שנפרה ונרבה כדגים?

[מי אני]

עס איז טאקע א מבוכה בפילאזאפיע צי אנטינעטעליזם, נישט אראפברענגען קינדער מעיקרא אלס נוח לו לאדם שלא נברא וכו׳ וכו׳, איז מכריח פּראָמאָרטעליזם, אז איינמאל מ׳איז שוין למעשה דא ועכשיו שכבר נברא זאל מען באגיין זעלבסטמארד. ועיין ג"כ ערך נאַן-אידענטיטעט פראבלעם. (מ׳דארף באמערקן אז קיין איינער אין דעם אשכול איז געגאנגען מציע זיין אז מ׳זאל לאזן שטארבן, אפילו יענעם׳ס, קינדער וואס זענען שוין למעשה דא, ואפילו טאמער איז דאס קינד פון א משפחה ברוכת ילדים אין גרויסן.)

מדבריך איז לכאורה משמע אז דו ביסט אויך מודה צו די אסימעטרי: עס זעהט אויס ווי דו ביסט ווייניגער קעגן בּירט-קאנטראל און נישט אראפברענגען קינדער [אנטינעטעליזם], ווי דעם וואס דו ביסט נישט קעגן זעלבסטמארד ואיבוד עצמו לדעת [פּראָמאָרטעליזם]. ולכאורה גייט הלכה אויך מער אין איינקלאנג מיט דעם אסימעטרי: עס גייט נאר מתיר זיין איבוד עצמו לדעת בג׳ חמורות וכדומה, משא״כ בּירט-קאנטראל וואס איז ווייניגער חמור און מער קיל לכו״ע. הפנים, ס׳איז לכאורה שווערער צו זאגן ״איך בין נישט דערקעגן, באופן וואו דאס איז אויסגעהאלטן בהלכה והשקפה״ ביי איבוד עצמו לדעת, ווי איידער ביי בּירט-קאנטראל.

[טמיר]

הערשט געליינט דעם אשכול, די אלע וואס אדוואקירן פאר בירט קאנטראל (איך בין נישט דערקעגן באופן וואס דאס איז אויסגעהאלטן בהלכה והשקפה) בין איך נייגעריג צו דאס איז אויך גילטיג אויף זיי אליין? אדער נאר פאר זייערע קינדער?

אויב זענען זיי honest קענען זיי סתם אזוי באגיין זעלבסמארד און שיטערער מאכן די לופט פאר א צווייטן.

כ'זעה אז דו ביזט אויסגעקאכט אין השקפה פון ב"ק. וואלט איך געוואלט הערן וואס איז די השקפה אונטער דעם, און ווען איז עס יא אדער נישט אויסגעהאלטן ע"פ השקפה.

כ'האב אמאל גערעדט מיט א (קלוגע) דיין דערוועגן, און אלץ וואס ער האט געקענט זאגן בנוגע השקפה איז אז די גדול"י פון די פריערדיגע דור זענען געווען קעגן דעם

[קהל'ס נער]

הערשט געליינט דעם אשכול, די אלע וואס אדוואקירן פאר בירט קאנטראל (איך בין נישט דערקעגן באופן וואס דאס איז אויסגעהאלטן בהלכה והשקפה) בין איך נייגעריג צו דאס איז אויך גילטיג אויף זיי אליין? אדער נאר פאר זייערע קינדער?

אויב זענען זיי honest קענען זיי סתם אזוי באגיין זעלבסמארד און שיטערער מאכן די לופט פאר א צווייטן.

אויך ברויך מען אויסהרג׳נן אלע אלטע בחורים, ווייל זיי וואלטן געדארפט כאפן א מיידל אין גאס און באגוואלדיגען און האבן קינדער, ווייל אינז ווייס מיר דאך אז צוריקהאלטן פון אראפברענגען קינדער אויפן וועלט איז רציחה……

[ברוך שפינוזה]

כ'האב אמאל גערעדט מיט א (קלוגע) דיין דערוועגן, און אלץ וואס ער האט געקענט זאגן בנוגע השקפה איז אז די גדול"י פון די פריערדיגע דור זענען געווען קעגן דעם

די עצם משוגעת אז די השקפה (worldview) פון א בשר ודם איז מחייב איינעם אויסער איהם אליין איז דאך אויך נאר ווייל דאס איז געוועהן די worldview פון די גדול"י פונעם פריערדיגן דור (כ'מיין ווען איך בין ווען פון די גדולים וואלט איך אויך געהאלטן אז מיין worldview איז יעדעם מחייב), איז כל זה אכניס בהמשוגעת.

[כף הקלע]

.

כ'האב אמאל גערעדט מיט א (קלוגע) דיין דערוועגן, און אלץ וואס ער האט געקענט זאגן בנוגע השקפה איז אז די גדול"י פון די פריערדיגע דור זענען געווען קעגן דעם

וואס איז מיט גם בערב אל תנח ידיך? ס'איז נישט קיין חיוב ממש, אבער די השקפה פון האבען וואס מער קינדער קומט פון חז"ל, ס'איז נישט פריש געבאקען.

[טמיר]

ס'איז אזוי ווי אסאך שיינע זאכן וואס עס שטייט אין חז"ל וואס מ'קען טון. ס'מיינט נישט אז מ'דארף מקריב זיין די לעבן פאר דעם.

ס'שטייט שיינע זאכן אויף ביקור חולים. אויף נאך אסאך זאכן. עז ע מעטטער אף פעקט, די גאנצע זאך איז איין פארווע מאמר חז"ל, און דער צייט וואס אויף אנדערע ענינים וואס מען איז נישט מקריב קיין פרעקשען פאר, שטייט סאך מער און שטערקער

לזכות א גוטע חבר וואס זיכט א חברותא אין ווילי http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 8&start=25

[יעקב מענטש]

כ'האב אמאל גערעדט מיט א (קלוגע) דיין דערוועגן, און אלץ וואס ער האט געקענט זאגן בנוגע השקפה איז אז די גדול"י פון די פריערדיגע דור זענען געווען קעגן דעם

די עצם משוגעת אז די השקפה (worldview) פון א בשר ודם איז מחייב איינעם אויסער איהם אליין איז דאך אויך נאר ווייל דאס איז געוועהן די worldview פון די גדול"י פונעם פריערדיגן דור (כ'מיין ווען איך בין ווען פון די גדולים וואלט איך אויך געהאלטן אז מיין worldview איז יעדעם מחייב), איז כל זה אכניס בהמשוגעת.

