האדמו''ר מהר''א מסאטמאר דערקלערט קריג מיט וויזניץ

[יצחק אייזיק]

דער אמת איז דאך אז ר' מאטעלע ובניו האבן דאך פונקט אזוי פיינט שנאת מות די רז"ל אידן אלס וואס זיי שטאמען פון סאטמאר, ער איז דאך געווען די איינציגסטע רבי וואס האט זיך נישט צוגעשטעלט דא אין אמעריקא צו די זמן ר"ת וואס רביה"ק הדברי יואל האט אזוי געוואלט איינשטעלן, איז דער דעמאלס יונגע רב פון וויזניץ אמעריקא זיך נישט צוגעשטעלט מיט א באבע תירוץ וועגן זיין טאטע דעם אמרי חיים'ס מנהג אין א"י, איי אין א"י האבן דאך רוב ירושלימ'ע נישט געהאלטן ר"ת און דא אין אמעריקא האט זיך יעדער צוגעשטעלט צום דברי יואל? נו א קשיא אויף ר' מאטעלע, ר' מאטעלע בעצם איז דאך געווען שטארק פאר די אגודה, ער האט דאך ארויסגעוואקט תשל"ט ביים פראטעסט וועגן מ'האט מוחה געווען אויף די אגודה, און נאכן רבינ'ס פטירה ביים צווייטן רבין ז"ל האט ער דאך יעדע צוויי מינוט געטראפן אויף וואס מוחה צו זיין אויף סאטמאר, בו בזמן וואס אין מאנסי איז געווען א באקאנטע מקום הפקר,

סאו די רז"ל אידן וואס האלטן זיך פון די קנאישע חדר האבן אים נישט ליב געהאט, ער איז נאר געווארן א היראו ביי זיי ווען ער איז ארויס קעגן דער בלאט, דעמאלס איז ער פלוצים געווארן א רעכטער ביי זיי, א תלמיד פון רבין הדברי יואל, אין פאקט איז ער קיין תלמיד רבינו קיינמאל געווען, ער האט זיך געדרייט אין סאטמאר א שטיק צייט ווען ס'איז געווען אנגעצויגן ביי אים אינדערהיים,

עכ"פ ביי די רז"ל אידן טוישט זיך דאך יעדע האלבע חודש ערליכע איד תלמיד רבינו, אלעס געוואנדן ווי שטארק יענער העלפט אונז אין די פארלוירענע מערכה קעגן די היינטיגע סאטמאר רב שליט"א

יעצט איז ר' יצחק יוחנן די היראו ביי זיי, נעקסט גייט זיין ר' מענדעלע פון קיימישע, ביידע גייען יעצט ווערן הייליגער ווי מורינו אב"ד ירושלים קרית יואל חצי ווימ"ס אליין,

יענס געלעכטער,

אגב פאר היסטאריע קענער, וויזניץ מיט סיגוט האבן זיך נאך געשלאגן אינדערהיים,

ר' מאטעלע איז געווען די אייניצגסטער וואס האט זיך נישט צוגעשטעלט צו סאטמאר לגבי זמנים? גור סטאלין וויזניץ בני ברק זענען נאר אפאר וואס איך געדענק יעצט. די אנדערע וואס האבן זיך יא צוגעשטעלט איז נישט געווען אלס סאטמאר נאר פשוט ווייל אזוי האבן זיי זיך געפירט פארן קריג אויך. צוגעשטעלט האבן זיי זיך צו אנהייבן פריער, אויף ענדיגן שפעטער האט דאכט זיך קיינער זיך נישט צוגעשטעלט. אגב, וויזניץ האט נישט געהאט קיין פראבלעם וועגן זיין טאטע אין ארץ ישראל (וואס דו שרייבסט וועגן ירושלים פארשטיי איך נישט ווי עס קומט דא אריין) נאר וועגן זיין זיידע ולמעלה נאך אין ראמעניא, וואס איז ווייט פון "א באבע תירוץ" נאר גאר א שטארקע טענה

[אינטערסאנטער]

ר' מאטעלע איז געווען די אייניצגסטער וואס האט זיך נישט צוגעשטעלט צו סאטמאר לגבי זמנים? גור סטאלין וויזניץ בני ברק זענען נאר אפאר וואס איך געדענק יעצט. די אנדערע וואס האבן זיך יא צוגעשטעלט איז נישט געווען אלס סאטמאר נאר פשוט ווייל אזוי האבן זיי זיך געפירט פארן קריג אויך. צוגעשטעלט האבן זיי זיך צו אנהייבן פריער, אויף ענדיגן שפעטער האט דאכט זיך קיינער זיך נישט צוגעשטעלט. אגב, וויזניץ האט נישט געהאט קיין פראבלעם וועגן זיין טאטע אין ארץ ישראל (וואס דו שרייבסט וועגן ירושלים פארשטיי איך נישט ווי עס קומט דא אריין) נאר וועגן זיין זיידע ולמעלה נאך אין ראמעניא, וואס איז ווייט פון "א באבע תירוץ" נאר גאר א שטארקע טענה

דו ביסט נאך א נייער דא ממילא ווייסטו נישט אז פאר גאנצל ענפערט מען נישט. איך האלט בשיטה אז שמואל ווידער איז אדער נישט געשטארבן אדער האט גאנצל דעמאלס געשריבן אין דער בלאט, עס איז ממש אות באות פון ש"וו פראפאגאנדע מאשין, אבער אקוראט. מורא'דיג אינטערסאנט (פאר ווער עס פלעגט דעמאלס ליינען די בלאט מיט די כסדר'דיגע נצחונות אא"וו)

ווען איינער שרייבט צו דער זאך און איז אינטערסירט צו רעדן ווי אן ערוואקסענער איז געשמאק מיט אים צו שמועסן און ענטפערן, אבער ווען אזא איינער ווי יענער וואס שיסט בלויז פראפאגאנדע מיט א פארדרייעניש פון די נייעס צו ספינען אויף א געוויסע צד, א וועג וואס אפילו קליינע קינדער קענען זעהן אז דאס איז בלויז א ספין, דעמאלס איז בכלל נישט כדאי צו ענטפערן.

