סטאטיסטיש גערעדט, איז עס בכלל מעגליך?

[מי אני]

בנוגע עמפּיריסיזם איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צו וואס דער רלב״ג זאגט בסוף פרק יא אין איוב:

ואולם בלדד וצופר אמרו מאמר בלתי מבואר ולא הניחו למוחש רושם אבל התירו הספק כשאמרו שאלו הדברים נעלמים ממנו. ואם הענין כן איך ידעו שאלו הדברים הם בסדר וביושר מי הגיד להם זה. והנה אין להם מאזני הבחינה ולא די בשרש שפעלו בו זה שימנעם מהשיג האמת בזה הדרוש אבל מי שמנהגו זה המנהג לא יתכן שישיג האמת בשום דבר כי אם לאנשים התחלה לידיעה ממה שנראה אותו מהדברים המוחשים לא יהיה לידיעת דבר דרך.

[מי אני]

דאס איז וואס שפינאזע שרייבט (אין זיין טריִטיִס) איבער אמונת ההמון:

They suppose that God’s power and providence are most clearly displayed when some unusual event occurs in Nature contrary to their habitual beliefs concerning Nature, particularly if such an event is to their profit or advantage. They consider that the clearest possible evidence of God’s existence is provided when Nature deviates - as they think - from her proper order. Therefore they believe that all those who explain phenomena and miracles through natural causes, or who strive to understand them so, are doing away with God, or at least God’s providence. They consider that God is inactive all the while that Nature pursues her normal course, and, conversely, that Nature’s power and natural causes are suspended as long as God is acting.

ווי אויך שרייבט ער:

Knowing that all things are determined and ordained by God and that the workings of Nature follow from God’s essence, while the laws of Nature are God’s eternal decrees and volitions, we must unreservedly conclude that we get to know God and God’s will all the better as we gain better knowledge of natural phenomena and understand more clearly how they depend on their first cause, and how they operate in accordance with Nature’s eternal laws.

ער האט טאקע געלייקענט אין נסים בכלל און געהאלטן אז ״ג-ט״ איז און איז נאר נאטור [פּענטיאיזם]. אבער רמ״ד האט געהאלטן אז ״שפינאסיזם״ קען בעצם גיין אין איינקלאנג מיט טעאיזם בעצם. ולענינינו, אז דאס געדאנק פון טרעפן און האלטן פון א ראציאנאלן סטאטיסטישן נאטורליכע ענטפער און אנטשיידונג צו די סארט ״וואונדער״ איז נישט אין קעגנזאץ צו אמונה בכלל.

[אישתישבי]

מען זאגט אז דער בעש"ט איז געוועהן א פענטיעסט.

לכאורה האט ער געהאלטען מער א קאמבינאציע פין א טראנסענדענט מיט אלהות אין יעדעס נברא, אבער עס איז קאנפיוזינג.

[מי אני]

דאס האב איך געשריבן דא:
‏

לגבי דעם וואס מ׳האט ערווענט צו פאנטעאיזם שטימט מיט יהדות, קען מען אפשר זאגן אז אויב מ׳טוישט עס אביסל צו פאנענטעאיזם, דאן שטימט דאס אסאך בעסער (ויש אומרים אז דאס איז דרך החסידות).

והיינו, דאס אז מ׳לייגט צו צו פאנטעאיזם אז סיי אז ג-ט איז די/בתוך נאטור גופא (עכ״פ געט״ליכקייט״) אבער למעלה מזה ג״כ; נישט נאר.

[מי אני]

מענין לענין בנוגע אקאם׳ס רעיזאר און מאטעמאטיקס איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען אז דר. מעטיוּ אינגליס און דר. ענדרוּ עבּערדעין האבן דורכגעפירט א שטודיע/סורוועי וואס האט געוואוזן אז די געדאנק פון מאטעמאטישע ״שיינקייט״ איז ל״ד מקושר מיט ״פשטות״.

[מי אני]

דער רמב״ם אין זיין איגרת לחכמי מארשילייא צוטיילט אויך עפיסטעמאלאגיע אין דריי:

1). דבר שתהיה עליו ראיה ברורה מדעתו של אדם כגון חכמת החשבון, וגימטריאות, ותקופות - והיינו ראציאנאליש.