אויב דו גלייבסט אז דער מענטש געקרוינט אלץ גדול איז סך הכל א כאריזמאטישע פיגור וואס לייגט ארויף זיין דעת אויפן ציבור ביזטו לכאורה גערעכט, אבער אויב גלייבסטו אז זיין מיינונג טוט נאר אויסקלארן וואס די דעת תורה איז, דארפסטו קודם אפמאכן אז די תורה מיינט נישט דיר, עס צו קענען איגנארירן.

@מי אני וואס וואלט ק"ש געטוהן ווען דיינע עלטערן מאכן דעם זעלבן חשבון? פארוואס וואלסטו געוואלט ריסקן צו פארלירן דעם נעקסטן איינשטיין? אז דו קענסט נישט פארנעמן נאך א קינד ווייל דיין ווייבס כוחות זענען נישט דערביי אדער צוליב ענליכע סיבות פארשטיי איך, זאל א צווייטער געבוירן דעם רגאטשאווער, איך קען נישט. אבער צוליב עפעס א טעאריע איבער וועלט ציוויליזאציע? מיר קוקט דאס אויס ווי א דמיון צולייגט מיט סייענטיפישע טערמינען.

איז שוין דא א פלאץ אדער צייט אין היסטאריע ווי די טעאריע האט זיך אויסגעשפיעלט במציאות? אויף human's?
אוודאי איז שוין געווען הונגער יארן אין אסאך לענדער אין די וועלט און מ'קען אלץ מאכן דעם חשבון אז ווען ווייניגער מענטשען וואלטן דארט געוואוינט וואלטן זיי יא געהאט פון ווי צו ציען חיונה. אבער בדרך כלל פארמאגן מענטשען שכל (עט ליעסט ווי בעלי חיים) אז ס'אעז ביש ליה בהאי מתא גייט מען צו א צווייטע שטאט.

[מי אני]

אָהּ. מאכסטו דא א נייע טענה (בלא זה צי מ׳דארף לפי״ז זיך נעמען דאס אייגן לעבן, אדער יענעם׳ס לעבן, איינמאל מ׳איז שוין למעשה יא דא), איבער׳ן מאכן א חשבון אין דעם פון רעכענען הפסד נגד שכר. נו, קען מען דאן רואיג טענה׳ן אז ממבט העולם דארפסטו פונקט אזוי ארייננעמען בחשבון דאס געבוירן רשעים וכסילים וואס זענען רע להן ורע לעולם. עס ווערט דאן א נאָמבּערס געים פון וועלכע ס׳איז מער דא ועלול להיות, חכמים וצדיקים או כסילים ורשעים. אין אנדערע ווערטער, מ׳קען פונקט אזוי דערקעגן טענה׳ן פון ״נישט געבוירן דעם נעקסטן היטלער״ צי ווער (געדענק אז יצר לב האדם רע מנעוריו). ואולי איז אבער דאס אז על הכלל ווערט די מענטשהייט מער נתפתח בדעת ובמאראל, וואס איז דאך א דאנק די חכמים, טאקע א ראיה לשיטתך אז די מעלת החכמים פאר'ן מענטשהייט איז אָלטימעטלי מער ווי די חסרון וואס די כסילים והרשעים ברענגען צום מענטשהייט. אבער, כמובן, דארפסטו דאן לכאורה מודה זיין אז די וועלט ווערט טאקע בעסער, און נישט אז עס איז יורד על הכלל כולו. (אחוץ טאמער זאגט מען אז בהעבר ווען די דורות וחכמיהם זענען געווען בעסער, איז די וואוקס פון די התפתחות במעלה מחמתם געווען גרעסער, משא"כ ווי שפעטער איז עס אלס א קלענערע וואוקס במעלה; אבער פארט מער ווי די חסרון מחמת הכסילים והרשעים.)

וממבט האדם עצמו לוינט זיך עס אים דען יא צו ווערן געבוירן, ווייל די טוב פאר אים בזה איז מער ווי די רע? ל״ד, ובאנו בכלל צום פראבלעם פון שלעכטס, ומה שחלק הרמב"ם על אַל-ראַזי בזה במו"נ ח"ג פי"ב ע"ש. והוא כעין המהרש״א הידוע בסוף מכות כג: אודות הגמרא בעירובין יג: בנוגע הטעם והא "דנמנו וגמרו" דנוח לו לאדם שלא נברא יותר משנברא, דהאדם קרוב להפסד ורחוק מן השכר ע״ש.

איך ווייס אויך וואס די גמרא זאגט בברכות י. לגבי חזקיהו המלך און זיין דארפן האבן רבשקה און מנשה, הגם ער האט געוואוסט מעיקרא אז זיי גייען (רוב זיכער) זיין רשעים, וויבאלד בהדי כבשי דרחמנא למה לך ע״ש. אבער גיי זאג דאס פאר אלע אומשולדיגע הרוגים פון מנשה המלך, (מלכים ב כא טז) וגם דם נקי שפך מנשה הרבה מאד עד אשר מלא את ירושלים פה לפה (ועיין בסנהדרין קג: די״א דקאי אהא שהרג ישעיה הנביא זקינו כמבואר ביבמות מט:, טאקע דער וועלכער האט געזאגט פאר חזקיהו אין דעם די ״בהדי כבשי וכו׳״, אבער לכאורה אין מקרא יוצא מידי פשוטו).

ובנוגע מאדעלן די קעריאינג קעפּסעסיטי וכו' פאר מענטשן, איז דאס טאקע שווערער מכח כמה פאקטארן; לדוגמא פון דאס נישט האבן א סטאבילע פערטיליטי ראטע על הכלל כולו פאר מענטשן, און די קאמפּלעקסיטי וואס איז סתם אזוי דא ביי מענטשליכע בּיהעיוויארס ביחס צו די פון בע״ח, וכדומה. און מ׳זעהט דאך טאקע אז ארימע פעלקער האבן מער קינדער און א העכערע פערטיליטי ראטע ווי רייכע פעלקער. הגם דאס האט מער צו טוהן מיט דעם אז זיי גייען דורך די שטאפלען פון דעמאגרעפיק טרענזישאן, וואו די טויט-ראטע, וואס איז מעיקרא געווען הויך, וואס דעריבער ברענגט דאס א הויכע געבורט-ראטע דאס משלים צו זיין, טוהט פאלן מכח טעכנאלאגיע וכו׳, און די געבורט-ראטע איז נאך נישט געפאלן מיט דעם; די שטאפל איז די דעמאגרעפיק טרעפּ. הגם, דאס איז א מאדעל און זאגט נישט ממש פאר.

