וואס איז די חרדי׳שע געזעלשאפט מחשיב אלס אַן אידעאל?

[מי אני]

בעצם איז דאס וואס איך גיי שרייבן דא א המשכה צו מיין אשכול איבער הגדרת ״loser״, אבער אז @חתם סופר האט מיר געבעהטן איך זאל עפענען א נייעם אשכול ווען עס פארברייטערט זיך, איז פאלג איך אים.

אין דעם געביט האב איך געשמועסט מיט מיין שוואגער, לגבי די טוויִט געהענגעל פון איזי פּאָזען, איבער וואס די חרדי׳שע געזעלשאפט איז באמת מחשיב. ווי איך האב ארויסגעברענגט איז דאס עטאס פונעם געזעלשאפט על הכלל אנטי-אינטעלעקשטועליסט. אבער מאידך גיסא איז דאך דא, עכ״פ אפיציעל, א הערכה צו ידיעת התורה און דעם ת״ח, וואס דאס איז דאך וואס די געזעלשאפט פארעכענט אלס חכמה און ״אינטעלעקטשועליזם״. איז די שאלה צי איז כאטש דאס די געזעלשאפט באמת מחשיב אלס די העכסטע אידעאל אדער נישט?

מיין שוואגער האט גע׳טענה׳ט אז יא, בשעת איך האב גע׳טענה׳ט אז נישט. מיין שוואגער האט גע׳טענה׳ט אז פון וואס ער הערט פון זיינע חברים איז דאס וואס זיי ווילן פאר זייערע קינדער און דאס איז דאך וואס, כנ״ל, דאס געזעלשאפט על הכלל טוהט פּראפעסן. דאס איז אויך וואס ער זעהט ביי זיין טאטן וואס גרויסט זיך מיט דעם אז איינע פון זיינע זוהן איז א דיין.

איך האב אבער גע׳טענה׳ט אז כשם ווי דאס וואס דאס געזעלשאפט שיקט אין מוסדות התורה איז, לשלעצמו, נישט קיין ראיה דערצו אז דאס, ידיעת חכמת התורה, איז דער אמת׳ע אידעאל פון דאס געזעלשאפט, איז כמו כן דאס אז ווען מ׳פרעגט זיי און זיי געבן ליפּ סערוויס דערצו די זעלבע נישט קיין ראיה. וואס דען זאלן זיי זאגן? אפרעגן זייער התנהגות פון שיקן אין מוסדות, מחמת קולטוראלע און געזעלשאפטליכע סיבות? דאס איז לכאורה אויך די סיבה פארוואס די געזעלשאפט וועט זוכן מצדיק צו זיין זייער עהרע פאר געלט, טאקע מטעם "התורה", מיט (עירובין פו.) רבי מכבד עשירים ר״ע מכבד עשירים.

והא ראיה אז ס׳איז נאר ליפּ סערוויס, ווייל די חברים זיינע וואס זאגן דאס, וואס א חלק פון זיי קען איך אויך, איז עיקר מגמתם (כנראה) און פון וואס זיי רעדן בעיקר, ריין מאטעריאליזם (וואו מ׳גייט פארן וואקאציע, וואס מ׳גייט צובויען צום זומער היים, וכו' וכו' וכדומה וכדומה). א טפל שבטפלים איז אפשר תורה והמסתעף. מיטאמאל גייט מען זאגן אז לגבי זייערע קינדער האלטן זיי דאס יא אלס די העכסטע ערך (לשלעצמה, בלא די סאָשׁעל מאטעריאלע קאפיטאל וואס מ׳קען אפשר איינקעשן דערביי), וואס דאס איז יא טמון בהם? דאס איז מיר נישט מסתבר.

דאס קען מען אויך זעהן פון דעם אז די פּראפעשאנס פון מלומדות וכלי קודש בתוך דאס געזעלשאפט, הגם ״מ׳נעמט טאקע קעיר פון זיי״ (למחצה ולשליש), איז דאס אבער דאך מער אַן אראפגעקוקטע פּראפעשאן בתוך די געזעלשאפט, ואפילו בנוגע די ״גוטע/געלונגענע״ און ״פיינע״ מגי״ש וכדומה. דאס איז נישט עפעס וואס אלגעמיינע מענטשן אין די געזעלשאפט ווילן פאר זייערע קינדער ווען זיי האבן א ברירה פון א געלונגענע ביזנעסמאן אנשטאטס.