[אינטערסאנטער]

ווי איז דעיס געווען? וויפיל איך ווייס טראגט נישט וויזניץ מונסי אין ווילאמסבורג

ריכטיג. ר' מאטעלע איז געווען זייער שארף קעגן די עירוב "מטעם כמוס." (מפי קאסובער רבי, רבי שרגא האגער לרפוא"ש)

דאס איז אייגנטליך די סיבה פארוואס סאטמאר מהרי"י האט געשטיצט ר' מאטעלע זכרונו לברכה בסוף ימיו, טראץ וואס סאטמאר און וויזשניץ האבן זיך קיינמאל נישט עקסטער געגליכן.

אייגנטלעך איז דאס נישט די סיבה, נאר איינער וואס קען סאטמאר פון דערויסן קען אזוי רעדן.

רבי מאטעלע איז אייביג געווען שטארק ארויפגעקוקט אין סאטמאר (חוץ ווען ר' אהרן האט זיך מתחצף געווען קעגן אים, וואס אפילו דעמאלס איז כידוע דריי פערטל סאטמאר געווען קעגן די התנהגות פון ר' אהרן ווי עס האט זיך ארויסגעשטעלט תשנ"ט), ממילא ווען וועלט איז געווארן צוריק וועלט ב"ה מיט די התמנות פון מהרי"י אלס רב אין סאטמאר, איז רבי מאטעלע ווי פארשטענדליך צוריק געווארן געשעצט אין סאטמאר.

בפרט ווען ער איז געווען פון די עלטסטע חשוב'סטע אדמורי"ם אין אמעריקע, און איז בעצם אויך געווען א תלמיד פון סאטמאר רב בעל ויואל משה, און האט שטארק געשטיצט די קאנדידאטור פון רבי זלמן לייב אלס רב און רבי אין סאטמאר.

ס'נישט פונקט אזוי, דאס איז די ווערסיע וואס מ'האט אויסגעלערנט פאר די יונגווארג. אודאי זאגסטו אויך אמת, אבער ס'איז דא נאך א צד שני.

אסאך 'עכטע' סאטמארע אידן האבן אים נישט געקענט מוחל זיין דאס ארויסלויפן ביי א פראטעסט בחיי מהר"י מסאטמאר, און פרעג דיך נאך וואס דער סאטמארער רב האט געעפענט פאר א איד אין מאנסי וואס האט געפרעגט וואו ער זאל שיקן זיין קינד לערנען (ווען סאטמאר האט נאכנישט פארמאגט אייגנס) אין א ליטווישע מוסד אדער אין וויזניץ ביי רבי מאטעלע זצוק"ל

וואס איך האב געשריבן איז יא פונקט אזוי, און עס איז נישט קיין סתירה מיט וואס די שרייבסט. רבי מאטעלע איז אלעמאל געווען "וויזשניץ" און מיט געוויסע פרטים געווען שטארק אנדערש ווי סאטמאר, ווי למשל אז ביי אים איז רעדן קעגן די אגודה אסור ווייל זיין זיידע די אהבת ישראל האט דאס געמאכט, און שיטת רבינו תם האט ער אויך ענדערש אנגענומען ווי זיין זיידע און נאך געוויסע פרטים, דאס אלעס ווייס איך און איך בין נישט פון די יונגווארג.

ואף על פי כן, איז רבי מאטעלע אלעמאל געווען א ידיד נאמן פאר סאטמאר, מען האט אים שטענדיג ארויפגעקוקט אלס א שטארקע פערזענליכקייט און אלס א נאנטער ידיד און א שטיקל חסיד אויך פון סאטמאר רב (און טאקע וועגן דעם האט געבאדערט אז ער איז אוועקגעגאנעגן פון א פראטעסט נאכדעם וואס ער האט זיך אויסגענומען אז מען גייט נישט דארט רעדן קעגן די אגודה, עס האט געבאדערט ווייל ער איז אין א געוויסע בחינה געווען א "היימישער").

די אלע פרטים האט נישט געטוישט די פאקט אז אלס איז ער געווען נאנט צו סאטמאר, און איז געווען אפילו פארהייליגט ביי א גרויסע טייל סאטמארע חסידים וואס האבן אויף אים זייער ארויפגעקוקט, אלס זיין אמת, ערליכקייט, און קנאות און נאך.

