איז נישט געשמאקער צו זיין א נאר?

[היסטאריע]

בקיצור פין אלע מעשיות, עס איז גארנישט אזא חכמה צו זיין קלוג.

דער ב"ש באדערט יעדעם, איינער מער איינער ווייניגער. אבער דער *חכם" מיינט, אז ער האט דער סאלושען פאר אלעס.

טאמער מען איז גרייט מקבל צו זיין אז אונז ווערען געפירט, איז אלעס גרינגער.

[שמן למאור]

לאמיך נאר אויסקלארן די מעשה דא

די בריוו איז געשריבן געווארן ווען זיין ווייב האט נאך גארנישט געוויסט, זי האט געמיינט אז איר מאן איז נאך דעם זעלבע בעסטע בחור פון ישיבה וואס איר טאטע האט אויסגעוועלט פאר איר, זי האט נאכנישט גע'חלומ'ט אז איר מאן האט שוין געטרינקען פון די אנגארישע וויין, און האט פייגעלעך אין קאפ, אפגערעדט אז עס איז איר נישט אייגעפאלן אז ער איז א כופר בעיקר ממש
איך האב געמיינט אז עס איז קלאר פון דעם וואס ער שרייבט אז "דיין מאמע איז פריילעך"
שוין כוואלט עס אפשר בעסער געדארפט אויסשמועסן

מעקסוועל: די מאכסט עס כאילו ער האט עפעס א שמארגעסבאורד פון אפציעס אויפן טיש... איים סארי, די נאר'סט זיך עפעס געפערליך, מען רעדט נישט דא פון איינער וואס וויל ווערן אביסל קיל, און קען שיקן זיינע קינדער צו א לויזערע מוסד נאכן מאכן א מלחמה מיט זיין ווייב...

מען רעדט דא פון איינער וואס לאכט אויף אלעס, ער וואלט געשיקט זיין קינד אין פאבליק סקול אויב קען ער ווען, אדער צו שטאדירן אין קאלידזש, האט ער דען אזא אפציע??? אפילו אויב זיין ווייב איז יא גענצליך מיט אים?

טאמער קומט ער נאר ארויס מיט די מינדעסטע פאדערונד פאר זיין ווייב, ריזאקירט ער צו פארלירן "אלעס"!!!, עס קען זיך ענדיגן גרינגערהייט מיט א גט, ער וועט קיינמאל אין זיין לעבן קענען זען זיינע קינדער, זיין טאטע מאמע, חברים ידידים וועלן אפהאקן סיי וועליכע קשר מיט אים,
און חוץ פון זיך אפלעבן א ביטערע לעבן אדער גאר זיך נעמען די לעבן וועט נישט זיין ציפול בעסערע אפציעס אויפן טיש

ער מיז ציקוקן ווי זיין זון גייט צום בר מצוה, פריידט זיך מיט אלע זיינע פרענדס, אבער ער קען אים נישט בארויבן פון זיין יעצטיגע חברים און לעבן, עס איז פשוט אחזריות'דיג און נישט פראקטיש

אודאי האט ער געטון די בעסטע וואס ער האט נאר געקענט, ער האט נישט געפרעדיגט רעליגיע אינדערהיים, ער זאגט מיר אז זיין זון האט קיינמאל נישט געהערט פון אים א רעליגיעזע פאדערונג, די קינדער אינדערהיים ווייסן אז מען קען טון וואס מען וויל, חוץ פון מענטשליכקייט און מאראל לערנט ער גארנישט אויס, און זיין שטוב היינט איז טאקע גאר א קילע שטוב, מען דוסקאסירט די לעצטיגע מאוויס ביים יו"ט טיש, מיט די איידעמער און שנירן אינאיינעם, מען זאגט נישט קיין תורה, נו אסאך שטיבער ווי די עלטערן זענען נישט קיין כופרים פירט זיך אזא ווערטשאפט...
אבער נאר זיך נישט, אונזער סיסייעטי בינדט גאר שטארק די הענט פון אזא איינער, ס'נישט דא ציפול אפציעס, און אלע זענען שלעכט

האסט א בעסערע אפציע פאר אים? וואס וואלסטו געטון אין אזא מצב?

[פרנס החודש]

כיוון שהגיד שוב אינו חוזר ומגיד. נעמסט ארויס מעקסוועל׳ן פון די כלים און נאכדעם זאגסטע נעה די מעשה איז געווען אנדערש.
You just can’t do that

[הקטן]

כיוון שהגיד שוב אינו חוזר ומגיד. נעמסט ארויס מעקסוועל׳ן פון די כלים און נאכדעם זאגסטע נעה די מעשה איז געווען אנדערש.
You just can’t do that

שטייט אזוי אין די בריוו אויך (דיין מאמע פריידט זיך)
- אויב איז עס בכלל געשריבן געווארן

[היסטאריע]

חוץ פון מענטשליכקייט און מאראל לערנט ער גארנישט אויס, און זיין שטוב היינט איז טאקע גאר א קילע שטוב, מען דוסקאסירט די לעצטיגע מאוויס ביים יו"ט טיש, מיט די איידעמער און שנירן אינאיינעם, מען זאגט נישט קיין תורה

אזא עולם התיקון!!!

דער עולם פלאצט פאר קנאה...

[שמן למאור]

אונזער ידיד פונעם בריוו, האט מיר געשיקט אן אנטווארט ארויפצילייגן

***

הרב מעקסוועל,

איך בין דער וואס האט געשריבן דעם בר מצווה בריוול און איך וויל דיר עס אביסל פארשטיין געבן.

