וואס איז פשט פון דער היימישע נאאיווע צו קלימאטן טויש?

[דיכטער]

דער פאקט אז אונזערע ערד קוגל ווארימט זיך שטייטעליך אן, איז שוין לאנג אריבער דער שפעקולאציע פאזע. עס איז שוין האפענטליך, פאר קיינעם נישט קיין סוד אז דער וועלט ווערט הייסער. די היצן אין דער זומער ווערן שטערקער און אומדערטרעגליכער און די קעלט אין דער ווינטער ווערן שיטערער און גרינגערער. אמת אז עס איז פון אנפאנג נישט אזוי דורכזיכטיג און זעלבסט-פארשטענדליך, עס מאכט זיך מער ווי איין מאל שווערער שניי שטורעמס אדער מילדערע זומער טעג, אבער קוקענדיג אויפן גרויסן בילד, רעדענדיג מיט די וואס האבן בייגעוואוינט די אמאליגע פראסטן, איז עס שוין גארנישט אזוי גרינג צו פארקוקן דער רעאליטעט, ציפערן לייקענען נישט.

איז וואס איז דאס קלימאטן טויש?

דער ערד קוגל האט אין פארלויף פון זיין לאנגע עקזיסטענס, שוין געביטן קלימאטן אויף א דראסטישן פארנעם מערערע מאל. לאנגע אייז עפאכעס און יארן פון פראסט האבן באדעקט דעם וועלט, וועלכע זענען נאכגעפאלגט געווארן מיט יארן פון ווארימע קלימאטן, ברענגענדיג דראסטישע ענדערונגען אין דער וועלט פון באשעפענישן. עס איז נישט קיין נייעס אז דער קלימאט טוישט זיך.

אלזא וואס בעצם פאסירט יעצט מיט אונזערע פלאנעט?

איך וויל אנהייבן מיט א פשוטע פראגע. פון וואו באקומט דער וועלט זיין היץ? דער תירוץ איז זייער איינפאך, פון דער זון. דער זון איז דער קוואל פון ענערגיע פאר אלעס וואס איז פארהאן אויפן וועלט. דער לופט איז נאר ווארעם וועגן די זון שטראלן וואס ווארעמען זיי אן און אזוי ארום טוט ערמעגליכן פאר די לעבעדיגע באשעפענישן אנצוגיין מיט זייערע ווירטשאפט אויפן וועלט. ווען דער וועלט וואלט ווען געווען אויסגעשטעלט צו דער זון פאר צו לאנג אין איין צו, וואלט דער וועלט פארברענט געווארן פון די שטראלן וועלכע וואלטן איר נאכאנאנד באגאסן, אבער דער וועלט דרייט זיך אוועק פונעם זון יעדער נאכט און אזוי ארום פארלירט עס די זון שטראלן וועלכע זענען פארכאפט געווארן אינעם אטמאספערע דורכאויס דעם טאג. דער דריי פון דעם ערד-קוגל ארום זיך אליין ווי א דריידל, היט אז דאס היץ פון דער זון זאל אנקומען אויפן גאנצן פלאנעט און אויך אז די איבעריגע זון שטראלן זאלן האבן צייט צו פארלאזן דעם פלאנעט איידער דער נייע טאג שיינט אויף.

טאמער וואלט אפילו נאר איין פראצענט פון דער ענערגיע וואס דער זון שיקט דורכאויס דעם טאג, געבליבן שטעקן אויף דעם ערד-קוגל, וואלט עס נישט גענומען לאנג און נאך הונדערט טעג וואלט א גאנצע טאג-ווערד פון ענערגיע, געווען געשטראנדעט אינעם ערד׳ס אטמאספערע, שאפענדיג א פולשטענדיגע קאטעסטראפע אויפן וועלט. דאס מיינט אז דער וועלט מוז פטור ווערן פון דער גאנצע ענערגיע וואס דער זון שיקט אריבער יעדן טאג, עס טאר נישט איבערבלייבן מיט דאס מינדעסטע מאס ענערגיע איידער דער זון באווייזט זיך ווידעראמאל העכערן האריזאנט.

דא אבער ליגט שטעקן א פראבלעם. דער וועלט איז ארומגענומען מיט א רעלאטיוו-דיקע שיכט פון לופט וועלכע זאפט איין די זון שטראלן און לאזט עס נישט אזוי שנעל ארויס. דאס איז נאכנישט אזא גרויסע פראבלעם ווען דער לופט פון וועלכע דער אטמאספערע באשטייט איז צוזאמגעשטעלט פון גאזן וועלכע כאפן אריין אין זיך ענערגיע פאר א שטיק צייט, ווי לאנג זיי וועלן ענדגילטיג פריי לאזן די ענערגיע צוריק אין ספעיס, אפילו עס נעמט אביסל צייט. דאס איז איבערהויפט א גוטע זאך, ווייל אזוי ארום, ווערט נישט דאס גאנצע היץ פון דער זון פארלוירן אזוי דראמאטיש און דער ערד בלייבט רעלאטיוו ווארים, פאר א וויילע.

