טשיקאווע שטיקלעך רמבן

[היסטאריע]

און בימיו במקומותיו זענען חז"ל נאך ווייט נישט אזוי קאנאנזירט געווען, און דעריבער זענען רוב חכמי דורו געווען פיליזאפן מדקדקים און פאעטיקער אבער בכלל נישט בקיאים בש"ס ומדרשים.

פין ווי נעמסטו דאס?

דעס אז דער אבן עזרא איז נישט געווען קיין בעל תלמוד שרייבט די מהרש"ל בהקדמתו אין ים של שלמה

איך רעד וועגן דעם וואס די זאגסט אז רוב חז"ל בימיוַ זענע נישט געוועהן בקיאים בש"ס. פין ווי ווייסטו דאס? און דערויף, דיין סיבה דערפאר, קאנאנזירט? וואס מיינט דאס, און פין ווי ווייסטו דאס?

[היסטאריע]

פלוס די מאָלן וואס ער ציטירט דעם אב"ע אהן אים קוואטן (המכונה בימינו פלעידזשעריזם). נאך אין פרשת לך:

פסוק ד: "הנה בריתי אתך והיית לאב המון גוים" - הוא ברית המילה כאשר יפרש זאת אות הברית ואחרי הברית תהיה לאב המון גוים וברוך השם אשר לו לבדו נתכנו עלילות שהקדים וצוה את אברהם לבא בבריתו להמול קודם שתהר שרה להיות זרעו קדוש

פסוק ה: אברהם - וכו'.. וברוך השם אשר לו נתכנו עלילות, שהקדים וציוה אברהם להמול קודם שתהר שרה, להיות זרעו קדוש

טאקע אינטרעסאנט, אבער א פלאגירער פלאגירט נישט פין א ספר וואס ער ברענגט אנדערע פלעצער.

[טאמבל סאס]

דער רמב"ן זאגט על דרך האמת. איך פארשטיי נאך אלץ נישט וואס דיר באדערט, אבער לאמיר זעהן אויב איך פארשטיי וואס ער זאגט.

אין קבלה איז דא יסוד, און דאס איז קעגען דער אבר הברית. ווען א מענטש האט השראת השכינה גייט עס אויף דער אבר וואס ער היט דערמיט א מצוה. דאס איז א"ב. אויב די פארשטייסט דאס נישט, לאז וויסען.

און דו פארשטייסט דאס יא?

ממילא, אברהם האט דאך נישט געהאט קיין קינדער, זאגט אים דער אויבערשטער, מיין מדת היסוד, דאס ווערט אנגערופען ברית, וועט זיין מיט דיר, ממילא וועסטו האבן א כח צו האבען קינדער. דאס איז דער פשוטע פשט אין רמב"ן.

אזוי אויך לייג איך צו א אויסשניט פין רקנאטי און לבוש וואס זענען מסביר די רמב"ן'ס וואס זענען ע"ד האמת, וועסטו זעהן ער זאגט אויך אזוי פשט, און זיי געפינען עס בכלל נישט שווער, אדער פאני, אדער גג על גג.

א דאנק פאר די אויסשניטן. און וואויל פאר זיי אז זיי האבן געטראפן א קלינערעם און מער מופשט'דיגן הסבר און באמת וואלטן זיי געברויכט דאנקן דעם רמבן פאר'ן טוהן פאר זיי א האלבע ארבעט.. איך האב א כלל אז אויב א מחבר קומט אריין גענוג קלאר פאר זיך, ברויך איך נישט קיין מפרשים. און דער רמבן ספעציעל, איז א גענוג ארכן געווען אז כ'זאל גלייבן אז אפי' דא, על דרך האמת, האט ער זיך גענוג מסביר געווען אזוי אז כ'זאל נישט דארפן דעם ריקנטי. אין אנדערע ווערטער, קום מיך נישט זאגן וואס דער רמבן האט יא אדער נישט געמיינט. ער זאגט מיך אליינס וואס ער האט געמיינט! און עקשולי, ס'איז אינסולטינג ווען דו קומסט זאגן אויף עמיצן: רעב איד, דו ברענגסטיך ארויס שוואך, קום איך וועל דיר זאגן וואס דו מיינסט ארויסצוברענגען..

