ווארשעווער היסטאריע

[לייביששרייבער]

www.kaveshtiebel.com/viewtopic.php?f=8&t=16354

כדי צו האבן א דבר נאה ומתוקן איז פשוט א שאד נישט ארויס צו נעמען פון די ארכיוון די היסטאריע פון ווארשע ווי אזוי עס איז געווארן דער גרויסער שטאט און ווי אזוי דאס אידישקייט האט זיך דארט אזוי געשטארק עד כדי כך ביז עס איז געווארן איינע פון די גרעסט אידישע שטעט אין אייראפא פארן צווייטן וועלטס קריג


ווארשע היסטאריע

די היסטאריע פון ווארשע הייבט זיך אן שוין אין די יארן פון עלעף הונדרעט ד' תת"ס, די ערשטע יארן פון ווען ווארשע איז געווארן געגרינדעט קען נישט ווערן פעסטגעשטעלט מיט קיין דוקאמענטארישע הוכחת. די נעמען פון די שטעט ארום ווארשע ווייזט אז סלאווישע שבטים פון טשעכן האבן זיך דארט איייינקווארטירט אזוי פרי וווי ווי יאר ד' תת"ס אדער אפי' פריער.

די נאמען פון די עלטסטע גאס אין ווארשע איז געגעבן געווארן נאך א פישער וואס האט פארפיגט אויף די פיש מארקעט אויפן ווייסעל טייך אין די געגענט מיטן נאמען ריבאקס Rybaki

אין יענע יארן איז ווארשע געווען א דארף, עס האט זיך אהין געצויגען א פירשט אין יאר ד'תתס"ז 1207 מיטן נאמען קאנארד, ער האט זיך אויף געשטעלט זיין גרויסער רעזידענץ אינעם דארף, און געבויעט גאס נאך גאס אויפן חשבון צו מאכן ווארשע פאר א גרויסער שטאט. די טעריטאריע וואס די שטאט ווארשע איז דאן געזעצן האט געהייסען מאזאוויע. די פירשטליכער הויף האט צו זיך געצויגען אסאך איינוואוינער סיי די באדינער פונעם פירשט און ווי אויך סוחרים וואס האבן געהאנדעלט מיט די פירשט האבן זיך כסדר געמערט ביז די באדן מאזאוויע האט זיך ערווארבן א נאמען פון א גרעסערע ישוב א שטאטליכער אויסשטעל. קיין שום פאליטישער חשיבות האט דער שטאט נישט געהאט אין יענע יארן. די גרעסערע שטעט דערנעבן ווי סאכוטשאווע און טשערסק זענען געווען וויכטיגערע שטאטישע שטעט וואס האבן דאן םארפיגט אויף האנדל און וואנדעל. די אקאנאמיע אין די צוויי שטעט האט נישט געלאזט דעם נייעם שטאט/דארף מאזאוויע זיך הייבן אין די ראנגען פון ווערן אן אנערקענטע מאנציפאליטעט.

ווען די שטאט איז עמטליך געווארן אן אנערקענטע שטאט איז נישטא קען שום דאקאמענטישע באשטעטיגונג ביז אין יאר 1247 ד'תתקס"ז. הגם עס איז דא דא שריפטן וואס היסטאריקער האבן געשריבען וועגם דעם נייעם שלאס וואס האט זיך געגרינדעט אין מאזאוויע ("יאזדאוו" האט עס געהייסן דאן לויט די שריפטן) שוין אזוי פרי ווי 1224 ד' תתקפ"ג אבער ווארשע האט זיך עס נישט גערופן לויט די שריפטן און די אפיציעלע דאמענטאציע ביז אין יאר 1313 ע"ג

אין יענע צייטן צו באקומען די מאנציפאליטעט האט געמיינט צו האבן אן אייגענער האנדלס (אקאנאמי) און א גאראנטי אויף שוץ פון א פאליצייאישער וואך און גערוכטליכע פארוואלטונג פאר דיי איינוואוינער פון דעם מאנאציפאליטעט. די פאליציי געווארדיע און די ריכטער זענען געוארן באצאלט פון די איינצאלונגען פון די איינוואוינער וואס האבן דעם געגענט איינגענומען. מען זעהט נישט אין ערגעץ אזא אפיציעלער איינערקענונג ביז אין יאר 1339 צ"ט

דער ווארשעווער מארק און האנדעלס האט זיך שנעל ערווארבן צו א גרויסער מארק, צו פארדאנקען דעם געיאגראפישער פלאץ ווי דאס שטייט, ארום גענומען מיט וואסער פון איין זייט, טריקעניש אפן צו רוב אייראפע, פונעם צווייטן זייט. עס איז געווען זייער גרינג פון אלע זייטן אהין צו קומען, סיי די קויפער און סיי די פארקויפער האבן דאס געזעהן א גוטער מיטלפונקט.

נישט גרינג איז אנגעקומען צו מאכן פון דעם דארף מאזאוויע צו א שטאט, די פרייסען שכינים פונעם נייעם געווארנער שטאט האט זייער נישט געשמעקט דעם געדאנק פון א גרויסער ממש אין זייער נאז אריין און האבן כסדר געפירט מלחמות מיטן פירשט און זיינע מיליטאנטאנטען, עס איז אנגעקומען זייער שווער צו זיך אויס ברייטערן אין די צייט וואס מען איז פארנומען זיך צו באוואכען פון די פליצלינגע אנפעלער פון די פרייסישע שבטים. די באשוצונג פון די איינוואוינער איז נישט געווען קיין גרינגער ארבעט פאר די פירשטם אין יענע תקופה.

וויי נאר דער פירשט קאנאר האט צו געלייגט טעריטאריע צום דארף כדי עס צו ברענגען צו א שטאטישע געוויכט האבן די פרייסען געמאכט טעריטארישע אנפעלער און געשלאגן און געראצכעט מיט כל הבא ליד. אין יאר 1289 מ"ט זענען פארגעקומען שווערע שלאכטן ארום דעם ווארשעווער/מאזאוויע טאריטאריע מיט די פרייסען, און א יאר דעראויף האבן זיך צו די שלאכטן צו געשטעלט די ליטאים פון די אנדערע זייט וואס זענען איבער גערעדט געווארן דורך די פרייסען נישט צו צולאזען אז די רואיגע דערפער אין דעם געגענט זאל ווערן פארוואנדעלט אין א גרויסער שטאט ווי די רואיגקייט ווערט פון די איצטיגע אייוואוינער אוועק גענומען.

