אונזער געמיינדע און אנטי-אינטעלעקטשועליזם

[מי אני]

די פארגאנגענע חוה״מ סוכות איז מיר אויסגעקומען צו פארברענגען ביי א שמחת בית השואבה, וואס איז אפגעהאלטן געווארן אינעם סוכה פון א ידיד מיינער, א ת״ח מופלג וידען עצום. דארטן האבן זיך אויך באטייליגט עטליכע גאר קלוגע אידן, בעלי רוח און גרויסע מוחות. לאור די סארט קבוצה פון משתתפים, זענען די שמועסן טאקע געווען איבער אסאך נושאים בעניני חכמה ומחשבה; ideas אזוי ווי עלענאָר רוּזעוועלט האט געזאגט.

איינע פון די נושאים וואס זענען אפירגעקומען איז געווען איבער דן זיין בשבח ובגנאי פון אונזער קולטור; דאס חרדי׳שע קולטור. מ׳האט אויסגעשמועסט די פאזיטיווע און נעגאטיווע אספּעקטן דערפון, און עס איז ארויסגעקומען אז בעצם וועט פאר אַן אינדיווידואלער מענטש, דאס אלס זיין א סאָבּיעקטיווע קאָסט-בּענעפיט אנאליז פון מחשב זיין שכרה כנגד הפסידה: פאר איין מענטש וועלן די נעגאטיווע אספּעקטן איבערוועגן די פּאזיטיווע, בשעת פאר א צווייטער וועט דאס זיין פארקערט. (ואפילו די עצם נעגאטיווע און פּאזיטיווע אספּעקטן, צו מגדיר זיין אַן עצם אַספּעקט אלס ״פּאזיטיוו״ אדער ״נעגאטיוו״, וועט אליינס זיין סאָבּיעקטיוו.)

מיר איז פארגעקומען אז אסאך פון די נעגאטיווע אַספּעקטן וואס זענען ערווענט געווארן, קען מען מעמיד זיין על אחת. והיינו, דאס וואס די חרדי׳שע געמיינשאפט כהיום האט אַן עטאָס און אידעאל ממש פון אנטי-אינטעלעקטשועליזם, וואס דאס ברענגט מיט זיך אסאך השלכות. די חקירה וואס דאס ערוועקט אבער איז לגבי די יחס פון דעם צו די אנטי-אינטעלעקטשועליזם וואס מ׳טרעפט ביים אלגעמיינעם פּאפּולאציע און אין אנדערע גרופעס בתוך די באפעלקערונג. איז די פּראָפּאָרשען ביי אונזער געמיינדע אין דעם סיגניפיקענטלי מער ווי ביי אנדערע גרופעס? (דאס פּאַפּולעריטי פון ריעליטי טיווי שׁוֺיס וכדומה יוכיח…) עס ווערט דאן א פשוט׳ע נאָמבּערס געים.

אבער מ׳קען טענה׳ן אז די פראבלעם אין דעם מיט אונזער געמיינדע לעומת אנדערע, איז אז ביי אונז איז, כאמור, דאס אַן ״אידעאל״ ממש, משא״כ ביי אנדערע. רילעיטעדלי, איז דאס ביי אונז נישט נאר בדעת גרידא, נאר מ׳ענעקט בּיהעיוויארילי אט די אבערגלויבענס און אנטי-אינטעלעקטשועליסט דיעות במעשה ובפועל ממש. מיינענדיג, די מיני מנהגים והתנהגותן בפועל של בני אדם בתוך מחנינו, ברענגט ארויס במכוון וכסדר אט די אנטי-אינטעלעקטשועליסט דיעות. ונמצא מזה אז דאס ווערט נאך שטערקער נשרש בתוך די סייקי פונעם מענטש; מער ווי ביי סתם איינער וואס איז אנטי-אינטעלעקטשועליסט. (וידוע אז א מעגליכע וועג פון מגדיר זיין קאַנשׁעסנעס איז אז דאס קומט צושטאנד נישט דורכ׳ן מח גרידא, נאר דורך דעם אז די מח איז נעסטעד און עמבּאַדיִד בתוך דעם גוף, וואס בלא זה קומט קאַנשׁעסנעס נישט אפיר; ועיין ערך עמבּאַדיִד קאַגנישאן.)