דער רמבן זאגט 'הנה בריתי אתך,'.. 'יאמר כי הברית יהיה עמו' פראסט און קלאר. אני מאמין באמונה שלימה שאינו גוף ולא ישיגוהו משיגי הגוף ואין לו שום דמיון כלל; זיכער נישט צוזאגן אז מיר טראגן זיך ארום מיט גאט צוישן די פיס חלילה..

בכלל מעגסטו זיין מער גלאסען פאר זיך אויסדריקען מיט לשונות של הבל קעגען דער רמב"ן, איך ווייס ביסט טאקע א גאון וואס קען אסאך, אבער דער רמב"ן איז אויך נישט געוועהן א ע"ה, ממילא אויב די ווילסט מען זאל רעספעקטירען דיין אינטעלעדזענס, זאלסטו רעספעקטירען זיינס.

איך וועל עס אננעמען פאר א קאמפלימענט אבער שכל פאדערט נישט קיין רעספעקט. נאר רעבּעס פאדערן רעספעקט. און כ'האב מיך קיינמאל נישט אויסגעדרוקט מיט לשונות של הבל קעגן דעם רמבן פערסאנאלי - ער איז דאך שוין לאנג געשטארבן - און די תורה זיינע איז מער נישט זיינס. איך האב מיך באצויגן צו זיינע פירושים וואס איך געפין אבסעלוטלי שטויננד כמעט אין יעדע שטיקל. לייענען אים איז א ספּאָרט. די רמבן איז טאקע א גרויסע בקי, בעל דרשן ובעל מחדש אבער לגבי זיין אינטעלעקטשועל האָנעסטי קען מען זיך היבש דינגען. אפ' דער אלד פעשאן רש"י (וועם דער רמבן נוצט ווי כאילו אַן אנלאנוגס-ברעט, אהערצושטעלן זיך זעלבסט ווי א פראגרעסיוו) האט אויך נישט אריינגעלערנט אין פסוק דברים שבוודאי לא התרחשו ווי כאילו זיי האבן פאסירט. נאר ער, רש"י, האט געהאט א פארקערטן טריק: חוץ ווען ער זאגט קלאר 'ולפי פשוטו', קענסטו אננעמען אז ס'איז א חז"ל אדער אגדה/מדרש. (נישט ממש אזוי אבער איינער קריגט דער פילינג אז ער פרעטענדט קיינמאל נישט ווי כאילו ער האלט אז זאכן האבן טאקע אזוי פאסירט. פון זיין פשטות אין די מקומות, מסתמא רוב פירושו, ווי ער האלט זיך צום פשוט פשט זעהט מען אז דארט ווי ער ברענגט חז"ל ומדרשים, האלט ער אבוויעסלי נישט, אז דאס איז פשט. משא"כ ביים רמבן ביי וועם עס איז כמעט נישטא קיין פשוט פשט. אלץ איז דרשהלעך.)

ווייטער דער אבן עזרא, כבודו במקומו מונח, ער האט טאקע געקענט גוט לשון קודש און אראביש, און אויך אלע גוי'שע טראנלאנציעס פין תנ"ך, און מפענח געוועהן ווערטער און תנ"ך ווי קיינער אנדרעש, אבער לגבי זיין בקיאות און ש"ס און מדרש קען מען זיך היבש דינגען.

אבער וואס דארף מען האבן אויפ'ן חומש בלעטל? נאר פשט, טייטש און מסתמא אביסל היסטריקעל קאנטעקסט?! פונקט אזוי ווי @מימון האט שוין געשריבן וועגן דער אב"ע דא, וואונדער איך מיר אויפ'ן רמבן, אבער פאר א פארקערטע ריזען: ווי אזוי האט דער רמבן האט זיך געהאלטן אויפ'ן חומש בלעטל פאר אזויפיהל יאר?

ווי אויך זענען די סודות פין אבן עזרא שווערער צו פארשטיין ווי די סודות פין רמב"ן. אויב מען פארשטייט זיי בכלל.

ווייל ער האט גערעדט קורץ און שארף ווי א חכם, איינס. און נישט געמאכט א בראַטל ווען ס'איז נישטא פונוואס צומאכן.. - צוויי.

