"דו גלייבסט אין ג-ט?"

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

ווען דער וואס קערט נישט איבער לאגיק ניצט לאגיק פאר אן ארגומענט צו עפעס איבערצייגן איינער וואס קערט יא איבער לאגיק מיינעך אז ס׳טוישטסעך דאס בילד, כ׳מיין אז אפילו אריסטו העט דערויף מודה זיין

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

אינעם תחום בנוגע די גרונט פון וואס אונטערליגט א מענטש׳נס התנהגות, זאגט ״לאגיק״ אז עס איז נישט לאגיק.

און אנדערע ווערטער, לאגיק זאגט אז לאגיק איז נישט פראקטיש/נוגע - דערנאך זאגט לאגיק אז דאסיז געווען א לאגישע טענה במילא איזעס נישט קיין טענה - ענטפערט לאגיק אז דאס אליין מיך אפצופרעגן איז א לאגישע טענה במילא בינעך נישט אפגעפרעגט... וחוזר חלילה עד ביאת גואל צדק במהרה.

דערווייל וועליך זיי לאזן פארן אין סירקלס און איך וועל גיין מאכן א לעבן...

[מי אני]

דיין (לאגישע…) טענה איז קעגן די וואס נוצן לאגיק אינעם נישט-ריכטיגן פלאץ, וואס (עכ״פ לויט געוויסע) זאגט לאגיק אליינס אז עס קומט נישט אהין. נישט מער.

אגב, ווידער מאכסטו א לאגישע טענה דאס איבערצוצייגן. אין מנוס.

(ענליך איז בנוגע די וואס נוצן לאגישע טענות להוכיח אז ״ג-ט״ איז העכער לאגיק. ווי אויך דערנאך נוצן אבער ״לאגישע״ השלכות המחייבות את האדם פון דעם קאנצעפט פון דאס ״מציאות״ (ווייטער א לאגישע קאַנסטראָקט) פון ״ג-ט״.)

[אלפא]

איז דאס פאלגענדע ריכטיג?
געפיל = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר עקספיריענסן די וועלט.
לאגיק = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר קאמיוניקירן צווישן זיך (און בעצם די איינציגע רעפלעקטירענדע וועג פון טראכטן פאר זיך אליין אויך).

צירקל = ווען מיר עקפיריענסן א דראנג צו קאמיוניקירן/טראכטן איבער עקספיריענסעס (-נעמט אריין אלעס)!

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

אגב, ווידער מאכסטו א לאגישע טענה דאס איבערצוצייגן. אין מנוס.

דער פראבלעם געשעט נאר אויב ביי דיפאלט פארמאגט לאגיק די אלטימעט מאכט, אויב געפיל איז על העליונה ביי דיפאלט דאן הייבטסעך דער גאנצער ווישעס סייקעל נישט אן.

מיין עיקר פוינט איז געווען בנוגע דעם חינוך שמועס, אז ס׳פעלט נישט אויס צו עקספאזען קינדער צו די לאגישע ספיקות און ער קען לעבן פערפעקטלי פיין אפילו (ער ווייסט סובקאנטשעסלי אז) זיין מהלך החיים איז נישט געווארן געפראווט דורך זיין שכל און פארשטאנד - משא״כ פאר איינער וואס צו זיין ׳100% לאדזשעקלי קארעקט׳ איז אים דאס וויכטיגסטע, וועט טאקע נישט ווערן איבערצייגט דורך א טענה (אפילו א לאגישע ) וואס וויל ביי אים פועל׳ן צו לעבן אָן דעם. (הגם אז ס׳נראה לי אז א דעסיזשען געבויט מיט לאגיק לטובות האדם גייט יא אריין בגדר פון 100% לאדזשעקלי קארעקט ווייל דעי ספעסיפיק לאדזשיק לעצמו איז 100 פערצענט אמת בלי פירכא, אבער שוין...)

[ברוך שפינוזה]

מ'האט דא אויבן ארומגערעדט איבער די שיינקייט וואס געוויסע מענטשן טרעפן אין הלכה, האב איך אנגעטראפן אזא שטיקל אויפ'ן וועבזייט פון די קראים: "חכמינו (הקראיים) התירו אכילת אוכל חם שהוכנס לכלי מתאים לשמירת חומו (תרמוס), אך אסור לחממו בפועל או לשמור על חומו על ידי אש או מכשיר חשמלי. המאכלים המסורתיים של העדה לימי השבת הותאמו לאכילה ללא חימום ועובדה היא שהדבר לא פגם בטעמם או בחגיגיותם ואף הוסיף טעם והדר." [סוף פעידש] זעהט אויס אז ס'איז אזא בחינה פון חן מקום על יושביו, ווען דאס ווערימל עסט זיך אריין אינעם חריין...

[חדשים]

איז דאס פאלגענדע ריכטיג?
געפיל = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר עקספיריענסן די וועלט.
לאגיק = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר קאמיוניקירן צווישן זיך (און בעצם די איינציגע רעפלעקטירענדע וועג פון טראכטן פאר זיך אליין אויך).

צירקל = ווען מיר עקפיריענסן א דראנג צו קאמיוניקירן/טראכטן איבער עקספיריענסעס (-נעמט אריין אלעס)!

וואס דעפיינסטו עקספיריענסען?... א מענטש עקספיריענסט די וועלט מיט די חושים/סענסעס. מענטשן קאמיוניקירן צווישן זיך דורך חושים/פילינגס/לאגיק/ענערדזשי/ביהעיוויערס און וואס נישט...

[אלפא]

נאכנישט געזען אבער לכאו' אינפארמאטיוו צו דעם נושא דא:
https://www.youtube.com/watch?v=LVTmRwitEUI

[אלפא]

איז דאס פאלגענדע ריכטיג?
געפיל = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר עקספיריענסן די וועלט.
לאגיק = די איינציגסטע וועג וויאזוי מיר קאמיוניקירן צווישן זיך (און בעצם די איינציגע רעפלעקטירענדע וועג פון טראכטן פאר זיך אליין אויך).

צירקל = ווען מיר עקפיריענסן א דראנג צו קאמיוניקירן/טראכטן איבער עקספיריענסעס (-נעמט אריין אלעס)!

וואס דעפיינסטו עקספיריענסען?... א מענטש עקספיריענסט די וועלט מיט די חושים/סענסעס. מענטשן קאמיוניקירן צווישן זיך דורך חושים/פילינגס/לאגיק/ענערדזשי/ביהעיוויערס און וואס נישט...