כמובן אז דאס מיינט נישט אז די התנהגות׳ן זענען במוכרח אנטי-אינטעלעקטשועליסט. עס מיינט נאר אז טאמער טוהט די התנהגות ענעקטן אַן אנטי-אינטעלעקטשועליסט דעה וואס ליגט דארונטער, דאן איז אט דאס א שטערקערע פראבלעם ווי סתם א מענטש וואס איז אנטי-אינטעלעקטשועליסט, וויבאלד דאס ווערט נאך אסאך מער מושרש בו ובזהותו ממש. אויב א מענטש איז יא אינטעלעקטשועליסט און טוהט ממש די זעלבע התנהגות בפועל, נאר אונטער דעם ליגט אַן אינטעלעקטשועל דעה מיוסד בשכל וכו׳, דאן איז די פראבלעם לגמרי נישטא.

און אט דא ליגט די דינע שטריך אויף וואס דער מענטש, ובפרט דער רעליגיעזער מענטש, דארף וואקן. והיינו, ווייל נאך איינע פון די נושאים וואס זענען אפירגעקומען דארט, איז דאס אז רעליגיע/ספּיריטואליטעט קען גערעכענט ווערן ווי ממש א מענטשליכע געברויך. אין אנדערע ווערטער, א מענטש זייענדיג א מענטש, מוז בע״כ האבן א פענאמענעליסט סאָבּיעקטיווע צוגאנג צו רעאליטעט והמסתעף. אבער, די עבודה איז אז דאס זאל נישט גיין בניגוד צו וואס איז אים אבּיעקטיוו און פאקטיש אויפגעוואוזן צו טאקע זיין דאס ריאליטעט. אין אנדערע ווערטער, דער אדם שכלי דארף צו האבן א מאדעל פון די וועלט און רעאליטעט וואס איז אויסגעשטעלט לפי ראציאנאל און מדע. איינמאל ער האט דאס, און אָפּדעיט דאס כסדר עפ״י הנ״ל, קען ער (און צו גאר דארף ער) דערנאך צו דעם צושטעלן א פערזענליכע סאָבּיעקטיווע געפיהלישע צוגאנג. אבער מקודם, זייענדיג אז ער איז א מענטש אשר עיקרו הוא שכלו, דארף ער צו האבן א ראציאנאלע אָבּיעקטיווע מאדעל פון די וועלט.

לדוגמא, ווי ארויסגעברענגט דא, טוהט דעם ענין פון תפילה פּרעזענטירן אט אזא פראבלעם. מיינענדיג, עס האט די בּענעפיטן פון א סאָבּיעקטיוון מעדיטעטיוו קאנעקשאן מיט די ״אַבּסאַלוט״ און די קאַסמאָס, אבער עס קען אויך האבן די נעגאטיווע אפעקט פון זיין (ערגער, ועיין במו״נ ח״א פל״ו) ווי ע״ז, וואס איז דאך א שיבוש שכלי. דאס איז אויב מיינט ער אז ער רעדט באמת צו א סארט (אינפיניטלי) מאכטפולער וכו׳ ״כאראקטער״ וואס הערט אויס און ענטפערט/געבט אא״וו. צו האבן די סאָבּיעקטיווע בּענעפיט פון תפילה (וואס עבור זה נתקן), בשעת׳ן נאך אלס אָנהאלטן זיין ראציאנאלער מאדעל פון די וועלט וואס דארף קומען מעיקרא בעפאר דעם וכנ״ל, פעהלט אויס אז דער מענטש זאל פארשטיין בשעת׳ן מתפלל זיין אז דאס איז אלעס, צום מערסטענסט, כאילו ער רעדט צו עפעס א ״דו״ כאראקטער. און נישט נאר געבעבעלט עפעס א ״כביכול״ אין דעם, נאר דאס ריכטיג ובאמת ארויסהאבן בשעת מעשה (ועיין במו״נ ח״א פ״נ). און קורצן, אז דאס איז אלעס אך ורק נאר מצדו פונעם מענטש.