דאס האב איך אויך פערזענליך געזעהן ביי מיין טאטן ז״ל. מיין טאטע ז״ל איז געווען א איד א ת״ח ומוציא ספרים, וועלכע איז געווען אנערקענט דערפאר ביי זיינע ארומיגע. קיין געלט האט ער נישט געהאט, און כל ימיו נישט פארמאגט אַן אייגענע דירה אדער קאר (ארויסגיין אין קאנטרי זומער איז דאך אפגערעדט); דאס האט נישט גערעדט צו אים, זייענדיג אז ער איז געלעגן אין זיינע חידושי תורה און דאס האט אים געגעבן א געוואלדיג סיפוק. ער האט זיך געמוטשעט מיט עטליכע קינדער וואס זענען נישט געגאנגען בדרכיו. ווען מיין ברודער, וועלכער איז געווען א ש״ס בחור מיט דרשו בחינות, איז געקומען לגיל שידוכים האט מיין טאטע ע״ה בקושי גדול געקענט טרעפן פאר אים א שידוך. און דאס איז על אף די נאמען פון א ת״ח וואס ער האט געהאט, די נאמען וואס מיין ברודער האט געהאט, און (ווי נישט) דער נאמען וואס איך דער עלטערער פארהייראטער ברודער האט געהאט. מיין טאטע האט זיך אמאל אין יענע תקופה (מחמת יאוש) אויסגעדרוקט צו מיר, ״ווען איך נוץ ווען מיינע כשרונות אויף זיך לערנען בּיזנעס, וואלט איך לכאורה געהאט א העכערע שטאנד אינעם סאָסייעטי, און איך וואלט זיך נישט אזוי געמוטשעט מיט דעם הגם איך האב ווען די זעלבע פראבלעמען מיט קינדער.״ ואפילו ביי מיר, וואס איך בין געווען דער ערשטער און אָן די פראבלעמען, איז דאס נישט געגאנגען גרינג. (ווי @ביבער רירט אָן אין זיין ארטיקל אין וועקער 6, איז ביי שידוכים אין אונזער געמיינדע קומט ארויס די סאָשׁעל שטאנד פונעם מענטש און וואו סאָשׁעל קעפּיטאל קלאפן בעיקר אויס.)

איך האב אויך געקלערט אז מ׳קען היפּאטאזירן אז די דגוש אויף מאטעריאליזם לעומת אינטעלעקט (וואס די געזעלשאפט רעכענט אלס אינטעלעקטשועל - תורה) איז נאך מער בולט ביי חרדים ווי ביים אלגעמיינעם פּאפּולאציע. דאס קען מען אפשר זעהן פון די שטארקע שטיצע אין אלגעמיין וואס טראמפּ האט געהאט ביניהם לעומת ביים ברייטערן פאפולאציע. דאס קען זיין מכח וואס די געזעלשאפט רעכענט און איז מחשיב אלס ״סאָקסעס״ והשלמה, די מאטעריאלע השלמות וואס ער פארמאגט, לעומת זיינע שכליית׳דיגע פעהלערן און חסרונות. איך פארשטיי אז עס איז כמובן דא די קאנסערוואטיווקייט פאקטאר, מ׳באטראכט אים ווי א ״שטארקע״ פירער מיט סקילס דערין, וגם דברי @קטלא קניא בוועקער 5 בזה ידועים. אבער א שטארקע פאקטאר קען דאס אויך זיין.

אפשר איז דאס ווייטער נכלל אין דעם אז ס׳איז טאקע געשמאקער צו זיין א נאַר - דאס איז נישט וואס מ׳איז מחשיב, אחוץ וואו עס איז נוגע פאר מאטעריאלע געין.

קיין דאטא אויף מיין פאזיציע האב איך נישט, אבער דאס איז מיין היפאטעזיע.

ועכ"כ קען מען טענה'ן אז ביי א גרויס חלק פון די וואס זיצן יא און לערנען, איז עס נישט אזוי ווייט מחמת חשיבות החכמה לשלעצמה, נאר כדי מ'זאל קענען באקומען נאך "ריעל עסטעיט" אין גן עדן. און עס קומט אויס אז אפילו דאס איז אויך מחמת מאטעריאליזם. ודברי הרמב"ם בהקדמתו לפרק חלק ידועים.

[צקון לחש]

"ריעל עסטעיט" אין גן עדן

[קהל'ס נער]

דערמאנט מיר מיינע עלטערען, אנשטאט זאגן אז יענער האט געטין א רייכע שידוך האט מען געזאגט אז ס׳תורה וגדולה, איי ס׳נישטא קיין תורה דארט, נו מען דארף נישט בלייבן שטעקן אויף מיינער דיטעילס.

[מי אני]

"ריעל עסטעיט" אין גן עדן

די לשון האב איך גענומען פון @יואב.

[דיכטער]

איך האב נאכנישט געליינט די רעפערענסן וועלכע זענען צוגעברענגט געווארן אבער דאס איז באמת א שטארקע ווייטאג.

אין דער צייט וואס כמעט יעדער ציווילע בירגער פארמאגט די מינימאלע וויסנשאפט אין היסטאריע, פיזיקס, כעמיע, ביאלאגיע און מאטעמאטיקע, האבן מיר א פראבלעם אז די אלע זאכן גייען נישט אלעמאל אין איינקלאנג מיט אונזער דרך און בכלל איז דאס דאך ביטול תורה, דעריבער פארמיידן מיר זיך פון לערנען און שטודירן אפילו די גרונדן פון די קאנצעפטן.

אנשטאט דעם, פארלייגן מיר זיך בלויז אויף תורה אבער ווען עס איז צייט ארויסצוגיין ארבעטן און מען מוז פאר א וויילע פארמאכן דער גמרא, בלייבט דאס קאפ איבער לער פון יעדער אידעאל אדער קלוגשאפט און עס פארבלייבט בלויז מיט דער רייץ וועלכע ווערט געפיטערט דורך אלע ערליי מיטלען און וועגן פיר און צוואנציג שעה א טאג, נאך מאטעריאל און שטאף. קיין וואונדער אז מיר פארנעמען נישט קיין שום אנדערע זאך מיט וועלכע צו סטימולירן אונזערע געדאנקען.