אין די תקופה פון די שלעגערייען האט פירשט קאנארד מחליט געווען אז ארום דעם גרויסען פירשטליכען פאלאץ צו בויען א שלאס מיט א שטארקער שטיינערנעם מויער ארום צו נעמען דעם נייעם שטאט, וואס האט זיך געצויגען פוונעם ברעג וווייסעל טייך און ארום גענומען א ריזיגער שטח ווי די נייע איינוואוינער האבן זיך אריין געצויגען צו אפהאלטן די שלעגער פון באפאלן דעם נייעם שטאט נאכאמאל און נאכאמאל.

אין צווישען די מויערן האט זיך די שטאט ענדליך אנגעהויבען אנטוויקלען (אלט-שטאט ווארשע, יא עס איז דא אן אלט שטאט אין ווארשע אויכעט. די היינטיגע רויאל קעסטל Royal Castle) די אנפעלער האבן נאך געלאזט.

אין יאר 1377קל"ז האט זיך די הויפט שטאט מאזאוויע אריבער געפירט פון טשערסק מאנאציפאליטעיט צו נייע געווארנע ווארשע.

די ערשטע אפיציעלע, דאקומענטאציע פון די שטאט ווארשע איז דא פון יענע יאר. דער שריפט לויטעט אזוי. "די שטאט ווארשע איז געווארן ארום גענומען מיט א מויער עס צוהט זיך פון ארום דעם שלאס פונעם פירשט קאנארד וואס שטייט נאנט צום ברעג פונעם טייך ווייסעל און נעמט ארום אלע הייזער אינעם שטאט. דער נייער שטאט האט אסאך גרויסע באקוועמע הייזער און האנדלס מארק פאר די באקוועמליכקייט פאר די איינוואוינער און געסט, אויסער אסאך אנדערע באקוועמליכקייטן"

דער מויער פונעם שלאס האט אין זיך געהאט אריין געבויט הויעכע טורם'ס צו באוואכען דעם גאנצען ארום צו זעהן מי הולך און מי בא, ווי נאר די וועכטער האבן באמעקט אום געבעטענע געסט זיך גענענען צום שטאט האבן זיי ארויס געשיקט א סיגנאל אריין אין אין שטאט און די פינעף טויערן פונעם שלאס זענען הערמאטיש פארשלאסען געווארן און אלע איינוואוינער אינעווייניג האבן זיך א לאז געטוהן צו די באשטימטע פלעצער אויפן מויער צו באשיצען דעם שטאט אנטקעגן די אנפעלער. די שטאט האט זיך פון אנהייב געבויעט פון די צארישע פירשטליכע פאמיליע און זיי האבן זיך משדך געווען צווישען זיך, די גאנצער שטאט מער אדער וייניגער זענען געווען אין די מלוכה פאמיליע באיזה אופן ממילה זייער פארטיידיגונגס זענען געווען ממש אן אייגענארטיגער פארטיידעגונגס אלע האבן זיך געשפירט ווי די בעלי אחריות פון די שטאט, און דערפאר האבן זיי פארטיידיגט שייער אייגענטום נישט קיין ציבורישער וואכונג, די זעלנער וואס האבן באוואכט דעם שטאט האבן זיך איבער געגעבן פאר די באוואכונגס ארבעט מיט לייב און לעבען. דער פאזיציע וואס די מויערן האבן צו געשטעלט אויף אלע פיר זייטן איז געוען זייער סטראטעגיש אהער געשטעלט אז די אנפעלער האבן זיך זייער שווער געקענט אן עצה געבען און צוריק שלאגען די באשיצער וואס האבן געשאסן מיט ברענעדיגע פיילן פון אויבען אויף אראפ, די אנפעלער האבן כמעט נישט במציאות געקענט נאנט קומען צום מויער אן פארלירן גאר אסאך סאלדאטן, און אזוי איז ארויס א קול אז מיט דעם נייעם שטאט מאזאוויע/ווארשע איז נישט כדי זיך צו אנפאנגען.

די וואס האבן געוואוינט אין דעם געגענט פונעם שלאס און ארום דעם שלאס, האבן אוטאמאטיש געדארפט אונטערשרייבען אונטערטעיניגקייט צום פירשט מיט זיינע אנטערטאנען כדי צו ווערן באשיצט פון אנפאלער און ווי אויך צו קענען אריין קומען אין שטאט צום האנגעלס מארק וואס האט געווירבעלט אינעם מויער פון סחורה וואס איז געברענגט געווארן פונעם ווייסעל טייך.

א גרויסער קלויסטער מיט א קאטעדרע דאך איז געווארן געבויט אינעם שלאס ווי עס פאסט פאר א מלוכה שטאט, און אינעם קלויסטער איז אויך גווארן אריינ-געשטעלט די אפיציעלע שולע. און ווי אויך איז ביי דעם קלויסטער געווען צו געשטעלט דעם אפיציעלער צווינטער (סעמענטערי)

די ענגע קליינע שמאלע היימישע געסלעך פונעם גאנצער שטאט איז געווען נישט לענגער ווען מען זאל אלע גאסן שטעלן און א שורה'דיגע לענג, איז נישט געווען לענגער ווי דער היינטיגער גאס אין ווארשע מארשאלקאווסקא גאס.

די שטאט איז געווען אויסגעשטעלט אין אן אליפטישער פארם, און דאס האט געמאכט דעם שטאט אויסזעהן ווי אן ארום-געצוימטן איזאלירטער בנין וואס איבער געפיהלט מיט פחדים'דיגער סודות'פולער אייגענשאפטן. מיט די פינעף פאריגעלטע טויערן, אינעם נוטראלער טייך שוץ האט גענאכט דעם שטאט אויסזעהן ווי א פלאסטישער מוסטער פון א מיטלאלטערישען פארפאנצעטער יישוב.

דער הויפט גאס אין דעם שטאט איז געווען אין די מארק פלאץ, דאס ראט-הויז, (סיטי אפיס) און פיר הייזער אין א שורה, די אנזעהנדיגער הייזער דארט איז געווען די הייזער ווי די ריכטער און די סולטיס (לוערס) האבן געוואוינט. צווישען די דאזיגע קוואדראט פון הייזער האבן זיך געפונען עטליכע קלענערע קלויסטערס, קרמאען, און און קנייפעס (ווערץ הייזער) ווי די הענדלער פון מארק פלעגען אייגענעם פארברענגען איבער א קאלט גלעזעל ביר און פארהאנדעלט אין זייערע געשעפטן. אפי' זונטאג נאך די פרעפלערייען אין די קלויסטער האבן זיך א חלק פון די מאבן אריינגעזעצט אין די פארברענג הייזער צו הנאה האבן פונעם רואיגער טאג וואס ערווארט זיי דעם זונטאג.

