דאס לעבן און שאפן פונעם שופט און מאסן מערדער שמשון הגיבור

[מי אני]

דר. דזשעימס קוגל רעדט ארום איבער פון וואו די פלישתים זענען געקומען. ער זאגט אז עפ"י אריכאלאגיע איז יתכן אז זיי זענען געווען ים מענטשן אויף שיפן אריגינעל פון ארום יון, וואס פלעגן זיך שלאגן מיט די מצריים און האבן זיך עווענטועל באזעצט אין עזה והגלילות. ער זאגט לפי"ז לגבי שמשון:

In the light of the Philistines’ apparent Aegean connection, the story of Samson takes on a somewhat different look for modern scholars. Examined in his broad perspective, Samson emerges as the only biblical hero who even remotely resembles the heroes of Greek myths. It is not only that he has the superhuman strength of the Greek Heracles (Hercules), and the impetuousness and fits of anger that go with it. In addition to this, scholars point out, he is truly the only biblical hero to suffer from “woman trouble.” Elsewhere in the Bible, what goes on between men and women is basically nobody’s business but theirs. There really are no biblical love stories. Rebekah, the Bible reports, replaced Isaac’s mother in his affections (Gen. 24:67) — not exactly the stuff of high romance. Jacob falls in love with the beautiful Rachel in a single verse (Gen. 29:20). The Hebrew Bible features no protracted courtships, no face that launched a thousand ships, no men whose love for fair maidens leads them to deeds of derring-do or dastardly disgrace - except Samson. (There are two apparent exceptions to this generalization, but they both turn out badly. The first is David, whose lust for Bathsheba leads him to have Uriah killed; he gets the girl but is then punished by God — nothing celebratory here. Also, Amnon and Tamar.) Samson gets entangled with — if the archaeologists are to be believed — Aegean women, not once, in fact, but three times (his Philistine wife from Timna, a prostitute from Philistine Gaza, and Delilah, ally of the Philistines and probably, though not explicitly, a Philistine herself)

And these women are all quite similar — so beautiful, so treacherous! Samson’s first wife coaxes and wheedles and weeps to get Samson to reveal the answer to a riddle — and then betrays the secret to her townsmen (Judg. 14:15–18). That’s exactly what Delilah does too — coaxes and wheedles him almost to death (Judg. 16:16), then turns the information over to the enemy. Such females are not found elsewhere in the Bible — and certainly not in the book of Judges. Scholars also point out that Samson himself does not really fit with the other leaders of the book of Judges. He does not lead anyone; no crisis brings him to prominence, and he does not save any tribe of Israel from its enemies. The part of his saga that does sound authentically Israelite — his mother’s infertility and the subsequent visit of an angel - is completely separate from the story of Samson himself; the Deuteronomistic historian has apparently not even gone to the trouble of composing a transitional sentence to bridge the gap between these two. This editorial shrug may offer proof of the hero story’s distinct origins, scholars say. Even Samson’s name sounds fishy, as if it were derived from the word for "sun” — a deity worshiped by other peoples, but not, as far as the Deuteronomistic historian is concerned, Israel

Some scholars, therefore, see Samson’s saga as a typical “border story,” born on the Philistine side but then imported to the neighboring Israelite tribe of Dan (Samson’s tribe). Some of the details remained the same, scholars say, but the originally Aegean protagonist was now an Israelite superhero who, for some reason, has a fatal attraction to Philistine females. One might look back at the question that Samson’s parents asked when he first announced to them that he wanted to marry a Philistine woman: “Is there not a woman among your kin, or among all our people, that you must go to take a wife from the uncircumcised Philistines?” (Judg. 14:3). The real answer, scholars suspect, is that Samson himself — culturally if not genetically — was born from the same stock

ער זאגט "Deuteronomistic historian", וויבאלד אין דברי הימים ווערט יא דערמאנט אז זיי האבן געדינט אשרות ו"חמנים", און דער גר"א איז מפרש (דברי הימים ב יד ד):

אשרות היו עושים ללבנה, ומה שהיו [עושים] לעבודת השמש נקרא חמנים מן שם חמה.