2). דבר שישיגנו האדם באחד מהחמש הרגשות - והיינו עמפּיריש.

3). דבר שיקבל אותו האדם מן הנביאים ע"ה ומן הצדיקים - דער רס״ג׳ס פערטע וועג.

אין שער ח פון זיין ביאור מלות ההגיון (וואס רוב נעמען אָן איז פונעם רמב"ם) צוטיילט ער "המשפטים אשר יודעו ולא נצטרך אל ראיה על אמתותם" אין צו פיר:

1). המוחשים - עמפּיריש דער רמבמ"ן [רמ"ד] דארט זאגט אז די געדאנק איז אז אויף וואס ער אליין שפירט אינערליך ממש געבט עס אים יא דער אמת, הגם אז לגבי די דרויסענדיגע מורגש אליין בעצם קען ער זיך טאקע טועה זיין

2). מושכלות ראשונות - כדוגמא אז א חלק פון א זאך איז קלענער פון די גאנצע פון יענע זעלבע זאך, טראנסיטיוויטי, מאטעמאטישע אקסיאמן

3). מפורסמות - וואס אלגעמיינע געזעלשאפט האט אפגעמאכט. כדוגמא אז גיין נאקעט וגילוי ערוה איז מגונה. זאכן וואו עס זענען נישט שייך דערביי "אמת ושקר" נאר "נאה ומגונה"

4). המקובלות - וואס מען האט מקבל געווען פון א מענטש צי מענטשן וואס זענען שוין נאמנים

[מי אני]

דער עיקרים (מאמר א פי״ז) לייגט אויך אראפ 4 מיני/דרכי הקדמות [דרכי הבירור/ידיעה]:

1). מושכלות ראשונות - ווי דאס אז א חלק פון א זאך קען נישט זיין גרעסער ווי די גאנצע זאך אליין, אז ״יא״ און ״ניין״ קענען נישט זיין ביינאזאם אינגאנצן אמת יעדעס איינס, וכדומה.

2). מוחשות - דאס וואס מען זעהט עמפּיריש און דאדורך ווייסט מען סיבתם.

3). נסיונות - זאכן וואס מען זעהט אז עס איז אזוי אבער מ׳קען נישט וויסן פארוואס טאקע [כמו משיכת המאגנעט בימיו]. ער זאגט אז די מין איז געווען די ידיעה איבער אמיתת התורה פאר די דור פאר וועמען מען האט עס געגעבן וכדומה.

4). נמשכות - קבלה הנאמנת פון היסטאריע וכדומה. דאס איז די דרך פון אמונה בתורה פאר די דורות נאכדעם.

[berlbalaguleh]

און יעצט דארף מען נאר צוענדיגן מיט די סוגיא פון תשע חניות און בשר חזיר, און אריינווארפן ר' שמעון שקאפ'ס כאפ, והמבין יבין...

היות איך טוה א ביסל אין די סוגיא פון תשע חנויות, ווילל איך זייער שטארק וויסן וואס איז דער כאפ פון ר' שמעון שקאפ.

ווער ס'וועיסט וואס דער כאפ פון ר' שמעון שקאפ איבער די סוגיא איז, וועלל איך איהם שטארק מכיר טובה זיין!

אפאר פונקטן וואס רשש״ק ברענגט ארויס אין די נושא/סוגיא און קען (אפשר) זיין אז דאס מיינט מען בענינינו:

‏א). אין פרק א (אין זיין ספר שערי יושר, שער ד) טוט רשש״ק אויף אז לפי ווי אזוי רש״י האט אפגעלערענט די הוו״א פון די סוגיא אין די גמרא אין כתובות טו., איז א קבוע נאך שטערקער פון, און לייגט צו צו, א רוב. והיינו, אז ווען א מיעוט הקבוע וועט זיין קעגן/צאמגעמושט מיט א רוב שאינו קבוע ׳עט די [אמת׳ע] רוב ווערן נידון ווי א מיעוט קעגן די (מיעוט ה)קבוע. און דאס קומט די גמרא לאזן הערן אז ס׳נישט מער ווי א מחצה בכל אופן (ווייל חידוש הוא וכו׳), און די additional מעלה/חסרון פון רוב/מיעוט ווערט אינגאנצן נישט גערעכענט בכה״ג. אין אנדערע ווערטער, די מושג פון ״קבוע״ איז נישט עפעס בתוך ההגדרה של ״רוב״, נאר עפעס מחוצה לו וואס supersede עס און איז מבטל דעם מציאות פון ״רוב״.