דער מארק פלאץ איז געווען די דאס הארץ פונעם שטאט זיינע ארטיערעס איז געווען זייער שמאל, א טייל געסער זענען געווען געמאכט פאר אדורך גייער צו אדורך שפרייזן פון איין זייט שטאט צום צווייטן, דער גאנצער שטאט איז באשטאנען פון עטליכע גאסען וואס אפאר פון דעם זענען נאר געווען די שמאלע שטעגלעך נאר פאר אדורך גייער.

שוויענטאיאנסקא
זאפיעצעק
שמאלער דוניי
גאלעמבי
א קזשיווע
קאלא
קא-מיענע
סכאדקי
צעלנא
יעזויצקא

די אדערן פונעם שטאט זענען געווען דער שלאס פלאץ מיט נאך עטליכע דורך גייענדע גאסן


פיוונא פיע,
קארסקא,
שמאלער דוניי
קאנאניא
חשעקאניא

ביי דעם ווינקעל םונעם שטאט זענען געווען נאך צוויי דריי גאסן
ריצערסקא שלעפא.

און א ריי געסלעך וואס עקזעסטירן שוין נישט, צווישן זיי א געסל מיטן נאמען ביעדא (ארעמקייט) וואס איז טאקע באוווינט געווארן פון ארעמעלייט, און א אידישע גאס וועגן וועלכער עס וועט אויסקומען צו שרייבן (אויב מיר וועלן זוכה זיין)

[berlbalaguleh]

לייביששרייבער: ייש"כ פאר דעם דורכדרינגליכן ארטיקל און די לעקציע אין די היסטאריע פון ווארשע.

נאר מיר אינטרעסירט בעיקר צו דערגיין ביי וועלכן פונקט אין די היסטאריע האט זיך אנגעהויבן דאס אנטיסעמיטיזם און די פייערליכע שנאה וואס די פוילישע גויים (בד"כ) האבן צו אונז אידן. ס'זאל מיר קיינער נישט קומען פארציילן אז ס'זענען געווען אוהבי ישראל (אויך) צווישן די גוי'אישע באפעלקערונג. די אורשפרונגליכע שנאה האביך אויסגעפונען ליינענדיג א ביסל איבער די תקופה פון די לעצטע 200 יאר.

נאר לויט ווי ס'זעהט אויס אז די גוי'אישע באפעלקערונג און די פריצים פון פאר הונדערטער יארן צוריק האבן יא ליעב געהאט די אידן. א ראיה דערצו איז אז א סאך אידן האבן זיך באזעצט דארט און אויפגעבויעט די האנדלס באוועגונג און די עקאנאמיע בכלל.

נאר, עט סאם פוינט. אין א געוויסע תקופה האט זיך אנגעהויבן פארשפרייטן די שטארקע שנאה אקעגן די אידן. די (פארשאלטענע) קאטוילישע טשוירטש און זייערע גלחים האבן זיכער אויך געהאט א גרויסן חלק אין אויפהעצן און אנהיצן די אלגעמיינע (גוי'אישע) באפעלקערונג אקעגן די אידן.

איך וואלט שטארק מכיר טובה געווען פאר ווער ס'קען אויפווייזן מי היסטארישע דאקומענטן וואו און ועלכע צייט דער ווענדפונקט איז געקומען. דאס דארף אויך זיין א לעקציע פאר אונז אידן אין די היינטיגע צייטן.

[לייביששרייבער]

לייביששרייבער: ייש"כ פאר דעם דורכדרינגליכן ארטיקל און די לעקציע אין די היסטאריע פון ווארשע.

נאר מיר אינטרעסירט בעיקר צו דערגיין ביי וועלכן פונקט אין די היסטאריע האט זיך אנגעהויבן דאס אנטיסעמיטיזם און די פייערליכע שנאה וואס די פוילישע גויים (בד"כ) האבן צו אונז אידן. ס'זאל מיר קיינער נישט קומען פארציילן אז ס'זענען געווען אוהבי ישראל (אויך) צווישן די גוי'אישע באפעלקערונג. די אורשפרונגליכע שנאה האביך אויסגעפונען ליינענדיג א ביסל איבער די תקופה פון די לעצטע 200 יאר.

נאר לויט ווי ס'זעהט אויס אז די גוי'אישע באפעלקערונג און די פריצים פון פאר הונדערטער יארן צוריק האבן יא ליעב געהאט די אידן. א ראיה דערצו איז אז א סאך אידן האבן זיך באזעצט דארט און אויפגעבויעט די האנדלס באוועגונג און די עקאנאמיע בכלל.

נאר, עט סאם פוינט. אין א געוויסע תקופה האט זיך אנגעהויבן פארשפרייטן די שטארקע שנאה אקעגן די אידן. די (פארשאלטענע) קאטוילישע טשוירטש און זייערע גלחים האבן זיכער אויך געהאט א גרויסן חלק אין אויפהעצן און אנהיצן די אלגעמיינע (גוי'אישע) באפעלקערונג אקעגן די אידן.

איך וואלט שטארק מכיר טובה געווען פאר ווער ס'קען אויפווייזן מי היסטארישע דאקומענטן וואו און ועלכע צייט דער ווענדפונקט איז געקומען. דאס דארף אויך זיין א לעקציע פאר אונז אידן אין די היינטיגע צייטן.

עס האט זיך אנגעהויבן גלייך אנהייב ווי מיר וועלן שפעטער ציטירן אבער אפיציעלע שריפטן זענען דא אזוי פרי ווי די אנהייב יארן פון 1830 ווען וויעלאסאפסקי דער הרשער (קעניג אין ווארשע) האט געוואלט טוהן אזוי ווי די פראנצויזען האבן געטוהן אין 1790 און ער האט באקומען א ווידערשטאנד ווי קיינמאל בעפאר. עס איז אויך מעגליך אז דער אויפשטאנד וואס איז געוועזען אין ווארשע אין 1842 איז געקומען ווייל דער הערשער האט געוואלט פאר דיא אידן גלייכבארעכטיגקייט געבן אין יענע יארן.