צו עקספיריענסן עפעס דארף מען עס נישט מסביר זיין אדער מגדיר זיין, יעדע זאך/געפיל וואס מ'פילט אינערווייניג (נישט קיין חילוק צו עס קומט פון אינערווייניג אדער פון אויסערליכע פאקטארן/סטימולאציעס) אפי' דאס וואס קינדער פון איין טאג אלט פילן גייט אריין אין דעם כלל. די נקודה איז אז עס איז למעלה ממקום אין זמן און בעצם למעלה מהשגותינו - ווייל השגה אליין איז שוין א 'זאך' וואס מיר עקספיריענסן.. מ'קען דאס אנרופן די 'קאנשעס מיינד' - וועלכע איז נאכנישט מובן אין די סייענטיפישע ראלם.
צו קאמיוניקירן, דארף מען נוצן שפראך און לאגיק (וואס זענען בעצם די כללים פון שפראך) און דאס מוז שוין יא זיין מוגדר במקום ובזמן ווייל אז נישט רעדט מען פון גארנישט/אלעס ביינזאם, עס דארף האבן א דעפינאציע און ספעציפישע פוינט צו/פון וואס מ'באציט זיך. דאס איז אויך נוגע פאר די מענטש אליין צו 'מגדיר' זיין און קאנטעינען זיינע עקספיריענסעס, ווי מ'דארף נוצן א דעפינירטע מעטאדאלאגיע.
די דרייוו און צורך צו זיין קאנטעינד און צו קאמיוניקירן איז אויך ביסודו א ריינע עקספיריענס.

ווען מ'רעדט פון 'פארשטיין' עפעס, קען עס מיינען איינס פון די צוויי, אדער אז איך האב די ווערטער/ריזאן און לאגיק עס צו (מגדיר זיין און) קאנטעינען. אבער טיפער וואס עס מיינט איז דאס וואס די עקספיריענס/געפיל איז באזעטיגט און מ'האט נישט קיין שוועריקייטן דערמיט.

אויף די שאלה צו קליינע קינדער פארשטייען וויאזוי אן עראפלאן פארט וועט די אנגענומענע תשובה זיין אז נישט, נעמליך זיי האבן נישט די כלים און ווערטער און 'הבנה' איבער די סייענס שבו, אבער לאידך גיסא איז זיי גארנישט שווער מיט די מציעות דערפון - זיי פארשטייען אויך נאכנישט אז מכח גראוויטי דארף עס בעצם אראפצופאלן - זיי נעמען אן מציעות אזויווי עס איז. דארט צו וואו מיר קומען אלטימעטלי צו נאכן 'פארשטיין' (פארשטייסטו דען פארוואס סייענס ארבייט וויאזוי עס איז?..) סא און דעם סענס קען מען לכאו' זאגן אז זיי פארשטייען יא, עכ"פ עס מאכט 'סענס' פאר זיי..

צוריק צום צירקל.
צו רעדן פון עקספיריענס (וואס מיר טוען יעצט) דארף מען נוצן לאגיק.
אבער צו עקספיריענסן/פארשטיין לאגיק קען מען נאר דורך עקספיריענס.

די זאך וואס איז מער אינדיפענדענט איז לכאו' די עקספיריענס/געפיל, בעת ער דארף נישט בעצם צוקומען צו לאגיק צו עקזיסטירן. נאר כדי איך זאל דיר דאס קענען מיטטיילן (און אויב 'עקזיסטענס' וועט נאר טייטשן עפעס וואס מיר קענען קאמיוניקירן וועגן..) מוז מען צוקומען צו לאגיק..
דערפאר וואלט איך געזאגט אז פאר א מענטש פערזענליך איז די געפיל גובר, נאר ס'נישטא במציעות קיין וועג דאס אויפצו-ווייזן אדער איבערצייגן (חוץ פון וויאזוי איך פראביר יעצט.. )

[מי אני]

דער פראבלעם געשעט נאר אויב ביי דיפאלט פארמאגט לאגיק די אלטימעט מאכט, אויב געפיל איז על העליונה ביי דיפאלט דאן הייבטסעך דער גאנצער ווישעס סייקעל נישט אן.

אט דאס זאג איך (און אריסטו): אז דורכ׳ן דאס אלעס טענה׳ן אין די פרעימווארק און אויסשטעל פון א פּראפּאזישאן און זאץ אין שפראך ולאגיק, פון א דבר דיבור על אופנו אויפצוווייזן צו וואו די הנחה וכו׳ וואס דו לייגסט אראפ פירט אטאמאטיש צו צו די מסקנה וועלכע דו טענה׳סט בעד, געבסטו שוין בהכרח פאר ״לאגיק״ מיט דעם אליין דאס ״אָלטימעט מאכט״.

מיין עיקר פוינט איז געווען בנוגע דעם חינוך שמועס, אז ס׳פעלט נישט אויס צו עקספאזען קינדער צו די לאגישע ספיקות און ער קען לעבן פערפעקטלי פיין אפילו (ער ווייסט סובקאנטשעסלי אז) זיין מהלך החיים איז נישט געווארן געפראווט דורך זיין שכל און פארשטאנד - משא״כ פאר איינער וואס צו זיין ׳100% לאדזשעקלי קארעקט׳ איז אים דאס וויכטיגסטע, וועט טאקע נישט ווערן איבערצייגט דורך א טענה (אפילו א לאגישע ) וואס וויל ביי אים פועל׳ן צו לעבן אָן דעם. (הגם אז ס׳נראה לי אז א דעסיזשען געבויט מיט לאגיק לטובות האדם גייט יא אריין בגדר פון 100% לאדזשעקלי קארעקט ווייל דעי ספעסיפיק לאדזשיק לעצמו איז 100 פערצענט אמת בלי פירכא, אבער שוין...)

און וועגן דעם איז די טענה נישט אינגאנצן ריכטיג. והיינו, דו טענה׳סט עפ״י לאגיק אז ס׳איז די טובה פונעם קינד צו צענזורירן לאגיק פון אים, ווייל לאגיק איז נישט ידה על העליונה. אבער (עפ״י לאגיק…) וועט ער דאס ממילא געוואור ווערן, וממילא וועט ער דאך (סאָבּקאַנשׁעסלי?) זעהן אז אפילו דו האסט, מיט דעם סטראָקטור פונעם טענה גופא, דאך און מיט דעם אלעם אָנגענומען אז לאגיק איז יא ידה על העליונה. איז טא וואס האסטו דאס צענזורירט פון אים? און דאס פירט שוין דאס ״געפיהל״ צו מזניח זיין אינעם גאנצן (וכמו שהחוש מוכיח).

[אלפא]

עס איז אביסל ווי ווען הלכה און קבלה זענען זיך סותר אין אן הלכה'דיגן נושא, ווי ע"פ הלכה (כמדומני מג"א..) איז הלכה גובר.

אבער ע"פ קבלה איז קבלה גובר.. וחוזר חלילה.