ער זאגט אז לפי״ז איז וועגן דעם נישט קיין חילוק צו די איסור אדער נאסר איז די קבוע, בכל אופן ׳עט עס האבן דעם דין פון מחצה על מחצה. (קומט אויס דערפון אינטרעסאנט, אז טאמער עס איז דא צאמגעמושט א רוב הקבוע און א מיעוט שאינו קבוע ׳עט עס דאך זיין כמחצה על מחצה, ווייל די חידוש איז אז די גאנצע ענין פון מספר [רוב נגד מועט] פאלט אוועק בכה״ג. ואפשר להעמיס זה בדבריו.)

‏ב). אין שער ג פרק ד טוט ער אויף עפ״י די רא״ש (וואס די שיטמ״ק ברענגט אראפ בפרק שנים אוחזין בב״מ) אז דאס וואס די תורה זאגט צו גיין נאך רוב [אחרי רבים להטות] איז נישט מכח דעם אז מיר גייען נאך דעם אז די מציאות און די טבע איז אזוי [פראבעביליטי], נאר אלס גזיה״כ, ולכן קען דאס קבוע צושטערן. (אין שער ד איז (משמע אז) ער (איז) דאס מקשר מיט זיין אויפטו אז ביטול ברוב איז שטערקער ווי הלך אחר הרוב, ווייל הלך אחר הרוב איז נישט מברר א מציאות (עפ״י תורה).)

עס איז מערקווידיג צו ציטירן זיין לשון וז״ל, אבל היכא שהדין במציאות תלוי עפ״י ידיעתנו, וידיעה עפ״י רוב אינה נחשבת כידיעה ברורה, בכה״ג לא מהני רוב עכ״ל.

דאס אלעס פירט אריין צו זיין טעזע (וואס לכאורה דאס מיינט מען בעיקר מיט זיין ״כאפ״) אין פרק ב:
‏ג). הגם ער איז מסכים מיט׳ן הנחה פונ׳ם פרי חדש (ביו״ד סימן קי), וואס דינגט זיך מיט׳ן טו״ז, אז עס קען בעצם זיין אז א חלק פון א בהמה (שפירש) זאל זיין כשר (מכח טריפה) און די אנדערע (שנשאר במקומה/בקביעותה) איז טריפה, איז ער דאך מחולק מיט אים מכח אן אנדערע אספעקט. דהיינו, אז עס איז דאך דא דער פשוט׳ע קשיא אז ווי אזוי איז דא בכלל אמאל וואס מ׳זאל גיין נאך רוב (אפילו כשפירש)? די חלק וואס איז נישט פירש [די חנות פון וואו ס׳קומט] איז דאך א געבליבן א קבוע? אויף דעם טוט אויף רשש״ק אז ס׳ווענט זיך אויף וואס מ׳איז דן. דהיינו, ביי די דיון פון פירש איז מען נישט דן אויף פון וועלכע מקום ס׳איז נפרש עפ״י רוב [א קאנקרעטע מעשה], נאר מ׳איז דן אויף רוב מעשיות הפרשות בעלמא [א מער אבסטראקטע מעשה/דיון], וואס אין די פאל איז נישט שייך קיין ״קבוע״ [וואס באציט זיך דייקא צו קאנקרעט]. דאס איז נישט שייך ביים פרי חדש׳ס [גאונים׳ס] מעשה, וואס די ספק און דיון איז בעצם בגוף בהמה אחת [א קאנקרעט (שבקאנקרעט...)], און אז מ׳צוטיילט די הלכה בגוף בהמה אחת [סיי כשר און סיי טריפה] גייט עס זיין בוודאי שקר.

אזוי האב איך דאס פארשטאנען לפום ריהטא, ואם שגיתי...

