די פרייהייט פון טראכטן און פארשטיין - ביאָנד אונזער פארשטאנד

[מי אני]

דער רלב״ג אין מלחמות ה׳ (מאמר ו ח״א פ״י), אין זיין דייאלעקטיק מיט שיטתו של אריסטו בענין קדמות העולם און וואו ער וויל אויפווייזן אז הזמן מחודש, טוהט דורך (עכ״פ עפעס וואס זעהט אויס גאר שטארק ענליך צו די) צוויי טעאריעס פון זמן. ער ווארפט אפ די B טעאריע און נעמט אן די A טעאריע אז עס איז סיִקווענשאל [זה אחר סור זה] און נישט אלעס אלס איינס [יחד]. ער זאגט אויך דארט אז דאס ״עבר״ אינעם זמן איז אקטועל [פועל], און דאס ״עתיד״ איז פּאָטענשאל [כח]. וממילא קען די עבר ביז אהער, אויב איז עס אינפיניט, גערעכענט ווערן ווי אן ״אקטועלע״ אינפיניט, והוא נגד שיטת אריסטו.

אינעם נעקסטן פרק פרעגט ער טאקע אויף אים אן ענליכן פירכא אז א מאמענט אינעם ווייטן עבר איז געווען אינפיניט ווייט פונעם אנפאנג, און א מאמענט אינעם מער נענטערן עבר איז אויך אינפיניטלי ווייט דערפון, און עס קומט אויס אז איין אינפיניט איז גרעסער ווי א צווייטן אינפיניט, וואס ער האט געהאלטן איז מן הנמנע. דער אור ה׳ (מאמר ג ח״א פ״ד) נעמט נישט אן די טענה [מופת הרביעי], וואס גייט טאקע מיט זיין מהלך אין מאמר א אז שם השוה איז נישט נופל אויף אינפיניט [בב״ת], ועיין כאן.

[מי אני]

ומענין לענין באותו ענין איז אינטרעסאנט צו דערמאנען לייבניץ׳נס קאָמפּליִט אינדיווידועל קאנצעפט (בתוך זיין ברייטערן פּרעדיקעט אין נוֺישען פּרינציפּ). דאס לויטעט אז א סאָבּסטענץ קען נאר זיין א סאָבּסטענץ אויב עס פארמאגט אין זיך שוין אלס א קאנצעפט אלע אמת׳ע געוועזענע, יעצטיגע, און צוקונפטיגע פּרעדיקעטס/סטעיטמענטס דערפון.

[מי אני]

דאס איז וואס דר. וויליאם לעין קרעיג זאגט אין די קאנטעקסט פאר זיין קאלאם ארגומענט פאר טעאיזם:

A second classical argument for [the universe began to exist] is that the temporal series of past events cannot be an actual infinite because a collection formed by successive addition cannot be actually infinite. Sometimes the problem was described as the impossibility of traversing the infinite. In order for us to have “arrived” at today, temporal existence has, so to speak, traversed an infinite number of prior events. But before the present event could arrive, the event immediately prior to it would have to arrive; and before that event could arrive, the event immediately prior to it would have to arrive; and so on ad infinitum. No event could ever arrive, since before it could elapse there will always be one more event that will had to have happened first. Thus, if the series of past events were beginningless, the present event could not have arrived, which is absurd.

It is frequently objected that this sort of argument illicitly presupposes an infinitely distant starting point in the past and then pronounces it impossible to travel from that point to today, whereas in fact from any given point in the past, there is only a finite distance to the present, which is easily traversed. But proponents of the argument have not in fact assumed that there was an infinitely distant starting point in the past. To traverse a distance is to cross every proper part of it. Thus, such traversal does not entail that the distance traversed has a beginning or ending point. To say that the infinite past could have been formed by successive addition is like saying that someone has just succeeded in writing down all the negative numbers, ending at −1. Moreover, to think that because every finite segment of the series can be formed by successive addition, the whole infinite series can as well, commits the fallacy of composition.