ולגבי פילגש בגבעה שרייבט דר. קוגל אז עס וויל כסדר ארויסברענגען דעם (שופטים כא כה) בימים ההם אין מלך בישראל איש הישר בעיניו יעשה, מיט וואס די מעשה פון פילגש בגבעה ענדיגט זיך. און דער מהר"י קרא איז דארט מפרש:

פתרון: אל תתמה על שמשון שהניח כל בנות עמיו ואהב אשה בנחל שורק (שופטים טז ד) והסגירה אותו ביד פלשתים שנקרו את עיניו. ואל תתמה על אמו של מיכה שלקחה מאתים כסף ותתנהו לצורף ויעשהו פסל ומסכה (שופטים יז ד) ואף על מיכה שעשה בית לע״ז ועשה לו אפוד ותרפים וימלא יד אחד מבניו ויהי לו לכהן (שופטים יז ה), ולא על איש לוי שנעשה כומר לע״ז, ואף על שבט הדני אל תתמה שהקימו להם את פסל מיכה (שופטים יח לא), ולא על האנשים בני בליעל אשר בגבעת בנימין שעינו את פילגש איש הלוי עד שהמיתו אותה (שופטים יט כה-כז), שבימים ההם אין מלך בישראל שייסר אותם ויורם דרך הטובה והישרה.

און דר. קוגל שרייבט:

Henri Frankfort may have exaggerated somewhat in saying that “the ancient Near East considered kingship the very basis of civilization. Only savages could live without a king.” Still, even in the mountains, the absence of some commonly agreed, and enforced, code of laws meant that civil order ended at one’s own village gate. Beyond the domain of a person’s immediate kin lay a frightening no man’s-land. Perhaps the most chilling story in the book of Judges is that of a certain Levite and his concubine. The callousness of the narrative is clearly intentional, the better to underscore its message. These are the kind of things that happen when there is no agreed minimum of civility; this is what happens when there is no king

[חדשים]

ניין כ'בין נאכנישט מסכים. כ'בין נאכנישט אויפן זעלבן פעידזש. פון וואו נעמסטו אז די חכמים האבן 'אריינגעטייטשט' גיור אין די תורה, ווער זאגט דיר אז זיי האבן דאס נישט 'מחדש' געווען?

און אפילו אויב יא ווייסן מיר אז כל מה שתלמיד וותיק עתיד לחדש וכו', טא ווי פונקט כאפט די נפק"מ?

זאגסט זייער גוט. נאכמער איז מורא’דיג אינטערסאנט אז אין מדרש רבה (קהלת ה) אויף די פסוק ’ויתרון ארץ בכל הוא’ ברענגט ער אראפ די דרש פון כל מה שתלמיד ותיק וכו’, און פארדעם שרייבט ער עקסטער ארויס אז הלכות גרים איז אויך נתנו למשה מסיני. זעט אויס אז ער האט געוויסט דאס דארף מען עקסטער ארויסשרייבן...
דא האסטו די לשון. רַבִּי נְחֶמְיָה אוֹמֵר וְיִתְרוֹן אֶרֶץ בַּכֹּל הוּא, דְּבָרִים שֶׁתִּרְאֶה הֵן מְיֻתָּרִין בַּתּוֹרָה, כְּגוֹן תּוֹסָפוֹת שֶׁל בֵּית רַבִּי, וְתוֹסָפוֹת שֶׁל רַבִּי נָתָן, הִלְכוֹת גֵּרִים וַעֲבָדִים, אַף הֵם נִתְּנוּ לְמשֶׁה מִסִּינַי, וּכְגוֹן הִלְכוֹת צִיצִית, תְּפִלִּין וּמְזוּזוֹת, בִּכְלַל הַתּוֹרָה הֵם, כְּדִכְתִיב (דברים ט, י): וַיִּתֵּן ה' אֵלַי אֶת שְׁנֵי לוּחֹת הָאֲבָנִים כְּתֻבִים בְּאֶצְבַּע אֱלֹהִים וַעֲלֵיהֶם כְּכָל הַדְּבָרִים. וּכְתִיב (דברים ח, א): כָּל הַמִּצְוָה אֲשֶׁר אָנֹכִי מְצַוֶּה אֶתְכֶם וגו', כָּל, כְּכָל. דְּבָרִים, הַדְּבָרִים. מִצְוָה, הַמִּצְוָה. מִקְרָא מִשְׁנָה הֲלָכָה תַּלְמוּד תּוֹסָפוֹת וְאַגָּדוֹת, וַאֲפִלּוּ מַה שֶּׁתַּלְמִיד וָתִיק עָתִיד לוֹמַר לִפְנֵי רַבּוֹ, כֻּלָּן נִתְּנוּ הֲלָכָה לְמשֶׁה מִסִּינַי.