מען קען צומאל הערן אן ענטפער צו פארטיידיגן אונזערע חינוך, אז ווען מען געבט א קוק, זעט מען אז עס פעלט דאך גארנישט פון די וואס זענען ערצויגן געווארן אין אונזערע אינסטאנצן. זיי זענען ערפאלגרייך פונקט אזוי, און אסאך מאל פיל מער, ווי דער אלגעמיינע בירגער. אבער אונטער דאס ארגומענט ליגט דער גרעסטער האס צו חכמה וואס א געזעלשאפט איז נאר אומשטאנד צו דערגרייכן, ווייל דאס מיינט אז דער סאמע שפוץ פון סוקסעס איז פינאנציעלע אקומולאציע.

[ברוך שפינוזה]

איך מיין אז די פראבלעם מיט חרדיזם אין דעם הינזיכט איז אז זייער אינטעלעקטואליזם איז צו פיל פארפארן פונעם מציאות, אין דער צייט וואס אין דער אלגעמיינער וועלט איז דא אסאך זאכן וואס זענען עכט נוגע אינעם טאג-טעגליכן לעבן איבער וואס מ'קען טראכטן, פילאזאפירן, און דעבאטירן, אזוי אז דער פשוט'ער מענטשן קען רעלעיטן דערצו איז אבער די חרדישע אינטעלעקטואליזם שטעקן געבליבן ביים חקירה צו ווען איינער שטעקט אריין זיין האנד אין א בהמה'ס וועדשיינע און ער רייסט אויף איר עובר אינעווייניג און ער שלעפט ארויס א שטיקל חלב צו ער שטארבט טאקע קינדערלאז צו נישט... אזוי דארף א חרדי מאכן א באשלוס צו ער וויל לעבן אינעם מציאות פון גשמיות'דיגע באקוועמליכקייטן צו ער וויל לעבן אין אן אלטערנעטיוו יוניווערס וואו דער בן תורה איז דער קרוין פונעם בריאה, איך ווייס נישט צו ס'איז ממש ריין לשם ריעל עסטעיט אינעם מעטאווערס, ס'איז א בחינה ווי פענני האט געזאגט, "So in your world you're the cool guys". און הגם ס'פעלן נישט קיין חרדישע באקוועמע בעלי בתים וואס ענדשויען א שטיקל תוספות און ר' חיים איז עס אבער מער די ענדשוימענט פון די סאושעל סטאטוס וואס דאס גיבט, מיין טאטע האט גראדע א חבר אן עושר וואס איז א שטיקל אינטעלעקטואל לשם האינטעלעקט שבו אבער ס'דא זייער ווייניג אזעלכע, ס'זיכער נישט אויפ'ן פארנעם ווי אין דער אלגעמיינער וועלט וואו דו קענסט כאפן א טיפע שמועס מיט כמעט יעדער מענטש וועם דו באגעגנסט.

[שאלתיאל]

יתכן אז @מי אני איז גערעכט אז דער אידעאל פון ידיעת התורה אין אונזער געזעלשאפט איז נישט נעססערלי אמת'דיג און אויפריכטיג אבער איך וואלט נישט געברענגט קיין ראיה דערצו פון דעם וואס דער סאושעל סטאטוס פון א ת"ח איז אראפגעקוקט. פארוואס? ווייל קוק אין א"י, דארט איז דער סאושעל סטעטוס פון א ת"ח יא העכער פון דער וואס גייט ארבעטן און איז סוקסעספול. ביי די ליטוויקעס איז עס ממש שטארק בולט, דארט איז דער וואס גייט ארויס ארבעטן זאגאר פארעכנט ווי ''סוג ב''. אבער היא הנותנת- די מינוט אז ס'איז געווארן אזוי אריינגעווארצעלט אין די סאושעל סיסטעם אז א ת"ח איז מער ווערט, האט עס פארלוירן די ארגינעלע אידעאל פון לימוד התורה און ס'איז געווארן א סאושעל- מאטריאליסטישע אידעאל (צו ווערן ארויפגעקוקט, מאכן גוטע שידוכים, הייסן א נארמאלע מענטש, גיין מיט א שניפסל וכו'*) אזש ס'ווערט גאר די נארמאלע נארמע און מ'ווייסט נישט פון עפעס אנדערש.

כלומר, ס'איז א שטיקל פּאראדאקס. דער מינוט וואס לימוד התורה ווערט אַן אלגעמיינע אויסגערופענע אידעאל פון דער געזעלשאפט פארלירט עס צוביסלעך דער ארגינעלע אידעאל און ס'ווערט א מאטריאליסטישע אידעאל. והשתא דאתית להכי, טראכט איך אז אפשר איז בעצם לימוד התורה יא א שטארקע אידעאל וואס מענטשן קוקן ארויף אויף דעם נאר די מציאות ווי מ'לעבט אין א מאטריאליסטישע וועלט שלעפט דער מענטש צו אנדערע אידעאלן, אבער טיף אין הארץ פארמאגט ער א טיפע שעצונג צו דער אפגעריסענע ת"ח וואס איז מקדיש זיין לעבן פאר תורה און טראכט אז אפי' ער אליין איז פויל און האט נישט קיין כוח דערצו האפט ער כאטש אז זיין קינד וועט דאס טון. (איך רעד דייקא פון לימוד התורה און נישט איבער אלגעמיינע ''אינטעלעקטשועליזם'' וואס דאס איז קלאר נישט קיין אידעאל אין אונזער געזעלשאפט)