מיר האבן דאס אין אונזערע ארכיוון מיט די דעטאלן און מיר וועלן פרובירן צו שרייבען דערוועגן אין שפעטערע ארטיקלען

[לייביששרייבער]

שווער צו אנ-צו-צייכענען וויפיהל איינוואוינער עס האבן געוואוינט אין די נייער/אלט ווארשע יענע יארן. אפי עס זענען געווען אפאר קלויסטער און קאפע הייזער, זאגט עס נאך אלץ נישט וויפיהל איינוואוינער עס האבן געוואוינט דאן אין די שטאט און קיין צענזוס אין יענע יארן איז אויך נישט געוועזען, די פיר קלויסטערס וואס זענען געוועזען סטאנציאנירט אין ווארשע דאן איז געווען א דירעקטע מתנה פונעם פויבסט כדי די נייער שטאט ווארשע זאל קענען אויפנעמען אלץ איינוואוינער וואס מער גלויביגע אין דעם נייעם שטאט.

קיין סאך פלאץ צו בויען אינעם נייעם ווארשע איז נישט געווען די הייזער זענען טאקע געבויט געווארן שמאל און הויעך, און ווי אויך טיף אין דער ערד. א ברייטקייט פון א געווענליכער בילדינג איז באשטאנען פון א צוויי-פענסטערדיגע פאסאד אבער עס האט געקענט זיין ארויף געצויגען צו דריי פיר שטאק אדער אפי' מער (אן א עלעוועיטארס)

איןדי קעלערן פון די ביניינים זענען דירה'לעך אריין געשטיפט געווארן (פונקט ווי אין וויליאמסבורג) די קעלערן איז אן אייגענארטיגקייט פון דעם ארכיטעקטור פון דעם אלט שטאט ווארשע עד היום.

די צושטיפעניש פון די ביניינים זענען געווען אזוי נאנט אויס געשטעלט איינס אנטקעגן דעם צווייטן אז ווען איינער האט געוואלט רעדן מיט זיין שכן פון אנטקעגן איבער דורך די פענסטער האט ער ווייטער געקענט רעדן געלאסן און זיך בכלל נישט דארפן אנשטרענגען אז די מענטש פון די אנטקעגן איבער זאל עים דארפן הערן זייער אן איינגענעמער געלעאסענע שמועסן האבן געקענט געפירט ווערן צוויישען די שכינים פון אנטקעגן איבער דורך די פענסטער.

אויסער די מענטשען שכינים וואס זענען געווען די איינוואוינער פון דעם נייעם אלט ווארשע, האט זיך אוי דארט געפונען איז מען אויך געווען שכינים מיט מיסטיע (קלויסטער'ס) און דער מלאך המות 5 קלויסטערס און צוויי סעמענטערי'ס אין אזא קליינער שטאט האט געמאכט דעם מענטש שפירן אז ער האט אויסער מענטשען שכינים האט ער דערצו זיין געטש'קע און דער מלאך המות פאר זיינע שכינים, אויסער די צוויי צווינדער'ס (סעמיטערי'ס) איז אויך אין צוויי קלויסטערס געוועזען באגרעבעניש סקלעפעס אין זייערע קעלערן ווי עס פלעגען בא-ערדיגט ווערן די פארטיצטערטן. א יעדען זונטאג ווען מען פלעגט אין קלויסטער אריין גיין פרעפלען האט מען שוין באות מעמד געקענט גיין צו די קברים פון די עלטערן.

בדרך אגב אן איטערסאנטער נערישער מנהג האבן זיי געהאט, וויבאלד אז צווישען די לעבעדיגע און טויטע איז קיין שום מחיצה געווען אלעס האט זיך געדרייט און געשפילט אינעם זעלבען זאמד באקס, איז געווען דעם מנהג אז פון באערדיגען א טויטן און זיי באנעצען מיט א טרינק פאר לחיים, איז געוועזען באותו מעמד ובאותו מקום, גלייך נאכן באערדיגען ווען דער גלח האט געענדיגט מיט דיצערימאניע איז מען אריבער צום צווייטן זייט גאס נישט מער ווי צוויי דריי טריט און מען איז געגאנגען מאכן א לחיים, דאס גלח'ס מיטהאלטן דעם לחיים איז געווען אן עדותשאפט אז דאס ווערט געטוהן לטובת הנשמה נישט סתם פארן ליידיגייען און נישט ערענסט נעמען דעם טויט פונעם געשטארבענעם.

די אלט געזעסענע ווארשעווער גוים האבן פילייכט זייער אכטונג געגעבן אויף דעם זכרון פון זייערע פארגייער, מאנומענטן זענען געשטעלט געווארן פאר א יעדעס איינציגער מיטגליד פון די ווארשעווער-ראט וואס איז געשטארבן צו פאראייביגען זיין וועזען.

די צושטעפעניש אין די נייער אלט-שטאט ווארשע האט ממש אומגעברענגט אירע איינוואוינער די סענאטארישע איינרוכטונגען איז נישט געווען ווי עס ברויכט צו זיין א יעדעס מאל איינער איז ל"ע פארקילט געווארן איז דער גאנצער שטאט איינער נאכן צווייטן קראנק געווארן אזש מען האט זיך נישט געקענט ארויס זעהן פון די מחלה, ווער רעדט נאך ווען אן אפעדימיע פון סיי וואס וואס האט עס געפלאקערט ווי א פייער אויף א טריקענע שטרוי פעלד. אעיינוואוינער זענען געפאלן ווי די פליגען ביי א יעדעס קליינער אויסברוך, דאס האט גורם געווען אז די צוויי צווינדערס זענען שוין נישט גענוג געווען און מען האט געדארפט צו לייגן א גרויסער צווינדער אינדעאויסען פון שטאט עס איז שוין קיין ווי צו לייגן די מתים נישט געוועזען.

די נייע גרויסער ברידער צווינדער ווי עס איז אנגערופן געווארן (ווען א מגיפה האט אויס געבראכן דארט אין יאר 1803 ווי א געוואלד מיט איינוואוינער'ס לעבנ'ס זענען פארשניטן געווארן אין איין טאג) האט מען די אלע געשטארבענע באערדיגט אין איין ברידער קבר און דאן איז דארט געווארן דער עמטליכער צווינדער פונעם שטאט. דער צווינדער איז געווען ביי די טויער פון די קראקעווער פארשטאט, און דאן האט נאך געלאזט דער גרויסער כבוד וואס די אינדיווידאולע מתים האבן באקומען עס זענען געווען צו פיהל אידיווידואלן צו באעהרן און עס האט נישט קיין פירוש מער געהאט צו מאכן א גרויסער צעראמאניע פאר די אזוי-פיהל אינדיווידואלן.