[חדשים]

חז״ל האבן געהאלטן אז עס זענען דא צוויי סארטן ״גרים״ ווען די תורה רעדט פון א סאציאלע קלאס בישראל. סתם א גר לגבי די מצות עליו (ואהבתם את הגר, אתה והגר וכדומה) מיינט א גר צדק (לדוגמא ביבמות מו: ו סוגיא שם ובספה״מ להרמב״ם עשה רז על הפסוק והמצוה ואהבתם את הגר). עס איז טאקע דא מקומות (כבנבילה וכדומה) וואו עס מיינט א גר תושב. די ערשטע איז א איד ווי אונז פארשטיי מיר ״גר״. די צווייטע איז בעצם א גוי הדר בא״י וקיבל עליו ז׳ מצות בני נח.

מ׳קען טאקע זאגן, ווי די אקאדעמיקער, אז דאס איז נישט באמת פשט אין פסוק וכוונת כותבי התורה. און ווי איך האב צוגעברענגט בתוך מיין אשכול וואס @חדשים האט פריער דערמאנט, איז די מושג פון גר ״צדק״ ערשט שפעטער ארויסגעוואקסן מיט די פּאראדיים פון עזרא והמסתעף (וואס עזרא איז בעצם געווען נאך שטרענגער מיט זיין ״זרע קודש״). אבער אזוי האבן עס חז״ל למעשה אפגעלערענט. (מ׳קען טאקע זאגן אז חז״ל האבן געוואוסט אז עס איז נישט אזוי, און דאס פארדרייט במכוון. אבער דאס דארף מער דעקונג.) ועיין כאן בדברי דר. ישי ראזען-צבי (ער ברענגט צו דיעות וואס האלטן אז דער ״גר״ בספר דברים מיינט גאר אנטלאפענע אידן ממלכות ישראל קיין מלכות יהודה, לאחר שהגלם סנחריב, וואס D איז לאחר זה).

מ׳דארף אויך אין אכט נעמען אז ״נכרי״ מיינט ״פרעמדער״; ״גר״ מיינט ״וואוינער״. וממילא ווען חז״ל זענען דן דערין בשם ״גר״, וואו/ווען זיי זענען שוין נישט געווען שרוי על אדמתן, באציהען זיי זיך צו וואס די תורה האט געמיינט מיט ״גר״; נישט אז זיי געבן א ״נייע״ שם ״גר״ וואס האט נישט קיין קשר עם ה״גר״ בתורה.

דא האסטו פון הרב יהודה ראק לגבי הסתירה בין פשטי המקראות לבין ההלכה בביאור המילה גר והשלכותיו בהלכה ובכלל השילוב של הורה שבכתב ובעל פה.

[חדשים]

.

[חדשים]

שכח @מי אני פארן אנצייכענען די מראה מקומות. איך צי צוריק, ס'איז גאנץ קלאר אז חז"ל האבן 'אריינגעלערנט' אין די פסוקים אז געוויסע מאל מיינט 'גר' א גוי שנתגייר, א גר צדק. הגם איך זע נישט קיין ריאות מצידם פארוואס מען מוז אזוי זאגן, דאך איז קלאר פון די גמרא אין ב"מ נ"ט: און פון די גמרא יבמות מו: אז זיי האבן אפגעלערנט געוויסע פסוקים אז עס מיינט א גר שנתגייר.

וואס בלייבט נאר איבער צו וויסן איז, צי זיי האבן אזוי געהאט מקובל מסיני, אדער האבן זיי דאס שפעטער אליין מחדש געווען און דערנאך פארטייטשט אין די פסוקים. נעם למשל די גמרא אין יבמות מו: וואס זאגט אזוי: "אמר רבי חייא בר אבא אמר רבי יוחנן, גר צריך ג' משפט כתיב ביה" ער לערנט ארויס פון די פסוק אז א גיור מוז צוגיין מיט דריי מענטשן. ביידע פסוקים וואס רש"י ברענגט (אז אפשר דאס דרש'נט ר' יוחנן) קען מען נישט טרעפן אין זיי קיין זכר צו די מושג פון 'גיור', די פסוקים רעדן בכלל נישט פון דעם. מוז מען זאגן איינע פון צוויי, אדער זענען די דרשות אזוי ווי אלע זאכן וואס מיר האבן מקובל מסיני, און מען וואלט עס טאקע נישט אליין גע'דרש'נט פון די תורה, אדער איז עס טאקע א שפעטערדיגע אויסטרעף פון חז"ל, און כדרכם האבן זיי אריינגעלייגט זייער רייד אין פסוקים אלץ אזא אסמכתא. אבער באמת האבן זיי אליין אויך געוויסט אז נישט דאס איז באמת כוונת המקרא.