[מי אני]

אז מ׳האט דערמאנט שידוכים ביי חסידים/חרדים און זייער שטיצע פאר טראמפּ, איז מיר געווען אינטרעסאנט צו זעהן די שטודיע פון די סאציאלאג דר. סימה זאלצבערג בּלאק איבער וואס תולדות אהרן חסידים עלטערן (אין א״י) זוכן ביי שידוכים, וואס זי רופט על שם טראמפּ׳ס באקאנטע בוך ״די אַרט פון די דיִעל״. זי שרייבט אין די אַבּסטראַקט/קיצור פונעם שטודיע:

Conspicuous by its absence is any consideration of the compatibility of the couple themselves. The study findings reflect the prevalent attitude in ultra-Orthodox society that sees marriage for the most part as a contractual agreement between families, demonstrating that this is, in effect, a barter system between two parties — the families of the projected couple

זי שרייבט דארט:

The economic status of the family of the prospective match is a vital factor in the selection process. Since the match is basically a business transaction, “closing the deal” (sgirat ha’iska, in Hebrew), as many interviewees phrased it, depends on the consent of parents on both sides regarding the financial arrangements for the couple, particularly with regard to buying an apartment (Friedman 1991). In Toldot Aharon, the accepted practice is for both sides to share the expenses equally

However, on occasion it has happened that one side insists on paying less than half the amount while making greater demands on the other side. In general, this happens when the young man is considered a genius in Torah study and thus is especially sought after in the marriage market. For example, Mindel, a 50-year-old matchmaker, recounted: “I have a case now of a young fellow who is considered a Torah scholar, so his parents are insisting on paying only 30 percent. The girl is also very gifted, so her parents are willing to pay only 50 percent. So for the time being, we can’t finalize the match.” As she put it: “Money can make or break a match”

Since marriage is seen as a relationship between families, a family’s pedigree (yichus, in Hebrew) and the desire to belong to ‘a good family’ are key factors affecting mate selection in Toldot Aharon, as with other ultra-Orthodox groups (Heilman 1992). Pearl, a 46-year-old teacher and mother of eight, explained: “I look less at the girl or the boy and mostly at the family”

‘A good family’ means one that is networked in the group, that is known for its religious zeal, and that has no children who have forsaken the group and the Haredi world. Yichus refers to a family that has a close familial relationship with a prominent religious-spiritual figure, such as an esteemed rabbi or well-known Torah scholar, or one who is descended from the founding families of the sect. Speaking for many interviewees, Shaindel, a 60-year-old lady, explained: “For a match, what is really important is the father, that he is a Torah scholar”

לגבי וויאזוי מ׳באטראכט ידיעת התורה ות״ח שרייבט זי:

Outstanding intellectual abilities, reflected in a young man being termed a talmid khakham (Torah scholar), are perceived as the most important talent for parents seeking a spouse for their daughter, as with other ultra-Orthodox groups (Friedman 1995, 1999). Scholarliness is of such import that it may dwarf ‘flaws’ that the young man might possess. An example is Yankel, who won the hand of the sought-after daughter of the Berman family of distinguished lineage despite the fact that one of his brothers had not only left the fold but religion entirely, that another sibling was born with Down syndrome, and that his family’s economic situation was quite bad. His brother Yehuda, a 20-year-old kolel student, explained: “My brother Yankel is considered a real prodigy. That is why he won the Bermans’ daughter”

While outstanding intellectual abilities are significant in selecting a groom, they are not so in selecting a bride. Some interviewees registered qualms about a bride who was especially smart. This reflects apprehension that the girl’s intelligence would infringe upon her duties in the home as well as concern about possible militancy and predominance in fields not rightfully hers. Feigie, a 60-year-old housewife and a mother of 13, explained: “A fellow does not always want a smart wife. He doesn’t want his wife be in charge of everything. He wants her to be smart in the kitchen; he wants her to be smart about his shirts”

One of the prominent differences that emerged relates to the importance of two variables: for the bride, ba’aleboste capabilities and external appearance; for the groom, the degree of scholarliness. Since external appearance is assumed to indicate the reproductive ability of the woman (Buss 2004; Goodwin 2000) and her capabilities in the domestic sphere, this finding reflects the patriarchal character of the group, which places the woman in the domestic domain and sees her main role as reproduction. These gender-based differences exist in other ultra-Orthodox groups as well (Elor 1994); however, since most of these women are also expected to bear the burden of providing a livelihood for the family to allow the husband to study Torah, no less consideration is given to the earning potential of the woman (Friedman 1995)

Many of the matchmaking assets that came up in this study were also present in traditional Jewish society (Grossman 2004), and they are in fact important to some degree to many parents in modern society, as well as to all individuals in the general society who are seeking a mate (Buss 1989, 1992, 2004; Feingold 1992; Goodwin 2000; Hatfield and Rapson 1995). However, one significant difference between this group and general society in this context primarily concerns an evaluation of the achievement based characteristics of the young men in the mate-selection process. In the Toldot Aharon group, the man’s achievement-based characteristics are all in the field of Torah scholarship, while in general society, such characteristics relate mainly to income, profession, and level of education
(Bokek-Cohen and Peres 2006; Feingold 1992; Hatfield and Rapson 1995)