IMG_5924.jpeg

די קעריאינג קעפּסעסיטי עפעקט זעהט מען דורכאויס היסטאריע. הגם, ווי דו דערמאנסט, איז עס מער בנוגע עמיגרעישאן צו א צווייטן מקום, וואס די מענטשהייט האט דאך כובש געווען העולם און זיין העבּיטעט קען בעצם זיין וואו אימער איבער כמעט דאס גאנצע פּלאנעט, און ל״ד אלעמאל מיט האבן ווייניגער קינדער אדער מער טויט. וממילא ווערט יעצט די שאלה איבערן קעריאינג קעפּסעסיטי פונעם גאנצן פלאנעט בכלל פאר דאס מין האדם. ועיין באשכול זו.

ייש״כ פאר די קאמפּלימענט.

[יעקב מענטש]

איך בין פון נאטור אויס זייער א פשוטע מענטש, א יעדע זאך וואס איז קאמפליצירט פראביר איך צו איבערארבעטן עס צו מאכן פשוט און קענען אריינשטופן אין א קורצע זאץ. ס'מיינט נישט אז איך פארנעם נישט קיין קאמפליצירטע חשבונות, נאר פשוט אז די וועג וויאזוי איך פעקעדזש עס אין מיין מוח איז אויף די קורצסטע וועג מעגליך (בדרך כלל).

ס'קוקט אויס ווי @מי אני איז ממש דער היפך, אויף יעדע שאלה קומט א ריזן תגובה מיט טשארטס אין פרעמדע (עכ"פ פאר מיר) טערמינען...


מיין ארגומענט אין סימפל טערמס איז, אז איך זיך די proof אויף די טעאריע פון דעם פותח האשכול מיט זיין משל מיט די פיש.

דאס וואס דו ברענגסט פון ארימערע פעלקער מיט די געבורט-טויט ראטע, דאס האט לכאורה מער שייכות מיט קולטור אז ביי די פרימיטיווע אומות איז מען מער עוסק מיט דעם לשבת יצרה ווי אין די מאדערנע געזעלשאפטן ווי "מאכן א לעבן" אדער סתם אזוי א מאטיריעליסטישע לייפסטייל איז מער אויפן סדר היום ווי איידער צו געבורן/אויפציען קינדער.

פון א אידישען פערספעקטיוו איז לכאורה נישט קיין ספק אז געבורן קינדער איז דאס וואס אידישקייט פארלאגנט, ולערב אל תנח ידיך. ס'האט נישט קיין שייכות מיט דעם טוב לו שלא נברא בהדי כבשי דרחמנא למה לך.

[טמיר]

פון א אידישען פערספעקטיוו איז לכאורה נישט קיין ספק אז געבורן קינדער איז דאס וואס אידישקייט פארלאגנט, ולערב אל תנח ידיך. ס'האט נישט קיין שייכות מיט דעם טוב לו שלא נברא בהדי כבשי דרחמנא למה לך.

פארוואס ביזטו קלאר בלי ספק אז אידישקייט פארלאנגט בעביס אינדערויסן פון די חיוב פון פרו ורבו? אלס וועגן דעם שיינעם ענין ולערב אל תנח ידיך? ווייסט וואספארא גרויסע ענינים עס שטייט אויף ביקור חולים? ווען האסטו דאס לעצטע מאל מקיים געווען?

כמדומה אז ס'איז א געפילישע זאך, נישט לאגיש. כ'וואנדער זיך פארוואס


געשריבן לזכות א גוטע חבר וואס זיכט א חברותא אין ווילי http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 8&start=25

[יעקב מענטש]

פון א אידישען פערספעקטיוו איז לכאורה נישט קיין ספק אז געבורן קינדער איז דאס וואס אידישקייט פארלאגנט, ולערב אל תנח ידיך. ס'האט נישט קיין שייכות מיט דעם טוב לו שלא נברא בהדי כבשי דרחמנא למה לך.

פארוואס ביזטו קלאר בלי ספק אז אידישקייט פארלאנגט בעביס אינדערויסן פון די חיוב פון פרו ורבו? אלס וועגן דעם שיינעם ענין ולערב אל תנח ידיך? ווייסט וואספארא גרויסע ענינים עס שטייט אויף ביקור חולים? ווען האסטו דאס לעצטע מאל מקיים געווען?

כמדומה אז ס'איז א געפילישע זאך, נישט לאגיש. כ'וואנדער זיך פארוואס


געשריבן לזכות א גוטע חבר וואס זיכט א חברותא אין ווילי http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 8&start=25

איך פארשטיי נישט דיין ארגומענט, אויב איך בין נכשל בלשון הרע איז די עוולה קלענער? ס'ווערט א קלענער אישו?

[טמיר]

וואס איך מיין צו זאגן איז אז יעדער פארשטייט אז אסאך שיינע מצוות און ענינים איז מהיכי תיתי; אז דו האסט צייט און כח פארוואס נישט. פארוואס פונקט פון דעם ענין פון ולערב מאכסטו א גאנצע בראטל, כאילו אז די גאנצע לעבן דארף זיך דרייען ארום דעם?

אויב דו האסט א גרויסע פאמיליע ווייסטו מסתם, אז דאס מיינט בעיסעקלי אוועקגעגעבן ס'רוב פונעם לעבן פאר דעי שיינע ענין.

געשריבן לזכות א גוטע חבר וואס זיכט א חברותא אין ווילי http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 8&start=25

[טמיר]

לדוגמא, אויף די מצוה פון לימוד התורה שטייט טויזענט מאל מער מאמרים און הפלגות אויף די וויכטיקייט. מהיכי תיתי איך זאל אויפגעבן אויף תורה אויף צו מקיים זיין ולערב? איי ווען איז געזאגט געווארן ולערב? פאר איינער וואס קען נישט לערנען.