איידער איך הייב אן וויל איך מיר אנטשולדיגען פארן דיך ארויס נעמען פון די כלים. איך האף אז דיינע כלים זענען געבליבן גאנץ און די האסט שוין געטראפן דיין וועג צוריק אין די כלים.

יעצט לאמיך דיר עס אביסל צולייגן. ווי עצי שטים האט שוין געשריבן, האב איך געשריבן דעם בריוו ווען איך האב נאך געלעבט א פאלש לעבן מיט מיין ווייב. דעמאלט איז נישט שייך געווען עפעס צו טוהן, ווייל דאס וואלט גורם געווען גרויסע מחלוקת ביי מיר אין שטוב, וואס פון דעם וואלטן מיינע קינדער געווען די קרבנות.

די דארפסט עפעס פארשטיין. מער פון ווילן אז מיינע קינדער זאלן אויסוואקסן ווי מיר, וויל איך אז זיי זאלן אויסוואקסן נארמאלע געזונטע מענטשן וואס זענען צופרידן מיטן לעבן. אויב וואלט איך עפעס געטוהן יענע צייט, וואלטן מיינע קינדער געווארן קינדער פון עלטערן וואס האבן זיך געגעט און וואס האבן א טאטע וואס איז או טי די. אזא קינד האט כמעט נישט קיין שאנסן אין די קאמיאנעטי. סקולס וואלטן זיך געווארפן מיט די קינדער. ווען זיי וואלטן שוין יא געווען אין א סקול, וואלטן זיי געווען צווייטע-קלאס בירגער.

אין אונזער סאסייעטי איז מען נישט מוחל אויף גארנישט. אויב ביזסטו א קינד פון א כלי קודש אדער א קינד פון א בעלבעטישער איד, טוב לך בעולם הזה. אויב ביזסטו נישט איינס פון די צוויי, איז אחת דתך. א קינד פון ארימע, געגעטע אדער נישט פרומע עלטערן קענען נאר חלומ'ען פון געווינען גורלות אין חדר און ווערן אנגענומען אין א ישיבה גרינגערהייט. ווער רעדט נאך פון טוהן א נארמאלען שידוך. אזאלעכע קינדער דארפן חתונה האבן מיט מוכה שחין.

איך האב נישט געוואלט אז מיינע קינדער זאלן דאס אדורכגיין. איך האב געוואלט אז אזוי ווי זיי גייען סיי ווי אויפוואקסן אין דעם סיסטעם, זאלן זיי זיין קינדער פון א שיינע משפחה, ווי דער גאס זעהט אז טאטע און מאמע לעבן צוזאמען. דער פאקט אז טאטע און מאמע האבן נישט קיין שום מין רילעשאנשיפ, גייט דאך פאר קיינעם נישט אן. דער עיקר איז אז דער משפחה זעהט אויס שיין און פיין.

איז וואס זענען געווען מיינע ברירות? איך האב געוואלט אז מיינע קינדער זאלן זיין נארמאלע מענטשן אין די סאסייעטי ווי זיי לעבן. אלעס וואס איך האב געקענט טוהן איז זיך עסן פון צער און שרייבן בריוו צו מיינע קינדער ווי איך געב מיך אויס מיינע געפילן, בריוו וואס זיי גייען נישטאמאל זעהן.

לאמיר גיין אביסל ווייטער. ווען מיין ווייב מיט מיר זענען שוין געווען אויף איין פעידזש, זענען שוין די קינדער געווען גרעסערע קינדער. נעמען א טין עדזישער און אים/איר זאגן אז אלעס וואס מ'האט זיי געלערנט ביז היינט איז פאלש, קען זיי אראפנעמען פון זונען. דער צוק איז שוין אוועקגעפארן. עס איז שוין נישט שייך צו טוהן גארנישט.

ווייל דער געזונט און צופרידענהייט פון מיינע קינדער זענען אסאך וויכטיגער ווי זייער רעליגיעזע גלייבונגן. מ'קען זיין א פרומער איד און זיין צופרידן, און מ'קען זיין א פרייער איד און לעבן א פארפייניגט לעבן. וכן להיפך.

איך האב געלאזט עצי שטים דא ארויף לייגן מיין בריוו ווייל איך האלט אז מענטשן דא אויף קאווע שטיבל קענען האבן א נוצן דערפון. אויב האט איר נישט קיין וועג ארויס, מאכט אייך צו די אויגן און נעמט אן בתמימות די לאקשן וואס מ'פארקויפט ענק!

איך רעד נישט בדווקא פאר די וואס זענען באהאלטענע כופרים. איך רעד אפילו פון די מערהייט קאווע שטיבל מיטגלידער, וואס זענען גלויביגע, אבער זענען נישט צופרידן מיטן סיסטעם.

זיצן און האקן אויפן סיסטעם ברענגט נישט גארנישט, חוץ הארץ עסעניש. אויב קענסטו נישט האבן דיין ווייב אויף דיין זייט, פארוואס זאלסטו טראכטן און זעהן זאכן וואס גייט דיר מאכן דאס לעבן שווער? אויב דיין ווייב לעבט דעם סיסטעם לעבן, וואס ברענגט דיר דאס אז די ווייסט אז דער סיסטעם איז מלא פעלערן? אויב קענסטו נישט אוועקגיין פונעם סיסטעם, פארוואס זאלסטו נישט מיטגיין מיטן סיסטעם?

