״ל אז ״א מענטש איז אראפגעקומען אויף די וועלט צו ליידן.״

דאס איז מיר אלס שווער געווען ווייל דאס זעהט אויס צו געבן א טעלעאלאגישע באדייט אז דער ״תכלית״, וממילא דער ״רצון״ הקב״ה, פונעם באשאף פונעם מענטש איז אז ער זאל ליידן און זיין בצער. דאס איז בו בעת ווען עס איז אלס געווען מרגלא בפומה ״דער גוטער באשעפער״ מיט זיינע חסדים אא״וו.

דארט במענתו של אליפז התימני איז דער רמב״ן טאקע מפרש:

יגיד כי האדם יולד להיות לו עמל וכעס בחייו ולא יוכל להינצל ממנו, כי הוא בעצמו ית׳ הביאו כאשר בני רשף הושם בתולדותם להתעופף, אך איננו מיחס זה רק לא-ל

און ער איז ממשיך אז די רעות זענען מחמת החטאים ע״ש. אבער אז מען שטעלט דאס צאם מיט די המשך הכתוב פון ובני רשף יגביהו עוף, ווי דער רמב״ן איז טאקע מפרש, איז דאס דאך נישט ״תכלית״ בריאותם (ועיין במו״נ ח״ג פי״ג), ווי איידער אלס אזוי איז דאס פשוט בטבע. דאס גייט שוין ווייטער צוזאמען אין איינקלאנג מיט׳ן טעזע פון מיינע ארטיקלען אז אנדערש איז דאס שוין נמנע.

רש״י דארט איז מפרש ענליך:

כי אי אפשר שלא יחטא ויקבל עמל בחטאו לקבל פורענותו ואינו כבני רשף שהם מלאכים ורוחות שהם יגביהו עוף ואינם מן התחתונים לשלוט בם שטן ויצה"ר

דאס גייט שוין אין איינקלאנג מיט׳ן עקידה וואס אונז האבן צוגעברענגט אז שלא יחטא האדם איז נמנע אף ממנו ית׳.

אבער דער ספורנו איז דאס מפרש כעין הדרש בסנהדרין צט:

כי אמנם האדם נולד לעמל אחד בלבד והוא להוציא שכלו מן הכוח אל הפועל להדמות ליוצרו בעיון ובמעשה כפי האפשר והדברים ההכרחיים לזה יושגו על נקלה

און פשוט די תאוות הגופניות ברענגען דאס וואס זעהט אים אויס ווי רעות ע״ש. דאס איז שוין ענליך צום סוג ג׳ מהרעות וואס דער רמב״ם ברענגט ארויס.

דער רלב״ג דארט זאגט אויך ענליך:

אבל הרעות הנופלות בכאן בזולת מרי קדם אין ראוי בהם שיקראו רעות לפי שהם מיוחסות אל סכלות המקבל כמו שזכר באויל ופותה וזה שהאדם יולד לעמל ולהשתדל בקנינים אשר יצטרכו אליו כי לא נתנו לו שלמיותיו בפועל אבל נתנו לו הכלים אשר אפשר שבהם יגיע אל מה שיצטרך אליו. וכמו שכידודי האש יולדו להתנועע תכף התהוותם ולהגביה עוף מה שהתמידו נמצאים עד שיסור החלק האשי מהם ויפול האפר, ובהיות העניין כן. רצוני שהאדם יולד לעמל בשלמיותיו אשר ירצה הגעתם אליו, הנה אם לא ירדוף בהגעתם בסבות הראויות אין זה עונש אם לא יגיעו וזה מבואר בנפשו

ולגבי המימרא פונעם מהרי״ד איז לכאורה זיין געדאנק געווען ענליך צו דעם אז דאס איז למעשה די מציאות ווי איידער אז מ׳איז טאקע ממש אראפגעקומען דערפאר אלס א ״תכלית״.

[היסטאריע]

אויב מען זאל אנעמען אז עס זענען דא צוויי קלאסען פין מענטשן, צדיקים און רשעים, די צדיקים זענען די תכלית, און די רשעים זענען נאר דא פאר די שלימות פין די צדיקים, און פארדעם זענען זיי נמשל צו "מוץ" אזוי עס שטייט דא בשם רבינו תם.
לויט דעם איז דא מענטשן וואס זייער תכלית איז רשעות.