[ברוך שפינוזה]

איך פארשטיי טאקע נישט דעם (מג"א?), אויב ע"פ קבלה דארף מען טוהן X מיינט דאס אז וועסט טוהן Y וועט די מצווה נישט ארבעטן אינעם רוחניות'דיגן ספערע (כ'רעד דאך אז מ'גלייבט אין אידישקייט, אז נישט איז דאך סתם אזוי די גאנצע שאלה נישט נוגע), אלזא פארוואס זאל מען פאלגן די הלכה? די העק מיט הלכה! די חברה וואלט אפילו געבויט א געביידע אויף quicksand, איי ס'גייט צאמפאלן? הלכה! ס'שטייט דאך קלאר אינעם אלטן געלן בוך אז מ'דארף דווקא בויען אויף quicksand! איי פארוואס פארווען פארווי? ככה, סואיסיידעל, מיט'ן קאפ אין וואנט.

די זעלבע איז מיט געפיל VS לאגיק, אויב גיין מיט'ן אזויגערופענעם לאגיק וועט דיך סתם שווער מאכן דאס לעבן פאר גארנישט און פאר נישט דאן איז עס שוין נישט לאגיש... די העק מיט לאגיק, די מאכסט זיך סתם אן א גיהנם, אבער מ'איז גרייט זיך מקריב אויפן מזבח פונעם הייליגן גאט לאגיק, אשה ריח ניחוח ללאגיק, ויהי רצון שיתקבלו קרבנותינו ותפילותינו לפני אדון הלאגיק, אללה הוא עכבר!

[yesiknow]

לא זכיתי להבין אף מילה אחת מכל האשכול הדין, מפני חוסר המשיג (והמושג) אבער די נאמען פונעם אשכול קען מען טוישען צו "איך גלייב אין גאט"

למשל ווען אראבערס האבען וועהן א שטיבעל וואלטען זיי געפענט א געהענגעל , גלייבסט אין מוהאמעד (מוחמד) {גאט }?

[מי אני]

די געדאנק וואס די אשכול וויל ארויסברענגען, ועפ״י די מעשה פון דעם שאלה וואס איך האב בייגעוואוינט, איז אט דאס: אז פון א פילאזאפישן און מיימאַנידיען מבט, איז עס דאך באמת נישט שייך צו זאגן, אין א פּאזיטיוון סענס, ״איך גלייב אין ג-ט.״ וממילא איז די, בדרך כלל עקיוּזיטאָרי, שאלה פון ״דו גלייבסט אין ג-ט?״ בלי שחר.

ולגבי געפיהל לעומת לאגיק איז דאך דאס געווען א הארה בשעת מיינע סייקעדעליק טריפּס. די געדאנק דארונטער איז אז לגבי עקספּיריענסעס, ובפרט די סאָבּליים סארט, זענען זיי דאך למעלה פון זיין ביכולת פון ווערן געקעפּטשורד אין שפראך. דאס איז די סיבה אז ווען מ׳וויל דאס יא אריינלייגן אין ווערטער, נוצט מען פאעזיע און געקינצעלטע ווערטער וועלכע האבן אינהערענטלי נישט א ממש קאנקריטע באדייט (על הכלל). אין אנדערע ווערטער, עס איז למעלה משפראך ומלאגיק. (הגם אז מ׳קען פרובירן, ובאנו לפענעמענאלאגיע ועקזיסטענשעליזם.)

ובזה, די פלאם-פייערדיגע טענה און פאלעמיק פון @ברוך שפינוזה קעגן גיין קאפ-אין-וואנט מיט לאגיק איז… עפ״י לאגיק. ווי געזאגט, אין מנוס.

[אלפא]

איך פארשטיי טאקע נישט דעם (מג"א?), אויב ע"פ קבלה דארף מען טוהן X מיינט דאס אז וועסט טוהן Y וועט די מצווה נישט ארבעטן אינעם רוחניות'דיגן ספערע (כ'רעד דאך אז מ'גלייבט אין אידישקייט, אז נישט איז דאך סתם אזוי די גאנצע שאלה נישט נוגע), אלזא פארוואס זאל מען פאלגן די הלכה? די העק מיט הלכה! די חברה וואלט אפילו געבויט א געביידע אויף quicksand, איי ס'גייט צאמפאלן? הלכה! ס'שטייט דאך קלאר אינעם אלטן געלן בוך אז מ'דארף דווקא בויען אויף quicksand! איי פארוואס פארווען פארווי? ככה, סואיסיידעל, מיט'ן קאפ אין וואנט.

די זעלבע איז מיט געפיל VS לאגיק, אויב גיין מיט'ן אזויגערופענעם לאגיק וועט דיך סתם שווער מאכן דאס לעבן פאר גארנישט און פאר נישט דאן איז עס שוין נישט לאגיש... די העק מיט לאגיק, די מאכסט זיך סתם אן א גיהנם, אבער מ'איז גרייט זיך מקריב אויפן מזבח פונעם הייליגן גאט לאגיק, אשה ריח ניחוח ללאגיק, ויהי רצון שיתקבלו קרבנותינו ותפילותינו לפני אדון הלאגיק, אללה הוא עכבר!

לגבי קבלה און הלכה איז נישט אזוי פשוט אז די 'רוחניות' (אויב זאל מען אננעמען די סמכות פון קבלה בכלל - נאך מיט השלכות אויף למעשה) איז גובר אויף די למעשה. ואכמ"ל.
לגבי לאגיק קען מען לכאו' נוצן טשורטשיל'ס פראזע "עס איז די ערגסטע סיסטעם - אויסער אלע אנדערע וואס ארבייטן בכלל נישט- democracy is the worst form of government except for all others"
אזויווי @@מי אני זאגט, עס איז אין מנוס דערפון. בפרט אויב דו ווילסט נוצן דאס אליין עס אראפצורייסן..

דאס איז די סיבה אז ווען מ׳וויל דאס יא אריינלייגן אין ווערטער, נוצט מען פאעזיע און געקינצעלטע ווערטער וועלכע האבן אינהערענטלי נישט א ממש קאנקריטע באדייט (על הכלל). אין אנדערע ווערטער, עס איז למעלה משפראך ומלאגיק. (הגם אז מ׳קען פרובירן, ובאנו לפענעמענאלאגיע ועקזיסטענשעליזם.)

קודם כל קען מען לכאו' יא רעדן דערפון טאקע באופן וויאזוי מ'רעדט דא, ס'איז טאקע א משהו אן אנדערע וועג פון רעדן - דהיינו אנשטאט איבערצייגן אדער אריינפיטערן געדאנקען - פראבירט מען אויפצו-וועקן די חלק אינעם צווייטן וואס פילט/האלט אויך אזוי, טאקע מער א פאעטישע וועג פון קאמיוניקירן.
לגבי חינוך האב איך אויך געטראכט אז טאמער די ציל איז אויפצו-וועקן און שטערקער אונטערשטרייכן געפילן וועלכע ליגן ביסוד אינעם מענטש/קינד, דאן איז לאגיק און שפראך טאקע נישט אזוי וויכטיג און אויסמאכנד, עס מעג זיך אפי' צומאל סותר זיין, כל זמן די עטאס און עסענס פונעם מעסעדזש קומט דורך..