די זעלבע איז גילטיג ביי אלע אנדערע מקומות ווי חז"ל ניצן די פסוקים צו דרש'ענען דערפון הלכות פון א גר שנתגייר. א שטייגער ווי די גמרא אויפן קומענדיגן דף יבמות מז. "ת"ר (דברים א, טז) ושפטתם צדק בין איש ובין אחיו ובין גרו מכאן א"ר יהודה גר שנתגייר, בב"ד, הרי זה גר, בינו לבין עצמו, אינו גר"; ס'איז קלאר אז נישט דאס זאגט די פסוק בפשטות, די שאלה איז נאר וועלכע פון די צוויי אויבנדערמאנטע מהלכים מיר וועלן אננעמען בנוגע די סארט דרשות חז"ל.

איך וואלט געוואלט ברענגען א ראיה אז די צווייטע מהלך איז ריכטיג, טאקע פון די גמרא יבמות מו: ממש די נעקסטע שטיקל גמרא נאך די מימרא וואס איך האב פריער געברענגט. און אזוי אויך פון די גמרא אין ב"מ שזכרנו לעיל. די גמרא אין יבמות זאגט אזוי: "ת"ר מי שבא ואמר גר אני, יכול נקבלנו, ת"ל אתך במוחזק לך, בא ועדיו עמו מנין ת"ל (ויקרא יט, לג) וכי יגור אתך גר בארצכם";
יעצט לאמיר צוברענגען די גמרא ב"מ נט:
תנו רבנן המאנה את הגר עובר בשלשה לאוין... (שמות כב, כ) וגר לא תונה (ויקרא יט, לג) וכי יגור אתך גר בארצכם לא תונו אותו (ויקרא כה, יז) ולא תונו איש את עמיתו וגר בכלל עמיתו הוא;
(דאס איז קלאר אז די גמרא דרש'נט עס דא אין די קאנטעקסט פון א גר 'צדק' ווייל די דריטע פסוק רעדט זיך דאך ביי אידן און מען ניצט עס אויפן גר ווייל 'בכלל עמיתו הוא')
יעצט, די צווייטע פסוק וואס ער ברענגט דא אין די שטיקל גמרא, איז די זעלבע פסוק וואס די גמרא ניצט אין יבמות דף מו: די פסוק איז ויקרא, יט, לג:

יעצט לאמיך אהערברענגען די לשון הפסוקים וואס ביידע שטיקלעך גמרא ניצן עס קלאר פאר א גר צדק אין די קאנטעקסט פון גיור:

ויקרא, יט, לג: וְכִי-יָגוּר אִתְּךָ גֵּר, בְּאַרְצְכֶם, לֹא תוֹנוּ, אֹתוֹ. לד כְּאֶזְרָח מִכֶּם יִהְיֶה לָכֶם הַגֵּר הַגָּר אִתְּכֶם, וְאָהַבְתָּ לוֹ כָּמוֹךָ--כִּי-גֵרִים הֱיִיתֶם, בְּאֶרֶץ מִצְרָיִם: אֲנִי, ה' אֱלֹקיכֶם.

לכאורה איז גאנץ קלאר אז פשטות לשון הפסוק רעדט פון א גר תושב, ווייל ער שטעלט עס דאך צו צו די אידן אין מצרים וואס דארטן איז דאך די גירות געווען כפשיטו 'גר בארץ אחרת' און נישט א מושג פון אננעמען א רעליגיע. די תורה וויל אונז זאגן, טשעפע נישט דעם גר, דערמאן דיך נאר ווען דו ביסט געווען א גר בארץ אחרת! א גר תושב! און דאך ניצן עס חז"ל אויף זייערע דרשות פון גר צדק, זעט אויס אז זיי האבן עס שפעטער ארויפגעלייגט בלויז אלס אן אסמכתא, און זיי האבן אליין געוויסט אז נישט דאס מיינט די פסוק באמת צו זאגן. ס'איז מיר שווער אנצונעמען אז זיי האבן געהאט מקובל אז די פסוק מיינט באמת פונקט פארקערט ווי זיין פשטות. אבער יש לחלוק על זה, מען קען זאגן אז בפשטות גייט טאקע ארויף די פסוק אויף א גר תושב, און דאך האבן חז"ל געהאט 'בקבלה' אז מען קען אויך דרש'ענען די פסוקים אויף הלכות גר צדק. והבוחר יבחר.