דער קלויסטער איז געעוען דער עמטליכער געזעץ היטער און האטט רעגולירט דאס לעבענס איינזאץ פאר יעדן יחיד. מי יחיה ומי ימות איז געווען ביים קלויסטער אין די האנט. דער גלח האט געבענטשט די סוחרים אין א מארק טאג, די קלויסטער האט אויך געהאט א דעה אין א יעדענס פריוואטע לעבן. דער קלויסטער איז אויך געווען דער שומר אויף די רעליגיע וואס איז נאך נישט געווען אינגאנצען איינגעבאקען אין די נייע גלויביגע איינוואוינער, אפי' ווען געריטליכע ציווילע פארהערן זענען פארהאנען געוועזן איז דער קלויסטער רעגיולאציעס געווען דאס לעצטע ווארט. טויט שטראף פאר כפירה איז געוועזן א נארמאלער שטראף, אויספירן דעם שטראף איז געוואר געמאכט געווארן מיט א טעטיאריער אויפגעפאמפטע צערעמאניע אינעם מארקס פלאץ אין צענטער פון די שטאט, אזוי בעצם איז געווען א רואיגקייט יענע יארן אן קיין שום עמאציאל'נישער פאסירונגען, אויסער די דאועלישער געשלעגן פון צייט צו צייט פאר א ספארט. אבער אזוי איז גאר קיין עקסטרעס נישט פארגעקומען אין ווארשע.

ווען עס האט זיך געמאכט אזא דין תורה (להבדיל) אין א כופר אין די אמונה איז געווארן נידן למיתה פארן זיין א כופר איז געווארן די ווארשעווער שטאט אויף געלעבט, די טורמס וואס פלעגען זעהן בעסערע צייטן מיט א וויכטיגע ראלע פון באוואכען די שטאט האט איבער גענומען די ראלע פארן מעלדן דעם גטנצען שטאט אז א דין גייט ווערן אויס געפירט אויפן מארק פלאץ. גרויסע טרומפייטערס האבן געפופען דעם טאג וואס דער דין נידן למיתה האט געדארפט ארויס געפירט ווערן צום מארק בלאץ פארבינדען די הענט פון ואנטען מיט די אויגען, די טרומפייטערס זענען געווען א רוף איז בעל לא יעדר, א יעדער זאל קומען זעהן וואס עס געשעהט מיט איינער וואס איז כופר אין די קלויסטערס אמונה.

צו דעם ספעקטאל איז געווארן אויפ-געשטעלט א גרויסער פאדיום ווי דער נידון איז געווארן ארויף געשטעלט אז א יעדער זאל דאס קעענען זעהן אוחן מיטהאלטן, דער הענקער מיט שמאלע רויטע געפאסטע הויזען מיט א פראכטפולן קלויסטערישע שאל איז דער צווייטער ארויף געגאנגען נאך געם נידון למיתה, און דעראויף א רייע פון גלחים. איינע פון די חשובע גלחים האבן פארגעליינט דעם פסק הויעך און קלאר אז אלע צושויער זאלן קענען הערן וואס דער נידון ווערט דאן פארמשפט.

דער הענקער האט זיך אין קיין שום ספעציעלער פאך נישט ספעציעלעזירט נאר אין האקען קעף אדער מאכן גרויסע פייערן עס זאל גוט ברענען, אויך האט ער געהאט א פאך אין אייזען אויסשטעלעריי צו קענען רעדלען און פרעגלען ווענט זיך אין די סארט אויף משפט עס איז פארמשפט געווארן אויפן בארטראפענער.

נישט נאר מענטשען זענען אזוי פארמשפט געווארן נאר אויך בעלי חיים האבן געקענט אזא טויט שטראף פארדינען. אויב א חיה האט געטוהן עפעס וואס האט פארשעמט די קירכע האט ער געהאט דעם זעלבען דין ווי דער כופר.

דאס פלאץ וואס דער דין איז געווארן אויס געפירט האט געהייסען פיעקעלקא (גיהנם) עס האט זיך געפונען אויף די פאדוואל גאס וואס איז געשטאנען ביי די ארויסגאנג פון די מויער. אויב איז דער פסק דין העגען איז געווען צוגעשטעלט פאר דעם אן עקסטערע פלאץ אינדעראויסען פון די מויער אינטערן שטאט, די גלויביגע האבן דא געהאט א שיטה אז דער בוים וואקסט נאר פאר די מענטשען וואס דארפן אויף דעם געהאנגען ווערן.

לויט די אםיציעלע שריפטן וואס זענען דאן געשריבן געווארן וועגען די פארמשפעטע זעהט מען אז עס צו געגאנגען מיט זייער א רעפונירטער אויפן די גאנצער משפט, א קלארער פראטאקאל אויף א יעדער פארמשפטר איז געווען אוועק געלייגט אין די שטאטישע ארכיוון. עס איז דא א מערקווירגדער באשרייבונג וועגן א חסר דעה האט זיך אמאל אויפן מלך ארויף געווארפן מיט א האק אין די האנט און עים געוואלט דערהארגענען, דעם מענטש האט מען לעבעדיגערהייט אויפן שייטערהויפן געברענגט, און זיין אז איז געווארן אריינגעלייגט און א פארמאכטע אייזענער קעסטעל וואס מען האט שפעטער אויפן ווייסל טייך פארשפרייט.

דער הענקער איז געווארן באטיטעלט מיטן נאמען "מייסטער" האט גערעכנט א פרייז פאר א יעדע משפט וואס ער האט אויס געפירט, זיין פרייז איז געוועזען אויף דרגה'ס. אויב איז דער פסק דין געווען נאר דעם קאפ אראפ האקען האט ער גערעכנט דערפאר 100 גילדן, אויב האט דער זינדיגער באקומען א שטראף פון קודם אם האקן די האנט און נאך דעם זיין קאפ איז עס געווען 130 גילדן און אויב איז דער פסק געווען נאך גלידער צו צונעמען בעפאר איז געווען א טאטאל סכום פון 160 גילדן. מער פון 160 גילדן האט ער שוין נישט געקענט רעכענען.

אויב האט דער מייסטער באקומען ארבעט פון מאכן גייסטישע עקסקיוציעס דאס מיינט פארברענען ליטעראטור פון אפיקורסישע שרייבער וואס האט זיך אריין געכאפט קיין ווארשע האט דער מייסטער זייער שוואך פארדינט. נאר 8 גילדן פאר א יעדעס אפיקורסישע מאניוסקריפט וואס ער האט פארברענט. אפי אויף די ליטאטורישע עקסקיוציעס איז דא שריפטן. און ווי אויך די הוצאות וויפיל דער מייסטער איז געווארן באצאהלט איז פינקטליך פארשריבען אין די ווארשעווער ביכער פון פינאנס שטאנטפונקט.