קוק אויף די אידן אויף איי וועלט. זיי לעבן אינעם באקס צופרידענהייט. מ'קייט איבער שטותים, מ'ווייקט זיך אין נארישקייטן, מ'גייט צו טישן, מ'קוקט חיימא, מ'ווערט אינספייערט פון הצלה, מ'לעבט פון געוואוינהייט, מ'פארט אויפן באן און מ'קוקט נישט ארויס פונעם פעסטער.

ווייל זיין א נאַר איז דאס בעסטע מתנה פון הימל. כי ברב חכמה, רב כעס, ויוסיף דעת, יוסיף מכאוב.

אז די קוקסט אויף די לעצטע פאר שורות אין מיין בריוו וועסטו זעהן ווי איך שרייב אז לכוארה וועט מיין זון בלייבן פרום, און איך בין מתפלל אז ער זאל בלייבן מיט זיין תמימות און זיך נישט עפענען די אויגן. ווייל זיין א פוסח על שתי הסעיפים איז דאס ערגסטע וואס עס קען זיין. מען האט נישט קיין נארמאלען לעבן.

לעבן איין לעבן בשעת מ'גלייבט גאר עפעס אנדערש עסט אויף א מענטש לעבעדיגערהייט.

איך וואלט געלייגט א טשעלענדזש פארן עולם דא: ווייסט דיין ווייב אז די שרייבסט אויף קאווע שטיבל?

אויב נישט, לעבסטו א דאבל לייף. א לעבן ווי די דארפסט דיך באהאלטן פון דעם מענטש וואס דארף צו זיין דיין נאענטסטע מענטש אויף דער וועלט. דאס איז נישט קיין נארמאלע לעבן.

אויב דיין ווייב ווייסט נישט פון דיין קאווע שטיבל אקטיוויטעטן, וואלט איך דיך געראטן צו פארמאכן קאווע שטיבל פאר א וויילע און די זאלסט דיך נעמען ארבעטן אויף דיין שלום בית. הער אויף פראבירן פארעכטן דעם סיסטעם, און הייב אן פארעכטן דיין אייגענעם סיסטעם אינדערהיים.

והבן כי קצרתי במקום שצריך להאריך.

[שפילער]

איך בין נייגעריג צו ער האט געזאגט thank you hashem אז זיין ווייב איז אויף איין פעידז מיט עים he is really lucky...

[פרנס החודש]

ווייל מען קען יא אויפקלערן טינעידש קינדער אן זיי אראפ פירן פון זינען, נעם זיי ארויס פון דעם צעדרייטן אינדוקטרינאציע סיסטעם און לייג זיי אריין אין אן Education System (אן אלגעמיינע ארטאדאקסישע ישיבה מיט לימודי חול) און גארנישט וועט פאסירן, און ווען זיי ווערן עלטער האבן זיי די מעגליכקייט צו אויסוועלן זייער לעבנסוועג פאר זיך.

[מיין אמת]

איך שמועס לעצטנס פריוואט מיט איינער פון חבירים הידידים פון שטיבל, ער איז נישט אזא אפטע שרייבער, אבער קומט אריין פון צייט צו צייט און לאזט איבער שטיקלעך דברים כדברונות, מען קען זען אז ער איז א שטארקע געלערנטער און אינטעליגענטע מענטש,
דורך עפעס א סייעתא דשמיה האב איך מיך פינקט באקאנט געמאכט מיט אים, אלעס אנליין פארשטייט זיך, און איך שמועס מיט אים שוין פאר א שטיק צייט, בתוך הדברים איז אויסגעקומען אז ער מיט זיין ווייב זענען פריי אינגאנצן, אבער אויסערליך גייט ער נאך מיט די גאנצע לבוש, שיקט זיינע קינדער אין די היימישע מוסדות, און קויפט אפשר אפילו מפטיר יונה יום כיפור אויף א זאטע מאגן...

[emoji98]

[מי אני]

1.jpg

במשנתו פונעם איטאליענישער פילאזאף און פייטן דזשיאקאַמאָ ליאָפּאַרדי.

[שמן למאור]

נאך א דוגמה פון איינער וואס איז פשוט געווארן צו קליג פונעם אינטערנעט, און געליטן די קאנסעקווענסן.
די באקאנטע שפיצל שטרימפקינד
(פריידא ויזל)
דא האסטו צוגעברענגט אין שטיבל ווי זי פארציילט איר ארגינעלע געשיכטע
און דא האסטו די פרייז וואס עס האט איר נעבעך געקאסט

[מי אני]

משה לייב לילינבלום שרייבט אין זיין אָטאָבּיאָגראַפיע ״חטאת נעורים״:

כל ימי עברו בהבל ותהו, לא היה לי בם ענג מפני שאויר מלא עפוש ורוח קטב של זקני בית-המדרש הקיפני תמיד, וכמעט שלא נשאר לי זכרון נעים מימי ילדותי. אף-על-פי כן, גם מלבד מקרה הקיץ של שנת תרכ“ט היה לי ענג רב בשעה שהתנשאה רוחי למרום בתפלה והודיה. מתנגד אני בחנוכי, ותפלתי בכלל לא הצטיינה בהתלהבות כתפלת החסידים, אף-על-פי-כן פעמים שנתעוררה בי דביקות נלהבה בתפלתי וביחוד בתפלות ראש השנה ויום הכפורים, שאין ערוך לענג לבי שהיה לי באמירתי תפלת “ובכן תן פחדך” “ובכן יתקדש שמך”, פיוטים ידועים ושיר היחוד המעוררים לב אוהב ה' באופן נעלה מאד. ליודעים ענג זה אינני צריך לתאר אותו ולאינם יודעים אותו הנני מגיד כי הפוגע את אהובתו אחרי שכלו בדמעות עיניו לה וברוב שמחתו יחטפנה בזרועותיו וילחצנה אל לבו בכל להט רגשות האהבה, הוא לא יחוש תנועת הלב יותר נעימה וסוערת ממה שאוהב ה' מרגיש באמירת תפלות ופיוטים כאלה. ומה אני עתה? לבי קר, יבש היה כעץ, אחת היא לי יום השבת, יום הכפורים, חג הפסח, תענית אסתר ויום חול, ואי-אפשר לי שיהיה לי עתה ענג רוחני כעין שהיה לי בימים כאלה, כשם שאי אפשר לי שאהיה בן עשרים שנה, או שתהיינה לי שלש עינים, וגם פאעזיע כל-שהיא אבדה ונכרתה מלבי! אותו הקורא, שמעודו לא היה לבו קרוב אל ה' לא יבין כלל את דברי אלה, וישתומם על איש שכמותי, האומר שמוחו ולבו נתרוקנו מכל דמיון שבעולם – שהוא מזכיר באנחה התנשאות רוח של הבל שבאה על-ידי איזו תפלה או פיוט; אבל מה אעשה ויודע אני שהתנשאות הרוח הזו נתנה לי, ונותנת עוד עתה לאחרים, ענג שאין לשער ולתאר אותו, וסוף סוף אין ענג והתנשאות רוח אלא בדמיון, ואין דמיון אלא הבל, ומה לי אם תענוגי והתנשאות רוחי באו לי בתמונה הבלית זו או בתמונה הבלית אחרת? סוף סוף היה לי ענג רם שלא אוכל להרגיש עתה אפילו חלק אחד מששים רבוא שבו! בראשית שנת תרל”ב, אחרי שבאה לי עזרה מלחץ גדול ובאתי אל המנוחה, נקרה לי פעם אחת בליל רוח וגשם לשכב ער על משכבי. שמתי אל לבי כי טוב חלקי מאד, שהרי כמה אנשים לנים עתה מבלי מחסה, ואני – לחמי נתן ומנוחתי טובה. פתאום נתמלא לבי רגשי תודה… אך לא היה לי לפני מי להציקם ונשארתי שוטה בעיני עצמי. פעמים שאני חפץ לשכוח את דעותי כרגע ולהתמכר באותו רגע אל דמיון נעים כעין שהיה לי בהיותי קרוב לה', ופתאום יחרידני קול: “שובו בנים שובבים חוץ מאחר, שידע כבודי!” כן הוא, אך בנים שובבים שכל פעולותיהם הם עושים על פי תשוקת לבם, ומוחם איננו יודע מאומה – אך הם יכולים לשוב, ולא איש שאיננו שובב ורק ידיעתו נשתנית… בכל לבי חפץ אני לפעמים שאשיג אָפיום כזה שישכרני וילהיב דמיוני לאיזה רגעים, להאמין ולהתפעל כמו שהיה עושה דמיוני מעצמו לפני איזה שנים; אך היש אָפיום כזה?! הנה לבי כקרח הנורא, וקרירות כפור שולטת בו עתה תדיר מבלי כל חליפות, ומה מר מצב כזה לאיש שהיה בתחלה נלהב כמוני… אפשר שאם הייתי ממלא את מוחי במדעים מחלטים, או שהייתי עשיר שיכול ליהנות מן העולם הזה לא הייתי מרגיש את חסרון הדמיון ההוא, מפני שהייתי מתענג על המציאות שהבינותי לי; אבל אני איני אלא “עם הארץ עני הכופר בכל רגש של דמיון ואמונת נעם” וחסרוני לא יוכל להמנות בדבר אחר. האין זה רושם המקדיר את החיים עד זיבולא בתריתא? זוהי אחרית שכרוני ודמיוני שבאו לי בסבת ההשכלה הכאאָסית שנפלתי עליה על-ידי חנוכי הרע.

. . .

“אבל הרי אתה מודה שגם תענוגות לבך על-ידי איזו רגשות דתיות וגם חשיבותך בעיני עצמך לא היו בשעתן אלא פרי דמיונך הנתעה, וכי באמת הכל הבל, ולמה ירע לך אם החלפת את הדמיון הנתעה באמת מחלטת?” – ישאלני הקורא המבין.

– אמת היא שבתחלה היה לי דמיון תחת האמת, הריני משיב תשובתי, אבל אני לא ידעתי בו אז שאינו אלא דמיון, והיה חשוב ומקובל אצלי כמו האמת המרה שאני מכיר עתה, ובזה טובים היו לי הימים הראשונים, שהמקובל אצלי אז לדבר אמת הביא לי גם נעימות, תחת שהמקובל אצלי עכשו לדבר אמת לא הביא לי אלא קרירות קרח ובטול ערכי! ומה ירתע לבי אם בשעה שתציקני קרירותי והקרח הנורא שבלבי יהיה עלי למשא כבד אשיב אל לבי: “הלא על כי אין אלהי בקרבי מצאוני הרעות האלה!” (דברים ל“א י”ז). ובאמת לא על הדמיון עצמו שפג מלבבי אני מצטער, שהרי סוף סוף אינו אלא דמיון, אבל על זה אצטער: על שהדמיון נקלט במוחי ולבבי ונארג בגידי ובאברי בימי עלומי כל כך, עד שהעדרו עתה עשאני לכלי ריק וכאדם שנטלה הרגשתו ממנו!