[מי אני]

ל״ד. די ״תכלית״ (for lack of a better term) איז אז יעדער זאל זיין א/דער צדיק. דער וואס נישט ״ווערט מוץ״ דייקא ווייל ער האט נישט ערפילט זיין ״תכלית״.

[רביה''ק זי''ע]

איך וועל מודה זיין אז די ״געים״ וואס דו מיינסט באציהט זיך צו דעם אז זיי האלטן/גלייבן, עכ״פ די קלוגע פרומערע, אז די מעשה האט אין אקטואליטעט נישט פאסירט - די ערשטע חלק פונעם דברי יואל׳ס מימרא. אין דעם סענס זענען זיי דוּפּליסיטאס מיט׳ן פארציילן די מעשיות בתורת ״ביאגראפיע/היסטאריע״. אבער זיי האלטן/גלייבן פונקט אזוי אלס אן ״אמונה״ אז דאס וואלט געקענט פאסירן [אז נישט איז דאך דאס ״אפיקורסות״] - די צווייטע חלק פונעם דברי יואל׳ס מימרא הנ״ל.

ס׳גייט טיפער דערפון, נישט נאר וואס זיי האלטן אז די מעשיות האבן לאו דווקא פאסירט במציאות, אפילו דאס וואס מ׳דארף יא גלייבן איז נישט אז ס׳קען ממש פאסירן, ס׳איז מער אן ענין פון מ׳דארף גלייבן אז מ׳דארף גלייבן אז ס׳האט געקענט פאסירן, כלומר ס׳איז ראוי וישר, מאראליש און עטיש, גלייך און אויסגעהאלטן צו גלייבן, און דערפאר רעדט מען זיך אזוי שטארק איין אז מ׳גלייבט (ווער וויל דען נישט זיין אויסגעהאלטן און מאראליש?) ביז מ׳גלייבט טאקע אז מ׳גלייבט. (דא איז א שטויס מיט לינקס פון הגאון החכם מורנו הרב LessWrong איבער וויאזוי פונקטליך דאס ארבעט.)

דאס מיינט אז די מעשיות, כדי צו ״קענען״ האבן פאסירט מוז זיין קאנגרוענט מיט זייערע גלויבונגען און הנחות קדומות. אז ס׳איז נישט איז דאס מתוך חוסר מחשבה און אריינטראכטען אין די השלכות וואס קומען ארויס פון די מעשיות.

די זעלבע ענין איז לכאורה מיט די השלכות אויף למעשה, ס׳הייסט אזוי. ס׳איז מאראליש צו גלייבן אין שכר ועונש, ס׳איז ראוי וישר לכל ירא שמים צו גלייבן אין בחירה חופשית, ס׳איז גלייך און אויסגעהאלטן צו גלייבן סיפורי צדיקים, אדער על כל פנים נישט לייקענען אז ס׳איז מעגליך במציאות, און וויבאלד מיר ווילן דאך זיין מאראליש אויסגעהאלטן וועלן מיר זיך אזוי שטארק איינרעדן אז מיר גלייבן די אלע זאכן ביז מיר וועלן טאקע גלייבן אז מיר גלייבן, איינמאל מיר גלייבן באמת אז מיר גלייבן זענען מיר פטור פון זיך ווייטער ברעינוואשן ווייל מיר זענען דאך באמת איינגערעדט אז מיר גלייבן, ואונס רחמנא פטריה. ס׳איז ווי איינער עסט אום יום כיפור ווייל מ׳האט איהם איינגערעדט אז ס׳איז ערב יום כיפור, אין זיין דמיון איז יעצט ערב יום כיפור און ס׳איז א מצוה צו עסן, וואס דען האט ער געדארפט צו טוהן? איי די אלע גלויבונגען צוזאמען זענען נישט קאנגרוענט איינס מיט׳ן צווייטן? על כן דארף מען זיין א בוחר ברע במיעוטו, וואס איז וויכטיגער, האבן קאנגרוענט גלויבונגען אדער מקיים זיין וואס איז ראוי וישר, גלייך און אויסגעהאלטן, ווי אן ערליכער איד דארף זיך צו פירן? אוודאי וועט די צווייטע אויסוואל איבערוועגן דאס ערשטע.