אין די יארן פון 1800 און ווייטער איז שוין קיין פיזישע עקסיקיוזיעס נישט געווען א מילתא דשכיחא, מען זעהט נישט אין די ארכיוון אזאנא פאסירונגען נאך די יארן. (זעהט אויס די איינוואוינער האבן זיך שוין מער אכטונג געגעבען, אדער איז די קירכע שוין אויך נישט געוועזען אזוי גלויביג)

דער געווענליכער סדר היום און אלע שטאטישע אנגעלעגענהייטן זענען געפירט געווארן דורך די שטאטראט וואס זענען באשאטאנען פון 12 ראט-מענער. די דאזיגע ראט-מענער זענען געווען אויסגעקליבן פון צוויי שיכטען פונעם פאלק. 6 זענען געווען פון די צארישע רייכע חושיבע איינערקענטע פאמיליעס, און די אנדערע 6 זענען באשטאנען פון די פשוטערע פונע פאלק סוחרים ארבעטער און די שווערע ארבעטער (וואסער טרעגער, האלץ האקער וכד') די דאזיגע צוויי שיכטן האבן פארטרויטן און רעפרעזעטירט דאס צוויי שיכטישער בירגערטום. כסדר'דיגע געפעכטן זענען אין שטאט ראט אנגעגאנגען צווישען די צוויי שיכטן. די אינפארטן וואס די רייכער שיכט איז געווען פון גאר רייכע טייערע סחורה'ס און דיימאנטן פאר די פירשטליכער איינוואוינער, די פשוטע קאלאניעלער איינוואוינער האבן דאס אויך אין זייער חלום נישט געקענט אנקומען, שטייערן אויף די סחורה וואס זענען געווארן אינפארטירט פון די רייכע סוחרים פאר די פירשטן און זייערע משפחות האבן געטענעהט די 6 ראט-מענער פון די פשוטע שיכט אז עס דארף געהויבן ווערן, פאר לוקסוס דארף מער שטייער גערעכנט ווערן און פאר די פשוטע סחורה וואס ווערט אריינגעברענגט פאר דעם ארמער קרייז דארף ווייניגער שטייערן ווערן איינ'גע-מאנט ווייל דאס איז פאר זייער לעבנס באדערפענישן.

די סכסיכום זענען אנגעגאנגען נאך יארן בעפאר דער ווארשעווער שטאט איז געווארן אן עמפטליכער שטאט, ווען עס איז נאך געווען די דערפלעך אין די יאר פון 1400 זענען שוין די געפעכטן מיט די פירשטענטום אנגעגאנגען. אין די צייט וואס די פירשטן האבן כסדר געקענט באקומען סחורה פון זיי ווי און סיי ווען האבן די פשוטע איינוואוינער געדארפט ווארטן אויפן מארק וואס פלעגט נאר פארקומען 4 מאל א יאר פאר די זייער וויכטיגע לעבנס מאטריאלן און די פשוטי עם זענען געווען אזוי שטארק ארפא געקוקט ביי די פירשטליכער פאראיין ווייל זיי האבן זיך נישט געקענט דערווארבן וואס די פירשטן האבן געקענט.

שפעטערע יארן אריבער די 1500'ס האט זיך טאקע דערפאר געעפענט א פאראיין פון סוחרים וואס האט זיך גערופן דער "סוחרישער מיטברידערשאפט" וואס זייער גאנצע מיטגלידשאפט איז געווען געשאפן נאר פאר די איינע סיבה, פרובירן צו קאמפיטן אנטקעגן די סוחרים וואס ברענגען אריין סחורה פאר די פירשטליכער קערפערשאפט א גאנץ קייליכיגער יאר, און די מיט די פירשטליכער גאוה ווייל זיי באקומען כסדר סחורה און דארפן נישט ווארטן אויפן אפיצילער מארק באשטעטיגונג, זאלן זיך נישט אזוי דערההיבן אנטקעגען די פשיטי עם.

עס איז לא יאומן כי יסופר וואס דאן אין יענע יארן האט געמיינט אז איינער האט מער ווי א צווייטער, ווער עס האט געהאט מער האט געוועלטיגט אויף די איבעריגע מענטשהייט, כאילו זיי זענען די פירשטליכע אינטעטאנען און דערפאר האבן זיי מיט אלע כוחות פרובירט אראפ צו נעמען די אינפלוענץ פון די פירשטן און זיי זאלן נישט אזוי קענען געוועלטיגען אויף די קליינע מענטשעלעך וואס האבן נישט אזוי פיהל געלט.


די אסיפה'ס און שטאט ראט זענען כסדר געוועזן מיט די 12 ראט-מענער ווי פריער דעמאנט, אבער אויב פלעגט זיל מאכן א נידון וואס עס איז געווען בענין אלע שטאט איינוואוינער פלעגט מען פון די מויערן שאלן מיט טרמפייטערן אז דאס גאנצער פאלק זאל קומען צו די אסיפה. עס איז געווען אנדערע מינע קלאנגען פאר א יעדעס מין זאך וואס די טרומפייטערן האבן געפיפען כדי די גערופענע זאלן וויסען אויף וואס מען ווערט גערופן און צו ווי זיי דארפן גיין.

די געווענךיכע אסיפה'ס וואס דער גאנצער המון פלעגט גערופן ווערן איז געוועזען פאר נייע תקנות וואס די ראט-מענער האבן געהאלטן פאר וויכטיג איינצופירן, ווי למשל בתי זונות געזעצען, און אלקעהאל איינצוימינגען, די איינוואוינער פלעגען זיך געווענליך נישט צו הערן צו וואס מען האט דארט גערעדט. אבער כדי צו אריין שרייבן אינעם ספר זכרון איז עס געוועזען וויכטיג צו האבן אלע איינוואוינער אויב איינער וויל עפעס א מיינונג זיך אויס דריקען (מנהג דעמאקראטיע) אבער געווענליך איז עס א דורך געגאנגען אן א פיפס פון איינעם.

אין יענע צייטן האט דער ווארשעווער שטאט קיין שום קולטוראלע אויפטוהן נישט צו געברענגט צום טיש, קיין מוזיק, אדער סיי וואספארא ספארטס, דואלס סייענטס, שרייבונגען, (קיין שרייבער איז אין ווארשע נישט געפונען געווארן) לעבנס ארטיקלען, מעדעצינען אדער סיי וואס איז פון די ווארשעווער איינוואוינער נישט צו געקומען. אלעס וואס איז יא געווען אינעם קולטור דארט, איז אימפאטירט געווארן געווענליך פון איטאליע. די איטאליענער זענען געווען מענטשען וואס האבן אסאך געלייסטעט אין קולטור, ספורטס מוזיק און אנדערע אויפטוהונגען. די איטאליענער וואס האבן געהאט טאלאנט צו איינע פון די פאכן זענען געגאנגען ארום פארן אין די צוריק געשטאנענע שטעט ווי פון דעם האבן זיי זיך געווענליך ערווארבן א פרנסה קלה ונקיה.