פיינעלי לגבי שפראך אליין פיל איך שוין לאנג אז עס איז אביסל בבחינת קוואנטום מעכאניקס, ווי באמת טוט זיך אפ א מולטיפולע ספערע פון דיימענסיעס, מיר זענען נאר זוכה צו פיר דערפון (3D אין מקום און איינס פון זמן.) בזמן וואס די אטאמען/עלעקטראנען שוועבן זיך ארום ווי וואלן - מ'קען עס אנרופן אז זייערע 'עקספיריענס' איז און סאך א ברייטערע ראלם, אבער מיר 'קאמיוניקירן' מיט זיי נאר אלס פאפרוירענע פארטיקעל, ענליך געשעט ביי די מענטשליכע 'עקספיריענס vs קאמיוניקאציע' ווי די אייגענע ערפארונגען קומען פאר סאך ברייטער און מער פאעטיש/ארטיסטיש געשטומט, אבער בכדי צו אריבערפירן עני אינפארמאציע מוז מען זיך מצמצם זיין אין א קליין פלאכע דיימענסיע וואס שפראך קען נאר אויפכאפן..
עס איז צום האפן אז פונקט ווי סייענס האט גע'קעפטשור'ד די אומזעבארע אספעקטן פונעם קוואנטום וועלט, וועלן זיי אויך בעתיד טרעפן די מעטאדע צו קאמיוניקירן איבער אונזער באהאלטענע דיימענסיעס!

[מי אני]

‏זיי זענען דארט מבאר אין פרק נז כעין מה שפירשתי:

אנו קובעים שהא-ל הוא ״אחד״, אך מיד אנחנו מסתייגים מן האמירה ״אחד״ באמירה ״לא על ידי אחדות״.

אין פנ״ח זענען זיי אויך מפרש דאס וואס ער זאגט דארט לגבי ״מציאות״ כלפי הא-ל, כדהבאתי מדר. עלווין ריינעס:

״נמצא״ משמעו ״לא לא-נמצא״, כלומר, אין שום זיקה בין המושג ״לא-נמצא״ לבין הא-ל.

זיי שרייבן דארט פריער:

בפרק הקודם למדנו על ההבחנה בין מהות, שהיא הגדרתו של הדבר, לבין מציאות, שהיא התכונה המעניקה קיום למהות זו. והנה לגבי הא-ל, אין לנו שום ידע על מהותו, ולכן ניתן להשיג רק את עובדת קיומו הטהור של הא-ל, אך אין אנו יודעים מה קיים, וקיום זה אינו תואר ואינו מבטא את עובדת מציאותו בנפרד ממהותו. ומשמעות הדבר היא שאנו יודעים רק שהעולם שאנו מבינים אותו מעיד על דבר מחוץ לו.

ווי מ׳זעהט, זאגן זיי אז ״מציאות״ איז דאס וואס איז מעניק ״קיום״ להגדרתו של דבר, וואס דאס איז ״מהות״. איז וויבאלד ״ג-ט״ איז ריין ״מהות״, איז שווער דערויף מעניק צו זיין ״קיום״, וואס דאס איז עובדת מציאותו, הגם מ׳וויל און מ׳טוהט דאס דאך פרובירן משיג צו זיין דערביי דעם ״קיום הטהור״. און די ״מעיד על דבר מחוץ לו״ איז, ווי געשריבן פריער, ״שאנו מבינים אותו״, וממבטינו אבל לא לפי האמת לאמיתו, וככל הנ״ל.

און דאס איז אויך פשט אין ווי זיי זענען מפרש פריער בפנ״ב, וואס דארט טוהט דער רמב״ם מפרש זיין די 5 סוגי תוארים, און איז נאר ״מכשיר״ תוארי פעולות בהעולם וכלשונו:

והחלק החמישי מתארי החיוב הוא שיתואר הדבר בפעולתו. ואינו רוצה ב'פעולתו' קנין המלאכה אשר בו כאמרך 'הנגר' או 'הנפח', כי הם ממין האיכות כמו שזכרנו. אבל ארצה ב'פעולתו' הפעולה אשר פעלה כאמרך "ראובן הוא אשר חרש את הדלת ובנה החומה הפלונית וארג זה הבגד". וזה המין מן התארים רחוק מעצם המיוחס, ולזה ראוי שיתואר בהם האלוק ית', אחר אשר תדע שאלו הפעולות המתחלפות לא יתחייב שיעשו בענינים מתחלפים בעצם הפועל כמו שיתבאר. אבל כל פעולותיו ית' המתחלפות כולם בעצמו לא בענין מוסף על עצמו כמו שבארנו.

און זיי זענען מפרש:

המהלך של ביטול האמנת תוארים חייב להסתיים ולא לבטל את הזיקה בין הבורא לבין הבריאה. מותר לומר שהא-ל ברא את העולם והוא מנהיגו או שנתן לנו את התורה, מפני שמתוארים מעין אלה אינם מלמדים ולא כלום על עצמיות הבורא, ואינם מתוארים שום תכונה שלו ושום מקרה בזיקה לו, אף לא את זיקתו למציאות, ורק באים לומר שהמציאות אינה מסבירה את עצמה, לא בעצם קיומה ולא באופן התנהלותה, והיא זקוקה להבורא.

די ווערטער לבסוף זענען ספעציעל וויכטיג.

און ווי דער נרבוני שרייבט דארט (עפ״י אל-גאזאלי ואבן רשד):

וכאשר נאמר ״עצם״, ענינו ״הנמצא״ לשלול ממנו ״העמידה בנושא״.

וכאשר נאמר ״מחוייב המציאות״, ענינו שהוא נמצא אין עלה לו והוא עלה לזולתו, ויהיה המשפט מן השלילה והצירוף: אחד, שענין ״אין עלה לו״ שלילה ושומו עלה לזולתו, ״צירוף״ וכאשר נאמר לו שכל ענינו שהוא ״נמצא״, נקי מן החומר.

וכאשר נאמר ״יוצר ופועל ובורא״ ושאר תוארי הפועל, הנה ענינו שמציאותו מציאות נכבד ישפע ממנו מציאות הכל השפעה מחוייבת, ושמציאות זולתו מגיע ממנו ונמשך למציאותו כמו שימשך האור מהשמש, אלא שאינו טבע גמור.

וכאשר נאמר ״יכול״, לא ירצה בו אלא היותו פועל על אופן אשר שיערנוהו, והוא שמציאותו מציאות ישפע ממנו זולתו ושבהשפעתו תסודר כל ההדרגה בכל הנמצאות על צד יותר מופלג במציאות האפשרות בשלימות והטוב.