אין בעצוג אויף די השלכות למעשה למעשה - אז מ׳וועט אויפהערן גלייבן אין שכר ועונש אדער בחירה חופשית - האבן מיר שוין מסביר געווען אויבן אז מה נפשך איז נישט שייך דעם חשש, עכ״פ נישט גענוג אז מ׳זאל צוליעב דעם זיך צוריקהאלטן פון זיך פירן וויאזו אן ערליכער וואוילער איד דארף זיך צו פירן בעז״ה.

למעשה גערעדט דארף מען האבן ביידע, מי אני׳ס קשיות און רבינו הקדוש׳ס תירוצים, ווייל פון ביידע צוזאמען קומט ארויס די לצנות פון די לצים שאין מקבלין פני השכינה, מנאי ומנך תתברר שמעתתא.

[היסטאריע]

ל״ד. די ״תכלית״ (for lack of a better term) איז אז יעדער זאל זיין א/דער צדיק. דער וואס נישט ״ווערט מוץ״ דייקא ווייל ער האט נישט ערפילט זיין ״תכלית״.

נישט ממש, זעה דער מקור וואס איך האב צוגעלייגט בשם רבינו תם.

[מי אני]

אבער אפילו לפי״ז איז נישט אז די ״תכלית״ זיינער איז צו זיין ״מוץ״. והיינו, אז עס איז נישט הרי ״זו״ צדיק והרי ״זו״ רשע - דער וואס איז דער רשע וואלט ווען געקענט זיין דער צדיק און דער צדיק וואלט ווען געקענט זיין די ״מוץ״. די מערסטע וואס מ׳קען זאגן איז אז לאחר כן ווערט (כעין) ״הוברר הדבר למפרע״ אז זיין ״תכלית״ איז געווען ״צדיק״ און זיינס ״מוץ״ [אָננעמענדיג דעם עיקר פון בחירה חופשית וככל הנ״ל].

וואס מ׳קען יא פרעגן איז אז דאס שטעלט אוועק די קשיא אז פארוואס איז דאס אויסגעשטעלט אזוי אז ס׳זאל בכלל זיין א צורך פאר ״מוץ״; די ״תכלית״ פון דעם ״געדאנק״ בכלל? אויף דעם קען מען לכאורה ענטפערן עפ״י העקידה הנ״ל אז הסרת ענין ״חטא״ מן העולם איז מן הנמנע אף ממנו ית׳. און איינמאל דאס איז שוין דא גייט שוין אטאמאטיש זיין דערפון אין פארשידענארטיגע קוואנטיטיס (עפ״י בחירה וכו׳) וממילא איז שוין נישט שווער פארוואס מ׳האט אוועקגעשטעלט די בריאה מיט ״מוץ״ [אין די קאנטעקסט].

[היסטאריע]

פין ווי נעמסטו דאס? אפשר יא? אפשר איז יא דא אזעלכע וואס זענען אויסגעשטעלט צו זיין רשעים!! נעם פסיכאפאטען, זיי קענען וועלען זיין גוט און זיי קענען נישט. איי בחירה שכר ועונש וכו'? פונקט ווי די פארשטייסט אז עס רעדט נישט צו סאנדעק און דער רעבעצין ל"ע, רעדט עס נישט צו זיי.

[מי אני]

האסטו א קשיא קעגן בחירה בכלליות מכח דעטערמעניזם אא״וו. אבער קיין קשיא פון/אויף דער ר״ת איז עס נישט. ער קען רואיג זאגן אז דער רשע וואס וועט זיין א רשע מכח בחירתו ער איז דער וואס וועט זיין די ״מוץ״. מיינענדיג, דער ר״ת קען זאגן אז ער איז נישט געווען פּרידעטערמינד ומוכרח מעיקרא [i.e. זיין פערזענליכע ״תכלית״] להיות ״מוץ״. אין אנדערע ווערטער, איך גלייב אז דער ר״ת נעמט אָן בחירה חופשית בהנחה קדומה און פון דארט פּראסיִד ער ווייטער מיט׳ן זאגן וואס ער זאגט.