דו ביזט שוין געפראוגרעמט אז דעי ולערב איז עפעס א יסוד היסודות ממילא וועסטו גלייך ענטפערן מיט לומדות. טו דיך אהן אנדערע גלעזער.

געשריבן לזכות א גוטע חבר וואס זיכט א חברותא אין ווילי http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 8&start=25

[מי אני]

מיין ארגומענט אין סימפל טערמס איז, אז איך זיך די proof אויף די טעאריע פון דעם פותח האשכול מיט זיין משל מיט די פיש.

דאס וואס דו ברענגסט פון ארימערע פעלקער מיט די געבורט-טויט ראטע, דאס האט לכאורה מער שייכות מיט קולטור אז ביי די פרימיטיווע אומות איז מען מער עוסק מיט דעם לשבת יצרה ווי אין די מאדערנע געזעלשאפטן ווי "מאכן א לעבן" אדער סתם אזוי א מאטיריעליסטישע לייפסטייל איז מער אויפן סדר היום ווי איידער צו געבורן/אויפציען קינדער.

איך און דו זענען ביידע מודה אז עס מאכט זיך ביי מענטשן אויך, נאר דארט איז מער מצוי אז מ'זאל עמיגרעיטן ווי איידער סתם שטארבן (עיין לדוגמא די קארטאפל הונגער אין איירלאנד פון 1845-1849, וואס האט טאקע אראפגעברענגט דעם קעריאינג קעפּעסיטי פון יענעם ענווייראמענט און טאקע געהאט דעם עפעקט.) און אז מ'טראכט אריין, איז דאך אט דאס די געדאנק פון א "רעב" ל"ע - אז די עסן פון די ענווייראמענט קען נישט סאָפּאָרטן די כמות פון מענטשן דארט. ווען עס וואלטן געווען אסאך אסאך ווייניגער מענטשן דארט, וואלט טאקע נישט געווען קיין "רעב" ("רעב" מיינט נישט דייקא אז עס איז נישטא קיין שום עסן, נאר גאר ווייניג לפי הכמות וואס איז מייקר השער). זענען דען מענטשן נישט געשטארבן פון הונגער יארן דורכאויס היסטאריע? ודון מינה אויף וואו, מחמת ריבוי העם, וואקסט מען אויס דאס וואס די ענווייראמענט קען צושטעלן - א הונגער וואס מ'ברענגט זיך אליינס אָן.

ואגב, מ'טרעפט אפילו אין הלכה (או"ח סימן רמ סעיף יב וסימן תרעד סעיף ד) דעם געדאנק אז אין אזא פאל פון רעב וכדומה, זאל מען זיך טאקע מונע זיין פון תשמיש ולהביא עוד ילדים להעולם ע"ש.

דאס וואס איך האב געברענגט פון די געבורט-ראטע ביי רייכע פעלקער לעומת די ארימע, איז געווען אלס א ראיה לצדך טאקע: אז מ'זעהט נישט דייקא אז וואו עס איז דא מער ארימקייט זאל מען דייקא האבן ווייניגער קינדער. הגם, אז, כדכתבתי, קען דאס זיין מער וויבאלד זיי האבן דאס געטוהן צו ערגענצן די הויכע טויט-ראטע וואס זיי האבן אויך געהאט מעיקרא.

פון א אידישען פערספעקטיוו איז לכאורה נישט קיין ספק אז געבוירן קינדער איז דאס וואס אידישקייט פארלאגנט, ולערב אל תנח ידיך. ס'האט נישט קיין שייכות מיט דעם טוב לו שלא נברא בהדי כבשי דרחמנא למה לך.

ס'האט לכאורה יא א שייכות, ווייל אויב נישט פארוואס האט ישעיהו הנביא דאס גע'ענטפערט פאר חזקיהו און נישט "דאס איז וואס אידישקייט/תורה פארלאגנט". וואס דו קענסט זאגן איז אז הוא הוא:
"בהדי כבשי דרחמנא למה לך = דאס איז וואס אידישקייט/תורה פארלאגנט"
מיינענדיג, אז ווען מ'ווייסט/חשבונ'ט אז דאס איז לכאורה נישט גוט פאר'ן יקום, צי ווייל זיי גייען זיין רוצחים צי אלס סתם אָווערפּאַפּולעישאן (מיט דאס וואס דאס ברענגט כנ"ל) צי אלס נוח לו שלא נברא, איז אבער דאס דאך וואס די תורה פארלאנגט - כעין א גזירת הכתוב. אבער לאגיש איז דאס נישט (עכ"פ ביי מער ווי צוויי, וואס איז אויף אָנצוהאלטן די סטעבּיליטי און ריפּלעיסן אז עס זאל נישט פאלן, טאמער איז עס שוין סטאביל).

[שאלתיאל]

איך פראביר שוין לאנג פארשטיין וואס איז די געדאנק פון פרו ורבו'ן און ''אוועקשטעלן דורות'', וואס די דורות גייען אויך ווידמען זייער גאנצע לעבן ''אוועקצושטעלן דורות'' וחוזר חלילה. ווען גייט שוין אנקומען די ענדגילטיגע דור וואס פאר אים האט מען זיך אזוי געפלאגט?

[שמעקעדיג]

איך פראביר שוין לאנג פארשטיין וואס איז די געדאנק פון פרו ורבו'ן און ''אוועקשטעלן דורות'', וואס די דורות גייען אויך ווידמען זייער גאנצע לעבן ''אוועקצושטעלן דורות'' וחוזר חלילה. ווען גייט שוין אנקומען די ענדגילטיגע דור וואס פאר אים האט מען זיך אזוי געפלאגט?

וואס פאלט דיר איין אז עס מוז זיין א ענדגילטיגע דור?
אז אלע דורות ארבעטן שווער צו פארדינען געלט ווארטסטו אויך צו זעהן ווען וועט שוין קומען "דער דור" פאר וועמען אלע האבן זיך געפלאגט? (כמאמר הידוע)
יעדער איז א חלק פונעם "דזשורני". יעדער ארבעט און לעבט פאר זיך. און מען ברענגט אראפ נאך דורות וואס וועלן ארבעטן פאר זיך, די סיבה מיר ברענגען זיי אראפ איז פשוט כדי די פאפולאציע זאל זיך נישט ענדיגן.