וכאשר נאמר ״רוצה״, לא ירצה בו אלא שמה שישפע ממנו אינו נעלם ממנו ואינו מצטער עליו, אבל הוא יודע ששלימותו בהשפעת הכל ממנו, ופעלו פועל מסודר מידיעה ויסודר הנכבד משתי הפכים, ורצונו הולכת בנמצאות כפי ידיעתו, ושיכלתו לא תחסר מרצונו.

ויעבור בזה הענין שיאמר לו ״רוצה״ שהוא רוצה ולא יהיה הרצון אלא ענין היכולת, ולא היכולת אלא ענין הידיעה, ולא הידיעה אלא ענין העצמות. הנה הכל א״כ ישוב אל ענין העצמות.

ואגב, דער אפודי דארט פרעגט:

יש להקשות בזה החלק החמישי איך הכשיר הרב לתארו בו יתעלה כי הוא מאמר שיפעל והוא מקרה. ונוכל לתרץ כי מאמר שיפעל הוא מקרה בבחינה שיהיה כח פועל והוא ית׳ אין לו כח פועל אלא עצם פועל לכל הנמצאות, וזהו מאמר הרב.

וזה עולה עם מה שבארנו בענין נובע/שופע.

לסיכום, די שאלה פון: ״דו גלייבסט אין ג-ט?״
איז דאס זעלבע ווי פרעגן (להרמב״ם):
״דו גלייבסט אין דאס עקזיסטענץ פון עפעס, וואס מ׳קען דערצו נישט געבן די ווערטער עקזיסטענץ, עפעס, אדער דערצו?״

וואו מ׳זעהט איז די שאלה חסר משמעות כלל. איז וואס דרייסטו א קאפ דערמיט? וואס איך זאג איז אז א טעאלאג על האמת פארשטייט אז מ׳האט נישט צו פרעגן די שאלה. דאס פרעגן די שאלה ווייזט גאר אויף א חוסר הבנה ועיון אינעם געביט פון אלקות.

***

דר. דאָנקען ריכטער שרייבט במשנתו של לודוויג וויטגענשטיין און זיין צוגאנג צו רעליגיע בתוך זיין פילאזאפיע:

Wittgenstein also said, in his 1929 lecture on ethics, that “the tendency of all men who ever tried to write or talk Ethics or Religion was to run against the boundaries of language,” i.e. to talk or write nonsense. This gives support to the view that Wittgenstein believed in mystical truths that somehow cannot be expressed meaningfully but that are of the utmost importance. It is hard to conceive, though, what these ‘truths’ might be

With regard to religion, Wittgenstein is often considered a kind of Anti-Realist. He opposed interpretations of religion that emphasize doctrine or philosophical arguments intended to prove God’s existence, but was greatly drawn to religious rituals and symbols, and considered becoming a priest. He likened the ritual of religion to a great gesture, as when one kisses a photograph. This is not based on the false belief that the person in the photograph will feel the kiss or return it, nor is it based on any other belief. Neither is the kiss just a substitute for a particular phrase, like “I love you.” Like the kiss, religious activity does express an attitude, but it is not just the expression of an attitude in the sense that several other forms of expression might do just as well. There might be no substitute that would do. The same might be said of the whole language-game (or games) of religion, but this is a controversial point. If religious utterances, such as “God exists,” are treated as gestures of a certain kind then this seems not to be treating them as literal statements. Many religious believers, including Wittgensteinian ones, would object strongly to this. There is room, though, for a good deal of sophisticated disagreement about what it means to take a statement literally. For instance, Charles Taylor’s view, roughly, is that the real is whatever will not go away. If we cannot reduce talk about God to anything else, or replace it, or prove it false, then perhaps God is as real as anything else

[אלפא]

דא האט דר מיכאל אברהם גענפערט אויף מיין שאלה, הגם נישט אזוי קלאר..

[חדשים]

דא האט דר מיכאל אברהם גענפערט אויף מיין שאלה, הגם נישט אזוי קלאר..

איך זע נאר א ווערטער שפיל, דרייט א קאפ בלע”ז... וואספארא תירוץ זעסטו?

[אלפא]

איך זע אזוי פיל אז ער האלט יא אז 'זאגן' עס איז דא 'עפעס' הייסט עסטעבלישט אן עקזיסטירענדע גאט! אפי' אן די מעגליכקייט צו מסביר זיין (עכ"פ אין דעם קאנטעקסט) א דעפינאציע דערצו.

[חדשים]

איך זע אזוי פיל אז ער האלט יא אז 'זאגן' עס איז דא 'עפעס' הייסט עסטעבלישט אן עקזיסטירענדע גאט! אפי' אן די מעגליכקייט צו מסביר זיין (עכ"פ אין דעם קאנטעקסט) א דעפינאציע דערצו.

דאס זע איך...
די ווערטער ”עפעס” / ”עקזיסטירנדע” מיט ”גאט” איז שוין פראבלעמאטיש...

איינמאל דו האסט נישט קיין דעפינישען פרעגט דאך יענער גוט וואס איז עס אנדערש ווי זאגן איך ווייס נישט וויאזוי די וועלט האט זיך אנגעפאנגען...

[אלפא]

לידיעה בעלמא, איך האב עס געפרעגט..
און איך פארשטיי אביסל זיין פערספעקטיוו.

[מי אני]

ווי איך פארשטיי הרב דר. אברהם, איז ער בעצם מסביר דעם רמב״ם׳ס מעמד אין דעם. והיינו, ווי מסביר געווען, האט דער רמב״ם הוכחות אויף ״מחוייב המציאות״. מאידך גיסא אבער מוז ער דאך גאר נעגעיטן אפילו אט דעם טערמין פון ״מציאות״, אין א פּאזיטיוון סענס, כלפי דעם מושג פון ״ג-ט״! מוז דאך זיין אז די גאנצע הוכחה אליינס דערצו, איז אליינס א דרך שלילה, און זאגט נישט מער ווי דאס אז די בריאה איז ״נישט״ [השלילה] א הסבר צו זיך אליינס. וכעין מה שהבאתי מדר. עלווין ריינעס.

ואולי כעין גאָדעל'ס טעארעמס אין לאגיק, וואו אַן אייגענע סיסטעם קען נישט אליינס האבן בתוכה פון וואס מ'זאל קענען אויפווייזן אלעס בתוכה. און דאס וואס מ'וועט כסדר מוזן ארויסגיין אינדרויסן פונעם סיסטעם וואס מ'מאכט, בב"ת, אט דאס איז וואס מ'טערמינט "ג-ט". ועיין בדברי פּערי מאַרשאל. ואגב, דא שרייבט דר. וויליאם לעין קרעיג איבער די השלכות דאס האט פאר ידיעת הקב"ה (אין א פּאזיטיווע סענס), וואו ער רירט אָן אויף די שאלה אין די פילאזאפיע פון מאטעמאטיקס.