ולגבי וואס איך האב געשריבן דא איבער וואס דר. אלי פינקעל שרייבט בנוגע וואס מ׳זוכט פון די אינסטיטוט פון הייראט, איז אינטרעסאנט ווי דר. בלאך צייכענט צו שטודיעס אין אָנהויב פון איר שטודיע לגבי הייראט בכלל:

The mate selection process is an intricate one, and it has earned much scholarly attention in the fields of sociology, anthropology, psychology, and gender studies. Many studies in the field focus on the subject of preferences in selecting a partner (Bokek-Cohen 2012; Bryan et al. 2011; Buss 1989, 2004; Feingold 1992; Goodwin 2000; Hatfield and Rapson 1995; Riela et al. 2010; Tucker and Mitchell-Kernan 1990). Many of these studies relate to at least one of two central theoretical approaches: evolutionary psychology and the theory of the marriage market. Evolutionary psychology posits that preferences in mate selection involve a process of natural and sexual selection that directs members of both genders to adopt strategies that will maximize the chances of survival and reproduction (Buss 1989, 2007; Geary et al. 2004). The theory of the marriage market posits that the process of choosing a spouse involves trade-offs of economic and personal assets, and that an individual chooses a spouse who he or she believes will bring the greatest economic and emotional gains (Ahuvia and Adelman 1992; Becker 1981)

Whether based on evolutionary psychology or on marriage market theory, any discussion of preferences in mate selection must consider that this process is influenced by cultural factors, with many differences among various societies and cultures regarding considerations that guide mate selection (Buunk et al. 2010). One of the most significant issues in this context relates to the differences between traditional and modern societies (Buss 1992; Shalev et al. 2012). The literature distinguishes two major types of marriage in this respect. One is the ‘traditional’ or ‘arranged’ marriage, which is based on the social expectations of the couple’s parents. The other is the ‘modern marriage’, based on the personal relationship between the young people involved. While the factors influencing the choice of a spouse in a traditional marriage are mainly the family’s social and economic status, the choice of a spouse in a modern marriage is based mostly on the mutual affection between the young people and their inter-personal compatibility (Dion and Dion 1993)

Today, many people belong simultaneously to two culture systems — their traditional community and its host culture within a modern society (Hojat et al. 2000). As a result, the late twentieth century saw the beginning of research on mate selection processes and preferences in specific traditional cultures (Shalev et al. 2012). Many of these studies claim that in most cases young people are forced to cope with a set of contradictory expectations when their own wishes clash with those of their parents (Manohar 2008; Netting 2006). These young people are exposed to a modern orientation that emphasizes individualistic values of self-fulfillment and providing for personal needs, as opposed to the emphasis of their traditional community and their family — which often dictates their final choice — wherein these modern values are given limited consideration (Manohar 2008; Netting 2006; Ritblatt 2003; Uskul et al. 2007). Some cope with the dual value system by keeping their relationships secret from their parents. Others combine traditional and modern approaches: they attribute considerable importance to the family’s opinion and the social domain but simultaneously consider personal needs and make their choice independently (Chang and Chan 2007; Netting 2006; Zhang and Kline 2009)

Most of these matchmaking assets reflect a view that sees marriage predominantly as a contractual relationship between families. This view, which had characterized traditional Jewish society (Grossman 2004) as well as most societies before the twentieth century (Baten and Murray 1998), is still accepted in various traditional societies (Dion and Dion 1993). In many of them, not only is romantic love far from being a precondition for marriage; it is considered an obstacle to a successful union (Brown 1994). Elements of barter, which exist in effect in every romantic relationship (Ahuvia and Adelman 1992; Becker 1981), take on a particularly businesslike nature in this group

The investigation of a prospective mate is conducted as part of the matchmaking process. However, it must be emphasized that selecting a mate for one’s children is a procedure that extends over a long period of time, years before the young people actually reach marriageable age. The young people in the group consequently live their entire life before marriage under the critical scrutiny of potential mothers- and fathers-in-law, and every step that they take may raise or lower their value in the marriage market. Furthermore, the parents are also careful in their own behavior for fear that it might harm their children’s future marriage prospects (Zalcberg 2005)

While general society attributes great weight to interpersonal compatibility (Dion and Dion 1993), the Toldot Aharon group’s approach to the subject and to personality based characteristics of the couple was conspicuous by its absence. Therefore, this process of ‘barter transaction’ may be seen as an ‘objectification’ (Nussbaum 1995) of singles — a concept that in its broader definition includes people as subjects of an approach that considers the human being as merchandise or an object for use without sufficient regard for individual personality (LeMoncheck 1997). According to Nussbaum (1995), something is objectified when the person or thing is treated as something that is freely exchangeable or replaceable and when it is treated as being devoid of self-determination. The fact that it is important for the parents to make a match with a specific family at any cost — and that they do not consider which of its children are best-suited to the children of the sought-after in-laws — reinforces this claim. However, it is also possible that within the Toldot Aharon cosmology the emotional benefit of the couple is formulated in terms of different scales and sorts of compatibility between their families, in addition to various economic arrangements

This topic calls for further study that would undertake to evaluate the level of satisfaction in married life in a society where the match is decided by the parents on the basis of clear-cut, definite criteria, as compared to modern society where the individual is highly involved and has a large degree of freedom in selecting a spouse. Such a study should of course consider how these factors relate to a couple who will live in a very close-knit environment all their lives, as opposed to being in the larger and more diffuse general society

דאס קען באדייטן אז לפי קאנט, וואס א חלק פונעם קאטעגארישן אימפּעראטיוו וואס באדייט "מאראל" ווערט דעפינירט אלס'ן נישט נוצן מענטשן אלס קאמאדיטיס און מיטלען, קען אונזער שידוכים צוגאנג אריינגיין אין א מאראלישער פראבלעם.