***

וואס מ׳קען אפשר זאגן אז שש האט געמיינט מדמה צו זיין לנידון דידן איז אז לפי רשש״ק איז פון א תורה׳דיגע [הלכה׳דיגע] פערספעקטיוו נישט דא קיין מושג פון פראבעביליטי [נישט דאס איז וואס די תורה מיינט מיט רוב] (אזוי ווי אין אות ב)...
און דאס איז אפילו אין אבסטראקטע מושגים וואס נאר דארט גילט בכלל דעם מושג פון הלך אחר הרוב (אות ג); ווייל ווען נישט איז קבוע עס מבטל (אות א).

(אינטרעסאנט אז ביי די סוגיא פון רובא וספיקא איז באקאנט די ש״ך אין יו״ד סוף סימן קי אז מ׳זאל נישט מדמה זיין אין די זאכן אזוי שנעל מילתא למילתא...)

מי אני: איך קען עס דיפיינען אין 2 ווערטער. אז ביי קבוע איז ..."רוב" ...נישט אפערעישאנעל...!

[מי אני]

עס איז דא (בעיקר גענוצט אין קריפּטאַגרעפי) די געדאנק פון א זיראָ-נאַלעדזש פּרוּף וואס באנוצט זיך מיט די געדאנקן אויסגעשמועסט. דאס איז ווען איך קען אויפווייזן פאר איינעם אז איך ווייס/בין עפעס, אָן ארויסגעבן קיין שום אנדערע אינפארמאציע איבער דאס אז איך ווייס: ״גלייב מיר אז איך ווייס/בין אזוי״.

דאס איז ווען עס איז:

‏קאָמפּליִט - אויב איז עס טאקע אזוי דעמאלטס וועט דער וועמען איך וויל דאס איבערצייגן טאקע ווערן איבערגעצייגט

‏סאַוּנד - אויב איז עס נישט אזוי וואלט א פאָפּער אים נישט געקענט איבערצייגן אין דעם (חוץ מיט א גאר קליינע פּראַבּעבּיליטי וכלהלן)

‏זיראָ-נאַלעדזש - אויב איז עס אמת ווערט דער איבערגעצייגטער נישט געוואוּר גארנישט אנדערש חוץ דאס אז דער זאץ איז אמת כנ״ל

א משל דערצו איז ווען עס זענען דא צוויי מענטשן: איינער קאליר-בלינד און איינער נישט. דער וואס איז קאליר-בלינד האט צוויי בּאָלס פון אנדערע קאלירן וואס צו אים זעהן זיי אויס אייניג. דער וואס איז נישט וויל אויפווייזן פאר דער וואס איז יא אז ער קען פונאנדערשיידן די צוויי בּאָלס. דער קאליר-בלינדער האלט זיי אין איין אויפמישן אונטער זיין רוקן און דערנאך צייגט ער זיי פאר דער וואס איז נישט קאליר-בלינד און יענער האלט אין איין צוטרעפן וועלכע עס איז געווען מעיקרא אין דער קאליר-בלינדער׳ס רעכטע האנט און וועלכע אין זיין לינקע האנט. דאס ווייזט אויף פאר׳ן קאליר-בלינדער אז יענער קען טאקע פונאנדערשיידן די צוויי בּאָלס, הגם אז חוץ מזה ווערט ער גארנישט מער געוואוּר ״ווי אזוי״. צי יענער וויל אים אויפווייזן אז זיי זענען אנדערע קאלירן אבער ער געבט נישט ארויס וועלכע בּאָל איז וועלכע קאליר אא״וו. דאס ארבעט ווייל טאמער יענער האט נישט די יכולת איז ממבט פונעם קאליר-בלינדן איז דאס ערשטע מאל צוטרעפן איז א פּראבּעבּיליטי פון 1/2, צוויי מאל אין א צי 1/2 מאל 1/2, דריי מאל אין א צי 1/2 מאל 1/2 מאל 1/2, אא״וו; וויפיל מאל ער טוהט דאס אזויפיל מאל געב איך אן עקספּאָנענט פאר 1/2. מיט א גרויסע צאל פראווון ווערט דאס גאר אימפּראַבּעבּל אז יענער טרעפט ״פונקט״ צו. עס איז טאקע נישט ״זיכער״ אויף ״100%״ אבער מאכט די פּראַבּעבּיליטי אז ער האט דאס טאקע אלס (געוואלדיג) העכער און העכער.