וכמובן, איז דאס גאר גאר א דינע שטריק פאר׳ן מענטש צו זיין אויף במחשבתו. און רוב רעליגיעזע מענטשן, עכ״פ במחנינו, זענען בהדיא נישט אזוי. וממילא קומט אויס פון דעם אז ווען זיי זענען, למשל, מתפלל, טוהן זיי ענעקטן בהתנהגות אט די דעה משובשת פון א גאט מוגשם ומתפעל, וואס דאדורך אט די התנהגות עפ״י די דעה דארונטער, ווערט אט די דעה מער נשרש בקרבם. ענליך און נאך שטערקער איז בנוגע, לדוגמא, שיריים און פעטישיסטיק קשרים צו חפצים פון א רבי אא״וו, וואס מ׳גלייבט האט אַן אקטועלע כח ממש - ווי מער מ׳איז זיך נוהג בפועל אזוי, אלס מער ווערט מען נפעל בדעת כפי הפעולות, וכידוע מהחינוך במצוה טז.

און אט דאס איז די טענה קעגן וויאזוי אונזער געמיינדע איז כהיום בנוגע איר אנטי-אינטעלעקטשועליזם.

[אלפא]

אין מיין עקספיריענס זענען דא זייער ווייניג מענטשן וועלכע זענען באמת מוכשר - אדער בכלל גרייט - צו לעבן אויפן דינעם שטריק ווי דו לייגסט עס אראפ.
"ראיתי בני עלייה והמה מועטים" - די מענטשן וועלכע קענען באלאנסירן די מציאות'דיגע ערד מיט די העכערע הימלען און באלאנסירטעהייט וואוינען אויפן "שטאק" צווישן די צוויי, זענען ווייניג. (אבער עמד ושתלן בכל דור - דיין התוועדות קלינגט אביסל ווי ווען די ל"ו צדיקים האבן זיך צאמגענומען אין עפעס א פארווארפענע בוידעם און איינער פון די תלמידי בעל שם האבן אריינגעוואנדערט...).
עס פארלאנגט נישט נאר ידיעה, נאר א רייפע און ממוזג'דיגע פסיכאלאגישע גראונד, צו נעמען אויף זיך דעם טשעלענדזש...

ובאותו ענין, האב איך אויך געשמועסט דעם חול המועד מיט א חבר, טאקע איבער די 'לשיטתיה' וואס אנטי-אינטעלעקטואליזם ברענגט מיט, עס איז אויסגעקומען אז איינער וואס האלט באמת אז די כפרות נעמען איבער די עבירות, אדער אז הושענה רבה איז א ספּאָקי טאג, אז ביי צוויי און זיבעציג מינוט נאכן שקיעה געשעט עפעס, אז די וועלט איז 5784 יאר אלט, א.א.וו. מוז בהחלט האלטן אז חז"ל האבן זיך נישט געקענט טועה זיין, און אז קיינער וואס פאררופט זיך 'רב' קען זיך נישט טועה זיין, אז וואס כלל ישראל טוט היינט האבן זיי געטון פאר די לעצטע 3335 יאר, (איי וואס איז געווען מיט הושענה רבה פאר די אריז"ל האט מחדש געווען די כוונות דערין? און וויאזוי האט א שמחת תורה אויסגעזען ווען האלאפצ'עס איז נאכנישט געבוירן געווארן? - דאס גרעניצט זיך שוין מיטן 'מה לפנים ומה לאחור' זאנע..) און פארשטייט זיך אז מ'טאר נישט - און מ'קען ממילא נישט אפי' אויב מ'וויל - עפעס טראכטן בעסער ווי די רבנים אדער ווי די סיסטעם...
ווען זיי טרעפן א גמ' אז גשמים איז סימן קללה בחג, אדער אז ר"ה משפט מען אויף גשמיות, ווער רעדט נאך פון א שיטה אז די באשעפער היט אפשר נישט אפ אייביג, אדער גאר אז ימות המשיח איז אביסל אנדערש ווי אין אונזער דמיון, וכדו', וועלן אפירקומען גאלאנען מיט רמזים, דרשות, און פלפולים, מסביר צו זיין די טיפערע סודות דערפון אזש אז טראכטן די פשוט'ע פשט איז דאך בלויזע כפירה..
פארגעס אבער נישט אז אפאר מינוט צוריק ווען איך האב געוואלט זאגן 'טיפערע פשטים' אין רבה בר בר חנה, אדער אין 'שיתא אלפי שנה הוי עלמא', אדער אין די גמ' פון ד' מיל לגבי צאת הכוכבים - בין איך געווען דעם אויסווארף...