[מי אני]

דר. קווענטין סמיט טענה׳ט אבער באריכות אז בעצם קען מען נישט זאגן אז די וועלט האט א התחלה בזמן, והיינו וואו עס איז דא א t₀ = 0. דאס איז ווייל דאן וועט אויסקומען עפ״י מאטעמאטיקס אז מ׳טוהט דיוויידן ביי 0 [צב״ש אזויפיל-און-אזויפיל גראמס פּער 0 יוּניטס] וואס איז לאגיש ומאטעמאטיש אומעגליך. וממילא מוז מען לגבי דעם קאנסטראָקטן א סעט פון עתים וואס איז טאקע פארמאכט נאכדעם אבער אפען פון פארענט [כזה: ״[...)״]. והיינו, אז פאר יעדע עת, ווי קליין דו זאלסט עס נאר מאכן, איז דא אן עת פאר דעם; עס איז אן אינפיניט סעט וואס האט נאר א לימיט [פון די נעגאטיוו/לינקע זייט צו פארענט] איז 0. עכ״פ דאס נעמט ארויס א ״ראשית״ דערפון און איך מוז שוין צוקומען צו א פארעם פון אינפיניטי בזמן. (און אויף די סעט קען איך נישט פרעגן ״ווער האט דאס פועל געווען?״ ווייל זייענדיג אן אבסטראקט ענטיטי גייט עס נישט אריין אין קאָזעל רילעישאנס; עס איז פון די מושכלות.)

דאס איז בקיצור א חלק פון זיין ארגומענט קעגן דעם קאלאם ארגומענט פון דר. וויליאם לעין קרעיג. (דער רלב״ג רירט אביסל אָן אויף די געדאנק/טענה במלחמות ה׳ מאמר ו ח״א פכ״א.)

[מי אני]

3). לגבי דעם וואס מ׳האט ערווענט צו פאנטעאיזם שטימט מיט יהדות, קען מען אפשר זאגן אז אויב מ׳טוישט עס אביסל צו פאנענטעאיזם, דאן שטימט דאס אסאך בעסער (ויש אומרים אז דאס איז דרך החסידות).

דאס איז וואס דר. לואיס דזשעיקאָבּס שרייבט:

[left]As the Habad thinkers are fond of putting it, the finite world and the creatures that inhabit it enjoy existence only "from our point of view." From "God's point of view" there is no universe and there are no creatures to enjoy any existence independent of and apart from God. This Hasidic idea is best described as panentheism ("all is in God"), differing from Spinoza's pantheism ("all is God") in a number of important respects but chiefly in that for Spinoza God is the name given to the totality of things, whereas in Hasidic panentheism the universe enjoys no existence whatsoever in any absolute sense.[/left]

[מי אני]

דר. קיִט פּאַרסאָנס טענה'ט אז די קשיא קעגן קדמות פון "ווי אזוי איז מעגליך דורכצוגיין אן אינפיניט צייט אָנצוקומען צום יעצטיגן מאמענט?" איז נאר אויב זאג איך ס'איז געווען א ספעציפישע צייט אן אינפיניט מרחק אויף צוריק, וממילא ווי אזוי האט מען געקענט אָנקומען פון דארט ביז דא? אבער די קשיא, טענה'ט ער, איז נישט גילטיג טאמער זאג איך אז ס'איז בכלל נישט געווען אן אנהויב וואס מ'דארף "דורכגיין" אן אינפיניט צייט פון.

[מי אני]

ומענין לענין באותו ענין לגבי ״התחלה״ טענה׳ט דר. קרעיג אז אפילו לפי די הארטל-האווקינג סטעיט מאדעל וואו עס איז נישטא קיין ״התחלה בזמן״ און א ״פונקט״ דערפאר איז אבער פארט דא אן ״התחלה״.

[מי אני]

איך מיין איך פארשטיי שוין @ונבנתה'ס טענה, און קורצן, אויב די אנהייב פון זמן געפונט זיך אין סוף ווייט פון אונז האט נאכנישט געקענט דורכגיין גענוג זמן עס זאל אונז דעגרייכען, אויב מיר זענען יא באקאנט מיט א מושג פון זמן איז אבסורד צו זאגן אז עס איז א קדמון.

יא, אזוי פארשטיי איך אויך די טענה. דעם שבת האב איך עס אויך געטראפן אין חובת הלבבות שער היחוד פרק ה':

ובירור ההקדמה השניה הוא על הדרך הזה, שכל מה שיש לו תכלה [=סוף] יש לו תחילה. כי כבר נתברר שכל מה שאין לו תחילה אין לו תכלה, מפני שאי אפשר להגיע בדבר שאין לו תחילה אל גבול שיעמוד האדם אצלו.

