[center]א פלאגיאטור? יא![/center][justify]דאס טרעפט מען נישט איינמאל און נישט צוויי מאל, ווי ער ברענגט הנהגות, ענינים, פון אנדערע אן קיין נאמען, ווי כאילו ס'איז זיינע חידושים. אין אידיש הייסט דאס: א מתעטף בטלית שאינו שלו!
צענדליגער מנהגים והנהגות וואס מיר טוהן, איז אנגענומען אז דער מקור דערפון קומט פונעם חמדת הימים. נישט בלויז וואס אסאך דערפון איז נישט ריכטיג, דהיינו, עס איז שוין נתפשט געווארן דורך פריערדיגע מקורות; טוט נאך דער חמדת הימים עס ברענגן, כאילו ס'איז זיינס א חידוש, אדער לייגט ער עס בשם רבו. א זאך וואס איז נישט ריכטיג און אויסגעהאלטן, און צומאל שטימט עס פשוט נישט מיט די געאגראפיע פון זיין לעבענסשאפט.
נישט צו באלמוטשען די ליינער וועל איך צוברענגן בלויז דריי דוגמאות.
[center]
~~[/center]
דער מנהג אין חב"ד איז, ווי דער 'רב' אין סידור ביי מנהגי תשליך שרייבט: "די ערשטע טאג ר"ה נאך מנחה פארן שקיעה, גייט מען ארויס פון שטאט צום ברינען וואסער,
כי מים מורים על החסדים וגם דגים רומזים על עינא פקיחא..."וואס איז דער מקור צו דער טעם פונעם אלטן רבי? אין כתבי אריז"ל, סידור ר' שבתי, סידור אר"י, משנת חסידים, ווערט דערמאנט טעמים, אבער דער טעם פון 'חסדים' און 'עינא פקיחא' ווערט נישט אין ערגעץ דערמאנט. (גראדע, אין סידור ר' אשר ווערט דאס יא דערמאנט)
מען גיבט א קוק אין חמדת הימים, און ער ברענגט די טעם פונעם רב. אין פרק ז' סדר תשליך שרייבט דער חמדת הימים:
"ולכן הולכים אל המים המורים על החסדים וגם הדגים שרומזי' על עינא פקיחא להמתיק הדין הקשה לרפה"
קוקט מען אבער אריין אין ספר 'שם טוב קטן' (תיקונים וכוונות ע"פ קבלת האריז"ל, זאלצבאך) פון הגאון רבי בנימין בייניש הכהן פון קאראטשין. אגב, דער חמדת הימים האט אן א שיעור זאכן נאכגעשריבן דער 'שם טוב קטן' שעפענדיג פון דארט במלוא חפניים... למשל, דער שם טוב קטן דינט פאר א פריערדיגע מקור צו זאגן "
לדוד ה' אורי אין חודש אלול. די וואס זענען תולה די שליליות האמירה בחצרות צאנז ובאבוב לדורותיהם, אלטץ דער חמדת הימים, איז דא דא א פריערדיגע מקור צו זאגן דעם מזמור אין חודש אלול.
עכ"פ, שרייבט דער 'שם טוב קטן' אזוי: "הטעם שהולכין אחר מנחה, דע, כי יום א' הוא סוד דינא קשי' וכו.
לכך הולכין אחר מנחה אל המים שמורה על החסדים וגם הדגים שרומז על עיני פקיחא כדי להמתיק הדינא קשיא ויהא דינא רפיא"
[center]
~~[/center]
דברי חמדת הימים:
" ובשבת מתחבר לאמת, והסוד אם תשיב משבת - אמ"ת.
על זה נאמר אימתי ראוי שתצמח האמת דהיינו שביתת השבת בעת שמזל צדק משמים נשקף וכ"כ למה מפני שע"י כך 'גם ה' יתן הטוב וארצינו תתן יבולה' לפי כל המזלות האלה המה מורים על כל הרעות רעב הבא לעולם..."
קוקט מען אריין אין ספר
'קרבן שבת' פון הגאון רבי בצלאל פון פרעמיסלא, שנדפס ארבעים שנה לפני חמדת הימים, [אוואו גאנצע פרקים פונעם ספר, האבן וואונדערליך געמאכט זייער וועג און זיך פלאצירט אינעם חמדת הימים.] און די אויבנדערמאנטע ווערטער שפירן זיך היימיש.
דברי הקרבן שבת:
"ובשבת מתחבר לאמת, והראשי תיבות אם תשיב משבת - אמ"ת.