[חדשים]

זייער א אינטערסאנטע אבזערוואציע. איך בין נייגעריג וויפעל מען איז מחשיב חכמה אלס אן אידעאל אין אנדערע קולטורען?
עס איז באמת צוטיילט אין צוויי, 1) וויפעל פראצענט (אדער פון א פראצענט...) זענען עוסק אין חכמה לשם חכמה ביי חרדים, למשל, לערנען לשם לערנען, אן קיין חשבונות פון א פאסטן וכדומה, לעומת אנדערע קולטורן? 2) וויפעל פראצענט זענען מחשיב חכמה לשם חכמה לעומת אנדערע קולטורן?

[חדשים]

ממש די נקודה.

[מי אני]

זייער א אינטערסאנטע אבזערוואציע. איך בין נייגעריג וויפעל מען איז מחשיב חכמה אלס אן אידעאל אין אנדערע קולטורען?
עס איז באמת צוטיילט אין צוויי, 1) וויפעל פראצענט (אדער פון א פראצענט...) זענען עוסק אין חכמה לשם חכמה ביי חרדים, למשל, לערנען לשם לערנען, אן קיין חשבונות פון א פאסטן וכדומה, לעומת אנדערע קולטורן? 2) וויפעל פראצענט זענען מחשיב חכמה לשם חכמה לעומת אנדערע קולטורן?

גערעכט. ווי איך האב געשריבן:

קיין דאטא אויף מיין פאזיציע האב איך נישט

אין דעם, אזוי ווי @צפור בודד האט ערווענט, איז דאך חכמת התורה תחת סוג היוּמעניטיס. איז דא האט מען געמאכט א סוּרוועי ביים אמעריקאנעם פאלק איבער זייערע געפיהלן לגבי היוּמעניטיס.

כמובן, איז דאס נישט קיין ראיה לא לכאן ולא לכאן, וויבאלד עס איז יתכן אז חרדים וואלטן פונקט אזוי גע׳ענטפערט, ואולי נאך מיט א גרעסערע פּראצענט (לגבי תורה). ובפרט אז עס איז נישט עכט דא קיין שאלות לעומת סתם מאטעריאליזם, און אסאך ענטפערן לגבי וואס עס האט זיי געהאלפן אין ארבעט.

‏דא זענען זיי מסכם די ענטפערס לגבי לערנען רעליגיעזע טעקסטן. דא זענען זיי מסכם די ענטפערס לגבי פילאזאפיע. זיי שרייבן אז די וואס פארדינען ווייניגער האבן (עטוואס) א מער גינסטיגע בליק אויף פילאזאפיע.

[אלפא]

ארבייטנדיג אין חינוך אינסטיטוציעס איז מיר אויסגעקומען צו אבסערווירן אן אינטרעסאנטע נקודה בשייכות אהער (לאזענדיג די חינןך אספעקט דערפון פאר א צווייטס מאל).

לימוד התורה אין אונזער סאסייעטי איז געווארן אן 'אקט' פון לערנען, אנשטאט די זאך פון 'לערנען' אליין. ד.מ. מיר זענען מחשיב און מחנך א דור פון אידן וועלכע 'זיצן און ...' די לערנען חלק איז איבעריג.
די מציעות פון זיצן און לערנען איז געווארן זייער מאטעריאליסטיק, אנשטאט וואס קונה זיין ידיעות - זיך אויסשארפן דאס קאפ זאל טראגן משמעות.

דגמאות זענען דא אסאך. אנגעפאנגען מיט די מושג פון 'זיצן אין כולל' ביזן מאכן 3 שעה'דיגע סדרי ישיבה פאר אפרוחים שלא נפתחו עיניהם...

דאס שטרייכט אונטער וויאזוי מיר שטיצן 'לענען' אבער נישט אינטעלעקטואליזם וכדו' ביינזאם..

[אלפא]

און אלס איינער וועלכע האלט נישט בשורש פון די סארט פסיכאלאגישע חילוקים פון אונזער סאסייעטי ביז סיי וועלכע אנדערע סאסייעטי. מיין איך אז @מי אני איז גערעכט מיט דעם הייפאטעסיס..

[תרמב]

איך בין נייגעריג צו די ריעל עסטעיט פון גן עדן קען מען אויך פליפן...

ס’איז מיר אינטערסאנט וויאזוי דיין שווער האט זוכה געווען צו איידימער אינטעלעקטואלן, איינס אין א משפחה איז שוין א חידוש, אבער צוויי אין די זעלבע משפחה... מוז זיין אז דיין טאטע האט למעשה יא געטון א שיינע שידוך...