אין דער לעצטע הונדערט און פופציג יאר אבער, האבן מענטשן אנגעהויבן ארויסלאזן אין דער לופט רוזיגע אומנאטירליכע קוואנטומען פון קארבען-דיאקסייד, דורך פארברענען קוילן און אנדערע מאטעריאל געשאפן דורך געשטראנדעטע, קארבן באזירטע, באשטאנדנטיילן וועלכע ליגט באהאלטן אין דער ערד און דערמיט האט זיך דער מאס פון קארבן-דיאקסייד אין דער לופט, פולפאכיג פארמערט. קארבן-דיאקסייד איז דער רויך וואס קומט ארויס דורך פארברענען סיי וועלכע לעבן-באזירטע באשטאנדנטייל, וואס דאס נעמט אריין אין זיך סארטן גאזן און אוילן, האלץ און קוילן. דער גרויסע פראבלעם מיט קארבן-דיאקסייד איז, אז עס דינט ווי א דיקע פוך, עס נעמט אריין איז זיך היץ אבער לאזט עס שווערליך ארויס און אזוי ארום ווערט אונזערע האר-פינקטליך באלאנסירטע פלאנעט, ווארימער און ווארימער מיט יעדער פארבייגייענדע טאג.

ביז אהער קען מען נאך עטוואס פארגעבן, אונז האמער דאך אן אריינגעבויטע מעכאניזם אין אונזער וועלטל וועלכע היט אז דער קארבן-דיאקסייד שטאפל אינעם אטמאספערע זאל נישט גרייכן געפארפולע שטאפלען, נעמליך געוואוקסן. ווי מיר ווייסן, פראדוצירן געוואוקסן ענערגיע פון דער זון, דאס טוען זיי דורך אריינאטעמען די לופט ארום זיי, דאן שיידן זיי די אקסעדזשן פון די קארבן-דיאקסייד, דעם קארבן נוצן זיי זיך צו ערנערן און דעם אקסעדזשן דאס איז פאר זיי גערעכענט ווי אפפאל, זיי שיקן דאס צוריק ארויס אינעם לופט און אזוי ארום רייניגן די געוואוקסן אויס די לופט פון קארבן-דיאקסייד און בארייכערן דאס מיט זויערשטאף.

מענטשן האבן אבער, צו דעם לעזונג אויך געטראפן א פראבלעם און אין דער לעצטע הונדערט יאר זענען האלב פון דעם וועלט'ס ביימער פארשניטן געווארן, אין א צייט וואס דער ערד דארף זיי האבן נאך וויכטיגער ווי סיי ווען אין דער היסטאריע.

האבן מיר זיך געטראפן אין א פלאנעט וואס ווערט ווארימער און היציגער מיט יעדן יאר. צום ערשט האבן מענטשן גע׳טענה׳ט אז דאס איז הוילע לאקשן, לא דובים ולא יער, אבער מיט דער צייט איז אייגענטליך געווארן ווייניגער דובים און ווייניגער יער און דער פאקט אז דער ערד ווערט הייסער, דראסטיש הייסער, איז שוין פאר בראד נישט קיין סוד, האבן די סוחרים און געלט גייציגער זיך געמאכט א נייע תירוץ, אז דאס איז איבערהויפט א געראטענע זאך, ווייל אזוי ארום וועלן זיך די זאפאסן אין דעם ארקטיק און דער אנטארקטיק, עפענען פאר דער מענטשהייט און מען וועט קענען פארברייטערן נאך מער די האנדל און איינקונפט. שוין, כאטש האלטן מיר אויף א וועג, אפילו די נאאיווסטע פון צווישן אונז האלטן שוין אז די זומערדיגע וועטערס זענען שוין אן אויסנאם.

אין בית מדרש הערשט אזא גייסט אז דאס איז נישט אונזערע פראבלעם. "זיי" זאגן, "זיי" מיינען, דאס האט גארנישט מיט אונז.
איך ווייס נישט צו דאס האט מיט אמונה אדער איגנאראנץ אדער א געמיש פון ביידע צוזאמען (איגנאראנץ איבער אמונה, אמונה איבער איגנאראנץ...) אבער איך בין נייגעריג וואס דער עולם דא האלט.

וואס איז דער סיבה אז דער היימישע וועלט איז אזוי גלייכגילטיג דערצו?
צו דען איז עס אמת? דארף מען עפעס טון דערצו? קען מען נאך עפעס טון? איז עס אונזערע אחריות? וכו...

נ. ב. עס קען זיין אז דער טעמע איז שוין אויסגעשמועסט געווארן דא, איך האב עס נישט נאכגעקוקט. איך אנטשולדיג זיך פון פארויס טאמער איך בין סתם "מרבה אשכולות סרק".