[נפה]

אויב מען זאל אנעמען אז עס זענען דא צוויי קלאסען פין מענטשן, צדיקים און רשעים, די צדיקים זענען די תכלית, און די רשעים זענען נאר דא פאר די שלימות פין די צדיקים, און פארדעם זענען זיי נמשל צו "מוץ" אזוי עס שטייט דא בשם רבינו תם.
לויט דעם איז דא מענטשן וואס זייער תכלית איז רשעות.

דאס איז געווען איוב׳ס טענה אבער אהדרו ליה חבריה אז עס איז נישט אמת.
רבינו תם זאגט אז עס איז מן הנמנע אז די גאנצע וועלט זאל זיין צדיקים. אבער יעדע יחיד האט נאך ווייטער די בחירה צו ער זאל זיין א צדיק אדער א רשע אזוי ווי דער רמב״ם שרייבט אין הלכות תשובה פרק ו הלכה ה. (דער תניא שרייבט אז עס דא מענטשען וואס קענען נישט זיין קיין צדיקים נאר בינינים, אבער ער רעדט נישט פון א הכרח צו זינדיגן)

[היסטאריע]

האסטו א קשיא קעגן בחירה בכלליות מכח דעטערמעניזם אא״וו. אבער קיין קשיא פון/אויף דער ר״ת איז עס נישט. ער קען רואיג זאגן אז דער רשע וואס וועט זיין א רשע מכח בחירתו ער איז דער וואס וועט זיין די ״מוץ״. מיינענדיג, דער ר״ת קען זאגן אז ער איז נישט געווען פּרידעטערמינד ומוכרח מעיקרא [i.e. זיין פערזענליכע ״תכלית״] להיות ״מוץ״. אין אנדערע ווערטער, איך גלייב אז דער ר״ת נעמט אָן בחירה חופשית בהנחה קדומה און פון דארט פּראסיִד ער ווייטער מיט׳ן זאגן וואס ער זאגט.

איך רעד בפירוש נישט מצד דעטורמעניזם וואס האלט אז קיינער האט נישט קיין בחירה. איך רעד אז עס איז דא בחירה אבער נישט פאר יעדעם. הגע עצמך, ביסט אויך מודה אז דער וואס איז א חסר דעה האט נישט קיין בחירה. נעם דער רש"י אויף יעקב און עשיו, ממעיך יפרדו, זה לצדקו וזה לרשעו, איז פשט אז עשיו האט געהאט בחירה? צו אפילו יעקב? און אז דער בני יששכר האט געזאגט איז עס ערגער ווי דער ויאמר ד' לה?

[מי אני]

איך האב געמיינט [ווייכע] דעטערמעניזם עפ״י קאַמפּעטיבּיליזם וכדומה.

וואס זיי קענען זאגן איז אז פאר איינער וועט טאקע די בחירה זיין ״שווערער״ מכח טבעו מזגו וכו׳ - אבער בחירה איז פארט (לפיהם) נאך דא און פארהאן ביי זיי.

ולגבי עשו, זאגט דאס טאקע דער היכל הברכה:

AEF45E63-60D0-42CC-8E03-BA3A8EA3707B.jpeg

[היסטאריע]

און דער בנין יששכר'ס משומד וואלט אויך געקענט זיין גרעסער פון בני יששכר מיט דער ראפשיצער ווען ער טראגט עס אריבער.

עס דערמאנט מיר א דזיקוב'ע מעשה, איינער א איד פלעגט דאווענען לאנג ביז האלבע טאג. אמאהל האבן די קינדער פון ר' אליעזר'ל דזשיקאווער אים שטארק געשפעט און חוזק געמאכט, און דער איד האט זיך גע'שמד'ט ל"ע. האט דער פאטער זיי געזאגט, ווען דער איד וואלט זיך אויסגעוויינט ביי א תהלים וואלט איך פאר ענק מורא געהאט. פאר שמד'ן דארפן ענק זיך נישט זארגן.