Ignorance is bliss

[מיין אמת]

ביז איך האב געליינט אט די מעשה,

אמאל זענען די חסידים פון ר' מענדעלע רימאנאווער זיך צוזאמגענומען פאר א וויכטיגע מיטינג, און ארויפגעברענגט א שטארקע שאלה, מיר שוועבן אלע פרייטאג צינאכטס אין די עולמות העליונים, מיר שפירן קלאר דעם הייליגן לעכטיגן קדושת שבת, מען שפירט ווי די נפש און די רוח מיטן נשמה יתירה מאכן זיך באקוועם אינעם וואכנדיגן גוף, און ברענגען אריין מיט זיך דעם הייליגן שבת גייסט.. אבער.. איין מינוט!! אפשר איז דאס אלעס דמיון...? אפשר לעבן אונז אונטער א פאנטאזיע, און אונז זענען גארנישט אנדערש ווי די מענטשן אינעם משוגעים הויז וואס שפירן אויך ווי די רוחות שפאצירן אריין אין זיי...

האט מען מחליט געווען, מען גייט מאכן א פראבע. מען וועט איבערדעקן די ביה"מ מיט די ווייסע טישטעכער, מען וועט אנטון די שטריימל און בעקיטשע, אנהייבן מיט א ברען הודו, דערנאך מנחה מיטן ערב שבת'דיגע נוסח, און דאן וועט מען מיט א ברען אנהייבן קבלת שבת מיטן לכה דודי, און ונראה מה יהיה...

אומר ועושה מען האט זיך אנגעגרייט צום פראבע, און אין א גרינעם דינסטאג האבן די חסידים געפראוועט די הייליגע תפילות פון שבת קודש....און... יא!! זיי האבן אלע "געשפירט" דעם קדושת שבת פונקט ווי זיי פלעגן "שפירן" יעדע שבת!!!

מיט א טרויער זענען זיי אריין צום רבי'ן און פארגעלייגן זייערע טענות, הלמאי די גאנצע זאך איז פוסטע איינרעדענישן, מען קען שפירן "קדושת שבת" אין די וואכן אויך.

האט זיי די רבי געזאגט, זארגט ענק נישט, די בגדי שבת האבן א כח אריינצוברענגען די קדושת שבת אפילו אינמיטן די וואך!!!!!

האבן זיי טאקע אפגעקויפט דעם תירוץ פון זייער רבין?? איין באשעפער ווייסט, אבער איך האב מחליט געווען צו מאכן די פראבע מיט בגדי חול!!! וואס וועט זיין די תירוץ דעמאלסט?

וועגען פילן א טעם אין דאווענען און לערנען.
די וועג ווי אזוי איך פיל איז, עס איז ריטעאלן און מנהגים וואס געבען פלעזשער און הנאה. ענדליך צו די נעטיוו אמעריקענס מיט די פעדערן אויפן קאפ פויקענדיג זייערע ניגונים. !And I'm enjoying it

[מי אני]

2.jpg

דר. דוד וואלפּערט.
(ועיין כאן.)

ס'איז אויך באקאנט וואס דער ביאלאגיסט דר. דזשאַן העלדעין האט (אפשר) געזאגט (לגבי קין סעלעקשאן) אז עפ"י ביאלאגיע/עוואלוציע וואלט ער גערן אראפגעלייגט זיין לעבן פאר 2 צי מער ברודערס,און 8 צי מער קאזינס (וויבאלד זיי צוזאמען האבן בערך 50% צי מער פון זיינע דזשיִנס וואס קענען ווייטער אָנגיין)...

[שמן למאור]

איך ברענג דא אראפ נאך א מעסעדזש פון דעם זעלבן שרייבער. ער האט עס מיר געשיקט אין ענגליש, איך האב עס איבערגעזעצט אויף אידיש.

***

מיין טייערע תפילין:

שלום עליכם, אונז האבן זיך שוין נישט געטראפן פאר א שיינע שטיק צייט, און איך פארשטיי די קנאה וואס די האסט מעגליך אויף די אנדערע פאר תפילין וואס ליגן נעבן דיר אין ביהמ"ד. נאך אלעמען, זיי ווערן ארויסגענומען און אנגעטון יעדן טאג, זיי ווערן געקישט און געטראגן, בשעת דו זיצט זיך אזוי איינזאם אינעם זעקל ווארטנדיג פאר אביסעלע אויפמערקזאמקייט.

לאמיר זיך צוזאמען פראבירן צו דערמאנען ווען אונז האבן זיך געשיידט. דו געדענקסט אודאי די אמאליגע טעג ווען איך פלעג דיר ליבן און מכבד זיין יעדן טאג. איך בין געווען פריילעך דיר צו טראגן אלע טעג פאר א דריי פערטל שעה, בשעת'ן דאווענען מיטן מנין. איך האב געפילט דערהויבן, הייליג און ווערטפול, פארברענגענדיג צייט מיט דיר. אבער, עווענטועל האסטו פארלוירן דיין חשובות ביי מיר. איך האב אנגעהויבן צו האבן קשיות מיט ספיקות, און איך האב נישט געקענט פארשטיין פארוואס איך ניץ אויס מיין טייערע צייט יעדן טאג צו בינדען לעדערנע שטריק און דאווענען. דיין צייט איז גענידערט געווארן צו א שנעלע צוואנציג מינוט. דאן, האב איך אינגאנצן אויפגעהערט צו דאווענען מיט מנין און אונז פלעגן נאר פארברענגען אינאיינעם פאר צען מינוט א טאג. צום סוף פלעג איך דיר נאר אנטון ממש פאר א מינוט צוויי צו זאגן שמע מיט די פרשיות, און עס פלעגט געווענליך ווערן אריינגעשטיפט סוף טאג אלס א לעצט מינוטיגע זאך פארן שקיעה.