[טאמבל סאס]

פלוס די מאָלן וואס ער ציטירט דעם אב"ע אהן אים קוואטן (המכונה בימינו פלעידזשעריזם). נאך אין פרשת לך:

פסוק ד: "הנה בריתי אתך והיית לאב המון גוים" - הוא ברית המילה כאשר יפרש זאת אות הברית ואחרי הברית תהיה לאב המון גוים וברוך השם אשר לו לבדו נתכנו עלילות שהקדים וצוה את אברהם לבא בבריתו להמול קודם שתהר שרה להיות זרעו קדוש

פסוק ה: אברהם - וכו'.. וברוך השם אשר לו נתכנו עלילות, שהקדים וציוה אברהם להמול קודם שתהר שרה, להיות זרעו קדוש

טאקע אינטרעסאנט, אבער א פלאגירער פלאגירט נישט פין א ספר וואס ער ברענגט אנדערע פלעצער.

כ'ווייס נישט ווי שכיח דער אב"ע איז געווען צובאקומען אין יענע געגנט און זיינע צייטן? און זיין אימידיעיט אוידיענץ, ווי לייכט ס'געווען פאר זיי צו פארשטיין דעם אבן עזרא'ס סודות..?

[היסטאריע]

אקעי, לאמיר זאגען.
איז דא נאך אסאך מאל ווי דו האסט געטראפען אז ער פלאגירט?

זעה דא א שיינע אשכול בנוגע דער בליק פין דער רמב"ן אויף דער אבן עזרא.

דארט אין די שפעטערע תגובות איז דא א דיון וועגען דער מהרש"ל וואס תהו האט געברענגט, און מאקסמען טענה'ט אז עס איז א שקר גס, און דער אבן עזרא איז יא געוועהן א גאון אין תלמוד און מדרשים, ער ברענגט אבער נאר איין ראי', פין דעם וואס ער ברענגט אז חרבונא איז געוועהן אליהו הנביא. איך ווייס נישט וואס איז געוועהן אין די צייטען פין א"ע, אבער היינט ווייסט עס יעדער אינגעל.

[היסטאריע]

און דער רמבן ספעציעל, איז א גענוג ארכן געווען אז כ'זאל גלייבן אז אפי' דא, על דרך האמת, האט ער זיך גענוג מסביר געווען אזוי אז כ'זאל נישט דארפן דעם ריקנטי. אין אנדערע ווערטער, קום מיך נישט זאגן וואס דער רמבן האט יא אדער נישט געמיינט. ער זאגט מיך אליינס וואס ער האט געמיינט! און עקשולי, ס'איז אינסולטינג ווען דו קומסט זאגן אויף עמיצן: רעב איד, דו ברענגסטיך ארויס שוואך, קום איך וועל דיר זאגן וואס דו מיינסט ארויסצוברענגען..

דער רמבן זאגט 'הנה בריתי אתך,'.. 'יאמר כי הברית יהיה עמו' פראסט און קלאר. אני מאמין באמונה שלימה שאינו גוף ולא ישיגוהו משיגי הגוף ואין לו שום דמיון כלל; זיכער נישט צוזאגן אז מיר טראגן זיך ארום מיט גאט צוישן די פיס חלילה..

זיי זשע מוחל. אבער די ציסט איבער. יעדער ווייסט אז מקובלים זאגען איברים אויף השי"ת נאך אלע הסברים, ווען דער רמב"ן זאגט ע"ד האמת, מיינט ער וואס דער ריקאנטי זאגט, איך הייב נישט אהן צו פארשטיין דיין אויסברוך. האסט נישט ליב קבלה? שיהיה לך. די האלסט אז קבלה איז קעגען דער עיקר פין פין אני מאמין? געזונטערהייט. ביסט נישט דער ערשטע, און אפשר נישט דער לעצטע. אבער אויף דעם ספעציפישע רמב"ן זעה איך נישט קיין שום קשיא.

[סבא דבהתא]

און בימיו במקומותיו זענען חז"ל נאך ווייט נישט אזוי קאנאנזירט געווען, און דעריבער זענען רוב חכמי דורו געווען פיליזאפן מדקדקים און פאעטיקער אבער בכלל נישט בקיאים בש"ס ומדרשים.

פין ווי נעמסטו דאס?

דעס אז דער אבן עזרא איז נישט געווען קיין בעל תלמוד שרייבט די מהרש"ל בהקדמתו אין ים של שלמה

איך רעד וועגן דעם וואס די זאגסט אז רוב חז"ל בימיוַ זענע נישט געוועהן בקיאים בש"ס. פין ווי ווייסטו דאס? און דערויף, דיין סיבה דערפאר, קאנאנזירט? וואס מיינט דאס, און פין ווי ווייסטו דאס?