אויב איז די תורה אמת דאן פאלגט לאגיש נאך אז מענדעלע וויזניצער איז קדוש מרחם!
אויב זענען די אידן געווען אין מצרים דאן מוז זיין אז רבינו תם'ס נאכט טיילט איין די שטערנ'ס וויאזוי זיך אויפצופירן.
אויב האט די בעש"ט עקזיסטירט דאן מוז זיין אז פאר משה רבינו איז שוין איינגעפאלן יעדעס חידוש פון די חזון איש צוזאמען מיט אלע קשיות דערויף..
אויב איז בריאת העולם אמת דאן איז נישט מעגליך אז די וועלט זאל זיך אמאל אנווארעמען אדער אז מיר זאלן קענען עפעס טון דערצו, הלמאי די שו"ע הרב ברענגט עס נישט?

טאמער פארשטייסטו נישט, אדער דינגסטו זיך אויפן לאגיק דערונטער, זענען דיינע השקפות שוין אזוי פאדרייט כמעט בגדר כל באיה, דו ביסט שוין אסור לבוא בקהל - ס'קען זיך נאך ח"ו איבערשפילן א 'לא היה ולא נברא'דיגן עיר הנידחת סטיל ענלייטענמענט..

[אין דעם געדאנק האב איך אויך געטראכט דעם יו"ט פשט אין פסוק 'ותער לא יעבור על ראשו', ווען די חרדישע פילאזאפיע איז א מומחה אין נוצן 'אקאמ'ס רעיזאר' (-Occam's razor) נאר דארט ווי זיי ווילן אדער וויאזוי זיי געפעלט, דהיינו, לגבי תפילה, השגחה, היסטאריע, בייבל קריטיק, סייענס, אמונה, וועט מען קומען מיט תורות גג על גג צו פארענטפערן דעם געדאנק אויף וואס די גאנצע בנין שטייט - נישט קיין חילוק ווי קרום. לאידך גיסא, מיט געוויסע פסוקים, אדער מאמרי חז"ל צו וואס מ'דארף נוצן דעם של ראש נישט אנצוקומען אין וואנט אריין - זענען זיי גאר די 'פשטנים' - זיי פארשטייען אז אין המקרא יוצא מידי פשוטו איז פונקט דארט ווי די תורה רעדט עפעס איבער די נחש הקדמוני אדער בלעם'ס אייזל, ס'הייסט? אקאם האט דאך קלאר געשטעלט אז מ'דארף ווייניגער אריינקוועטשן...
אויף דעם זאגט די פסוק צום נזיר - צום מענטש וואס וויל אביסל קומען נענטער צו ג-ט - לייג אוועק דעם 'רעיזאר' פון דיין קעפל, לאז עס ווי עס בעלאנגט - פאר די חברה וואס ווייסן וויאזוי עס צו נוצן. אפשר נאך 30 טעג פון נישט האבן קיין צוטריט דערצו וועסטו אביסעלע אנערקענען די פראבלעם מיט אטע די צופלאטשקעטע באוואקסענע האר וואס דיין קאפעלע האט באשאפן, און אנהייבן פארשטיין אז נישט אייביג ליגן די ענטפערס גראדערהייט אין בויך געוואנדן אינעם נעכטיגן דיעטע..]

והרבה יותר ממה שקראתי יש כאן, הצד השוה שבהן - ווי @מי אני זאגט שוין, אז ברגע דאס ווערט אזא שיטה אזאנס גייט עס שוין אריין ווי אן אומטיילבארע כעמיקאל, עס עלימינירן פארלאנגט אן אפאראציע פון וואס כמעט זיכער אז קיין סאך וועט נישט פארבלייבן, און דערפאר איז דא די איין אפציע פון מאכן שלום דערמיט - אויב נאר וויל מען זיך נישט אינגאנצן אפרייסן, אדער אויב איז מען נישט שווארץ און ווייס מיטן לעיבלען א סעקטע בלויז אויף זייערע איידעאלאגישע אנשויאונגען.