ומה שנמצא לו אחרית, נדע כי היה לו ראשון אין ראשון לפניו, ותחילה שאין לו תחילה. וכל אשר נעמוד על תכלית מההתחלות הנמצאות בעולם, נדע כי היה להם ראשון אין ראשון לפניו, ותחלה שאין לה תחלה. כי אין התחלות מבלי תכלית לתחילתם.

ועוד: מן הידוע, כי כל מה שיש לו חלק - יש לו כל, כי אין הכל כי אם כלל חלקיו.
ולא יתכן להיות חלק למה שאין לו תכלית, כי גדר החלק אינו כי אם שיעור נפרד משיעור, כי שיעור הקטן סופר את הגדול, כאשר זכר אוקלידס בתחילת המאמר החמישי מספר השיעור.

ואם נעלה במחשבתנו דבר שאין לו תכלית בפועל, ונפריש ממנו קצתו, יהיה הנשאר פחות ממה שהיה קודם מבלי ספק. ואם יהיה השאר מאין תכלית, יהיה דבר שאין לו תכלית גדול מדבר שאין לו תכלית, והוא מה שאי אפשר.
ואם יהיה לשאר תכלית, אם נוסיף עליו החלק המופרש ממנו והוא יש לו תכלית, יהיה הכל דבר שיש לו תכלית. וכבר היה בתחילת דברינו מאין תכלית. ואם כן יהיה בתכלית ומאין תכלית, וזה הפך שאי אפשר להיות.

ולא יתכן להפריש ממה שאין לו תכלית חלק, כי כל מה שיש לו חלק יש לו תכלית מבלי ספק, וכשנחלק ממה שיצא אל גדר ההוויה בעולם מן האישים מימי נח עד ימי משה עליו השלום במחשבתנו, יהיה חלק מכל אישי העולם והוא מגיע עד תכלית. אם כן הכל הוא מגיע אל תכלית מספר.

וכיון שכל העולם הזה מגיע עד תכלית, צריך שיהיו תחילותיו מגיעות עד תכלית מספר. והדין נותן שיהיה לעולם הזה ראשון אין ראשון לפניו, וצריך בעבור זה להגיע התחלות בראשיתם כאשר הקדמנו.

אבל יש לעיין לפי די שיטה אז זמן איז א מציאות וואס מיר ריקן זיך דורך, און בעצם עקזיסטירט עבר און הוה , לויט דעם וואלט מען יא געדארפט פארשטיין א אין סופדיגע מושג פון זמן, אזויווי מען פארשטייט א אין סוף'דיגע שטח.

א אין סוף פון זמן קען ווייטער נישט זיין, ווייל וויפיל שטיקלעך זמן זאלסט נאר האבן וועט עס קיינמאל נישט גרייכן אין סוף. וואס דו קענסט יא פרעגן (און לויט ווי איך פארשטיי האט כעלעמער מגיד דאס פרובירט אנצורירן), איז אז מען קען ארויסגיין גענצליך פון דעם מושג פון זמן און זאגן אז דער מושג פון זמן גופא איז א חלק פון דעם אין סוף. אבער דאן פארשטיי איך עס אויך נישט געהעריג, ווייל ווי אזוי קען זיין אז אין דעם גרויסן אין סוף קוגל טרעפט זיך פלוצלינג מוגבל'דיגע שטיקלעך זמן.

אפשר קענען די בקיאים בחכמת יונית ארויסהעלפן ווי אזוי די דוגלים בשיטת קדמות העולם ספראווען זיך מיט די פראבלעמען?

דער אור ה׳ (מאמר א כלל ב פ״ג) נוצט דאס גאר אלס א ראיה אז עס איז טאקע יא יתכן אַן אקטועלע אינפיניטי. ער שרייבט:

שאנחנו נראה שמה שלא יגיע אם לא בהקדמת מה שאין לו סוף הנה יגיע, כאילו תאמר על דרך משל שהיום הזה שאנחנו בו הגיע, ואם לא הגיע אלא בקדימת מה שאין סוף לו לאומרים בקדמות העולם.

און דאס זעלבע זאגט ער איז לגבי אַן אקטועלע טשעין פון פועל ונפעל בב״ת.