לגבי די נושא ווי איינער האט שוין דערמאנט, זעהט מיר אויס אז די געדאנק פון ארויפקוקן תורה איז בעיקר פאר די חברה וואס זיצן אין לערנען, דאס קען מיינען אויך סתם פארברענגען די צייט אין כולל מיטן טרונקען קאווע און דרייען מיט די פינגער מיט לומדות’ן, ס’קען זיך מאכן א בעל בית וואס לערנט צופרו און ביינאכט און ער נוצט אויס די צייט, זאל נישט האבן די זעלבע אנערקענונג, אפילו ער לערנט למעשה מער שעות.

[ברוך שפינוזה]

לגבי די נושא ווי איינער האט שוין דערמאנט, זעהט מיר אויס אז די געדאנק פון ארויפקוקן תורה איז בעיקר פאר די חברה וואס זיצן אין לערנען, דאס קען מיינען אויך סתם פארברענגען די צייט אין כולל מיטן טרונקען קאווע און דרייען מיט די פינגער מיט לומדות’ן, ס’קען זיך מאכן א בעל בית וואס לערנט צופרו און ביינאכט און ער נוצט אויס די צייט, זאל נישט האבן די זעלבע אנערקענונג, אפילו ער לערנט למעשה מער שעות.

אין אנדערע ווערטער, די אידעאל איז נישט דאס לערנען, נאר ענדערש דאס "נישט זיין פראדוקטיוו" און זיך ווייקן אין די אייגענע פישזאפט

[מי אני]

דא האב איך ארויסגעברענגט אז די מושג פון "זיין פּראַדאָקטיוו" ומהו קען זיך ווענדן לפי מה וואס די געזעלשאפט איז קובע. וואס די טעזע דא איז אז עס איז נישט דוקא לימוד התורה לשם לימודה.

ואפשר איז א תגובה ווי די (וכ״ש די תגובה וואס איך ציטיר דא) א ראיה לזה. והיינו, אז לימוד חכמה האט נאר א ווערט ווען עס ברענגט צו עפעס א (מאטעריאלע) ״נוצן״ מחוצה לה. ולכאורה איז דאס זייער גישה אויך לגבי לימוד חכמת התורה: שכר, תענוג בגן עדן (ולא עיינו בהקדמה לפרק חלק בפירוש המשניות להרמב״ם שפי׳ שם מהו בדיוק ״תענוג גן עדן״) וכו׳. ועיין בחינוך מצוה תיט בשורש המצוה של תלמוד תורה.

[מי אני]

ווי צוגעברענגט אינעם פריערדיגן תגובה, האב איך ציטירט תגובות וואס צייגן אז ביי געוויסע דא איז קיין מושג פון לימוד חכמה לשמה פּלעין און פשוט (נאך) נישטא בכלל. ולכאורה ה״ה לגבי לימוד התורה. דארטן גייט זיך עס פליצלונג יא טוישן אז זיי דארפן נישט קיין תועלת מזה מחוצה לה, און זיי לערנען דאס אך ורק משום לימוד וידיעה לשם לימוד וידיעה ולא יותר? לכאורה נישט. ולא נפלאת ולא רחוקה היא לומר אז דאס איז אַן ארכיטייפּ פאר דאס געזעלשאפט׳ס צוגאנג דערצו בכלליות.

לעצטע וואך, פ׳ כי תצא, בפרשת בן סורר ומורה, איז מיר בייגעפאלן אז די גמרא בסנהדרין עא. באציהט זיך טאקע צו זיי. והיינו, אז לגבי די סארט לימודים בתורה וואס קענען נישט נוגע זיין למעשה, כעין פרשת בן סורר ומורה עיר הנידחת ובית המנוגע, איז די לימוד אבער דערין דוקא אלס ״דרוש וקבל שכר״ (ועיין במהרש״א שם) - עס מוז, פאר זיי, האבן א תועלת מחוצה הלימוד עצמה. און אויב איז נישט שייך דערביי קיין פראקטישע השלכות אויף למעשה, איז די איינציגסטע סיבה צו לערנען אט די ספּעציפישע חכמת התורה איז ״כדי לקבל שכר״. כמובן, דארף אבער די ״שכר״ צו זיין אט די עצם לימוד פון דאס לערנען אליינס - די ״קבלת שכר״ איז די עצם ״דרוש״.

‏איך פארשטיי אז מ׳קען טענה׳ן אז דאס איז אלס טאקע מטרת לימוד החכמה, השלכות למעשה אין פּראקטיק וכעין מה שהבאתי מקאנפוּשׁעס. אבער ווען מ׳טענה׳ט זיך דערויף איז מען לכאורה שוין בא לתחום אַבּסטראקט חכמה לשם חכמה, וכעין מה שהבאתי מאריסטו.

אגב, אז מ׳רעדט שוין, איז די תגובה, הגם עס איז לענ״ד אביסל נעסטי (און דערמאנט פון די גמרא בקידושין ע. אז כל הפוסל במומו פוסל ואינו מדבר בשבחא לעולם), איז אבער ווייזט עס אז עס באדערט אים כאטש אז ער פארשטייט נישט (וואס וועגן דעם, קלער איך, קומט די נעסטינעס שבו), הגם ער וועט למעשה נישט האבן קיין דייקא פּראקטישע תועלת דערפון.