בנוסף לזה האט ער שטארק געהאלטן פון רבי זלמן לייב און אים גאר שטארק מחזק געווען בכל עת ועידן, און ביי אסאך פרשיות איז זיין ערשטע שאלה געווען וואס זאגן די סאטמארע דיינים, און אזוי האט ער מכריע געווען, חוץ ביי די פובליק סקול וואס ער האט געזעהן דערין אן איסור חמור און האט זיך דא מחולק געווען מיט געוויסע סאטמארע דיינים, נאר האט מכריע געווען ווי די אנדערע סאטמארע דיינים האוסרים, רבי יחזקאל ראטה, רבי אברהם לייטנער, רבי יחזקאל גאלד און נאך.

רבי משה קעסלער האט געזאגט ביי די דרשה פון די עירוב אין וומסב"ג אז די ערשטע שאלה פון אים איז געווען וואס זאגן די סאטמארע דיינים, ווען ער האט געהערט אז זיי אסר'ן איז ביי אים געווארן מוחלט לאיסור, פאר זיין זוהן כ"ק אדמו"ר מוויזשניץ מאנטריאל האט ער אנגעזאגט אז ביי יעדער גרעסערע מערכה זאל ער אנפרעגן חוות דעת פון רבי משה מנחם טירנויער סאטמארע דיין אין מאנטריאל, בקיצור ער איז אלעמאל געווען נאנט און ארויפגעקוקט און שטארק געשעצט אין סאטמאר.

[berlbalaguleh]

נאר ס'קען זיין אז הרה"צ דער תורת מרדכי מ'וויזשניץ-מאנסי זצוק"ל איז נישט געווען אינפארמירט וואס ס'טוט זיך ביי איהם אין אייגענעם חצר איידער ער איז ארויסגעקומען בכל חומר האיסור אקעגן דעם סקול דיסטריקט אין קרית יואל. זיינע מענטשן האבן באהאלטן פון איהם אז יונגעלייט אין וויזשניץ זענען איינגעשריבן אויף דעם טייטל...IV...פראגראם וואס איז געמאכט פאר אומ-פארהייראטע מאמעס, (רחמנא ליצלן). די יונגעלייט האבן נישט געמאכט קיין אפיציעלע מערידזש לייסנס. און זייערע רביצינס האבן זיך אנגעגעבן אלס "אומ-פארהייראטע מאמעס".

האט א ליטוואק געדרייט מיט'ן (גראבן) פינגער...מה נפשך. איז דינא דמלכות דינא נישט נוגע. און מ'אנערקענט נישט די גוי'אישע רעגירונג. דאמאלס איז דאך דער סקול דיסטריקט און פאבליק סקול אויך נישט קיין סקול דיסטריקט און פאבליק סקול. ווידעראום (ער איז אן אונגערישער ליטוואק) אז יא. איז דאך נישט דא קיין גרעסערער חילול ה' פון דעים אז ביי חסיד'ישע אידן (וועלכע גייען מיט דעם הוט באנד אויף רעכטס) זאלל זיין משפחות פון אומ-פארהייראטע מאמעס. (ס'נאך ערגער ווי ביי די גרועים שבאומות, רח"ל.)

[תניא בניחותא]

תכלית גערעדט, גייען די יועצים פון מהר”א איהם זאגן צי איגנארירן די 16 מיידלעך וואס גייען לערנען אפאר פסוקים חומש ר”ל, די גאנצע סקול פון קיימישע וויזשניץ גייט נישט זיין דארט מער ווי עטליכע יאר מאקסימום, אדער גייט עס זיין א בחינה פון ”וכל זה איננו שוה לי” ?

בכלל קוקט אויס אז אין די קומענדיגע פאר יאר גייט ארויף קומען דעוועלאפמענטס אין די גלילות פאר כלל חסידים בדוגמת לעיקוואד, איז אפשר קלוגער אז מהר”א זאל דעקלערן אז אינדרויסען פון ווילידש איז כפורש מן החיים וכו’

זיין שוואגער פון סקווירא האט כאטש געמאכט א גבול פון איין מייל, קען ער פרובירן צו קויפן וואס מער הייזער און באזעצן מיט שפלים, איי ר’ יוסף קארו זאגט אז מ’טאר נישט? ווער פרעגט איהם דען.
אבער מהר”א’ס גלילות האבן דאך נישט קיין קלארע גרעניצן, גייט אפשר אריין אין די שאלה פון כמה צריך להרחיק מן ה.... כמלוא עיניו אדער גאר ביז ס’שטינקט מער נישט...

ביז אפאר יאר וועט די גאנצע געגנט פארשוועמט ווערן מיט אגודיסטן, חומש לערנערס, הולכי כותל און לומדי דף היומי, קרית יואל וועט זיין א קליין אינזל ברכיים שלא כרעו לבעל אין א ברויזענדן ים פון מינות וכפירה.

[תניא בניחותא]

נאר ס'קען זיין אז הרה"צ דער תורת מרדכי מ'וויזשניץ-מאנסי זצוק"ל איז נישט געווען אינפארמירט וואס ס'טוט זיך ביי איהם אין אייגענעם חצר איידער ער איז ארויסגעקומען בכל חומר האיסור אקעגן דעם סקול דיסטריקט אין קרית יואל. זיינע מענטשן האבן באהאלטן פון איהם אז יונגעלייט אין וויזשניץ זענען איינגעשריבן אויף דעם טייטל...IV...פראגראם וואס איז געמאכט פאר אומ-פארהייראטע מאמעס, (רחמנא ליצלן). די יונגעלייט האבן נישט געמאכט קיין אפיציעלע מערידזש לייסנס. און זייערע רביצינס האבן זיך אנגעגעבן אלס "אומ-פארהייראטע מאמעס".