[מי אני]

עס איז אויך אינטרעסאנט צו דערמאנען בּערטראנד׳ס פּאראדאקס אין פּראבּעבּיליטי/סטאטיסטיקס פונעם מאטעמאטיקער יוסף בּערטראנד. מ׳קען דאס פארשטיין אזוי: אויב איז דא א פאבריק וואס אין אלגעמיין שניידט שטיקער האלץ (אלעמאל) 1 פיס ביי נישט ווייניגער ווי 1 פיס און ביי ביז נישט מער ווי 3 פיס. וואס איז די פּראבּעבּיליטי אז עס זאל יעצט שניידן א האלץ פון 1 פיס ביי 2 פיס? איז די תירוץ 1/2, וויבאלד דאס איז צווישן 1 ביי 1, און 1 ביי 3. וואס איז אבער ווען איך זאל פרעגן ״וואס איז די פּראבּעבּיליטי אז עס זאל שניידן א שטיק האלץ מיט אַן עריע פון 4 פיס?״ לכאורה וואלט עס אויך געדארפט זיין 1/2 וויבאלד אויב עס איז 1 ביי 2 פיס, וואס דאס איז 1/2 כנ״ל, האט עס דאך אַן עריע פון 4 סקווער פיס. אבער די תירוץ דא איז 3/8. דאס איז וויבאלד ווען עס איז 1 ביי 1 האט עס דאך אַן עריע פון 1, און ווען עס איז 1 ביי 3 האט עס דאך אַן עריע פון 9, און צווישן די מעגליכקייטן [סעמפּל ספּעיס] פון 1 סקווער פיס ביז 9 סקווער פיס, וואו עפ״י די פּרינציפּ פון אינדיפערענץ געב איך אלע מעגליכקייטן די זעלבע שאנס פון אויסקומען (סיידן איך האב אנדערע אינפארמאציע מקודם), איז דאך 4 סקווער פיס 3/8 דערפון.

[מי אני]

אז מ׳האט גערעדט פון ראציאנאליזם אין די קאנטעקסט פון אמונה ודת, ווי אויך איבער די ד׳ סוגי הבירור להרס״ג, איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס הרב דר. מיכאל אברהם זאגט אין דעם:

חשוב להבחין בין רציונליות לרציונליסטיות. אדם רציונלי אמור לקבל טענות שיש להן בסיס עובדתי סביר, גם אם הוא לא מבין אותן תיאורטית. אם אני משוכנע שאנשים הגיוניים שאינם שקרנים ראו במו עיניהם את התופעה, שומה עליי לקבל את טענתם אחר כך אחפש לה הסבר. לעומת זאת, הרציונליסט לא מוכן לקבל עובדות שאינן מתאימות לפרדיגמה שלו. זוהי מטפיסיקה, הוא טוען, או העמדה על הלא מוכר. הוא לא מוכן לקבל הסברים מטפיזיים גם במקום שהם מתבקשים, על אף שאין לו הסבר אחר. כבר ראינו למעלה שלמען ה’רציונליות’ הוא גם מוכן להאמין באירועים ויישים ללא סיבה וללא טעם מספיק.

[מי אני]

468348B2-901A-4BE1-B546-A5F66283BCE2.jpeg

[מי אני]

ער זאגט ווייטער אז מ׳דארף פשוט וויסן ווי אזוי צו נוצן דעם ידיעת החוש, זיך נישט טועה זיין בדמיון וכו׳, ע״ש (ובשביל האמונה שם, ועיין ג״כ להלן בפתיחה למאמר ב).

און וואס ניצט מען צו וויסן אויב מען איז זיך נישט טועה אויב נישט די אנדערע צוויי?