איך מיין אז דאס איז א שיינע שמועס וואס מען וואלט געקענט אפטיילן אין א באזונדערע אשכול. אלעס ארום די נושא פון גיור, די מקור, היסטאריע, טענת המבקרים, וכ'

דיין ראיה איז א שיינע מהלך עפ”י פשוטו של מקרא. איך פארשטיי נאר נישט פארוואס דו ווילסט עס לערנען נאר אויף גר תושב. די אידן אין מצרים זענען ניטאמאל געווען א גר תושב, זיי זענען געווען סתם פרעמדע אין א אנדערע לאנד. לויט דיר דארף צו זיין די איסור אויף יעדע פרעמדע איינוואוינער, לאו דוקא א גר תושב.
איך טראכט א טעם פארוואס מען קען דא נישט לערנען עפ”י פשוטו של מקרא. א ענליכע פסוק שטייט דאך די וואך אין משפטים (צוויי מאל דאכט זיך, ובכלל נשנה ל”ו פעמים כידוע). און אפאר פסוקים שפעטער שטייט אז די באשעפער וויל מען זאל פארטרייבן אלע פרעמדע גוים אין א”י כדאי מען זאל זיך נישט אפלערנען פון זיי. עס שטייט קלאר ”לֹא יֵשְׁבוּ בְּאַרְצְךָ פֶּן יַחֲטִיאוּ אֹתְךָ לִי כִּי תַעֲבֹד אֶת אֱלֹהֵיהֶם כִּי יִהְיֶה לְךָ לְמוֹקֵשׁ.” לכאורה היכן יתקיימו שניהם? אלא מאי א גר מיינט נישט קיין סתם א פרעמדער, נאר א גר צדק.
איי וואס דעמאלטס איז פשט אין כי גרים הייתם? די משל וואס די תורה גיבט ”כי גרים הייתם בארץ מצרים” איז נישט קיין נתינת טעם על האיסור. לו יהא אם עם ישראל לא היו במצרים היעלה על הדעת שהיה מותר להנות גר. אלא ודאי אז מען דארף אריינקוקן אין די פסוק די וואך וואס לייגט צו נאך אפאר ווערטער פאר כי גרים, ער זאגט ואתם ידעתם את נפש הגר. עס איז פשוט די נענסטע משל וואס די פסוק האט געקענט געבן צו אויפצווועקן די געפילן וואס עס מיינט א גר. אבער נישט צו זאגן אז איך רעד פון די זעלבע גר ווי דארט. כנלענ”ד ואין אני אומר קבלו דעתי.

[אינטערסאנטער]

איך באצי מיך בעיקר צום קעפל פונעם אשכול.

אין די ספר ויואל משה (ובהמבואר, איז דא נאך מראה מקומות), האט ער דארט א שיינע שמועס ווי אסאך מאל איז נ"ך געשריבן געווארן מיט מליצות, וואס בשעת מעשה האבן עס מענטשן קלאר פארשטאנען אלס א מליצה, ווייל מען האט געלעבט מיט אנדערע מושגים און די שפראך איז געווען מער טיפער און חכמה'דיג, ממילא קומט אויס אסאך מאל אז זאכן וואס זעען אויס על פי פשטות הכתובים אויף איין געוויסע וועג, איז די ריכטיגע וועג דאס אפצולערנען שלא על פי פשוטן, און אויף די וועג גייט אלע מעשיות פון נ"ך וואס זעט אויס ביליג וכדומה, אז די וועג וויאזוי חז"ל דרשנ'ען דאס, און די וועג וויאזוי מען דארף דאס אנצוקוקן, איז מיט אן אנדערע סארט בליק ווי די פליישיגע אויגן קוקט דאס אן.