[סקעפטיקער]

איך פראביר שוין לאנג פארשטיין וואס איז די געדאנק פון פרו ורבו'ן און ''אוועקשטעלן דורות'', וואס די דורות גייען אויך ווידמען זייער גאנצע לעבן ''אוועקצושטעלן דורות'' וחוזר חלילה. ווען גייט שוין אנקומען די ענדגילטיגע דור וואס פאר אים האט מען זיך אזוי געפלאגט?

דאכטזיך איך האב אמאל געזעהן די איראניע פון איינע פון די פשיסחא רביים, ער האט גערעדט לגבי דעם אז מענטשן ווילן טוען וואס זיי ווילן נאר זייערע קינדער זאלן זיין ערליך

[יעקב מענטש]

איך פראביר שוין לאנג פארשטיין וואס איז די געדאנק פון פרו ורבו'ן און ''אוועקשטעלן דורות'', וואס די דורות גייען אויך ווידמען זייער גאנצע לעבן ''אוועקצושטעלן דורות'' וחוזר חלילה. ווען גייט שוין אנקומען די ענדגילטיגע דור וואס פאר אים האט מען זיך אזוי געפלאגט?

דאכטזיך איך האב אמאל געזעהן די איראניע פון איינע פון די פשיסחא רביים, ער האט גערעדט לגבי דעם אז מענטשן ווילן טוען וואס זיי ווילן נאר זייערע קינדער זאלן זיין ערליך

דאס דערציילט מען אויפ קאצקער ז"ל

א גביר איז געקומען אים בעטן א ברכה פאר קינדער בני תורה, האט ער גענטפערט אז דיינע קינדער גייען זיין פונקט ווי דו, ער וועט וועלן האבן געלט און א תשוקה אז "זיינע" קינדער זאלן זיין בני תורה

לדוגמא, אויף די מצוה פון לימוד התורה שטייט טויזענט מאל מער מאמרים און הפלגות אויף די וויכטיקייט. מהיכי תיתי איך זאל אויפגעבן אויף תורה אויף צו מקיים זיין ולערב? איי ווען איז געזאגט געווארן ולערב? פאר איינער וואס קען נישט לערנען.

דו ביזט שוין געפראוגרעמט אז דעי ולערב איז עפעס א יסוד היסודות ממילא וועסטו גלייך ענטפערן מיט לומדות. טו דיך אהן אנדערע גלעזער.

אינו דומה, ולערב אל תנח איז א שטיקל איסור איף ב.ק. אויב איך נעם דאס פשוט ווייל איך זוך צו ענדזשויען לייף און נישט זיין פארנומען מיט אויפציען קינדער

[טמיר]

אפשר איז עס אן איסור אויף אפהאלטן פון טון די מצוה יעדן טאג צוויי מאל?
אפשר אויף ממשיך זיין זייגן ווען מען טוט עס נאר פאר דעם צוועק?

סארא שטותים, נעמען א אומשולדיגע מאמר'ל און מאכן דערפון א גאנצע בער. און אן איסור נאך אויך

[דיכטער]

אויב איך מעג ארויסשטעלן דא א געשרייבעכטס וואס איך האב נישט לאנג צוריק געשריבן, איבער דעם טעמע.


טעמע: זיך אפהאלטן פון ברענגען קינדער, געבוירן קינדער אויף דעם וועלט.

ביז נישט לאנג צוריק איז דער געדאנק פון טוהן זאכן וועלכע מאכן אז עס זאל פארמיטן ווערן שוואנגערשאפט (Pregnancy) פאררעכענט געווארן ווי א זינלאזע, גרויליגע געדאנק אין בעסטן פאל און ווי א פרעסערישע, עגאאיסטישע געדאנק אינעם ערגסטן פאל.

אין די גוי'שע גאס איז אין דער נישט ווייטע פארגאנגענהייט געווען די זעלבע זאך, אמאל איז אזא זאך נישט געהערט געווארן און צוביסלעך האט עס אריין געדרינגען אינערהאלב דעם אלגעמיינעם גאס און מיט די צייט איז עס פארוואנדעלט געווארן אלס א העכסט נארמאלע זאך און טאג-טעגליכע פראקציטירונג.

די מיטלען וועלכע זענען ערפינדן געווארן צו פארמיידן שוואנגערשאפט זענען מיט די צייט בעסער, שטערקע, מער ווירקזאם און מער פארלעסליך געווארן און עס מוז אנערקענט ווערן אז אין די זעלבע צייט - אדער אלס א דירעקטע רעזולטאט דערצו - האט זיך פארשפרייט א שטארקע פארנאכלעסיגקייט אין געשלעכט-פארבינדונגען צווישן מענטשן טאקע צוליב דעם וואס מען האט שוין געהאט דעם מיטל צו פארמיידן די קאנסעקווענסן וועלכע אזעלכע פארבינדונגען ברענגען נאטירליך מיט זיך.

ווי אזוי עס גוי'שט זיך אזוי אידישט זיך עס, זאגט די וועלט, און טאקע אין די לעצטערע יארן, טאקע א לאנגע צייט נאכדעם וואס אין די גוי'שע גאס איז עס געווארן א געווענליכע ערשיינונג, האבן עטליכע אזעלכע געדאנקען אויך אנגעהויבן אריינצודרינגען אינעם היימישן גאס. אין אנפאנג אויף א קליינע פארנעם, און אסאך גדולים זענען ארויסגעקומען זייער שארף און קלאר אנטקעגן דעם, אבער מיט די צייט, האבן זיך אנגהויבן צו אנטוויקלען עטליכע סארטן היתרים און אופנים ווען עס האט יא באקומען דעקונג דורך היימישע רבנים.