דר. בּרוּס ראָסעל שרייבט טאקע לגבי די געדאנק פון עי פּריארי מדע:

But how could there be such justification? Isn’t all justification dependent on experience? No one is born with innate knowledge of anything. What philosophers mean is that a priori justification is independent of any experience beyond what is required to possess the concepts involved in the proposition believed. Sure, we need experience to acquire the concepts ‘two’, ‘plus’, ‘equals’ and ‘four’ but, once we have them, no further experience is required for us to be justified in believing that 2 + 2 = 4. Or take the statement ‘red is a colour’. The same goes for needing experience to acquire the concepts ‘red’ and ‘colour’ but, once we have these concepts, we need no further experience to be justified in believing that, indeed, red is a colour

ולכאורה איז דאס די געדאנק פון ״ראציאנאל״ לעומת ״עמפּיריש״. ואפילו לגבי עי פּאָסטעריארי מדע, הגם עס בלייבט טאקע אלעמאל סינטעטיק ומקושר צום דרויסענדן וועלט, פעהלט אבער דאך אויס צו האבן קאנצעפטן דערין דאס אויסצושטעלן אא״וו, וואס דאס איז ״ראציאנאל״. און ווי ער שרייבט ווייטער:

You might think that a priori justification is limited to trivial propositions such as ‘red is a colour’ or ‘all bachelors are unmarried males’, or to mathematics, but that would be a mistake. I assume that everyone believes that the Sun will rise tomorrow, or more precisely, that the Earth will rotate on its axis once again. But that belief is based on a more basic assumption that often is not made explicit. One version of the principle of induction says: if all observed As have been Bs, then it is reasonable to believe that all As are Bs, and that the next A we observe will be a B. For many years, people have observed the Sun go down and then rise in the morning. So the principle of induction allows us to conclude that it is reasonable to believe that the Sun will rise tomorrow. But what justifies us in believing the principle of induction? Because we understand the concept justification, we have a philosophical intuition that it is true and that intuition provides the justification. So the principle of induction is justified a priori. If we weren’t justified in accepting it, we wouldn’t be justified in our beliefs that implicitly rely on it

דאס איז אויך לגבי עבּדאָקטיוו ריִזעניִנג/אינפערענץ צום פשוט׳סטן הסבר אא״וו, וואס מ׳פארלאזט זיך אויף עמפּיריש ואפילו בלא יודעים.

[מי אני]

די אינפיניט מאלפע טעארעם איז געבויט אויף די צווייטע בּאָרעל-קאנטעלי לעמאַ. אין פּראבּעבּעליטי איז דא די געדאנק פון א פּראבּעבּעליטי ספּעיס. דאס איז אז עס איז סיי דא די סעמפּל ספּעיס וואס איז אלע סארטן אויסקומען וואס זענען מעגליך; צוזאמען קומען די אלע פּראבּעבּעליטיס אויס צו 1. דערנאך איז דא דערין די געדאנק פון עווענט ספּעיס, וואס איז צאמגעשטעלטע סעטס פון די אויסקומען.

די ערשטע בּאָרעל-קאנטעלי לעמאַ זאגט אז טאמער די צאל פון אלע פּראבּעבּעליטיס פון די צאל עווענטס סעטס אינעם פּראבּעבּעליטי ספּעיס איז פיניט, דאן איז די פּראבּעבּעליטי אז אַן אינפיניט צאל פון די עווענטס פאסירן 0. ומאידך גיסא, זאגט די צווייטע בּאָרעל-קאנטעלי לעמאַ אז אויב זענען די עווענטס אומאפהענגיק איינע אין דאס אנדערע [די אויסקום פון איין אויסקום אפעקטירט נישט די פּראבּעבּעליטי פון א צווייטע] און די סומע פון זייערע פּראבּעבּעליטיס דייווערדזשד צו אינפיניטי, דאן איז די פּראבּעבּעליטי אז אן אינפיניט צאל פון עווענטס פאסירן 1.

עס איז מן הראוי לציין אז אין פּראבּעבּעליטי טאמער האט עס א פּראבּעבּעליטי פון 1 זאגט מען אז עס וועט "כמעט זיכער" פאסירן, און ווען עס האט א פּראבּעבּעליטי פון 0 זאגט מען אז עס וועט "כמעט קיינמאל" פאסירן.

[מי אני]

א פאעזיע פונעם פייטן דזשעימס ווינסענט קאָנינגהעם איבער די געזעץ פון גרויסע נומערן:

Plato, despair!