***

אין די סוגיא פון מטרת קיום המצות וקשרותם לעניני אמונות ודיעות, איז אינטרעסאנט וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ ח״ב פל״א:

וכבר ידעת מדברי שהדעות אם לא יהיו להם מעשים שיעמידום ויפרסמום ויתמידום בהמון לנצח, לא ישארו.

און ווי דער שם טוב איז דאס דארט מסביר:

כי ההמון אין להם דעת כדי לקיים האמונות בידיעה אם לא יעשו מעשים

והיינו, אז די מטרה פון די מצות מעשיות איז בעצם סייקאָסאָמעטיק און אז כדי אז די דיעות וואס ליגן דערונטער זאלן ווערן עמבּאַדיִד אינעם מענטש.

דאס איז בפרט אינטרעסאנט אז ער זאגט דאס אין די קאנטעקסט פון מצות שמירת שבת בסיומו על הדיון אודות חידוש נגד קדמות. און אז די טעם פון חומרת שמירת שבת הוא כדי לבסס את האמונה בחידוש אצל ההמון ע״ש. אבער, ווי געזאגט, האבן דאך דער נרבוני, אבן כספי, און אנדערע געהאלטן אז דער רמב״ם האט יא באמת געהאלטן פון קדמות, און האט געשטיצט חידוש העולם אלס אמונה הכרחיות פאר׳ן המון, וואס בלא זה איז דאך נישטא קיין התגלות און רעוועלעישאן (במובן הפשוט), און דאס איז דאך מרפה דאס ציית פונעם המון עם להתורה. און דער נרבוני און אבן כספי זענען טאקע מסביר דעם פרק אז מצות שבת, שהיא לבסס אמונה בחידוש העולם, איז טאקע בעצם אַן אמונה הכרחית לההמון ע״ש. און עס קומט אויס אז ס׳איז בעצם א מעשה הכרחית, של שמירת שבת, למען אמונה הכרחית של חידוש העולם, שהיא אמונה הכרחית למען שאר המצות.

ענליך שרייבט ער בח״א פל״ו אין די קאנטעקסט פון די פראבלעם פון אַן עובד ע״ז במעשה, הגם ער איז נישט ממש א כופר בה׳:

כי לא ישיג ההמון אלא מעשה העבודות, לא עניניהם ולא אמיתת הנעבד בהם

פון דעם זעהט מען אז עס זענען שייך מצות מעשיות בפועל אשר מטרתם הוא ג״כ סיי אלס מען זאל זיי נישט טוהן כדי נישט צו אינקאָלקעיטן דעות נפסדות, וואס דער המון (און מענטשן בכלל, ועיין בהחינוך הידוע במצוה טז) ווערט נאכגעשלעפט בדעותיהן לפי די מעשים וואס זיי טוהן בפועל; וואס דאס איז די ענין נגד עבודה זרה בפועל אף כשמאמין בה׳. און סיי אז עס זענען דא מצות וואס זענען הכרחיות לקיים, נישט נאר אמונות אמתיות, נאר אפילו אמונות הכרחיות, וואס די אמונות הכרחיות דינען נאכדעם פאר פּאליטישע/סאָשׁעל סטעבּיליטי על הכלל; וואס דאס איז די ענין ביי מצות שמירת שבת להרמב״ם עפ״י הנרבוני ואבן כספי.

ולפי״ז קען מען זאגן אז וועגן דעם טאקע טרעפט מען א שילוב, און ווי דער מ״א ברענגט אראפ באו״ח סימן שו ס״ק כט, אז חילול שבת איז חמור כעובד ע״ז ע״ש. וידוע הגמרא בשבת קיח: אמר ר' חייא בר אבא א"ר יוחנן כל המשמר שבת כהלכתו אפילו עובד ע"ז כדור אנוש מוחלין לו ע״ש. והיינו ״כדור אנוש״, וואס דער רמב״ם שרייבט בריש הל׳ ע״ז אז זיי האבן יא געגלייבט בה׳, נאר געוואלט דינען אמצעיים אליו מחמת כבודו ית׳ ע״ש, וכמוש״כ שם בפל״ו הנ״ל במו״נ. וע״ש במה שכתב שם האברבנאל:

IMG_5246.jpeg

און אין ח״ב פל״א שרייבט דער אברבנאל:

IMG_5297.jpeg

עס איז טאקע מן הראוי לציין צו וואס דער רמב״ם שרייבט בח״ג פ״מ לגבי מיתת בי״ד דערביי:

אמנם שאר העבירות אשר בהם מיתת בית דין כעבודה זרה ושבת, אשר לא יזיק בהם לזולתו אבל הם דיעותו, לא יהרג בהם על המחשבה עד שיעשה.

ובפמ״א:

אבל מיתת בית דין תמצאה בענינים הגדולים אם בהפסד אמונה או בחטא גדול, רצוני לומר בעבודה זרה וגילוי עריות ושפיכות דמים וכל מה שמביא לזה, ובשבת להיותו מקיים אמונת חידוש העולם.

כמובן, אז יעצט אז ס׳איז שוין דא די ציווי פון שמירת שבת, איז אפילו פאר דער וואס נעמט יא אָן (כעין) שיטת קדמות, והשלכותיה איבער אַן ״אומדירעקטער״ ג-ט וואס איז ״אינפּרסונלית״ וכו׳, קען עס נאך אלס האבן א פולקאמער מיִניִנג וטעם בשמירת שבת. ואפילו דער אלגעמיינער מאמין בחידוש און אין אַן ״אקטיווער״ ג-ט במובן הפשוט, איז נישט עכט די קאַנשׁעס סיבה פאר שמירתו די חידוש העולם חלק שבו; ווי דער רמב״ם זאגט אז ההמון לא ישיגו ״לא עניניהם ולא אמיתת הנעבד בהם״ - זיין מיִניִנג דערין איז עפעס אנדערש. (הגם דער רמב״ם באציהט זיך טאקע צום סאָבּקאַנשׁעס חלק דערפון.)

ובסתם ווי דער רמב״ם זאגט דארט בח״ב פל״א איז א טעם דערינען בשמירת שבת אויך:

אמנם תתו לנו תורת השבת וצוותו אותנו לשמרו הוא עלול נמשך לעילת היותו 'עבדים במצרים' אשר לא היינו עובדים ברצוננו ובעת שחפצנו ולא היינו יכולים לשבות.

און ווי ער שרייבט בח״ג פמ״ג:

אמנם ענין השבת טעמו מפורסם ואין צריך לביאור. כבר נודע מה שבו מהמנוחה, עד שיהיה שביעית חיי האדם בהנאה ובמנוחה מן העמל והטורח שלא ימלט ממנו קטון וגדול. עם מה שמתמיד ומקיים הדעת הנכבד מאד לדורות והוא האמונה בחידוש העולם.