אלעס וואס עס איז יא געווען צום געפונען אין ווארשע איז אלעס געוועזען אימפאטירט, און טאקע געווענליך פון איטאליע.

דער אינטעלעקט און פארשטאנד פון די ווארשעווער איינוואוינער זענען געווען אויף זייער א נידעריגער ניווא, דאס גאנצער גייסט פון דעם שטאט איז געווען דער קאטוילישע גלויבונג. ווי שוין דערמאנט האט דאס ארום גענומען די איינוואוינער, און דאס איז געוועזן זייער גאנצער וועזן. האט זיך געמאכט סיי וואספארא אפיקורסישע אויפשטאנד איז עס געווארן דערשטיקט מיט פייער, און וואסער, די בלוט פארגיסונג רציחות אויף די נישט גלויביגע איז געווען דאס בעסטע ספורט וואס די מיטגלידער פון ווארשע האבן זיך דער-סמאקעוועט ווען עס האט זיך געמאכט.

און די ערשטע יאר הודטרעט אדער אפי' מער איז דער שטאט ווארשע נישט איינמאל און נישט צוויי מאל געווען ביים ברעג פון אינטער גיין דורך מלחמות, אדער נעטוראלער קאטעסטראפעס. ער ציטערנישען, פארשוועמונגען פונעם ווייסעל האט נמער ווי איינמאל איבער געלאזט דאס קליינעם נייער שטאט בעירום ובחוסר.

אבער די פירשטן האבן געהאט זייער אסאך געלט אייביג עס צוריק צו שטעלו אין פלאץ פשוט ווייל ווי אויס צו געבן דאס געלט האבן זיי נישט געהאט דאס גאנצער געלט זייערע איז כסדר געווען אין זייער באזיץ. איז ווען עס האט זיך געמאכט סיי וואס אז געלט אין די שטאט האט געדארפט ארייגעטויבעלט ווערן פאר סיי וואספארא סיבה האט איינע פון די פירשטן זיך מתנדב געווען, און לכבוד דער נדבה איז ער געווארן מושל אינען לאנד און צו זיינער רוחות האבן זיך די איינוואוינער געמוזט צו שטעלן.

נאך די גשעהענע קאטעסטראפעס נאך וואס עס זענען פארשוועמט אדער פארברענט געווארן גאנצעטע גאסן האבן די שטעט באקומען נייע הערשער, נייע גאסן און נייע הייזר ווי צו איינקוארטירן די היים-לאזע איינוואוינער. נאך אזא קאטעסטראפע זענען ל"ע אומגעברענגט געווארן אסאך אייוואוינער (עס האט זיך געווענד אין די גרויסקייט פון די קאטעסטראפע וואס האט דאן געטראפן) אבער די מענטשהייט האט נאך יעדע אזא קאטעסטראפע אויך שטארק געטוישט. א יעדעס מאל וואס מען האט געדארפט איבער בויען האט מען זיך פארבעסערט פון וואס עס איז געוועזען פריער זיך לערנענדיג פון די פריערדיגע דורך-פעלער. די אלט געזעצענע ווארשעווער נאך א קאטעסטראפע זענען פארווישט געווארן ביז קיין זכר איז פון זיי געבליבן. זייער זכר אין די היסטאריע איז געווענלעך מיט געגאנגען מיטן קאטעסטראפע וואס האט דאן געטראפן. עס איז טאקע זייער ווייניג באוואוסט פון יענע יארן ווער עס זענען די אדל לייט געווען צו עס זענען פון באקאנטע מלכות'ער פון יענע צייטן ווייל אפי' ארכיוון זענען זייער וויניג געבליבען פון יענע צייט. די רעקאדירטע היסטאריע פון ווארשע מיט א קאנסיסטענסי, אן סיי וואספארא ליידיגקייט פון המשך איז כמעט נישטא ביז אין יאר 1500.

פארט איז געווען כדי פאר אדל-לייט און פירשטן זיך צו אינוועסטירן אז ווארשע זאל ווערן אן איינערקענטע שטאט-פלאץ אויף די מאפע ווי פריער דערמאנט דאס סטראטעיגישע ארענע אויף וואס די באדן איז געזעצען איז געווען כדי די אלע שווער באמיאונגען און עס איבער קומען.

אין די יאר פון 1500 און ווייטער זעהט מען טאקע א גרויסע אריבער-ציאכץ פון אוועטוריסטן, אינוועסטירער און סתם סוחרים, א גרויס חלק פון די זענען געוועזען פון דייטשלאנד, ואס די נייע עולים קיין ווארשע זענען איבערגעשטיגן די אלט ווארשעווער איינוואוינער מיט א גרויסע מספר אזש ביז מען האט שוין נישט געקענט אינעם מויער זעלבסט אריין שטעקן נאך א נאדעל האבן זיך די אלע נייע עולים באזעצט ארום דעם מויער האפענדיג צו ווערן איינקאסירט פון די פירשטן אינעם מויער און ווערן גלייכבארעכטיגטע בירגער ווי די וואס וואינען אינעם מויער פאר יוריסדרוקציע, און זיכערהייט פאליציי, מיליטער און אלע זאכן וואס שטעט באדארפן צו האבן כדי צו פיגורירן.

אבער וואס א יאר שפעטער מער מענטשען האבן זיך אין די אינדעראויסינדיגער געגענטער פארשפרייט האבן זיי זיך געמאכט אייגענער שטעטלאך מיט אייגענע יורדיסדריקציע, אזש עס האט אסאך מאל געקענט אויסברעכען פארשידענע געשלעגען צוויישען די מחנות אפי' שווערע מלחמות צווישען די פראקציעס, געווענליך זענען די געשלעג פארגעקומען אויף טעריטארישע געפעכטן ווייל אלע די געגנעטער ארום האבן געוואלט זיין אפן צום ווייסעל וואס פון דארט איז געקומען דאס מערסטע האנדל.

עס זענען נאך היינט דא לאנגע גאסן וואס ציען זיך פון ווארשע ביז קראקע וואס טראגען נאך די נעמען וואס מען עס האט עס דאן גערופן. למשל די דזיאנקאנקע Dzieankanka איז א לאנגער גאס וואס שטייט נאך היינט פונקט ווי עס איז געשטאנען דאן אויף דער זעלבער פלאץ, דער זעלבער לענג, און אויך דער זעלבער נאמען.