[מי אני]

שפתיים ישק ודפח״ח!

די זאך איז אויך אז אויב איז מען פון די וואס קענען שוקל זיין אבּיעקטיוולי מעלות וחסרונות של קבוצה, און פארשטיין אז החלטתו על הכלל איבער די וועליוּ וואס די געמיינדע האט אין די עגרעגעיט גייט זיין ריין סאָבּיעקטיוו, דאן איז מען שוין מעגליך טאקע דער חכם מיט די פסיכאלאגישע יכולת צו קענען פארנעמען אט די דקות׳דיגע סטענס פון חכמה און דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב ביי דעם.

ואיה״נ. צו געבן א נעגאטיווע וועליוּ פאר׳ן געמיינדע על הכלל מכח דעם פראבלעם און אנשויאינג פון אַן אנטי-אינטעלעקטשועליסט אידעאלאגיע, און אז דאס איז וואס איז מכרעת לעומת די אנדערע כאראקטעריסטיקס זי פארמאגט, איז ריין סאבּיעקטיוו.

[נאך א מיינונג]

ווען גייט מען אויסשמועסן די אנטי-אינטעלעקטואליזם פון מאכן דער זינלאזע טשאלענט דיינער?

עס זעט אויס אז ביי ענק, וואס חרדים גלויבן נישט - איז שוין 'חכמה'.

איך זעי נישט מער ווי אויבער-גלויבונג. פונקט ווי דיין ליניע פון תורה מן השמים ביז מענדעלע וויזניצער (וואונדער אויף וואונדער, רוב חרדים אין די וועלט גלויבן אין תורה מן השמים און שפעטן אויף מענדעלע וויזיניצער. אינטרעסאנט ווי דיין מייאפיא האט דיר גענומן) וואס עגזיסיטירט אין דיין פארווייטאגטע וועלט.

איך ווארט נאך אפ דער גרויסע אינטעלעקטואל, וואס פירט זיך אויף מיט חכמה און נאר חכמה. ביזדערווייל זעי איך שני כתים פון אויבער-גלויבערס. דער גלויבט אין מענדעלע וויזניצער און דער גלויבט אין נאטאן סליפקין. ביידער זענען ווערט איינער די צווייטער.

ווארענונג: שרייב אויף א ניווא וואס פאסט פאר "תורה ודעת".
מנהל

[חדשים]

מי אנכי להכניס ראשי בין הני אושפוזין עילאין דיתבי בסוכתא חדא ועסקי ברזא דעלמא הדין, אז כל העולם כולו גשר צר מאוד און ווי אלפא האט דאס מגדיר געווען אז ראיתי בני עליה והן מועטין וואס ביי זיי איז אורייתא וחכמה וקודשא בריך הוא חד. איך וויל נאר צולייגן נאך א נואנס צו די נקודה. היות די אלטימעט וועג פון סאבמיטן צו אידישקייט איז נאר דורך די געפילן וואס מען האט דערצו, און מען רעדט דאך צו מענטשן וואס זענען מלא מדע וראציענאלע מהלך המחשבה, קומט אויס אז אידישקייט איז בעצם די פארקערטע פון זייער מהלך המחשבה, און דאס איז וואס מאכט עס אזוי קאמפליצירט. דער המון עם איד וואס פראקטיצירט אידישקייט האט נישט קיין פראבלעם אז עס שטימט נישט עפ”י שכל, ווייל זיין שכל און ראציאנאלע וועג פון טראכטן איז דאך סייווי נישט צו אויסגעשארפט, משא”כ דער חכם דארף לאזן זיין שכל ביים טיר און לאזן די געפילן לופין כדי צו סאבמיטן צו אידישקייט.

[מי אני]

עס זעט אויס אז ביי ענק, וואס חרדים גלויבן נישט - איז שוין 'חכמה'.