וויפול איך האב נאר פראבירט צו האבן דעם געפיל צו דיר איז עס מיר נישט געגאנגען. דאך האב איך אלץ זיכער געמאכט נישט צו פארגעסן פון דיר, און איך פלעג דיר טראגן פאר אפאר סקונדעס א טאג. עס איז פשוט אריינגעבאקן אין מיר. א טאג אהן דיר איז געווען אומדערהערט, עפעס וואס קען פשוט נישט פאסירן, פינטל. אהן דיר וואלט איך חלילה געווארן א קרקפתא דלא מנח תפילין, רח"ל.

איין טאג האט דאס אומגלויבליכע פאסירט. עס איז געווען גאר ביזי אין אפיס און איך האב פשוט פארגעסן פון דיר ביז עס איז געווארן גאר שפעט. ווען איך האב זיך ענדליך דערמאנט פון דיר, איז שוין געווען נאך די שקיעה. עס איז געווען די ערשטע טאג זייט מיין בר מצוה וואס איך האב דיר נישט אנגעטון. איך בין געווען צובראכן און ערשיטערט. איך האב עס נישט געקענט גלייבן. א טאג אהן תפילין?! עס קען פשוט נישט זיין!

פון יענע טאג און ווייטער האבן זיך זאכן אנגעהויבן צו דערקייקלען שנעל. איך האב דיר נאכאלטס פראבירט אריינצושטיפן יעדן טאג, אבער נאך אפאר חדשים האב איך אונגאנצן אויפגעהערט צו קערן פאר דיר. זייט דעמאלטס באקומסטו נאר מיין אויפמערקזאמקייט ביי ספעציעלע צייטן. טעג וואס איך טראג מיינע קינדער צו שול, ווי למשל פורים, איך טו וואס זיי ערווארטן פון זייער טאטע. יא, איך טו אהן תפילין. איך קען דאך זיי נישט לאזן אהיימגיין און פארציילן פאר מאמי אז טאטי לייגט נישט קיין תפילין. מיין ווייב איז גראדע א גרויסע חסיד דיינע, און דאס נישט פארברענגען צייט מיט דיר איז א דרך קצרה צו א גט.

איך ווייס. דו ביסט בכלל נישט צופרידן פון די פינעף מאל א יאר וואס איך גיב דיר מיין אטענשאן. אבער איך קען זיך נישט העלפן. איך בין געענדיגט מיט דיר. דיין באדייט צו מיר האט זיך געטוישט, דאס איז די מציאות, סארי. אבער וויין נישט מיין טייערע תפילין, די ביסט נישט פארלוירן אויף אייביג. קוק, איך האב נישט פארלאזן מיין חרדישע געמיינדע, איך לעב א דאפלטע לעבן. קיינער אויפן וועלט ווייסט נישט אז איך בין שוין מער נישט גלויביג, און ווען איך בין צעווישן די עולם שפיל איך ווי די זעלבע פרומע אינגערמאן וואס איך בין אלעמאל געווען. עס איז גאר א ווייטאגליכע שפיל, אבער קיין סאך ברירות האב איך ממילא נישט.

ווען איך גיי שטארבן גייען מיינע קינדער דיר ירש'ענען. און היות זיי זענען א חלק פון די געמיינדע, וועלן מיינע תפילין זיין פון די גאר חשובע ירושה חפצים. די לאקי זון וועט באקומען טאטי'ס הייליגע תפילין. ער וועט דיר מסתמה טראגן מיט גרויס שטאלץ און געפיל יעדן איינציגסן טאג, אבער ווער ווייסט, דו וועסט מעגליך מוזן ווארטן א שיינע פאר יאר פאר דעם. און מעגליך אז מיין זון וועט לעבן די זעלבע באהאלטענע דאפלטע לעבן ווי איך.

סאו ביז דאן, ווארט נאר איינגעלייגט מיט געדילט אויף דיין מקום קבוע, ביז מען וועט מיר פערמאנאנט אוועקלייגן אויף מיין אייביגן מקום קבוע.

[[NAMELESS]]

מיין הארץ ווערט פארקראמפט ווען איך ליין די אלע סארט בריוו וואס מענטשן שרייבן צו זייערע קינדער און תפילין און דאס גלייכן. לעבן א טאפלטער לעבן איז געהעריג א גיהנם, ספעציעל אויב האט מען נאך די יסורי הספק אז אפשר טוט מען נישט ריכטיג. איך גיי נישט קומען און דן זיין דעם אינגערמאן וואס לעבט אזוי ווייל איך קען אים נישט פארשטיין און איך בין קיינמאל נישט געווען אין דעם מצב, אבער פון ווי ווייט עס זעט מיר אויס איז עס נישט קיין לכתחילה׳דיגע זאך, און עס זענען דא אסאך דראטן וואס האלטן אים נאך באהאפטן צו זיין מקור. ס׳קען זיין אז עס איז פאמיליע, ס׳קען זיין אז עס איז פחד פון אנהייבן א נייע לעבן, ס׳קען גאר זיין אז ער הייסט אן איש מכובד און ער וויל נישט פארלירן סטאטוס.