[מי אני]

שלמה מיימון שרייבט אין זיין גבעת המורה על מו"נ ח"א פ"ב, אינעם קאנטעקסט פונעם משל ממעשה אדה"ר, און דאס אז מ'דארף נאכגיין (וואס מ'רופט אין ABA) אָנקאנדישאנד ריענפאָרערס, וואס דער מענטש בטבעו דארף האבן, ווי איידער קאנדישאנד ריענפאָרערס, וואס זענען פּאזיטיוו פאר'ן מענטש נאר מכח דעם וואס זיי זענען (געווען) געפארט מיט אָנקאנדישאנד ריענפאָרערס:

גה 1.jpg

גה 2.jpg

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

ווען האסט ג׳ענדיגט מיטן כלל, ביטע נעם זיך צום פרט... אזוי ווי כ׳האב געבעטן דא בהמשך צו דעם

אפשר אז ק״ש אידעאל ווי דיר וועט מען הארכן

[מי אני]

כ'פארשטיי נישט קלאר וואס דו ווילסט. דו זאגסט דא אז איך דארף זיך אליינס אויך פארבעסערן לגבי מחשיב זיין תורה וחכמה? נו, איה"נ. עס ווענדט נישט אפ דאס וואס איך זאג דא (ועיין ערך טוּ קוואַקוועי/עפּיעל צו היפּאַקרעסי בלאגיק), נאר גאר פארשטערקערט דאס אז איך, וואס בין אויך א חלק פון דעם כלל און דאס איז למעשה מיין קולטוראלע אידענטיטעט, בין אויך געשלאגן דערמיט. ואיה"נ, איך זאג אלס אז א מענטש זאל שטרעבן אָנצוקומען צום געדאנק פון וואס דער רבינו יונה זאגט בריש פ"ד באבות, אז א "חכם" איז דער וואס "וויל" קענען חכמה ע"ש. און ווי מ'זעהט, איז דאס אליינס אויך א מדריגה (ולכאורה דלא כהרמב"ם, עפ"י אריסטו, בריש פ"ב בחגיגה שציינתי).

דו זאגסט אז איך זאל פארציילן איבער מיר פערזענליך? נו, אויף דעם איז דאך דא א גאנצע אינטערוויוּ ואשכול שוין.

דו פרעגסט אז איך זאל געבן עצות פרטיות ווי אזוי צוצוקומען צו די חשק והחשבה? בעצם ווייס איך טאקע נישט. איך האב טאקע גע'ענטפערט דארט אינעם אינטערוויוּ אז, לפענ"ד, מ'זאל זיך נעמען דערצו בבחינת OCD. און ווי דער באקאנטע חינוך זאגט במצוה טז אז האדם נפעל כפי פעולותיו ע"ש, און די חשק וועט נאכקומען. ועיין ג"כ בהל' דיעות פ"ו ה"א. אזא סארט "פעיק איט טיל יוּ מעיק איט". אבער איך ווייס טאקע נישט. איי געס פאר דיר איז דאס אַן ענליכע שאלה צו ווי אזוי צו אינסטילן חשק והחשבה צו תורה און פרומקייט.

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

כ'פארשטיי נישט קלאר וואס דו ווילסט. דו זאגסט דא אז איך דארף זיך אליינס אויך פארבעסערן לגבי מחשיב זיין תורה וחכמה?

חלילה! כ׳אב דאס קיינמאל נישט געזאגט און אויך נישט געמיינט צו זאגן. כ׳האב פשוט געזען ווי דו עפענסט אן אשכול איבער אן ענליכע נושא וואס איך האב ערווענט, און ס׳איז איגנארירט געווארן האבעך געבעטן אז אפשר ווילסטע אינאנאנדערע אשכול אויספרעגן דעם עולם בפרטיות וואס איטליכן מיטגליד דא איז מחשיב אלס אידעאל... (ס׳געווען מער אזא ׳געפיל׳ סטעיטמענט, ווי איידער עפעס א לאגישע מאטיוו... ואתכם הסליחה)

[מי אני]

ממש די נקודה.

דאס ווערט געברענגט פונעם פרסי׳שן איסלאמישן פילאזאף אַל-בּירוּני (100 יאר נאכ׳ן רס״ג):

IMG_5921.jpeg

[מי אני]

לגבי דעם רבינו יונה אז די תשוקה צו קענען חכמה איז מער ווי דאס קענען חכמה, האט הגרי״ד סאלאווייטשיק מבוסטון ז״ל געזאגט אין א שיעור:

It is not the accumulation of knowledge that is important, but the effort to attain it. This is true both in the drive for scientific knowledge and in regard to our limud Torah, the study of the Torah. The Torah was given not to the genius alone but to every man in Israel. And we know that people were not gifted with equal talent and ability

Notice how in political governments such as the welfare state or in a social democracy such as communism, there is equality of economics but no equality as to the intellects. No one ever tried to create an intellectual democracy. Those who possess greater knowledge and skill possess also the higher ranks in society. Yet, Judaism tried to equate the dignity of every individual regardless of his possession of knowledge. It differentiated only in regard to his intellectual drive. Where Judaism gave preference to the hakham over the am ha'arets, it was not with regard to his accumulation of wisdom but simply because he was engaged in this great ethical drive. If a man tries and fails, he is not condemned. Rather, he receives equal respect to that of the hakham

ועיין בסוף מו״נ ח״ג פנ״ד.