נישט אלע אינדעראויסנדיגע האבן אייביג געקענט מאכן שבת פאר זיך, מיט א פאליציי שוץ, און מיליטער וכדו' האבן זיי יא געדארפט זיין אנגעוויזען אויף דעם הויפט-שטאט פון אינעווייניג, און דיי איינוואוינער זענען דאן טאקע געווען אויף קעסט ביי די שטעט וואס האבן צו געשטעלט אט די סערוויסעס.

די פרעמעדע אריינדרינגענדע סוחרים האט מען כסדר זיי פארשווערט דאס האנדל, מען האט כסדר זיי אינטערגעהאקט די פיס מיט שטרענגע געזעצען פון פרעמדע האנדלס לייט. די געזעצען זענען געמאכט געווארן מיט דעם ציהל צו אהער שטעלן אייגענע ווארשעווער סוחרים וואס זאלן גיין זיך איינהאנדלען די סחורה אליינס און צוריק ברענגען קיין ווארשע, דאס געלט זאל זיך דרייען אין ווארשע און נישט ווערן אוועק געטראגען פן אויסלענדישע סוחרים. אויסער דאס לעבנס וויכטיגע ארטיקלען האט מען אויף-דערווייל נישט פארשטערט ווי לאנג די היימישע וועלן זיך ערווארבן אן אייגענער האנדלס באגריף אויף די דאזיגע ארטיקלען.

סוף יארן פון 1500 ווען די טערקן האבן איינגענומען קאנסטיטאפעל און נאכ-דעם וואס פוילן האט איינגענומען פמערן האט דאס גענצליך געטוישט דעם ווארשעווער מאפע, דאס ווייסעל איז שוין געווארן אפן פאר מער סוחרים פון ביידע זייטן דאס האט אנגעהויבען ציען צו זיך סוחרים פון פיר זייטן ארום ווארשע. מיט געוואלד איז ווארשע אריינגעצויגען געווארן און א צענטארישער האנדלס פארט וואס סוחרים פון די אלע עקן האבן געוואלט אנקומען צו דעם פארט כדי צו זיין אין צענטער פון אייראפא און אזוי קענען זיך פארשפארן ארום שווימענדיגע שיפן צו פארן א לענגערע וועג צו אריין קומען קיין אייראפא.

און טאקע און יענע יארן איז ווארשע אויף די קאמאסגראפיע געווארן איינערקענט אלץ איינע פון די גרויסע פארט שטעט ווי די סוחרים קומען האנדלען אזש עס איז געווארן דאס גרעסטע האדל פארט יענע יארן פון גאנץ אייראפא.


אבער די אלט ווארשעווער איינוואוינער אינעם שלאס האבן זיך נאך אלץ געשפירט ווי די שטאט טאטעס און זיידעס פון דעם ווארשעווער שטא וואס זייערע איר-עלטערן הויבן אויפגעשטעלט מיט זייערע צען פינגער און ביי זיי איז אלעס ווייטער געגאנגען עולם כמנהגו אזוי ווי ביז אהער עס האט זיי בכלל נישט אנגערירט די מציאות אז ארום זיי טוהט זיך א גפילדער פון א גרויסער שטאט און זיי האבן דאס איגנארירט פאר נאך אסאך יארן וואס זאכען ארום זיי אנטוויקלען זיך אן זייער הנהגה און גאר אונטער זייער רוקען'ס

פון דא און ווייטער קען מען שוין עטוואס צוריק גיין צו די פארנעפעלטע אידישע היסטאריע וואס מיר ווייסן פון יענע יארן בערך 1200-1800 איז כמעט נישטא קיין אינפארמאציע אבער א שטיקעלע דא א שטיקעלע דארט קען אפשר ארויס קומען א שטיקעל בילד איבער אידישקייט אין ווארשע זעלבסט און אין אייראפא בכלל.

[berlbalaguleh]

לייביששרייבער: ייש"כ. נאר ס'איז כדאי צו באמערקן אז איינס פון די פלענער פון די נאצישע חיות איז געווען צו חרוב מאכן ווארשא אלס גרויסע שטאט און עס פארוואנדלען אין א סובוירב פון דייטשלאנד וואו די דייטשע העררן פאלק (ימ"ש) זאלל קענען קומען און וואוינען אין דעם נייעם "לעבנ'ס רוים". נאר זיי האבן עס נישט דערלעבט ווייל זיי האבן (ב"ה) געהאט א וויסטע מפלה נאך א סאך פארדעים.

ס'נישט אז איך פריי מיך פאר די פוילישע אנטיסעמיטן און שונאי ישראל. איך וואלט זיי אלע אויסגעהרג'עט מיט אן אטאם באמבע. (אן אידנ'ס שאדן).

אויך אין די פרשה פון די פארגאנגענע וואך פ' בלק, ביי די נביאות'ן וואס בלעם האט פאראויסגעזעהן פאר בלק איז דא א שטיקל טרייסט פאר דעם אידישן פאלק. לויט ווי ס'זעהט אויס וועלן מיר נאך (אי"ה) האבן א שטארקן שאנס זיך נוקם צו זיין אין די דייטשן ימ"ש פאר די אלע רציחות וואס זיי האבן אפגעטון צו די אידן. ווי דער פסוק זאגט..."מה יעשה העם הזה לעמך באחרית הימים"...! דאס מיינט אז די דייטשן און זייערע שותפים די פאלאקן און אוקריינער ימ"ש וועללן האבן א וויסטע מפלה דורך די אידן. האפנטליך דורך עטליכע אטאם באמבעס וואס וועללן געווארפן ווערן אויף זיי פאר ביאת המשיח.

איך זעה אין די אויגן פון מיין שכל ווי דייטשע שקצימ'לאך מיט האלב אפגעהאקטע און פארברענטע קעפ וועלן ארומלויפן שרייען..."אך מוטי"...און ס'וועט זיי גארנישט העלפן. זייערע פארשאלטענע מאמעס וועלן זיי נישט קענען העלפן. ווייל זיי אליין און זייערע טאטעס און זיידעס וועלן זיין אויף גרויסע,'געהאקטע צרות...! לאמיר האפן אז דאס וועט שוין געשעהן בקרוב בימנו אמן...!

שבת אחים: דו האסט שוין פון לאנג געוויסט אז איך בין א רעיסיסט. און איך האב שרעקליכע פאנטאזיעס...האאא.