האט א ליטוואק געדרייט מיט'ן (גראבן) פינגער...מה נפשך. איז דינא דמלכות דינא נישט נוגע. און מ'אנערקענט נישט די גוי'אישע רעגירונג. דאמאלס איז דאך דער סקול דיסטריקט און פאבליק סקול אויך נישט קיין סקול דיסטריקט און פאבליק סקול. ווידעראום (ער איז אן אונגערישער ליטוואק) אז יא. איז דאך נישט דא קיין גרעסערער חילול ה' פון דעים אז ביי חסיד'ישע אידן (וועלכע גייען מיט דעם הוט באנד אויף רעכטס) זאלל זיין משפחות פון אומ-פארהייראטע מאמעס. (ס'נאך ערגער ווי ביי די גרועים שבאומות, רח"ל.)

כפי ידיעתי איז די גאנצע מעשה פון נישט האבן מערידזש לייסענס געווען פרי דמיונם פון סאטמאר, די וויזשניצע בטלנים בימים ההם זענען נישט געווען אזוי קריעטיוו, די טויגליכע האבן געהאט פאד סטעמפס מיט סעקשאן 8, מאקסימום וויק.

[גאנצל]

תכלית גערעדט, גייען די יועצים פון מהר”א איהם זאגן צי איגנארירן די 16 מיידלעך וואס גייען לערנען אפאר פסוקים חומש ר”ל, די גאנצע סקול פון קיימישע וויזשניץ גייט נישט זיין דארט מער ווי עטליכע יאר מאקסימום, אדער גייט עס זיין א בחינה פון ”וכל זה איננו שוה לי” ?

בכלל קוקט אויס אז אין די קומענדיגע פאר יאר גייט ארויף קומען דעוועלאפמענטס אין די גלילות פאר כלל חסידים בדוגמת לעיקוואד, איז אפשר קלוגער אז מהר”א זאל דעקלערן אז אינדרויסען פון ווילידש איז כפורש מן החיים וכו’

זיין שוואגער פון סקווירא האט כאטש געמאכט א גבול פון איין מייל, קען ער פרובירן צו קויפן וואס מער הייזער און באזעצן מיט שפלים, איי ר’ יוסף קארו זאגט אז מ’טאר נישט? ווער פרעגט איהם דען.
אבער מהר”א’ס גלילות האבן דאך נישט קיין קלארע גרעניצן, גייט אפשר אריין אין די שאלה פון כמה צריך להרחיק מן ה.... כמלוא עיניו אדער גאר ביז ס’שטינקט מער נישט...

ביז אפאר יאר וועט די גאנצע געגנט פארשוועמט ווערן מיט אגודיסטן, חומש לערנערס, הולכי כותל און לומדי דף היומי, קרית יואל וועט זיין א קליין אינזל ברכיים שלא כרעו לבעל אין א ברויזענדן ים פון מינות וכפירה.

תכלית גערעדט גייען די בני וויזניץ איינזעין און זיך רעכענען מיט נארמאלקייט אז קומען זיצן תחת גפנו פון א צווייטן קומט מיט א עטוואס נארמאלע פרייז פון זיך צושטעלן צו א צווייטן און עכפ נישט מהרס זיין די מייסד העיר'ס תקנות אדער גייען זיי זיי דוקא זיך רייצן מיט יענעם די מכניס אורח וואס דו ביסט אהער געקומען 'נאר' ווייל יענער האט שוין אויפגעבויעט די פלאץ ווי איז אביסל נמוס ? פארוואס קומען צו יענעם וואוינען און ברעכן יענעםס גדרים ?

און דאס וויל ר' אהרן -די ממלא מקום פונעם מייסד פון קרית יואל- דער וואס אהערגעשטעלט קרית יואל ביז היינט וואס האט בדם לבבו געפייט פאר קרית יואל זאל בלייבן א סאטמארע שטעיטל כפי רצונו פונעם מייסד זאל טאקע נישט זיין קיין הולכי כותל און חומש לערנערס און מאיר פרוש זאל נישט זיין קיין אפטע גאס און קרית יואל ובגלילותי' @אינטערסאנטער מיט זיין מורינו אבדק ירושלים קרית יואל חצי ווימס לעיקוואד, האבן נישט די פראבלעים ביי זיי איז א העק מיט'ן רבין א העק מיט זיינע שיטות לגבי ציונות אגודאי אבי מיין שונא זאל פלאצן

בכלל ווי האט ר' מענדעלע רעכט צו נעמען מיידלעך פון מאנסי פאר זיין סקול האט דען נישט די טאטע זיינע צוטיילט כל עיר ועיר ?