We prove by norms

How numbers bear

Empiric forms

How random wrong

Will average right

If time be long

And errors slight

But in our hearts

Hyperbole

Curves and departs

To infinity

Error is boundless

Nor hope nor doubt

Though both be groundless

Will average out

[מי אני]

רעדענדיג פון ראציאנאליזם ווס. עמפּיריסיזם איז אינטרעסאנט צו דערמאנען מאליִנוּ׳זס פראבלעם. וויליאם מאליִנוּ׳ס ווייב איז ל״ע געווען בלינד. ער האט געפרעגט פון דזשאן לאַק אויב איינער וואס איז ל״ע געווען בלינד פון געבורט, און אלס געפיהלט ווי אזוי א קיוּבּ און ספעיר [בּאָלי] פיהלן, וועט זיי גראד קענען דערקענען מיט׳ן זעהן אליין אויב ווערט יענער אויסגעהיילט פונעם בלינדקייט. עס האט זיך ארויסגעשטעלט אז די עמפּיריסיסטן (ובתוכם לאַק) האבן געהאלטן אז ניין און די ראציאנאליסטן אז יא. די עקספּערימענטאלע רעזולטאטן היינט-צו-טאג זענען אינקאנקלוסיוו.

*

דאס איז אביסל רעמיניסענט פונעם באקאנטן מעריִ׳ס צימער מבוכה אין פילאזאפיע. דאס שטעלט זיך פאר אז א גאנץ לעבן איז א מיידל א גאון געווען איינגעשפארט אין א שווארץ-ווייסע צימער אָן קיין שום צוטריט צו קיין שום קאלירן. דארט האט זי קונה געווען אלע מדע וואס איז שייך און אנבאלאנגט צו די תחום פון קאליר(ן) [ניוּראָפיזיאלאגיע איבער זעהן, די פיזישע כאראקטעריסטיקס דערפון, וכו׳]. די שאלה איז צי ווען זי גייט ענדליך נאכדעם ארויס אויף דער וועלט און זעהט בחוש קאלירן צום ערשטן מאל, באקומט זי עפעס נייע מדע? אויב יא דעמאלטס זענען סענסעישאנס און עקספיריענסעס אנדערש ווי סטעיטס פונעם מח אליין; אנגעבליך דלא כפיזיקעליזם. והרבה קולמוסין וכו׳.

עס איז דא די באקאנטע קשיא לגבי עקידת יצחק, אז אויב הכל גלוי וידוע לפני הקב"ה מראש, דאן פארוואס האט אים כביכול אויסגעפעהלט צו מנסה זיין אברהם צו זעהן אויב ער וועט דאס ביישטיין? וידוע המו"נ בח"ג פכ"ד ע"ש. ר' יוסף אבן כספי ענטפערט דערויף, אז חוץ מזה וואס לשון "נסיון" איז נישט מער ווי דברה תורה כלשון בני אדם, איז דא נאך אַן אספּעקט דערצו. והיינו, אז הגם די אויסקום איז טאקע געווען לגמרי ידוע מראש להקב"ה, איז עס אבער פאקטיש נאך קיינמאל נישט געווען יצא לפועל ממש אין אַן עמפּירישע סענס; ביז ווילאנג עס איז נישט למשעה יצא לפועל ממש, קען עס דאך נישט זיין א ידיעה בחוש און עס קען נאר זיין א ידיעה בשכל. און דאס איז געווען די געדאנק פארוואס עס איז נצטווה געווארן לאברהם, כדי אז זיין דאס ביישטיין זאל זיין א ידיעה בחוש אויך ע"ש.

דאס איז ענליך צום געדאנק איבער מערי, אז זי האט שוין אלע ידיעה איבער דעם בשכל, און די שאלה איז צי ווען עס קומט צו, אויף די זעלבע מדע, א ידיעה בחוש, צי דאס הייסט א תוספת "ידיעה". אין די קאנטעקסט לפי אבן כספי, קען מען עס אדער באטראכטן אז עס קומט טאקע נישט צו א "ידיעה" בעצם, ולכן ווערט עס נישט גערעכענט ווי א תוספת ידיעה בו ית' וואס ער האט כביכול נישט געהאט פאר דעם (וואס כמובן איז די לשון "חוש" דא בכלל, לגבי הקב"ה, פראבלעמאטיש ורק במושאל). אדער אז עס ווערט יא גערעכענט ווי א תוספת ידיעה, און עס איז א לאגישע נמנע אז די ידיעה בחוש זאל שוין אויך זיין להקב"ה, טאמער איז דאס למעשה נאך קיינמאל נישט געווען בחוש.