איך ווארט נאך אפ דער גרויסע אינטעלעקטואל, וואס פירט זיך אויף מיט חכמה און נאר חכמה. ביזדערווייל זעי איך שני כתים פון אויבער-גלויבערס. דער גלויבט אין מענדעלע וויזניצער און דער גלויבט אין נאטאן סליפקין. ביידער זענען ווערט איינער די צווייטער.

ניין. עס איז נישט אז:
וואס חרדים גלייבן נישט ← חכמה

נאר עס איז איידער די אינווערס דערפון, אז על הכלל כולו:
וואס חרדים גלייבן יא (קוואַ חרדים) ← ~חכמה

מיינענדיג, אז (אין אלגעמיין) אויב גלייבן זיי אין עפעס מכח'ן זיין חרדי, איז דאס בניגוד לחכמה. להסביר, איך גלייב אז דו וועסט מודה זיין אז חרדים, אלס'ן דעפינירונג פון זיין "חרדי", גלייבן אין א שטארקע איראציאנאלע מאדעל פון רעאליטעט, בהיפך ובניגוד צו, לדוגמא, א סייענטיפישע מאדעל פון ווי אזוי דאס וועלט ארבעט. דאס קלאפט אויס (בעיקר) אינעם זיין אדוק אין דעם אז די וועלט ווערט ממש נפעל פון אובערנאטורליכע זאכן וכוחות.

אין קורצן און אין א "בּאָמפּער סטיקער", לדוגמא זייער קאנסעפּשאן פון "ג-ט" על הכלל: א סארט אדיקות אין א מוגשם'דיגע גאט וואס איז (מער-ווייניגער) כל כולו תחת חוקי פסיכאלאגיע און עמאשענס ('שטייצעך מיט עפעס א געבעבעלטע "כביכול", וואס מיינט בעצם אבסאלוט גארנישט ביי זיי), ווי איידער אין אַן אבּסטראקטע "רמב"ם'יסטישע" סארט ג-ט. אין אנדערע ווערטער, אז ביי זיי איז דאס א "סייענטיפישע" היפאטעזיע, וואו דאס איז ממש א מאדעל און אקטועלע הסבר פאר ממשיות'דיגע פענאַמענאַ וואס פאסירן אויף די וועלט, מכח דאס "ווילן" (און "כעס וחרון אף" וכדומה) פון "ג-ט".

ודון מינה אויף זייער מאדעל דערין על הפרט. זאל עס זיין פארגלייבטקייט אין די כח פון א רבי אויף צו פועל'ן אין אקטואליטעט ממש בהעולם, צי פארגלייבטקייט אין חפצים פון פריערדיגע, או בקבריהם, וכדומה וכדומה. @אלפא'ס משל פון ר' מענדל האגער איז געווען א ספעציפישע משל וואו עס קלאפט אויס בתוך חרדיזם. און די חרדים וואס דו ברענגסט צו וועלכע האלטן נישט פון ר' מענדל און שפעטן אויף אים, וועלן אבער דאס יא האלטן און מודה זיין, מער-ווייניגער, אויף "זייער" רבי, צי אויף קברי צדיקים וכדומה וכדומה. וממילא האבן זיי בעצם די זעלבע איראציאנאלע שיטות און מאדעלן ווי דער מענדעליסט (וועלכע דו ביסט, כנראה מדבריך, מודה אז א מענדעליסט האט אַן איראציאנאלער גלויבונג און מאדעל פון רעאליטעט). און דאס קומט און איז נובע פונעם גענויען זעלבן מקום ומקור פון וואו די גלויבונג פונעם מענדעליסט אין ר' מענדל האגער איז נובע. ופשוט הוא.

הכלל, די געדאנק איז פון האבן א שכליות'דיגער אינטעלעקטשועל מאדעל פון די וועלט און רעאליטעט, לעומת האבן אַן איראציאנאלער נאַן-אינטעלעקטשועל מאדעל דערפון. עס איז נישט אז דער וואס האט דער מאדעל שכלי איז דאס ווייל ער גלייבט מעיקרא אין סליפקין, כזה:
האלט פון סליפקין ← ראציאנאלער מאדעל פון רעאליטעט

פונקט אזוי ווי עס איז נישט ביים מענדעליסט אז:
האלט פון ר' מענדל האגער ← איראציאנאלער מאדעל פון רעאליטעט