[גאנצל]

דער אמת איז דאך אז ר' מאטעלע ובניו האבן דאך פונקט אזוי פיינט שנאת מות די רז"ל אידן אלס וואס זיי שטאמען פון סאטמאר, ער איז דאך געווען די איינציגסטע רבי וואס האט זיך נישט צוגעשטעלט דא אין אמעריקא צו די זמן ר"ת וואס רביה"ק הדברי יואל האט אזוי געוואלט איינשטעלן, איז דער דעמאלס יונגע רב פון וויזניץ אמעריקא זיך נישט צוגעשטעלט מיט א באבע תירוץ וועגן זיין טאטע דעם אמרי חיים'ס מנהג אין א"י, איי אין א"י האבן דאך רוב ירושלימ'ע נישט געהאלטן ר"ת און דא אין אמעריקא האט זיך יעדער צוגעשטעלט צום דברי יואל? נו א קשיא אויף ר' מאטעלע, ר' מאטעלע בעצם איז דאך געווען שטארק פאר די אגודה, ער האט דאך ארויסגעוואקט תשל"ט ביים פראטעסט וועגן מ'האט מוחה געווען אויף די אגודה, און נאכן רבינ'ס פטירה ביים צווייטן רבין ז"ל האט ער דאך יעדע צוויי מינוט געטראפן אויף וואס מוחה צו זיין אויף סאטמאר, בו בזמן וואס אין מאנסי איז געווען א באקאנטע מקום הפקר,

סאו די רז"ל אידן וואס האלטן זיך פון די קנאישע חדר האבן אים נישט ליב געהאט, ער איז נאר געווארן א היראו ביי זיי ווען ער איז ארויס קעגן דער בלאט, דעמאלס איז ער פלוצים געווארן א רעכטער ביי זיי, א תלמיד פון רבין הדברי יואל, אין פאקט איז ער קיין תלמיד רבינו קיינמאל געווען, ער האט זיך געדרייט אין סאטמאר א שטיק צייט ווען ס'איז געווען אנגעצויגן ביי אים אינדערהיים,

עכ"פ ביי די רז"ל אידן טוישט זיך דאך יעדע האלבע חודש ערליכע איד תלמיד רבינו, אלעס געוואנדן ווי שטארק יענער העלפט אונז אין די פארלוירענע מערכה קעגן די היינטיגע סאטמאר רב שליט"א

יעצט איז ר' יצחק יוחנן די היראו ביי זיי, נעקסט גייט זיין ר' מענדעלע פון קיימישע, ביידע גייען יעצט ווערן הייליגער ווי מורינו אב"ד ירושלים קרית יואל חצי ווימ"ס אליין,

יענס געלעכטער,

אגב פאר היסטאריע קענער, וויזניץ מיט סיגוט האבן זיך נאך געשלאגן אינדערהיים,

ר' מאטעלע איז געווען די אייניצגסטער וואס האט זיך נישט צוגעשטעלט צו סאטמאר לגבי זמנים? גור סטאלין וויזניץ בני ברק זענען נאר אפאר וואס איך געדענק יעצט. די אנדערע וואס האבן זיך יא צוגעשטעלט איז נישט געווען אלס סאטמאר נאר פשוט ווייל אזוי האבן זיי זיך געפירט פארן קריג אויך. צוגעשטעלט האבן זיי זיך צו אנהייבן פריער, אויף ענדיגן שפעטער האט דאכט זיך קיינער זיך נישט צוגעשטעלט. אגב, וויזניץ האט נישט געהאט קיין פראבלעם וועגן זיין טאטע אין ארץ ישראל (וואס דו שרייבסט וועגן ירושלים פארשטיי איך נישט ווי עס קומט דא אריין) נאר וועגן זיין זיידע ולמעלה נאך אין ראמעניא, וואס איז ווייט פון "א באבע תירוץ" נאר גאר א שטארקע טענה

ר' יונתן שטייף האט זיך אזוי געפירט אינדערהיים ניין ? וואספארא דמיונות דער רעדט צאם סאטמאר רב זל אליין האט מסכים געווען צו טון אנדערש ווי ער האט געטון אינדערהיים לגבי די שקיעה ערב שבת ווייל ער האט געוואלט מ'זאל אים נאכגעבן די זמן רת מוצאי שבת וואס איז אים געגאנגען בנפשו פון רבני אמעריטשקע האט זיך יעדער צוגעשטעלט צו די פשרה פון סאטמאר רב דער איינציגער וואס נישט איז געווען ר' מאטעלע

[תניא בניחותא]

תכלית גערעדט גייען די בני וויזניץ איינזעין און זיך רעכענען מיט נארמאלקייט אז קומען זיצן תחת גפנו פון א צווייטן קומט מיט א עטוואס נארמאלע פרייז פון זיך צושטעלן צו א צווייטן און עכפ נישט מהרס זיין די מייסד העיר'ס תקנות אדער גייען זיי זיי דוקא זיך רייצן מיט יענעם די מכניס אורח וואס דו ביסט אהער געקומען 'נאר' ווייל יענער האט שוין אויפגעבויעט די פלאץ ווי איז אביסל נמוס ? פארוואס קומען צו יענעם וואוינען און ברעכן יענעםס גדרים ?

100% מ’דארף רעספעקטירן יענעמ’ס שטעטל, אבער טאקע ביי יענעם אין שטעטל, ס’איז מער נישט קולומבוס צייטן וואס יעדער קען כאפן שטחים אין אמעריקע און דעקלערן אלס זיין לאנד. אינדרויסן פון קרית יואל איז פריי פאר יעדעם זיך צי באזעצן אין בפרט פאר אידן שומרי תורה ומצוות וואס סה”כ האבן זיי אפאר מיינונגס פארשידנהייטן, דוכט זיך אז ב”ש אין בית הלל האבן נישט אוועקגענומען די וואוינינג רעכטן איינער פונעם צווייטן.