והיינו, סתם אזוי דאס ראציאנאלע סיבה פון לנוח (בהכרח) בשביעית מימי חייו, און ווי דער אפודי צייכענט דארט צו בח״ב פל״א עפ״י ח״ג פמ״ג (וע״ש באברבנאל ווי ער דינגט זיך מיט אים און זאגט אז דער רמב״ם דערמאנט דאס נישט דארט, און אז דאס איז נאר א טעם פרסומיי און נישט די ״טעם האמתי כפי הקבלה האמיתית התוריית״. וע״ש ווי ער שטעלט טאקע צאם ״הריגת הנוקב/המגדף שהיה כופר בשלימות מציאותו ית׳, ואם המקושש שהיה כופר בפעולתו״ ע״ש).

***

לגבי ענין עקספּערטיִז וטעות החכמים, שרייבט ר׳ שמואל צרצה אין זיין מקור חיים (סוף פ׳ בהעלותך), אינעם קאנטעקסט פון אַן אנגעבליכער טעות ושכחה פונעם רמב״ם:

והנה משרע״ה שכח עצמו במי מריבה, אבל האמת אין איש אשר לא יחטא, וכל יתרון החכמים הוא במיעוט תעיותיו.

[מי אני]

אז מ׳האט געשמועסט איבער דאס ארויסהייבן תענוג, ואפילו העכער לאגיק, ובפרט וואו עס עפּלייט צו א רעליגיעזע מהלך החיים ודת, האב איך געהאט א שמועס מיט א חבר מיינער מענין לענין באותו ענין. ער האט גע׳טענה׳ט, אינעם קאנטעקסט פונעם חרדי׳שן שידוכים סיסטעם, אז אַן עיקר פראבלעם פון דעם, וממילא חרדיזם בכלליות וג״כ רעליגיע נאך מער על הכלל, איז אז די קינדער ״עקספּיריענסען נישט לייף״ וועגן דעם. זיי וואלטן ווען געדארפט גיין אין קאלעדזש און האבן די עקספּיריענסעס פון רילעישאנשיפּס און רידזשעקשאנס; סיי די שוועריקייטן דערפון און סיי די ענדזשוימענטס דערפון. ווי אויך זיך באקענען מיט קולטורן, אנדערע מענטשן, און בכלליות ״זעהן וואס די וועלט איז״. און ערשט דערנאך זוכן א מעיט ביי די 25 צי שפעטער. דאס איז אלעס אפגעזעהן צי ווען מ׳מאכט זיי למעשה חתונה עפ״י די ״סיסטעם״, זענען זיי צופרידען און העפּי, צי אפילו באהבה. ער האט דאס צוגעגליכן צו א מענטש וואס עסט און באקומט זיינע באדערפענישן דורך IV אנשטאטס עסן מיט׳ן מויל. ביידע באקומען עס, אבער דער וואס עקטשועלי ״עסט״ דאס האט אט די עקספּיריענס, לעומת דער וואס באקומט דאס דורך IV.

עס איז וויכטיג צו באמערקן אז זיין טענה איז, ווי איך האב פארשטאנען, אפגעזעהן פון די פאלגענדע פאקטארן - זיין טענה איז נישט בנוגע די פאלגענדע פאקטארן:

* איבער ענדערשער סתם אזוי שפעט חתונה האבן. מיינענדיג, אז מ׳זאל ענדערשער שפעטער חתונה האבן, פשוט אלס׳ן דאס זיין מער מעטשור. און נישט דוקא מכח אז ער/זי איז געגאנגען דורכגיין ״עקספּיריענסעס״, נאר פשוט אלס דעם אז זיי זענען עלטער און האבן מער דעת ווי אזוי צו בעסער האנדלען מיט מענטשן און דאס לעבן בסתם, אָן גיין עקטיוולי סאליסיטן ״עקספּיריענסעס״ פּער סעי. אין קורצן, די טענה איז נישט איבער קעגן דאס בעצם חתונה האבן אינג.

* ווי אויך איז די טענה דא נישט איבער דעם אז זיי דארפן גיין אין קאלעדזש כדי צו שטודירן כדי לקנות חכמה; עס איז די ״עקספּיריענס פון לייף״.

* דאס זעלבע איז בנוגע פרנסה: זיין טענה איז גילטיג אפילו ווען די עלטערן זענען גאר רייך און האבן געוואונען די לאטערי, און עס איז נישט דייקא וויכטיג פאר׳ן קינד צו גיין שטודירן כדי לחיות.

* ועוד, איז די טענה אויך נישט איבער דעם צי די חרדי׳שע שידוכים סיסטעם איז עטיש און/אדער ארבעט למעשה בעצם צי נישט. מיינענדיג, אז עס איז נישט קיין ״נאָמבּערס געים״ טענה איבער וואו מענטשן זענען מער צופרידן ובאהבה מיט׳ן לעבנ׳ס-שותף, צי אינעם סעקולארן וועלט צי אינעם ערעינדזשד שידוך סיסטעם. אפילו מ׳זאל שוין מודה זיין אז בדרך כלל צי עפ״י רוב, זענען מענטשן מער ״העפּי״ און צופרידן ובאהבה מיט׳ן לייף-מעיט דורכ׳ן ערעינדזשד חרדי׳שע סיסטעם ווי אינעם סעקולארן וועלט, איז זיין טענה נאך אלס במקומה עומדת.

* און צום לעצט, איז, כמובן, נישט די טענה איבער ריבוי הילדים וואס חרדי׳שע קאָפּלס האבן. אפילו זיי האבן ווייניג קינדער מאיזה סיבה, איז זיין טענה נאך אלס במקומה עומדת.

איך פארשטיי אז מ׳קען טענה׳ן אז מ׳קען נישט דיסענטענגלען ״עקספּיריענס פון לייף״ פון אט די וועריעבּלס.

איך פּערזענליך בין נישט געווען איבערצייגט פון זיין טענה. עס האט מיר דערמאנט פון דאס וואס איך האב צוגעברענגט דר. ראבּערט נאָזיק׳ס טענה קעגן שיטת ההעדאניזם, וואס נעמט אָן אז נאר תענוג איז וואס איז גוט און וואס מאכט אויס. ער האט גע׳טענה׳ט אז לו יצוייר אז עס איז דא א סארט מאשין צו וועלכע מ׳קען זיך צוטשעפענען/באהעפטן אזוי אז מ׳וועט פיהלן אלע עקספּיריענסעס און תענוגים שייך, כל זמן ער איז באהאפטען דערצו. און ער וועט נישט פיהלן קיין שום מין צער ועגמת נפש בשעת ער איז באהאפטן דערצו. און בשעת ער איז באהאפטן דערצו וועט ער אפילו נישט וויסן אז ער איז צוגעטשעפעט/באהאפטן דערצו, ווי אויך וועלן אלע זיינע פיזיאלאגישע באדערפענישן פונעם מענטש ווערן ערגענצט כל ימי חייו בשעת ער איז באהאפטען צום מאשין. בקיצור, גן עדן כפשוטו. האט דר. נאָזיק גע׳טענה׳ט אז עס איז דאך ראציאנאל פאר א מענטש צו זאגן אז ער וויל נישט זיין באהאפטן דערצו, און ער וויל ״עקספּיריענסן״ לעבן כמו שהיא; עס פעהלט אים ״עפעס״ טאמער ער באהעפט זיך דערצו. וממילא צייגט דאס אז ״תענוג״ איז ל״ד די איינציגסטע גוטס און וועליוּ.