סאיז מסתבר אז דער אב"ע איז על הכלל כולו יצא, אז במקומו (די הגדרה איז אויף חכמי דורו ומקומו) זענען די ארויפגעקוקטע חכמים אין אלגעמיין נישט געווען אזוי בקי בתלמוד

[כרם זית]

איך ווייס נישט צו די ריכטיגע הגדרה איז אז זיי האבן נישט געקענט תלמוד, די געדאנק איז אז ביי זיי האט דער תלמוד נישט מחייב געווען מער ווי אנדערע חכמות און חכמים.

[תוהו ובוהו]

דארט אין די שפעטערע תגובות איז דא א דיון וועגען דער מהרש"ל וואס תהו האט געברענגט,

סבא דבהתא האט עס געברענגט, נישט איך.

און מאקסמען טענה'ט אז עס איז א שקר גס, און דער אבן עזרא איז יא געוועהן א גאון אין תלמוד און מדרשים, ער ברענגט אבער נאר איין ראי', פין דעם וואס ער ברענגט אז חרבונא איז געוועהן אליהו הנביא. איך ווייס נישט וואס איז געוועהן אין די צייטען פין א"ע, אבער היינט ווייסט עס יעדער אינגעל.

וואס מאקסמען טענה'ט איז א שקר גס. והא ראיה ער האט געדארפט קריכן ביז אסתר צו מאכן זיין קעיס. יעדער וואס לערנט ספרי אב"ע בקביעות זעהט ווי ער ברענגט אראפ גמרות בשם מדרשים, דברי חז"ל בשם גאונים, ואפילו בשם קראים.. (כמדומני) וכו' וכו' און על הדרך ווייסט ער נישט פון אפענע גמרות.

(ומטונך, די מדרש איז אין מדרש אסתר רבה וואס כ'בין נישט זיכער צי דער אב"ע האט עס בכלל געקענט זעהן. מה גם וואס דער אב"ע'ס פשט דערין ("גם יש במדרש שהיה אליהו, והטעם שדבר טוב ועשה כמעשה אליהו") איז כמעט אוממעגליך, והנה לשון המדרש "..מֶה עָשָׂה אֵלִיָּהוּ זָכוּר לַטּוֹב, נִדְמָה לְחַרְבוֹנָה וְאָמַר לוֹ אֲדוֹנִי הַמֶּלֶךְ גַּם הִנֵּה הָעֵץ אֲשֶׁר עָשָׂה הָמָן לְמָרְדֳּכַי וגו'". מיר איז מער מסתבר אז ער באציעט זיך צו א באקאנטע אימרא דמתאמרא בשם חכמי הדרש שחרבונה זה אליהו ולהכי אמרינן זכור לטוב און ער איז עס מסביר כפשוטו כדרכו)

איך ווייס נישט צו די ריכטיגע הגדרה איז אז זיי האבן נישט געקענט תלמוד, די געדאנק איז אז ביי זיי האט דער תלמוד נישט מחייב געווען מער ווי אנדערע חכמות און חכמים.

און אטאמאטיש האבן זיי ווייט נישט געהאט די בקיאות ווי די וואס דער תלמוד איז זיי יא מחייב.

[כרם זית]

איך ווייס נישט צו די ריכטיגע הגדרה איז אז זיי האבן נישט געקענט תלמוד, די געדאנק איז אז ביי זיי האט דער תלמוד נישט מחייב געווען מער ווי אנדערע חכמות און חכמים.

און אטאמאטיש האבן זיי ווייט נישט געהאט די בקיאות ווי די וואס דער תלמוד איז זיי יא מחייב.

האסט א שפיץ אבער מיין כונה איז בעיקר געווען אז די ראשונים האבן נישט געהאט קיין פראבלעם זיך צו קריגן אויף די חלק ההשקפה (אגדתא) פון חז''ל. אבער זיי זענען דאך געווען ערליכע איד במצות מעשיות האבן זיי דאך געדארפט וויסן וואס צו טון האבן זיי געמוזט קענען גמרא פאר דעם.

אגב, תוס' אין ר''ה ברענגט א קשיא פון אים אויף א גמרא (וואס מען דארף גראדע קענען להבנת המקרא).