עס קענען זיך מאכן פארשידענע סיבות וואס ברענגען אז עס זאל זיין א צורך צו נעמען זאכן אדער טוהן טאהטן וואס זאלן ברענגען דאס פארמיידן שוואנגערשאפט. די הויפט אורזאכן וואס צוליב זיי זאל א מענטש שפירן פאר וויכטיג צו נעמען אזעלכע שריט, זענען אדער ווייל זי האט א פיזישע באגרעניצונג וועלכע לייגט איר אריין אין א געפאר טאמער וועט זי אנהייבן צו שוואנגערן, אדער צוליב ווייל דאס קינד קען האבן ערנסטע פיזישע פראבלעמען וועלכע וועלן איהם שטעלן אין א לעבנס געפאר טאמער ווערט זי שוואנגערדיג און געבט געבורט צו א קינד. שפעטער איז די וועלט געווארן אויפגעוואכט איבער די וויכטיגקייט פון מענטאלע געזונט און דאן האבן אלע באגרעניצונגען און געפארן אויך אריינגענומען מענטאלע און גייסטישע פראבלעמען.

און דאן איז פארהאן אן אנדערע סארט פארזוך צו פארמיידן שוואנגונג, און דאס איז איינפאך צוליב דעם וואס מען איז שוין אנגעפילט און זאט פון זיך דארפן אפגעבן מיט די קינדער 24/7 אן א אטעם אינמיטן, און מען קען אריינרעכענען אין דעם אויך די קאסטן און שווערע געלטער וועלכע קינדער קאסטן אפ, אויף יעדע שריט און טריט.

די לעצטע סארט סיבה איז די וועלכע איז געווארן פאררעכענט ווי פרעסעריש און עגאאיסטיש און אויף די לעצטע האבן די רבנים זיך קעגן געשטעלט זייער שארף. און טאקע אויף דעם וויל איך אצינד רעדן.

מען קען צעטיילן די סיבה אויף צוויי, פינאנציעלע פראבלעמען און אנגעשטרענגטקייט.

בבקר זרע זרעך ולערב אל תנח ידך כי אינך יודע אי זה יוכשר הזה או זה ואם שניהם כאחד וגו'. פון דעם פסוק אין קהלת לערנען חז"ל ארויס, אז מען זאל פרובירן צו האבן קינדער אויפן עלטער אפילו נאכדעם וואס מען האט שוין מקיים געווען פריה ורביה.

די מצוה פון פריה ורביה איז מען פולקאם מקיים נאכדעם וואס מען האט געבוירן איין זכר מיט איין נקבה, און לויט די תורה האט מען מער נישט קיין שום פליכט צו פרובירן צו ברענגען נאך קינדער אויפן וועלט.

עס איז אבער דא נאך א פראבלעם, און דאס איז מוציא זיין זרע לבטלה, און דעריבער טאמער וואוינט מען א ביאת אישות און מען איז נזהר אז עס זאל נאר זיין נאטורליכערהייט, דאן איז עס אומפארמיידבאר אז מען זאל נישט האבן נאך קינדער. קומט אויס אז עס זענען פארהאן דריי פראבלעמען אין פארמיידן שוואנגערשאפט. איינס נאך איידער וואס מען האט פולקאם יוצא געווען די פליכט פון פריה ורביה, וואס דאן מוז מען פרובירן צו האבן קינדער און טוהן אלעס וואס מען קען אויף א נאטורליכן אופן צו מקיים זיין די מצווה, און דאן אפילו נאך דעם וואס מען האט שוין יוצא געווען פריה ורביה איז דא די מצווה מדברי סופרים פון ולערב אל תנח, אבער אפילו אן די מצוה פון ולערב אל תנח איז דא דער פראבלעם און אלגעמיין יעדעס מאל וואס מען וואוינט, ניצענדיג א פארמייד מיטל, פון הוצאת זרע לבטלה.

אבער דא דארף ווערן אין אכט גענומען א וויכטיגע פאקטאר וועלכע קען אויף קיין פאל נישט איגנארירט ווערן. און דאס איז אז איינער וואס האט קינדער און ער האט נישט קיין געדולד פאר זיי, ער גייט נישט זיין גרייט פאר זיי ווען זיי גייען קומען און עס וועלן זיי פעלן זייערע לעבנסוויכטיגע באדערפענישן, טא ווי איז שייך צו הייסן אים ברענגען די קינדער? עס איז דאך פיל בעסער ער זאל מוציא זיין זרע לבטלה און ער זאל נישט מוציא זיין קינדער לבטלה. זרע וועלכע קומען ארויס לבטלה דארפן נישט קיין קעיר, זיי דארפן נישט אויפמערקזאמקייט, זיי האבן נישט קיין געפיל. אנדערש איז אבער קינדער, זיי קענען נישט קומען אין א וואקום, מען מוז זיין גרייט פאר זיי, און טאמער איז מען נישט גרייט פאר זיי, אויף וועמענס חשבון טוט מען זיי ברענגען?!

דא דארף אויסגעשמועסט ווערן זייער אן אינטערעסאנטע פונקט וועלכע האט א דירעקטע פארבינדונג מיט דעם טעמע.

אין יאר 1800, פאר איבער צוויי הונדערט און צוואנציג יאר צוריק, זענען געווען אויפן וועלט אונטער איין ביליאן מענטשן. דער יאר 1803, איז געווען דאס ערשטע מאל אין מענטשליכע היסטאריע וואס די מענטשליכע באפעלקערונג אינאיינעם, האט דערגרייכט דעם ציפער פון איין ביליאן און ביז הונדערט יאר שפעטער אין יאר 1900 האט עס נאך געהאלטן אונטער צוויי ביליאן. ערשט אין יאר 1928 איז דער ציפער אנגעקומען צו צוויי ביליאן. דאס הייסט אז עס האט גענומען טויזענטער יארן צו גרייכן איין ביליאן און ארום הונדערט און צוואנציג יאר אנצוקומען צו צוויי ביליאן, און ווי לאנג האט עס גענומען צו גרייכן דעם דריטן ביליאן? דרייסיג יאר. אין די דרייסיג יארן זענען אריינגערעכענט די בלוטיגסטע יארן וואס מענטשהייט האט נאר געזען, ווי ארום 70 מיליאן מענטשן האבן פארלוירן זייער לעבן צוליב אנגייענדע שלאכטן און געשלעגן.

פאלגענד איז א גראף וואס ברענגט קלאר ארויס ווי אזוי די מענטשליכע פאפולאציע האט זיך דראסטיש געהויבן אין די לעצטע יארן און ווי אזוי עס ווערט געשאצט פון פאראויס אויף די קומענדיגע יארן.