און דאס וויל ר' אהרן -די ממלא מקום פונעם מייסד פון קרית יואל- דער וואס אהערגעשטעלט קרית יואל ביז היינט וואס האט בדם לבבו געפייט פאר קרית יואל זאל בלייבן א סאטמארע שטעיטל כפי רצונו פונעם מייסד זאל טאקע נישט זיין קיין הולכי כותל און חומש לערנערס און מאיר פרוש זאל נישט זיין קיין אפטע גאס און קרית יואל ובגלילותי' @אינטערסאנטער מיט זיין מורינו אבדק ירושלים קרית יואל חצי ווימס לעיקוואד, האבן נישט די פראבלעים ביי זיי איז א העק מיט'ן רבין א העק מיט זיינע שיטות לגבי ציונות אגודאי אבי מיין שונא זאל פלאצן

בכלל ווי האט ר' מענדעלע רעכט צו נעמען מיידלעך פון מאנסי פאר זיין סקול האט דען נישט די טאטע זיינע צוטיילט כל עיר ועיר ?[/quote]

די מדובר איז די גיבערס מיידלעך וואס פלעגן ביז היינט אריינפארן קיין מאנסי היי סקול, יעצט עפענען זיי א אייגענע היי סקול איז וויבאלד אלע טיטשערס קומען דערווייל פון מאנסי האט מען געזוכט א פלאץ אינדערמיט, מהר”א דארף נישט זארגן אז הגם לכבוש את המלכה עמי בבית.

[בעל אחריות]

פארוואס אין לעיקוואד מעג מען יא קומען עסן חדש (קומט אריין מיט אנדערע בעסערע ליטווישע חומרות...) און אין קרית יואל מעג מען נישט לערנען חומש?

דעי גאנצע סטאמארע איסור צו טוהן אנדערש ווי זיי אפילו אין קרית יואל אליין שמעקט ווי א סאטמערע איסור....

[שמעון וואלף]

ריכטיג. ר' מאטעלע איז געווען זייער שארף קעגן די עירוב "מטעם כמוס." (מפי קאסובער רבי, רבי שרגא האגער לרפוא"ש)

דאס איז אייגנטליך די סיבה פארוואס סאטמאר מהרי"י האט געשטיצט ר' מאטעלע זכרונו לברכה בסוף ימיו, טראץ וואס סאטמאר און וויזשניץ האבן זיך קיינמאל נישט עקסטער געגליכן.

אייגנטלעך איז דאס נישט די סיבה, נאר איינער וואס קען סאטמאר פון דערויסן קען אזוי רעדן.

רבי מאטעלע איז אייביג געווען שטארק ארויפגעקוקט אין סאטמאר (חוץ ווען ר' אהרן האט זיך מתחצף געווען קעגן אים, וואס אפילו דעמאלס איז כידוע דריי פערטל סאטמאר געווען קעגן די התנהגות פון ר' אהרן ווי עס האט זיך ארויסגעשטעלט תשנ"ט), ממילא ווען וועלט איז געווארן צוריק וועלט ב"ה מיט די התמנות פון מהרי"י אלס רב אין סאטמאר, איז רבי מאטעלע ווי פארשטענדליך צוריק געווארן געשעצט אין סאטמאר.

בפרט ווען ער איז געווען פון די עלטסטע חשוב'סטע אדמורי"ם אין אמעריקע, און איז בעצם אויך געווען א תלמיד פון סאטמאר רב בעל ויואל משה, און האט שטארק געשטיצט די קאנדידאטור פון רבי זלמן לייב אלס רב און רבי אין סאטמאר.

ס'נישט פונקט אזוי, דאס איז די ווערסיע וואס מ'האט אויסגעלערנט פאר די יונגווארג. אודאי זאגסטו אויך אמת, אבער ס'איז דא נאך א צד שני.

אסאך 'עכטע' סאטמארע אידן האבן אים נישט געקענט מוחל זיין דאס ארויסלויפן ביי א פראטעסט בחיי מהר"י מסאטמאר, און פרעג דיך נאך וואס דער סאטמארער רב האט געעפענט פאר א איד אין מאנסי וואס האט געפרעגט וואו ער זאל שיקן זיין קינד לערנען (ווען סאטמאר האט נאכנישט פארמאגט אייגנס) אין א ליטווישע מוסד אדער אין וויזניץ ביי רבי מאטעלע זצוק"ל

וואס איך האב געשריבן איז יא פונקט אזוי, און עס איז נישט קיין סתירה מיט וואס די שרייבסט. רבי מאטעלע איז אלעמאל געווען "וויזשניץ" און מיט געוויסע פרטים געווען שטארק אנדערש ווי סאטמאר, ווי למשל אז ביי אים איז רעדן קעגן די אגודה אסור ווייל זיין זיידע די אהבת ישראל האט דאס געמאכט, און שיטת רבינו תם האט ער אויך ענדערש אנגענומען ווי זיין זיידע און נאך געוויסע פרטים, דאס אלעס ווייס איך און איך בין נישט פון די יונגווארג.

ואף על פי כן, איז רבי מאטעלע אלעמאל געווען א ידיד נאמן פאר סאטמאר, מען האט אים שטענדיג ארויפגעקוקט אלס א שטארקע פערזענליכקייט און אלס א נאנטער ידיד און א שטיקל חסיד אויך פון סאטמאר רב (און טאקע וועגן דעם האט געבאדערט אז ער איז אוועקגעגאנעגן פון א פראטעסט נאכדעם וואס ער האט זיך אויסגענומען אז מען גייט נישט דארט רעדן קעגן די אגודה, עס האט געבאדערט ווייל ער איז אין א געוויסע בחינה געווען א "היימישער").