[היסטאריע]

און אין קידושין

[מי אני]

דער חוקר בנימין זאב [ווילהעלם] בכר האט געשריבן במשנתו של הרמב״ם ושאר חכמי ספרד:

אמונתו של הרמב“ם במסורת ראויה לתשומת לב מיוחדת בנוגע לביאורי המקרא שלו. עמדתו כלפי המסורת (פרק ה') אינה שונה במשהו מעמדתו של הראב”ע ונובעת מהסביבה הספרדית שהיתה מצד אחד רציונליסטית ומהצד השני מחזיקה במסורת. הם החזיקו בכל תוקף בביאורי הכתובים הנוגעים להלכה על פי קבלת חז“ל, אבל במה שנוגע אל הפשט היו חפשים לגמרי והרשו לעצמם לפרש את הכתובים לפי ראות שכלם. אל החלק האגדי של התלמוד היו מתיחסים עוד יותר חפשי, ולקחו לעצמם הרשות לקרב או לרחק. אולם הרמב”ם בעין שכלו הגאוני חדר לתוך מסתרי האגדה והבין את הצד הפיוטי שיש בה, כמו שהיה מקובל בתקופה המדרשית העתיקה. אולם גם במה שאינו נוגע להלכה סומך הרמב"ם בביאורי המקראות על דרשות הקדמונים. הוא בוחן את דברי הכתובים לעתים קרובות על פי פירושי בעלי האגדה והתרגום הארמי של התורה והנביאים (פרק ט"ז) בתור עדויות למסורת העתיקה ובתור סמך לחידושיו הוא.

[טאמבל סאס]

(א): ויבאו בני ישראל כל העדה מדבר צן -
העדה, עדה שלמה, שכבר מתו מתי מדבר ואלו פרשו לחיים, לשון רש"י. וכן דעת ר"א.
ואם כן מה צורך להזכיר כן בבואם אחרי כן אל הר ההר (פסוק כב).

ור"א אמר:
כי הזכיר זה בעבור כי יצא אדום להלחם בם הזכיר הכתוב שלא נפקד מהם איש בבואם מעיר אדום.
ואינו נכון, כי ישראל נטו מעליו ולא נלחם בם כלל.

והנכון בעיני כי מנהג הכתוב להזכיר כן במקום התלונות, ויבאו כל עדת בני ישראל אל מדבר סין אשר בין אלים ובין סיני (שמות טז א), ויסעו כל עדת בני ישראל למסעיהם ויחנו ברפידים (שם יז א), יודיענו הכתוב כי היו כולם בתלונה, וכן ותשא כל העדה ויתנו את קולם (לעיל יד א), וילונו כל עדת בני ישראל ממחרת (שם יז ו). ואמר כן בבואם אל הר ההר, להודיע שהיו כולם בהספדו של אהרן קדוש ה', כמו שאמר ויבכו את אהרן כל בית ישראל וגו' (פסוק כט), ואמר לעיני כל העדה (פסוק כז). ובמדבר סיני רבה (יט ט): ראיתי שהזכיר הלשון הזה עדה שלימה וכו' בכתוב השני בהר ההר בלבד, כי הראשון מפני התלונה נאמר כאשר פירשתי:

וטעם וישב העם בקדש -
לומר כי כאשר נכנסו במדבר צין עד קדש מתה מרים. וטעה ר"א שאמר בעבור שישבו שם ימים רבים כי כן כתוב. כי קדש אשר כתוב בו (דברים א מו): ותשבו בקדש ימים רבים כימים אשר ישבתם, הוא קדש ברנע והוא במדבר פארן, ומשם נשתלחו המרגלים בשנה השניה ושם חזרו, אבל קדש זה הוא במדבר צין ובאו שם בשנת הארבעים ושם מתה מרים, ומקראות מפורשים הם:

מען ווייסט היינט ווער ס'איז גערעכט? כ'שטעל מיך פאר אז דאס האט צוטוהן מיט דעם אין מוקדם ומאוחר מחלוקת?

ודברי אגדה הם, אבל לא נתחוורו, כי מאחר שציוה קח את המטה יש במשמע שיכה בו, ואלו היה רצונו בדבור בלבד מה המטה הזה בידו?