צוליב וואס לייג איך דא פאר אט די אינפארמאציע? דאס איז צוליב די ערשטע סיבה פארוואס א מענטש דארף ברענגען קינדער, און דאס איז דער מצוה פון פריה ורביה און לא תוהו בראה לשבת יצרה. אין אזא וועלט ווי די פאפולאציע איז אינדרויסן פון יעדער קאנטראל, און יעדער וואס האט שוין אמאל גענומען פובליק טראנספארטאציע אדער אייגענטליך יעדער וואס האט שוין אמאל ארויסשפאצירט פון זיין הויפט טיר האט שוין מיט זיינע אייגענע חושים בייגעוואוינט די אנלייגעניש פון מענטשן מיט וואס דער וועלט פלאגט זיך, וואו איז שייך צו הייסן איר צו באזעצן?

די פראגע וועלכע פרעגט זיך איז, ווי אזוי איז דאס געשען? ווי אזוי קען זיין אז פלוצלונג נאך טויזענטע יארן וואס די מענטשהייט האט געלעבט און געפירט א ווירטשאפט האט זיך די פאפולאציע אויפגעריסן און אנגעהויבן זיך צו צעוואקסן ארויס פון יעדער פארפארציע? דער תירוץ איז בעיקר צוליב טעכנאלאגיע און די פארשריט פון מעדיצין נאכפאלגענדיג דער אינדוסטריאלע רעוואלוציע. אבער לאמיר נישט פארקריכן פון דער עיקר טעמע.

אמאל האט א דורכשניטליכע מענטש געהאט ארום פיר צו פינף קינדער. אז מען קוקט אויף ביאגראפיעס פון מענטשן פון פאר צוויי הונדערט יאר צוריק זעט מען כמעט נישט אזעלכע וועלכע האבן געהאט א שטוב פול מיט קינדער. די סיבה דערצו איז געווען אז פאר צוויי הונדערט יאר צוריק אין אייראפע איז ליידער געווען אסאך מער מצוי אז קינדער זאלן שטארבן יונג און נישט קומען צום פולע וואוקס און זייער אסאך קינדער זענען געשטארבן נאך איידער ווערן פינף יאר. דעריבער אפילו אזעלכע וועלכע זענען פון נאטור אויס געווען שטארק פרוכטבאר, האבן זיי אבער נאכאלץ נישט געהאט א שטוב פול מיט קינדער. אבער דאס אלעס האט זיך שטארק געטוישט אין די יארן איידער דער ערשטע וועלט מלחמה אין צווישן דער ערשטע וועלט מלחמה און דער צווייטע ווען די פאפולאציע צווישן אידן אין אייראפע און אין דער אלגעמיינע וועלט האט פלוצלונג אנגעהויבן וואקסן זייער שטארק.

צום שלוס. עס זענען פארהאן דריי הויפט סיבות פארוואס מען ברענגט קינדער אויפן וועלט, און דאס זענען:

צוליב די מצות עשה פון פריה ורביה. די ערשטע מצוה אין דער תורה וואס אדם הראשון איז צום ערשט באפוילן געווארן, נאך פאר דער מצות לא תעשה פון נישט עסן פונעם עץ הדעת. אין דעם איז אויך אריינגערעכנט דער ענין פון לא לתוהו בראה לשבת יצרה.

די צווייטע סיבה איז מדברי סופרים פונעם פסוק אין קהלת, בבוקר זרע את זרעך, וואס פון דעם דרשנ'ען חז"ל אז אפילו נאכדעם וואס מען האט שוין מקיים געווען דעם מצוה מדאורייתא פון פריה ורביה זאל מען זיך נאך אלס נישט פארמיידן פון האבן קינדער, כי לא תדע איזה מהם יוכשר.

און די דריטע סיבה וועלכע איז מער א פראקטישע סיבה, און דאס איז ווייל אזוי ווי מען טאר דאך נישט מוציא זיין זרע שלא במקום מצוה, איז ממילא אומפארמיידבאר אז די ווייבער זאלן נישט ווערן טראגעדיג און האבן קינדער.

אויף דער ערשטע סיבה פון פריה ורביה איז נישט דא וואס צו רעדן, און איינער וואס האט נאך נישט מקיים געווען דער מצוה דארף טאקע האבן א לעגעטימע סיבה טאמער קען ער נישט ברענגען קינדער אין זיין צייט. אבער אלס דער ענין פון לא תוהו בראה לשבת יצרה האבן מיר פריער קלאר ארויסגעברענגט אז די וועלט איז שוין פעסט באזעצט און איז שוין פול און באוואקסן.

אויף דער צווייטע סיבה וואס קומט מכוח דעם פסוק פון בבוקר זרע את זרעך, דארף ארויסגעברענגט ווערן אז אין דעם זעלבן פסוק שטייט פונקטליך די סיבה פארוואס עס איז אזוי ראטזאם, און דאס איז ווייל ענדגילטיג קענסטו נישט וויסן וועלכע פון זיי וועלן זיין מער געראטן און אפשר גאר וועלן ביידע זיין געראטן אייניג. פון דער סיבה וואס שלמה המלך געבט אן אויף זיין פארשלאג איז דאך משמע אז טאמער וועט נישט זיין די סיבה וועט אוועקפאלן די רעקאמענדאציע. איז טאמער איז דא איינער וואס האט נישט קיין געדולד צו זיינע קינדער און זיי נעמען איהם אוועק זיין ישוב הדעת, ער האט נישט קיין רואיגקייט וועגן זיי, און אלס רעזולטאט קען ער זיי נישט געבן וואס זיי דארפן אזוי וויכטיג האבן און שפעטער וואקסן זיי אויף גייסטיש שוואך און אומאנטוויקלט, דאן פאלט אוועק יעדע מינדעסטע סיבה צו ברענגען קינדער מער ווי מען קען דערהייבן. און אינאיינוועגס קען מען אננעמען דעם פסוק איינפאך אז נאכן האבן צוויי קינדער אין די יוגענט אין די צוואנציגע יארן קען מען פרובירן צו האבן נאך א קינד שפעטער אין די דרייסיגע יארן כי לא תדע....