די אלע פרטים האט נישט געטוישט די פאקט אז אלס איז ער געווען נאנט צו סאטמאר, און איז געווען אפילו פארהייליגט ביי א גרויסע טייל סאטמארע חסידים וואס האבן אויף אים זייער ארויפגעקוקט, אלס זיין אמת, ערליכקייט, און קנאות און נאך.

בנוסף לזה האט ער שטארק געהאלטן פון רבי זלמן לייב און אים גאר שטארק מחזק געווען בכל עת ועידן, און ביי אסאך פרשיות איז זיין ערשטע שאלה געווען וואס זאגן די סאטמארע דיינים, און אזוי האט ער מכריע געווען, חוץ ביי די פובליק סקול וואס ער האט געזעהן דערין אן איסור חמור און האט זיך דא מחולק געווען מיט געוויסע סאטמארע דיינים, נאר האט מכריע געווען ווי די אנדערע סאטמארע דיינים האוסרים, רבי יחזקאל ראטה, רבי אברהם לייטנער, רבי יחזקאל גאלד און נאך.

רבי משה קעסלער האט געזאגט ביי די דרשה פון די עירוב אין וומסב"ג אז די ערשטע שאלה פון אים איז געווען וואס זאגן די סאטמארע דיינים, ווען ער האט געהערט אז זיי אסר'ן איז ביי אים געווארן מוחלט לאיסור, פאר זיין זוהן כ"ק אדמו"ר מוויזשניץ מאנטריאל האט ער אנגעזאגט אז ביי יעדער גרעסערע מערכה זאל ער אנפרעגן חוות דעת פון רבי משה מנחם טירנויער סאטמארע דיין אין מאנטריאל, בקיצור ער איז אלעמאל געווען נאנט און ארויפגעקוקט און שטארק געשעצט אין סאטמאר.

דאס אז די וויזניצע זענען גרייט אריינצוקומען צו יענעם אין שטעטל (לשיטת @גאנצל) און נישט רעספעקטירן די מנהג המקום, איז די גרעסטע ראי' אז זיי זענען עכטע היימישע סאטמארע. דאס הייסט א תלמוד מובהק פון רבי'ן ז"ל.

[שמעון וואלף]

תכלית גערעדט, גייען די יועצים פון מהר”א איהם זאגן צי איגנארירן די 16 מיידלעך וואס גייען לערנען אפאר פסוקים חומש ר”ל, די גאנצע סקול פון קיימישע וויזשניץ גייט נישט זיין דארט מער ווי עטליכע יאר מאקסימום, אדער גייט עס זיין א בחינה פון ”וכל זה איננו שוה לי” ?

בכלל קוקט אויס אז אין די קומענדיגע פאר יאר גייט ארויף קומען דעוועלאפמענטס אין די גלילות פאר כלל חסידים בדוגמת לעיקוואד, איז אפשר קלוגער אז מהר”א זאל דעקלערן אז אינדרויסען פון ווילידש איז כפורש מן החיים וכו’
.

מהר"א האט דאס שוין פראבירט עטליכע יאר צוריק, אבער ווען ער האט געזעהן אז אפילו זיין אייגענע עולם לאכט זיך אויס און מופט אהין אין גרויסן, האט ער באשלאסן ווי די מאמר החכם:
if you can't fight them, join them.

[תניא בניחותא]

מהר"א האט דאס שוין פראבירט עטליכע יאר צוריק, אבער ווען ער האט געזעהן אז אפילו זיין אייגענע עולם לאכט זיך אויס און מופט אהין אין גרויסן, האט ער באשלאסן ווי די מאמר החכם:
if you can't fight them, join them.

וועט ער יעצט געוואויר ווערן נאך איין פרט, אז גאנץ ניו יארק איז נישט זיינס, נישט קיין חילוק וויפיל נעמען ער גייט טיילן, ס’איז סה”כ מחייב אך ורק ווער עס וויל איהם נאכגעבן זיינע קאפריזן.
נאך א נקודה, גלילות קען מען נישט כאפן כאוות נפשו, אויב גלילות ווילן קענען זיי זיך אנשליסן.

[א נייגעריגע קאטשקע]

איז נישט דא עפעס געשריבן בריוון פון סאטמערע רב אז אנדערע קהילות זאלן זיך באזעצן אין אדער נעבן קרית יואל?

[תניא בניחותא]

קיינער זאל עס נישט נעמען פערזענליך, אסאך רבי’ס בדורינו זענען פלעין ספוילט בעיביס במחילת כבודם, (יעדער קען אריינשרייבן די נעמען אליינס, בעיקר דעם רבינ’ס ברודער פארשטייט זיך, בדרך כלל זענען ביידע גערעכט)

מיר האט מען אויסגעלערנט אלס קליין קינד אז נישט אלעס וואס איך וויל איז מיינס, אפי’ אויב איך וויל עס זייער שטארק...

[שמעון וואלף]

איז נישט דא עפעס געשריבן בריוון פון סאטמערע רב אז אנדערע קהילות זאלן זיך באזעצן אין אדער נעבן קרית יואל?