האב איך אבער געקלערט אז אפילו נניח אז ער איז גערעכט, און אז עס איז טאקע ראציאנאל פאר א מענטש דאס אפצוזאגן, איז אבער לכאורה כו״ע מודי אז עס איז זיכער נישט אומראציאנאל פאר א מענטש צו יא וועלן באהאפטן ווערן דערצו. איז דאס דען נישט די תקוה פונעם מענטשהייט צו ״גן עדן״ והתענוג שבו (לאחר המות)? אין אנדערע ווערטער, מ׳קען ״דיפענדן״ איינער וואס באהעפט זיך נישט דערצו, און וויל עסן ״דוקא מיט׳ן מויל״ און אלע צער וואס קומט מיט מיט׳ן ״ממש״ עקספּיריענסן לייף. אבער דער וואס באהעפט זיך צום מאשין, און ״עסט מיט׳ן IV״ (אפילו מ׳זאל שוין יא זאגן אז די משל האלט), אָן קיין שום צער ורק בתענוג, און עקספּיריענסד נישט ״ממש״ לייף, דארף ניטאמאל קיין דעפענס.

(דאס האט טאקע קלאנגען פון די שוועריקייט אויפ׳ן אירענעיען טעאדיסי אדער דר. דזשאן היק׳ס ״נשמה-מאכן״ טעאדיסי וכדומה. זיי ענטפערן אויף די פראבלעם פון שלעכטס, מער-ווייניגער, אז די רעות זענען בעצם לטובתינו, און אט דאס ברענגט ארויס די שיינקייט און ״עקספּיריענס״ פון די וועלט ובריאה על הכלל, און אט דאס ״מאכט״ אונז וכו׳; אזא סארט כעין נהמא דכיסופא. אויב האלט מען אז דאס איז נישט קיין שטארקע תירוץ אויפ'ן פראבלעם פון שלעכטס, איז מען דאך מסכים צו וואס איך זאג דא. ואיה"נ אז אין דעם אליין קען ווערן א "נאָמבּערס געים" איבער "ווי סאך" צער/שלעכטס פעהלט אויס פאר דעם.)

האט מיך אבער מיין ווייב געפרעגט דערויף אז, ווי איך האב שוין מערערע מאל דערמאנט מדזשאן סטוערט מיל, ״איז דאך בעסער צו זיין אַן אומצופרידענער מענטש, ווי איידער א צופרידענער חזיר. און עס איז בעסער צו זיין אַן אומצופרידענער סקראט/חכם, ווי איידער א צופרידענער נאַר.״ און אויב אזוי איז דאך דאס אז יענער איז כסדר בתענוג, אזוי ווי דער חזיר צי נאַר וואס איז אזוי. און דאס אז דער מענטש, וואס איז נישט אזוי, איז בעסער ווי דעם איז דאך מכח דעם אז זיין קאַנשׁעס עקספּיריענסעס זענען מער.

האב איך אבער גע׳ענטפערט אז דאס איז ל״ד מכח די ״עקספּיריענס פון לייף״, ווי איידער מכח פארשטאנד וחכמה וואס פעהלט פאר׳ן חזיר ונאַר לעומת דער מענטש וחכם. דא אבער, ווי געשמועסט אינעם צווייטן בּולעט פּוינט, איז נישט די געדאנק מכח חכמה וואס פעהלט. פארקערט, מ׳קען זאגן אז אין די נאָזיק ״עקספּיריענס/תענוג מאשין״ איז אויך דא די השגת חכמה וואס ברענגט די תענוג לעוה״ב וואס דער רמב״ם דערמאנט בפי׳ המשנה שלו בהקדמתו לפ׳ חלק. דא איז די געדאנק און טענה נאר מכח דעם אז מ׳עקספּיריענסד נישט ״לייף״ צום פולסטן, וואס באדייט אז מ׳האט נישט די סטראָגלס, עגמת נפש, און רידזשעקשאנס פון לייף. און טאמער איז נאר דאס די יתרון פונעם מענטש וחכם אויפ׳ן חזיר ונאַר, דאן שטייען די חזיר ונאַר טאקע יא בעסער פון זיי.

הכלל, איך פּערזענליך וואלט נישט געטוישט פונעם ״IV״ צום ״עסן״, as defined - איך וואלט מיך באהאפטן צו נאָזיק'ס ״עקספּיריענס/תענוג מאשין״. קען טאקע זיין אז איך בין פון די וואס זענען לאָקי עם אשתי (ווי געזאגט אינעם פערטן בּולעט פּוינט, נעמט מען דא נישט קיין שטעלונג צי די חרדי'שע/חסידי'שע שידוכים סיסטעם איז למעשה, עכ״פ צום מערסטענסט, עפעקטיוו למצוא לאדם האשה אשר יאהב). ואולי, ווי מיין שוואגער זאגט מיר, אז ווען נישט די שידוכים סיסטעם וואלט איך ווען געווען אַן incel און פון די וואס באדארפן צו זיין פון די חסידים פון דזשאָרדען פּיטערסאן. יתכן (איך האף אבער אז אָן די מיסאַדזשעני). ולכן, קען טאקע זיין אז איך בין א נוגע.

דאס אלעס דערמאנט פון דעם זמר.

***

דאס וואס איך שרייב כסדר "ג-ט" אָן עס ארוסשרייבן מיט'ן "א'" (אלופו של עולם) אינדערמיט אינגאנצן, עכ"פ ווען עס איז אינעם קאנטעקסט פון קודש און נישט חול, איז מיוסד אויף דאס וואס דער יערות דבש (ח"א ד"ד) שרייבט לגבי דאס'ן ארויסזאגן "ג-ט" בלשון אשכנז אז עס איז הזכרת ש"ש לבטלה ע"ש. הגם אז דער אגרות משה (או"ח ח"ב סימן כה) איז דאס יא מתיר צו זאגן בלשון ענגליש ואפילו בגילוי ראש ע"ש. (וידוע אז הרב שלום קלעס ז"ל, דער מייסד פונעם Jewish Press, האט דאס איינגעפירט אז מ'זאל ארויסשרייבן "ג-ט/G-d" אָנעם "א'" אדער O'.)