עס איז אבער דא א מושג אז ווען מען גייט אוועק פון ערגעץ זאל מען שוין נישט דארט זיין. דהיינו, פונקט ווי ווען איך הייב זיך אויף און פאר אוועק צו א צווייטן לאנד איז שוין נישט מעגליך במציאות אז איך זאל טענה׳ן אז איך בין אינעם ערשטן ארט פון וואו איך קום, אזוי אויך דארף זיין אין מח. מ׳קען נישט אפמאכן פארשידענע זאכן, עס פראקטיצירן, און דערנאך זאגן ״איך לעב א טאפלטער לעבן ווייל עכט בין איך נאך דא״. ווען איך פאר פון פראנקרייך קיין בעלגיע וועל איך נישט זיין פארנומען שרייבן בריוו צו די גאסן אין פראנקרייך, נאר איך וועל פרובירן אויסארבעטן מיין נייע מסלול, ווייל פאר א סיבה בין איך דאך געקומען אויף בעלגיע.

ווען די רעדע איז איבער א מענטש וואס סטראגלט מיט ספיקות, אדער עמיצער וואס איז פארכאפט אין א סיסטעם וואס ארבעט נישט פאר אים און איז פוגע אין זיין נפש, דאן איז זיין איינציגסטער אויסוועג די בריוו צו זיינע קינדער און תפילין, ווייל דערמיט גיבט ער אויס זיין אינערליכע דראנג און ווייטאג. פארוואס אבער זאל קומען עמיצער און זאגן קלאר אז ער גלויבט נישט, און דאך זאל ער בלייבן וואוינען אינעם טשאלנט און לעבן פונקט דער לעבן אין וועלכן ער גלייבט נישט? צו וואס וועט אים דאס העלפן? מיט וועלכע רעכט ביסטו מחנך דיינע קינדער צו עפעס וואס דו גלייבסט נישט דערין?

די אלע בריוו האלטן אפ מענטשן פון גיין פאראויס, כ׳האב אמאל געהערט פון עפעס א רוסישן א גוטע ליניע ״מיר מאכן החלטות און מיר לעבן דערמיט״ דאס הייסט אז איינמאל א באשלוס איז גענומען געווארן לעבט מען דערמיט, טראץ וואס מען האט ספיקות צי עס איז ריכטיג אדער נישט. בלייבן אויף איין פלאץ און האלטן דעם קאפ ערגעץ אנדערש איז שרעקליך שווער און איז אומגעזונט. שרייבן צו די קינדער און צו די תפילין איז אזוי ווי ווען א פרומער איד זאל נעמען א פרעצל אין דער האנט אום פסח און עס באטאפן און ארומגלוסטן.

[שמן למאור]

יהורם, דו ביסט הונדערט פראצענט גערעכט. קיין לכתחילה איז עס קיינמאל נישט. אבער נישט אלעמאל זענען די אפציעס צו גוט. אמאל דערזעט מען זיך פסח פלוצלינג מיטן פרעצל אין די האנט אהן קיין געהעריגע מהלך וויאזוי פטור צו ווערן דערפון. אזוי ווי אונזער שרייבער האט זיך דא מסביר געווען.

[צקון לחש]

גזירה שמא ימצא גלוסקא יפה ויתן דעתו עליה..

[סאנטיאגא]

ווען איך פאר פון פראנקרייך קיין בעלגיע וועל איך נישט זיין פארנומען שרייבן בריוו צו די גאסן אין פראנקרייך, נאר איך וועל פרובירן אויסארבעטן מיין נייע מסלול, ווייל פאר א סיבה בין איך דאך געקומען אויף בעלגיע.

איך שטים צו אין טעאריע, אין די זעלבע צייט איז עס נישט די בעסטע צושטעל. ערשטנס, סתם צו ברענגען די פארקערטע פערספעקטיוו, איך קען מיך זעהן זיין סענטימענטאל צו מיין אלטע שטאט אפילו אויב איך וואלט מיך פון דארט אוועקגעצויגן פון מיין אייגענעם ווילן, ס'איז א סארט נאטור. אבער דא רעדט מען פון זיך אוועקברעכן פון פונדעמאנטאליזם און ליטערליזם צו זיין אינדיפענדענט אין מוח, און אין שיטות. אלעס מיט די ענקזייעטי פון ווערן אויסגעשפיגן פון די אייגענע פאמיליע. ס'איז אינגאצן א צווייטע דערהער. פון וואו ווייס איך? ווייל אז דו וועסט נאכזוכן וועסטו געפינען ווי דער עקס מארמאן און עקס סייענטאליגסט סטראגעלט אויך מיט די ענינים. ווען זיי האבן שוין אפגעלאזט!

איך האב אויך וואס צו דן זיין יענעם, איך קום מיר נישט דא באווייזן אז איך בין העכער דעם, אבער ווען מ'פיטערט א מענטש גילט און פחד פון די יונגט אז מ'מוז און מ'מוז און מ'מוז, דעוועלאפט מען א שטאלקהאום סינדראם.

דאס קען מעגליך קומען פון טראמאו, איך בין נישט קיין דאקטער, אבער אזוי זאגט מיין שכל. אדער קען עס קומען פון א gap אין די לאו ביז די הן. האסט א השגה וויפיל מענטשן וואלטן שוין לאנג פארלאזט אלסדינג, זיי ווייסן נאר נישט וואס זיי האלטן יא? נאר וואס זיי האלטן נישט? נישט יעדער האט די געדולד זיך צו נעמען דורכאקערן היטשענס און העריס נאר ווייל מ'האט אים אויפגעסעט אויף א path פון די ויואל משה און די ויגד יעקב. אבער די מענטשן ווילן אויך פרייהייט, שרייבט מען בריוו.