ונ"ל שזה שאמר הכתוב וכו. ר"ל אימתי הוא ראוי שתצמיח האמת דהיינו שיתחיל השביתה של שבת בע"ש וכו... בזמן שמזל צדק משמים נשקף... וכ"כ למה? ואומר הכתוב 'גם ה' יתן הטוב וארצינו תתן יבולה' ור"ל לפי שהמזלות האלה הם מורים על כל הרעות והרעב בא לעולם...
[center]
~~[/center]
נאך אן עקזעמפל ווי דער חמדת הימים איז זיך מתעטף בטלית שאולה:
פאר מיר ברענגן אראפ די ווערטער פונעם 'פינסקער מגיד' המהרי"ל פוחוביצער, דער בעל "דברי חכמים", לאמיר ציטירן פונעם 'חמדת הימים'.
דער חמדת הימים ברענגט זיינע דברי מוחאה וואס ער האט געלאזט הערן במדינת אשכנז; איבער די פירצה, אז מאנכע האבן זיך מתיר געווען צו פארקויפן פאר גוים אין שבת, וויין און ברוינפן פונעם קרעטשמע. און זענען עובר אויף דער איסור 'מקח וממכר' בפרהסיה.
דברי חמדת הימים:
"ובהיותי בערי אשכנז ראיתי שערוריה בענין הזה הרבה מאוד לשוכרי הארונדו"ת עיירות וכפרים מהמלכים והשרים ומוכרים לגויים בשבת.
ואנכי דרשתי על זה בפי מלא תוכחות. ושמעתי באומרים לי כי מוכרחים בכך מפני שפרנסתם תלויה בזה. אז אמרתי עליהם: שיתו לבכם אשר חכמים הגידו כי כשרצה הקב"ה ליתן התורה לעשו, לא רצו לקבל התורה משום דכתוב בה לא תרצח, ומחייתו תלויה בו, ועל חרבך תחיה וכו. הלא אם היה היתר לעבור על דבר שמחייתו תלויה בו, היה מקבל עשיו את התורה, ולא היה נזהר באותו הלאו...
ומה גם פרוטה הנרווחת בשבת, יאבד את זה מפני עון חילול שבת, והן כי לא יצליח כנודע מספרי הקדמונים: כי ביום השבת, הנהגת העולם הוא ע"י כוכב שבתאי, והוא מחייב חורבן ושממה, והמלאכות שיעשו ביומו לא יצליחו. וכן אמרו בפיוטים, והצמיחה איננה מעלה וכו...
ואין ספק שהשמדות והחרבנות שהיה במלכות פולין היה על עון חילול שבתות שהיה שם..."
יעצט לאמיר זעהן וואס עס שרייבט דער מהרי"ל פוחוביצער:
"אין חילול שבת בפרהסיא גדול מזה, והם אותם המוכרים משקים לגויים בשבת בביתם או אף חוץ לביתם ע"י עצמם, כאשר נוהגים בזה היתר בכמה קהילות וישובים... והמתנצלים לומר שמוכרחים לחלל שבת משום שפרנסתם תלויה בזה, כגון שוכרי הארונדו"ת עיירות וכפרים מהמלכים ושרים... וישים אל לבו מ"ש חז"ל שרצה הקב"ה ליתן התורה לעשיו, ולא רצה כלל משום שכתיב בה לא תרצח ומחייתו תלויה בו. ואלו היה היתר לעבוד על מה שמחייתו תלויה בו, היה מקבל עשיו התורה ולא היה נזהר באותו לאו...
גם באנו להודיע להבהולים על ממונם, לחלל שבת בשביל ממון שאותו ירויח, לא יצליח בידו, כמ"ש בספר עיקרים: שביום השבת, הנהגת העולם הוא ע"י כוכב שבתאי והוא לשון חורבן ושממה, וכל המלאכות שיעשו ביומו לא יצליחו, וכ"כ בזמירות רש"ל, והצמיחה אינו עולה...
וההריגות והחורבן שהיה במלכות פולין בכמה חטאים וא' מהם הוא על חילול שבתות"
[center]
~~[/center]
דער ליבאוויטשער חוקר הרב נחום גרינוואלד שליט"א ברענגט צווישן אנדערע אראפ אט די דוגמאות. רב גרינוואלד פרובירט בעיקר אויף צו ווייזן אז דער חמדת הימים איז בכלל נישט די ארבעט פונעם מחבר! נאר א פשוט'ע -- אבער געוואלדיגע -- ליקוט וואס ער האט גענאשט און צוזאם געשלעפט מכל הבא לידו און עס אריין געלייגט אונטער איין דאך. אם כל זה, דארף איך זאגן, אז ס'ווייזט זיך נאך אלטץ ארויס די גדלות פונעם מחבר, צו קענען נאכברענגן פון הונדערטע פארווארפענע ספרים און עס משזר זיין מיט זיינע רייכע מליצות פאדערט טאלאנטפולע כוחות.