נאר עס איז פארקערט (די קאנווערס) ביי ביידע. ביים ראציאנאליסט וואס האלט פון סליפקין איז עס:
ראציאנאלע מאדעל פון רעאליטעט ← האלט פון סליפקין

און ביים איראציאנאלער מענדעליסט:
איראציאנאלע מאדעל פון רעאליטעט ← האלט פון שוואנצאנעס

און ביי חרדים על הכלל קענסטו במקום די ווארט "שוואנצאנעס" לייגן עני אנדערע סופּערסטישאן וואס וואלט געווען א פלא ממבט חכמה ובעיני מדענים וחכמים. דאס איז וואס @אלפא ברענגט ארויס: די פראבלעם מיט די איראציאנאלע און אנטי-אינטעלעקשטועליסט מאדעל פון רעאליטעט וואס איז אַן עטאָס פון חרדים וחרדיזם כהיום.

די שאלה איז צי די איראציאנאלע מאדעל פון רעאליטעט אליינס, איז נובע פון אַן עטאָס על הכלל פון אנטי-אינטעלעקשטועליזם וממאס זיין בראציאנאל וחכמה בכלל, אדער איז די אנטי-אינטעלעקשטועליסט שטאנד נובע פונעם האבן די איראציאנאלע מאדעל מעיקרא?

[אלפא]

@מי אני האט גוט געענטפערט לאלו הנמצאים כבר בפרדס איך בין נישט זיכער וויפיל דער שואל וועט פארשטיין די הויכע(?) לאגיק פונעם תשובה, לאמיר נאר עס מאכן בקיצור,

ווען גייט מען אויסשמועסן די אנטי-אינטעלעקטואליזם פון מאכן דער זינלאזע טשאלענט דיינער?

מען גייט עס יעצט צונעמען!

עס זעט אויס אז ביי ענק, וואס חרדים גלויבן נישט - איז שוין 'חכמה'.

וואו זעט אזוי אויס?

איך זעי נישט מער ווי אויבער-גלויבונג. פונקט ווי דיין ליניע פון תורה מן השמים ביז מענדעלע וויזניצער (וואונדער אויף וואונדער, רוב חרדים אין די וועלט גלויבן אין תורה מן השמים און שפעטן אויף מענדעלע וויזיניצער. אינטרעסאנט ווי דיין מייאפיא האט דיר גענומן) וואס עגזיסיטירט אין דיין פארווייטאגטע וועלט.

איך ווארט נאך אפ דער גרויסע אינטעלעקטואל, וואס פירט זיך אויף מיט חכמה און נאר חכמה. ביזדערווייל זעי איך שני כתים פון אויבער-גלויבערס. דער גלויבט אין מענדעלע וויזניצער און דער גלויבט אין נאטאן סליפקין. ביידער זענען ווערט איינער די צווייטער.

פארן ווארפן הנחות, וואס זענען מיינע אויבער-גלויבן דא אין בילד בכלל? וואו האב איך דערמאנט סליפקין? מיט אלע משלים ביזטו יא מסכים חוץ פון די איין? די שייכות צווישן דער בעש"ט און חזון איש פארשטייסטו יא?
איך קען פראבירן צו מסביר זיין טאמער ביסטו נייגעריג...

[אלפא]

מי אנכי להכניס ראשי בין הני אושפוזין עילאין דיתבי בסוכתא חדא ועסקי ברזא דעלמא הדין, אז כל העולם כולו גשר צר מאוד און ווי אלפא האט דאס מגדיר געווען אז ראיתי בני עליה והן מועטין וואס ביי זיי איז אורייתא וחכמה וקודשא בריך הוא חד. איך וויל נאר צולייגן נאך א נואנס צו די נקודה. היות די אלטימעט וועג פון סאבמיטן צו אידישקייט איז נאר דורך די געפילן וואס מען האט דערצו, און מען רעדט דאך צו מענטשן וואס זענען מלא מדע וראציענאלע מהלך המחשבה, קומט אויס אז איזישקייט איז בעצם די פארקערטע פון זייער מהלך המחשבה, און דאס איז וואס מאכט עס אזוי קאמפליצירט. דער המון עם איד וואס פראקטיצירט אידישקייט האט נישט קיין פראבלעם אז עס שטימט נישט עפ”י שכל, ווייל זיין שכל און ראציאנאלע וועג פון טראכטן איז דאך סייווי נישט צו אויסגעשארפט, משא”כ דער חכם דארף לאזן זיין שכל ביים טיר און לאזן די געפילן לופין כדי צו סאבמיטן צו אידישקייט.