וכן במכות מצרים שאמר (שמות ז טו): והמטה אשר נהפך לנחש תקח בידך, והוא להכות בו, ולפעמים יאמר נטה את ידך, ורצונו לומר להכות במטה, כי הכתוב יקצר בדבר הנשמע. ואין הנס גדול בדבור יותר מההכאה, כי הכל שווה אצל הסלע?
ועוד למה אמר בזה (דברים לב נא): מעלתם בי. והצוואה בדבור אל הסלע הזה הוא מה שנזכר במעשה, ציווה שיאמרו והיא שומעת כי השם יוציא מים מן הסלע הזה, כדרך כי היא שמעה את כל אמרי ה' (יהושע כד כז), וכן עשו כמו שאמר (פסוק י): ויקהילו משה ואהרן את הקהל אל פני הסלע ויאמר להם וגו', והנה הסלע שומעת באמרו כן לכולן?

וה"ר רבי משה (סוף פ"ד משמנה פרקים) סבר בו סברא, ואמר:

כי משה רבנו ע"ה חטאו הוא שנטה לצד הרגזנות באומרו שמעו נא המורים, דקדק עליו הש"י שיהיה אדם כמוהו כועס לפני עדת בני ישראל במקום שאין ראוי בו הכעס, וכל כיוצא בזה בדין האיש ההוא חלול השם, מפני שמתנועותיו כולם ומדבריו היו למדין והיו מקוין להגיע בהם אל הצלחות העולם הזה והעולם הבא, ואיך יראה עליו הכעס והוא מן הפעולות הרעות ולא תבוא כי אם מתכונה רעה מתכונות הנפש.

אבל אמרו בו "מריתם פי" (להלן כז יד): הוא כמו שאבאר, שהוא לא היה מדבר עם סכלים ולא עם מי שאין לו מעלה אבל אשה קטנה שבנשיהם הייתה כיחזקאל בן בוזי כמו שזכרו החכמים (מכילתא שירה ג), וכל מה שיאמר או יעשה יבחנוהו, וכאשר ראוהו שכעס אמרו שהוא עליו השלום אין בו פחיתות מידה ולולי שהיה יודע שהשם כעס עלינו בבקשת המים ושאנחנו הכעסנו אותו יתברך לא היה כועס, ואנחנו לא מצאנו לשם יתעלה שכעס בדברו אליו בזה העניין, אבל אמר (פסוק ח): קח את המטה והקהל את העדה אתה ואהרן אחיך ודברתם אל הסלע לעיניהם ונתן מימיו והוצאת להם מים מן הסלע והשקית את העדה ואת בעירם.

והנה התרנו ספק מספקי התורה שנאמרו בו דברים רבים ונשאל פעמים רבים אי זה חטא חטא, וראה מה שנאמר בו ומה שאמרנו בו אנחנו, והאמת יורה דרכו. אלו דבריו ז"ל:

והוסיף הבל על הבלים. שהכתוב אמר "מריתם פי" שעברו על דברו, ואמר "לא האמנתם בי" שלא האמינו בו, אין העונש בעבור שכעס. ויותר היה ראוי שיהיה העונש על משה כשקצף על פקודי החיל (להלן לא יד): בחנם. והכתוב לא ספר כלל שכעס, כי "שמעו נא המורים" תוכחת, כדרך ממרים הייתם עם ה' (דברים ט כד). ועוד כי אהרן לא כעס מימיו, כי בשלום ובמישור הלך מעודו. ועוד שאי אפשר שלא היה כעס גדול מאת השם עליהם בעשותם מריבה עם משה. ובכל הניסיונות במדבר חטאם הגדול כשיאמרו "למה העליתנו ממצרים", שירצו להיות עבדים לשונאיהם בעבודת פרך מלהיות עם האלוהים כבן העובד את אביו, וכן אמר הכתוב (לעיל יא כ): יען כי מאסתם את ה' אשר בקרבכם ותבכו לפניו לאמר למה זה יצאנו ממצרים. ובפעם הראשונה אמרו פחות מזה, למה זה העליתנו ממצרים להמית אותי ואת בני ואת מקני בצמא (שמות יז ג), והיה עליהם קצף גדול ואשמה רבה כמו שאמר ויקרא שם המקום מסה ומריבה על ריב בני ישראל וגו'. ובכאן כתוב מפורש (פסוק יג): המה מי מריבה אשר רבו בני ישראל את ה', ומה פשע גדול מזה הוי רב את יוצרו. ומשה אמר (דברים א לז): גם בי התאנף ה' בגללכם לאמר, אם כן הם חטאו וגרמו כל הרעה הזאת, ולדברי הרב אין להם בכל המעשה הזה חטא ופשע כלל:

ומה שאמר לא מצינו בה' יתברך שכעס, אבל אמר קח את המטה וגו'. דע כי כאשר צריכים במחיתם דבר, אע"פ שמתלוננים וחוטאים בו, והוא רחום יכפר עוון ולא יעיר כל חמתו ולא יזכירנו ויתן להם שאלתם. וכן במים הראשונים אמר בנחת רוח (שמות יז ה): עבור לפני העם וגו', אע"פ שהיה שם מסה ומריבה שהזהיר ממנה ולדורות (דברים ו טז). וכן במן, הנני ממטיר לכם לחם מן השמים (שמות טז ד), בדרך אהבה וחבה, אלא שאמר בסוף בדבור השני (שם פסוק יב): שמעתי את תלונות, הודיע להם חטאם בלבד. אבל כאשר יתלוננו חנם, ישפוך עליהם חמת אפו. ובכאן עוד רמז לקצף גדול וחיוב מגפה, שנאמר (פסוק ו): וירא כבוד ה' אליהם, שרומז אל הקהל הנזכר, והוא מראה יד ה' ההווה במגפות, כאשר תראה במרגלים (לעיל יד י): וביום קרח (לעיל טז יט): וממחרת (לעיל יז ז). והתימה על הרב, שהרי מקרא מלא הוא (תהילים קו לב): ויקציפו על מי מריבה וירע למשה בעבורם, וימנה הכתוב החטא הזה עם הניסיונות הגדולים שנסו את ה' במדבר:

והקרוב מן הדברים שנאמרו בזה, והוא טוב לדחות השואל, הם דברי רבנו חננאל שכתב כי החטא הוא אמרם (פסוק י): המן הסלע הזה נוציא לכם מים, וראוי שיאמרו יוציא ה' לכם מים, כדרך שאמרו (שמות טז ח): בתת ה' לכם בערב בשר לאכול וגו', וכן בכל הנסים יודיעום כי ה' יעשה עימהם להפליא, ואולי חשבו העם כי משה ואהרן בחכמתם הוציאו להם מים מן הסלע הזה, וזהו לא קידשתם אותי (דברים לב נא). ומעשה הראשון בצור אמר (שמות יז ו): הנני עומד לפניך שם על הצור בחורב, ושבעים הזקנים רואים עמוד הענן עומד על הצור והנס מתפרסם כי מעשה ה' הגדול הוא, אבל בכאן לא ראו דבר וטעו במאמר משה ואהרן.

ויתכן שיאמר בזה "מעלתם בי" (דברים לב נא), כי הנהנה מן ההקדש נקרא מעילה. וכן "מריתם פי" (להלן כז יד), שהוא ציווה ודברתם אל הסלע לעיניהם,והטעם שאתקדש לעיניהם, או שניתם דברי, מן ותמר את משפטי (יחזקאל ה ו), כי לא ציוויתי שתאמרו ככה. ויהיה "לא האמנתם בי" (פסוק יב): יוצא אל בני ישראל, או הוא לשון חיזוק, לא התחזקתם להקדישני לעיניהם, מן ואמנה על המשוררים (נחמיה יא כג), היתד התקועה במקום נאמן (ישעיה כב כה):

ועל דעתי טעם ודברתם אל הסלע -
כמו על הסלע, וכן כה אמר ה' צבאות אל העמודים ועל הים ועל המכונות בבלה יובאו (ירמיה כז יט כב). יצווה שיאמרו לעיני העדה בהיותם נקהלים כולם שהשם יוציא להם מים מן הסלע, וכן עשה.
ואל יקשה עליך ודברתם אל הסלע לעיניהם, כי טעמו כמו לפניהם, שישמעו כלם, וכן ויאמר חנניה לעיני כל העם לאמר כה אמר ה' ככה אשבר את על נבוכדנאצר מלך בבל וגו' (שם כח יא), וכן רבים. או טעם "לעיניהם" בכאן, שיהיה הדבור בהיותם נקהלים שם והסלע לעיניהם, כמו שאמר בעשייה (פסוק י): ויקהילו משה ואהרן את הקהל אל פני הסלע, כי כאשר נקהלו שם וראו הסלע פנים בפנים אמרו המן הסלע הזה נוציא לכם מים, כמו שהזכירו חכמים (מכילתא בשלח ו): שלא יאמרו מעיינות היו שם.
ויתכן שהוא כמסורס, הקהל את העדה אל הסלע ודברתם לעיניהם ונתן מימיו:

מיט אזויפיהל טשעינדזשעס מיין איך איז שוין בעסער געווען מיט רש"י'ס דברי אגדה

וחזר ואמר והוצאת להם מים מן הסלע -
כי אתה בעודך שם תוציא להם המים מן הסלע, "להם", שכולם יראו אותם נובעים והשקית את העדה - שתצווה אותם לשתות לפניך, וכל זה לפרסם הנס. ובמעשה לא הזכיר כן "וישק את העדה ואת בעירם", אבל אמר (פסוק יא): "ותשת העדה ובעירם", כי מרוב הצימאון ובראותם מים רבים נוזלים מיד נפלו על הנחל ושתו:
ועל דעת רבותינו בבארה של מרים אמרו כי הסלע הזה הוא הצור אשר היה בחורב, ולפיכך יפרשו "מימיו" אשר היה דרכו לתת, כי עתה נסתם מעינו במות מרים. כי הכוונה לרבותינו בבארה של מרים, שהיה מעולם באר נסי מקור מים חיים נובע בכל מקום שיהיה שם הרצון עליו, העלה אותו לישמעאל במדבר באר שבע, ונבקע בחורב מן הצור ההוא שהיה שם, ובשאר המסעים נובע מן הצור במקום שיחנו שם, וכאשר מתה הצדקת פסק המעיין, ועתה חזר על ידי משה להיות לו מקור נפתח מן הסלע הזה בעצמו, והוא מה שאמר "אל הסלע" הנודע.

[היסטאריע]

וטעם וישב העם בקדש -
לומר כי כאשר נכנסו במדבר צין עד קדש מתה מרים. וטעה ר"א שאמר בעבור שישבו שם ימים רבים כי כן כתוב. כי קדש אשר כתוב בו (דברים א מו): ותשבו בקדש ימים רבים כימים אשר ישבתם, הוא קדש ברנע והוא במדבר פארן, ומשם נשתלחו המרגלים בשנה השניה ושם חזרו, אבל קדש זה הוא במדבר צין ובאו שם בשנת הארבעים ושם מתה מרים, ומקראות מפורשים הם:

מען ווייסט היינט ווער ס'איז גערעכט? כ'שטעל מיך פאר אז דאס האט צוטוהן מיט דעם אין מוקדם ומאוחר מחלוקת?

רש"י האלט אויך ווי דער אבן עזרא לויט דער מדרש און סדר עולם, כלומר, דא גייט דער א"ע ווי חז"ל און דער רמב"ן נישט. זעה וועגן דעם אין מזרחי און גור אריה אויף דער פסוק עין משפט הוא קדש, און תוס' שבת פט עמוד א דא

וואס איז אינטערעסאנט מיט דער רמב"ן אז אין בראשית ווען ער קריגט אויף רש"י און חז"ל זאגט ער ולא הבינותי, אבער דער אבן עזרא מאכט א פשוט'ע טעות, פארוואס אויף רש"י חז"ל זאגט ער נישט דער זעלבע זאך, אז זיי מאכען א טעות. זעה דא

[היסטאריע]

מיט אזויפיהל טשעינדזשעס מיין איך איז שוין בעסער געווען מיט רש"י'ס דברי אגדה

אויסדרייען א פסוק, מקרא מסורס איז גראדע א פשט זאך, הגם עס איז איינער פין די ל"ב מדות, טוהן עס די פשטנים אסאך, און רש"י זאגט אויך ולפי פשוטו מקרא מסורס.

מיר באדערט גראדע דער חילוק פין פשט און דרוש, ווען ווערט עס אויס פשט?

[דוד שריפטליך]

מען דערציילט נאך פון א געוויסע צדיק אז ווען ער האט געהאלטן א מצה אום פסח האט ער זיך אנגירופן אז מען האלט מצה אין די האנט האלט מען גאט אין די האנט ..... ממילא מען זעט אז עס דא אזא עקספרעשן בפרט אז מען רעדט וועגן דער אות ברית קודש

[היסטאריע]

קודם דארף מען האלטען שכל אין דער האנט.