מיינסט יעדע היי סקול מיידל וואס מארשירט אין איראן די טעג ווייסט וואס טוט מיט זיך? זי ווייסט איין זאך, די הידזשאב פארברען איך! יהיה מש'פריקן יהיה...

[מי אני]

דר. רעיגען פּענאלוּנאָ דערציילט איבער דאס קארעספּאנדענס צווישן דזשאַן לאַק און דעמעריס מאשאם:

Locke called her his governess and praised her brilliance. ‘It’s not so,’ she coyly replied. She enjoyed his attention, how his persistent philosophical questions revealed his confidence in her mind, but she also found it anxiety-inducing. She described these moments as ‘Fitts’ that made her sick, sending her to bed for hours to recover, and which she linked to the pressure to perform brought on by Locke’s enquiries: ‘I almost wish sometimes that I were Dumb’

[מי אני]

הרב דר. משה רט שרייבט בנוגע די צוויי ערכים חשובים וואס מ׳קוקט ארויף, חכמה און תמימות, און ווי אזוי זיי זענען מנוגד איינע צום אנדערן. א קינד, וכן כמה מבוגרים וואס זענען נישט קיינע חכמים, האבן תמימות ופשטות וואס ברענגען זיי סיפוק ואושר. משא״כ דער חכם וואס פארשטייט מער די וועלט באשר היא, און דאס קאמפּלעקסיטי און רע בתוכה; ער פארלירט דאס innocence. ער שרייבט:

אני יכול להעיד על עצמי, שאחד הדברים שגורמים לי לקנא לפעמים ביהודים המשתייכים לציבור החרדי והחסידי, הוא התמימות הרבה המצויה אצל חלק מהם. האמונה שלהם תמימה, פשוטה, ישרה, בלי פילוסופיות והתחכמויות, בלי סימפוזיונים ודיונים מסובכים. ואצל אלה מהם שמתבדלים מחשיפה לתרבות הכללית, קיימת תמימות גם במובנים רחבים יותר. גם במקרים נוספים שראיתי, התמימות היחסית בקרב דתיים וחרדים, עוררה התפעלות והערכה רבה מצידם של חילוניים. למרבה הצער, גם אצל מגזרים אלו הולכת התמימות האמיתית ונעשית נדירה יותר ויותר.

ער זאגט אז מ׳דארף טאקע זעהן צו האבן ווי מער א השוואה צווישן די צוויי.

[שמן למאור]

איך שמועס לעצטנס פריוואט מיט איינער פון חבירים הידידים פון שטיבל, ער איז נישט אזא אפטע שרייבער, אבער קומט אריין פון צייט צו צייט און לאזט איבער שטיקלעך דברים כדברונות, מען קען זען אז ער איז א שטארקע געלערנטער און אינטעליגענטע מענטש,
דורך עפעס א סייעתא דשמיה האב איך מיך פינקט באקאנט געמאכט מיט אים, אלעס אנליין פארשטייט זיך, און איך שמועס מיט אים שוין פאר א שטיק צייט, בתוך הדברים איז אויסגעקומען אז ער מיט זיין ווייב זענען פריי אינגאנצן, אבער אויסערליך גייט ער נאך מיט די גאנצע לבוש, שיקט זיינע קינדער אין די היימישע מוסדות, און קויפט אפשר אפילו מפטיר יונה יום כיפור אויף א זאטע מאגן...

נאך פון דעם אויבנדערמאנטע שרייבער, לכבוד פסח:

Mah Nishtanu - What's Different?

As a child, one of the most joyful events for me was the seder. The whole setting, the family gathering, the topics that were discussed, everything. God was my hero, His holiness inspired me, His miracles were my favorite stories. The seder was all about that.

But so much is different now, I have changed so much.

My views of God changed. My appreciation of religion changed. My admiration of my father changed. My feelings toward my mother changed. Everything changed.

Nowadays, when I sit at the seder, and I'm the one who is supposed to tell my kids about believing in God, to teach them Amunah, I'm speechless. I can't tell them what to beleive in. Actually, I do have a lot to say to them, but I can't becuase my hands are tied.

The seder, the time when you're supposed to tell your kids what you believe in and what they should believe in, has become a nightmare. I sit there and watch those sweet innocent kids ready to buy whatever is sold to them. I so want to tell them what I believe to be the truth, I want to direct them down a different path, a path of freedom, choice, and opportunity. For me, right now, this is not possible, and it is the most heartreaking feeling anyone can ever have, trust me on that.

So much has changed, so much is different.

It's strange that Pesach, the day we celebrate Zman Chiresini - the time of freedom, is the day that i feel most enslaved. We have no freedom of speech. It's also ironic that on the day of freedom we are the most captive by purposeless rules and regulations, hundreds of them.

[יעקב מעקסוועל]

די תגובה האט מיר ארויפגעברענגט נישט גוטע געפילן, און קוקנדיג אויף צוריק כאפ איך מיר עס איז די זעלבע מעשה וואס האט מיר שוין געמאכט פילן אזוי אינעם עבר.

וואס זאל איך זאגן? ביסט א גרויסע רחמנות אין די מצב וואס דו ביסט, די גרעסטע רחמנות איז די עבדות וואס דו האסט ביי דיר אליין. טו א טובה פאר דיר און דיינע דורות, און גיי פאר העלפ. אויב גייסטו שוין פאר העלפ, זאג איך דיר דו האסט נאך א לאנגע וועג צו גיין.

איך האף זאלסט אויפגעראכטן ווערן און אנקומען צו דיין גאולה פרטית, און איך און דו ווייסן אז קיין אנדערע גאולה (תרתי משמע) וועסטו נישט זען.