קיינמאל געהערט דערפון.
עפעס א מעשה דערציילט מען אז א יעקישע איד איז געווען ביים סאטמאר רב און גערעדט איבער א פלאץ ווי צו וואינען. די רבי האט אים געפרעגט פארוואס ער וויל נישט קומען צו זיי נייע שטעטל, האט ער געזאגט אז ער דארט וועט ער נישט האבן א שול ווי מ'דאווענט אשכנז, אויף וואס די רבי האט מגיב געווען: אדרבה, ברענג נאך ניין אידן און עטץ קענטס האבן אן אייגענע שול.
אדער יא אדער נישט פאסירט

[אמאהלגעקעננט]

איז נישט דא עפעס געשריבן בריוון פון סאטמערע רב אז אנדערע קהילות זאלן זיך באזעצן אין אדער נעבן קרית יואל?

קיינמאל געהערט דערפון.
עפעס א מעשה דערציילט מען אז א יעקישע איד איז געווען ביים סאטמאר רב און גערעדט איבער א פלאץ ווי צו וואינען. די רבי האט אים געפרעגט פארוואס ער וויל נישט קומען צו זיי נייע שטעטל, האט ער געזאגט אז ער דארט וועט ער נישט האבן א שול ווי מ'דאווענט אשכנז, אויף וואס די רבי האט מגיב געווען: אדרבה, ברענג נאך ניין אידן און עטץ קענטס האבן אן אייגענע שול.
אדער יא אדער נישט פאסירט

Why not ?

[שמעון וואלף]

איז נישט דא עפעס געשריבן בריוון פון סאטמערע רב אז אנדערע קהילות זאלן זיך באזעצן אין אדער נעבן קרית יואל?

קיינמאל געהערט דערפון.
עפעס א מעשה דערציילט מען אז א יעקישע איד איז געווען ביים סאטמאר רב און גערעדט איבער א פלאץ ווי צו וואינען. די רבי האט אים געפרעגט פארוואס ער וויל נישט קומען צו זיי נייע שטעטל, האט ער געזאגט אז ער דארט וועט ער נישט האבן א שול ווי מ'דאווענט אשכנז, אויף וואס די רבי האט מגיב געווען: אדרבה, ברענג נאך ניין אידן און עטץ קענטס האבן אן אייגענע שול.
אדער יא אדער נישט פאסירט

Why not ?

ווייל זייער אסאך מעשיות האב איך שוין געהערט און געליינט וואס זענען איבערגעטריבן אדער סתם דמיונות. די מעשה גלייב איך אז ס'וואלט געקענט זיין אמת, אבער האט דאס ווירקלעך פאסירט? ווייס איך נישט.

[כספי]

אגב פאר היסטאריע קענער, וויזניץ מיט סיגוט האבן זיך נאך געשלאגן אינדערהיים,

אגב פאר היסטאריע קענער, סאטמאר מיט וויזניץ האבן זיך קיינמאל נישט געשלאגן אינדערהיים

ואדרבה ואדרבה איז ידוע די שעצונג פונעם סאטמארן רב צום אהבת ישראל, און ווי ער איז געגאנגען צו זיינע טישן דייקא בשעת המחלוקת צווישן סיגעט און וויזניץ איבער די רמבעה"נ פושקעס, וכן הלאה

[מן הסתם]

מ'זאגט נאך א ווערטל וואס דער עצי חיים זצ"ל האט אמאל געזאגט, די חילוק פון מיך מיט מיין ברודער ר' יואליש אז איך פארטראג מיך מיט יעדן חוץ פונעם אהבת ישראל משא"כ די ברודער לעבט זיך אין גוטן נאר מיטן אהבת ישראל.

[גאנצל]

אגב פאר היסטאריע קענער, וויזניץ מיט סיגוט האבן זיך נאך געשלאגן אינדערהיים,

אגב פאר היסטאריע קענער, סאטמאר מיט וויזניץ האבן זיך קיינמאל נישט געשלאגן אינדערהיים

ואדרבה ואדרבה איז ידוע די שעצונג פונעם סאטמארן רב צום אהבת ישראל, און ווי ער איז געגאנגען צו זיינע טישן דייקא בשעת המחלוקת צווישן סיגעט און וויזניץ איבער די רמבעה"נ פושקעס, וכן הלאה

איך רעד פון סיגוט דער עצי חיים מיט וויזניץ האבן זיך געשלאגן וועגן גלילות... דוכט זיך אדער וועגן א שוחט

ווען דער רבי דער ברך משה איז אלס סיגוטע רב אריין געגאנגען צום פעטער זל זיך שואל עצה זיין איבער די וויזניצע שידוך איז געווען די ערשטע רעאקציע פונעם פעטער דיין טאטע האט דאך זיך געשלאגן מיט זיי ס'איז נישט קיין כבוד און נאכן אויסשמועסן מיטן פעטער אז ס'איז 3 שידוכים אויפן טיש איינס פון זיי גראדע געווען דער קלויזענבארגע רב איז געבליבען אז מ'גייט מיט וויזניץ (וכנראה נעלם מרבינו די היינטיגע האגערס....)

[קליינע צדיק]

קוקענדיג אויפן קעפל
האב איך נישט געקענט כאפן וואס מ'רעדט
די מערכה מיט וויזניץ וויליאמסבורג איבער די זמן
אדער מיטן וויזניצער שוואגער איבער ר' חיים הערש....

[עמרם]

נאכ'ן אויסשמועסן מיטן פעטער אז ס'איז דא 3 שידוכים אויפן טיש איינס פון זיי גראדע געווען דער קלויזענבורגער רב איז געבליבן אז מ'גייט מיט וויזניץ

ווער איז געווען דער דריטער?