ווי אויך ווערט שטארק אויסגעשמועסט אין דברי יואל און אין נאך ספרים, אז עס איז דא אזא זאך ווי "נורא עלילה", די געדאנק ווערט זייער פארברייטערט אין זיינע ספרים, אז זייער אסאך עבירות וואס גרויסע פריערדיגע האבן געטוהן, א שטייגער ווי נביאים וכדומה, האט דאס נישט געהאט באמת שייכות מיט זיי, עס איז געווען תיקונים וואס עס האט געדארפט געשעהן, און פון הימל האט מען אוועקגענומען זייער בחירה. א שטייגער ווי די חטא העגל וואס די גמרא זאגט לא היו ישראל ראויים לאותה מעשה וכו', און נאך אזעלכע פעללער.

מען קען דאס שיין צושטעלן דא ביי שמשון הגבור לכאורה.

הצלחה רבה, א גוט שבת.

[שערי יושר]

שמשון הגיבור כאראכקטער איז זייער א אינטערעסאנטע כמיין סאיז די איינציגסטע superman פון גאהץ תנך, ווייל אלע העלדן אין תנ"ך זענען געווען נבואים (וואס האבן געהאט די מעגליכקייט צו רעדן דירעקט צו ג-ט) נאכעם איז געווען קעניגן און געלונגענע מלחמה פירער לדגמה יואב בן צרויה און שופטים וואס האבן גוט געפירט כלל ישראל אבער שמשון איז איינציגסטע וואס זיין "זאך" איז געווען האבן אומנאטירליכע שארקע כוח

Sent from my SM-G996U1 using Tapatalk

[מי אני]

זיי שרייבן לגבי פרשת שמשון:

Samson was different from the other judges. His activity bears a miraculous character, he fights as an individual rather than a commander, and his heroic acts are the result of personal involvement with Philistine women. The stories concerning him are filled with remnants of myth, legends, and folk traditions. On the other hand, he is not portrayed as a giant, and he has a direct connection with God, both through his being a Nazirite and through his prayers. Concluding the stories of the judges with a hero who does not deliver his people but only himself, and who dies in enemy captivity, contributes to the feeling of disappointment with the type of leadership that the judges represent. This bolsters the book's ultimate conclusion, that permanent kingship over all of Israel must be established. This cycle, like the others in the book, comprises originally distinct stories which have been joined together into a largely unified whole

Samson's marriage to a Philistine woman is part of a deliberate divine strategy that might be described as a policy of "pretext," by which Samson's connection with Philistine women was intended to provide him justification for harming the Philistines by a series of annoyances and not by wars of deliverance. As in wisdom texts, God acts in mysterious ways that are not transparent to human observers

[קאצקער]

.

[סקעפטיקער]

איך האלט שוין לאנג אז עס פעלט א אידישע בייבל, פשוט די פסוקים איבערגעטייטשט אויף אידיש, אן קיין פילטערס און דריידלעך, אזא שטייגער ווי יהואש נאר אויף מאמע לשון. די עולם הייבט נישט אן צו וויסן וואס דארט שטייט

זעה איך יהואש איז געווארן שיין איבערגעזעצט, און מ'קען עס גאר באקומען אומזינסט דא

[כרם זית]

טאקע די איבערזעצונג האב איך אויבן אינזינען געהאט, יישר כח פארן צו ברענגען.

עס איז אגב געבויט אביסל אקעדעמיש און רי"ד איינשטיין אין איינע פון זיינע "אוצרות" קריטיקירט עס פארן טייטשן אנדערש ווי קבלת חז"ל, אבער לויבט עס אויס צום סוף ווייל עס וועט למעשה פארשפרייטן לימוד התנ"ך צווישן די אמעריקאנער אידן.

[[NAMELESS]]

טאקע די איבערזעצונג האב איך אויבן אינזינען געהאט, יישר כח פארן צו ברענגען.

עס איז אגב געבויט אביסל אקעדעמיש און רי"ד איינשטיין אין איינע פון זיינע "אוצרות" קריטיקירט עס פארן טייטשן אנדערש ווי קבלת חז"ל, אבער לויבט עס אויס צום סוף ווייל עס וועט למעשה פארשפרייטן לימוד התנ"ך צווישן די אמעריקאנער אידן.

כמדומה לי אז זיין נאמען איז אייזנשטיין

[כרם זית]

ביזט גערעכט (עס איז געווען מיין auto correct).