עס דארף באטאנט ווערן אז דער פריערדיגער דור האט געהאט א השקפה פון אויפבויען אידישקייט נאכן ביטערן קריג, ווי מער קינדער, ווי מער מענטשן ארויסשלעפן פון די גאז קאמערן, אבער היינט ברוך השם האט זיך אידישקייט שוין הערליך צוריקגעבויעט און עס וואקסט און בליעט, קען מען שוין עטוואס נאכלאזן.

די דריטע סיבה איז אביסל שווער צו רעדן וועגן דעם אבער דאך וועל איך פרובירן עס צו אויסשמועסן.

קודם וויל איך עס פארענטפערן מיט א פשוט'ן לאגיק ווי פריער אויסגעשמועסט, אז מוטב שיוציאו זרע לבטלה ואל יולידו ילדים לבטלה. וואס איז בעסער? אז מען זאל אכטונג געבן נישט צו נעמען גארנישט וואס איז דא דערין א חשש פון הוז"ל און דאן זאלן די קינדער קומען אין א רייע און דאן זאל מען בלייבן שטעקן מיט זיי נישט וויסענדיג וואס צו טוהן מיט זיך און מיט זיי און אזוי זאלן זיי אויסוואקסן פונעם שלאכט-פעלד ארויס, אומערוואקסן, אומגעלערענט און אהן די ווארימקייט וואס א מענטש פאדערט, אדער זאל מען ענדערשער טוהן וואס מען קען צו פארמיידן אזא קאטאסטראפע און נעמען עפעס איידערן וואוינען, צו פארמיידן שוואנגערשאפט? איך ווייס נישט צו איך בין גערעכט אבער אין מיין קאפ זענען קינדער וויכטיגער ווי דער פאטענציאל זיי צו האבן.

היוצא לנו מדברינו, אז עס דארף זיין אז דער זאך זאל זיין אסאך מער אנגענומען אינעם היימישן עולם, למשל די אלע מיטלען ווי אזוי זיך צו באשיצן זאלן זיין אסאך מער צוטריטליך, מען זאל עס אפילו פארקויפן אין היימישע געשעפטן און אין מקוואות, נאר שמאטעס קען מען פארקויפן?

קינדער קענען נישט זיין די פירות פון אידיאלאגישע שיטות. קינדער זענען מענשטן מיט נשמות, זיי פאדערן ווארימקייט, ליבשאפט, אויפמערקזאמקייט, געלט און אסאך, אסאך כוחות. מען קען זיי נישט ברענגען ווען מען איז נישט גרייט דערפאר. עס איז פשוט נישט עטיש און אומאויסגעהאלטן.

איידער מען גרייט זיך צו ברענגען א קינד דארף מען זיך פרעגן, צו האב איך געלט פאר איהם, קליידונג, א מוסד וואו ער זאל לערנען, זיך פילן היימיש, צו האב איך א הויז פאר איהם פאר ווען ער וועט אויסוואקסן, האב איך געדולד פאר איהם, ליבשאפט פאר איהם, צו וועל איך טאלערירן זיינע קינדערישקייטן?


מיין ליבער, טאמער דער ענטפער צווישן דיך און דיך אליין איז ניין, דאן איז ניין!"

[שעפטאל]

מוטב שיוציאו זרע לבטלה ואל יולידו ילדים לבטלה.

קינדער קענען נישט זיין די פירות פון אידיאלאגישע שיטות. קינדער זענען מענשטן מיט נשמות, זיי פאדערן ווארימקייט, ליבשאפט, אויפמערקזאמקייט, געלט און אסאך, אסאך כוחות. מען קען זיי נישט ברענגען ווען מען איז נישט גרייט דערפאר עס איז פשוט נישט עטיש און אומאויסגעהאלטן.

איידער מען גרייט זיך צו ברענגען א קינד דארף מען זיך פרעגן, צו האב איך געלט פאר איהם, קליידונג, א מוסד וואו ער זאל לערענען, זיך פילן היימיש, צו האב איך א הויז פאר איהם פאר ווען ער וועט אויסוואקסן, האב איך געדולד פאר איהם, ליבשאפט פאר איהם, צו וועל איך טאלערירן זיינע קינדערישקייטן?


מיין ליבע, טאמער דער ענטפער צווישן דיך און דיך אליין איז ניין, דאן איז ניין!"

לאמיר שרייען אין די גאס'ן געוואלד!

[טמיר]

אויב איך מעג ארויסשטעלן דא א געשרייבעכטס וואס איך האב נישט לאנג צוריק געשריבן, איבער דעם טעמע.

זייער שיין צונימען. א דאנק.

דו שרייבסט

און דאן איז פארהאן אן אנדערע סארט פארזוך צו פארמיידן שוואנגונג און דאס איז איינפאך צוליב דעם וואס מען איז שוין אנגעפילט און זאט פון זיך דארפן אפגעבן מיט די קינדער 24/7 אן א אטעם אינמיטן און מען קען אריין רעכענען אין דעם אויך די קאסטן און שווערע געלטער וועלכע קינדער קאסטן אפ, אויף יעדע שריט און טריט.

די לעצטע סארט סיבה איז די וועלכע איז געווארן פאררעכענט ווי פרעסעריש און אגויאיסטיש און אויף די לעצטע האבן די רבנים זיך קעגן געשטעלט זייער שארף. און טאקע אויף דעם וויל איך אצינד רעדן.

פארוואס טאקע איז געווארן אנגענומען פאר א פשטות אז דאס איז מיאוס און פרעסעריש? איך מעג נישט לעבן אביסל פאר מיר אויך? כ'האב שוין ב"ה 5 קינדער. דארף איך ארויסקלאפן נאך 5 און האפן און פאפן א גאנץ לעבן פאר זיי? לאמיר זאגן איך וועל זיי יא קענען אויפציען נארמאל.

[מי אני]

‏דא ברענגען זיי ארויס די נעגאטיווע (עקאנאמישע) השלכות פון דעם אז די פערטיליטי ראטעס און געבורט ראטעס טוהן צוביסלעך פאלן איבער די וועלט אונטער די ריפּלעיסמענט ראטע פון 2 פּער פּאָר. ואפילו מיט אימיגראמיע, טוהן זיי אבער אין צוויי-דריי דורות מאדערנעזירט ווערן און האבן די זעלבע ראטעס אין דעם ווי די אלגעמיינע פאפולאציע.