דאס אז עס איז א ליקוט נפלא איז נישט רב גרינוואלד'ס חידוש, דעיס צו אנמערקן זע מיר שוין ביי א בן דורו פונעם מחבר. דער חיד"א בספרו "יעיר אזן" שרייבט אויף דער חמדת הימים אזוי: "הנה נודע כי ספר חמדת הימים
עלה בקב"ץ אמרי יושר מהמפרשים והאחרונים..."
גראדע דער מחבר אליינס שרייבט אין 'ספר השבת' אזוי: "כדי שלא לבלבל דעת ההוגים בזכרון שמותיהם פלוני אומר ופלוני אומר וסידרנו אותם
בלשון סתומה כמנהגינו בספרינו..."
איך מיט מיינע ברילן זע אבער דא מער ווי בלויז א ליקוט פון אנדערע. איך זע דא ריין פלאגיאריזם! ווייל מילא די ערשטע דוגמא פון די הסבר אויף תשליך, נו, ס'איז א שיינע טעם, די עיקר איז צו איבערגעבן די טעם אפגעזען וועמענס חידוש ס'איז, נו, שוין. און אפי' די צווייטע קבלה'יסטישע שטיקל וועט שוין מיטפארן. אבער די דריטע דוגמא ווי דער חמדת הימים שרייבט אז
איך האב מוחה געווען אין מדינת אשכנז וכו. א זאך וואס איז געאגראפיש פאלש און בכלל נישט אקטועל לדורות, און אויך ווי ער ציטירט פון אנדערע ווי עס שטייט "מורי" און ער לייגט עס אן כאילו ס'זיינע רבי'ס כאטש זיי לעבן שוין לאנג נישט, וואס איז היסטוריש פאלש, קוקט אויס ווי ציטירן יענעמ'ס גאנצע ארבעט און זיך קרעדיטירן דערפאר. געבן א דערמאן איין מאל אז ער מאכט בלויז קאפי פעיסט איז נישט גענוג.
ס'מסתמא דא נאך גרויסע מחברי ספרים וואס פלעגן ציטירן שטיקער. אבער ס'באדארף א הסבר.
[center]
צעווארפן די קארטן:[/center]
יעצט אז ס'שטעלט זיך ארויס אז דער חמדת הימים איז בלויז א ליקוט פון אנדערע, קומט אויס אז די אלע הוכחות אז עס קען נישט זיין נתן העזתי צו ר'בנימין הלוי -- וויבאלד מען טרעפט רעיונות וואס זענען געשריבן געווארן פאר זיי -- פאלן אוועק. דער פאראדאקס מיט די מרחק השנים וואס מען טרעפט אלטץ אין חמדת הימים פאלט אוועק. וויבאלד ס'קען זיין אז נתן האט בלויז ציטירט פון אנדערע ספרים.
אבער ניין! דאס חידוש אז דער גאנצער ספר איז א שיין ליקוט, שטעלט אלע טעאריעס און שפעקולאציעס אין דרעפט. גענומען די אלע פארשער און געווארפן איבערן דראנג. די אלע חשבונות און פאראלעלס וואס די אלע חוקרים ציען צו אנדערע ספרים, אדער צו זעהן ווי ער האט געלעבט דורך די מקומות וואס ער דערמאנט, אדער צו מעסטן די יארן וואס ער האט געלעבט דורך קוקן אויף וועם ער שרייבט "מורי" וכדומה, ווערט אלעס צעוואסערט. אלע חשבונות זענען אומ'רעלעוואנט, אלע אנדייטונגען זאגן גארנישט זילטש! היות ער האט ציטירט פון אלעם "מלא הטנא ושם בכליו" איז צעווארפן די קארטן.[/justify]
רבי אברהם אבולעפיא האלטסטו אויך אז ער האט נישט געהאט קיין שום אויסגעבויטע שיטה? דער רשב"א באטיטלט איהם מיט'ן טיטל "טאטאלער משוגענער". און דער בעש"ט וכת דיליה זענען דען יא געוועהן "נארמאלע מענטשן"? דערמאן זיך נאר וואס שלמה מימון שרייבט אויפ'ן חצר פונעם מעזריטשן מגיד. ווייל דו פארשטייסט נישט וואס פלוני טוהט מיינט נאכנישט אז ער איז א טאטאלער משוגענער, איך פלעג אויך אמאל האלטן אויף געוויסע מיסטיקס אז זיי זענען משוגע, כ'האב מקיים געוועהן דעם לא הביישן למד און פרובירט צו פארשטיין פארוואס זיי טוען וואס זיי טוען און צום סוף האב איך איינגעזעהן אז איך בין גאר דער משוגענער. 