איך האב באמת געהאט בדעה צו שרייבן א לענגערע אנאליז אויף 'קהלת' וואס מ'האט נארוואס געזאגט, אבער אז דו רירסט אן די נקודה וועל איך עס שוין אויסשארפן.

עס איז די מציאות פון 'לעבן אויף דעם וועלט' וועלכע קומט מיט א דועל-פעקעדזש, פון איין זייט זענען דא די צרכים און פסיכאלאגישע מצבים אין וואס מ'געפינט זיך (-עקספיריענס), פון די צווייטע זייט איז דא די מחשבה און פארשטאנד פון אונטער די עקספיריענסעס וועלכע פראבירט עס אפצולערנען און מאכן ארדענונג דארטן. די ערשטע חלק האט יעדער מענטש כפי מה שהוא אדם, די צווייטע איז שוין געוואנדן אין די circumstances פון די ערשטע (ביינזאם מיט זייטיגע פאקטארן) וועלכע דיקטירן די געלויף פון די חכמה ומחשבה און די צורך עס צו נוצן בכלל.

שלמה המלך(?) באציט זיך בכלל נישט צו די וועלכע הייבן נישט אן די cycle of thoughts, פאר זיי איז דאך גארנישט נישט-הבל אז ער זאל דארפן אויפקלערן אדער אויסקלארן פאקערט וד"ל, עס איז די צירקל אין וואו די אינטעלעקט פאלט אריין דרייענדיג זיך צווישן
-זוכן מינונג,
-פארשטיין אז עס איז נישט באמת דא קיין מינונג* און מ'לעבט נאר אויף צו זיין צופרידן happiness as virtue,
-און נישט קענען פארדייען און מאכן סענס פון אזא מחשבה - וועלכע פירט צום קאונטער אפעקט פון נישט קענען זיין פרייליך. וחוזר חלילה,
ווען ער זוכט מיט ליכט א וועג ארויס פונעם פאראדאקס, אבער 'אמרתי אחכמה והוא רחוקה ממנו' - די פראבלעם אליין קען בשום אופן נישט זיין די סאלושען אויך..

(מענין לענין, האט ער נאך פשוט נישט געוואוסט פון געווירצן צו זאגן, וועלכע איז במדת מה די געוואונטשענע exit פון די גלגל החוזר, עס וואלט געקענט צופארטיגן דעם ספר אזוי גלאנציג - עס וואלט זיך גאר ענדערש געפאסט פאר זמן שמחתינו..)

לעניניינו, א געזונטע פסיכאלאגישע שטאנד ברענגט די דרייו פאר פילאזאפיע - די ווילן אפצולערנען די וועלט אביעקטיוו, אבער א ריכטיגע ראציאנאלע צוגאנג ברענגט אויך די פארשטאנד אז מ'קען זיך נישט אלטימעטלי מסדר זיין מיטן שכל אליין, און געפילן זענען א וויכטיגע טייל - אויב נישט די וויכטיגסטע - אין די למעשה'דיגע ראלע פונעם מענטש בקורות חייו און אין וואס ער זאל עקספיריענסן (רעליגיע, העפפינעס...) און אויך די אופן וויאזוי ער יוטילייזד עס..

טאקע צוענדענדיג מיט א פסוק אין קהלת, מזה ומזה אל תנח ידך וגו'.

[צו גיין א משהו פערזענליכער, קען מען אויסרעכענען נעמען, ווי למשל אזא איינער ווי מיכאל אברהם, וואס זיין לאגיק איז בבחינת 'יקוב הדין את ההר' (אנאליטיש וואלט איך געזאגט ער גלייכט מער א גוט שטיקל פלייש ווי א שיין שטיקל בעטהאווען), און לדעתי פארפעלט ער אביסל פון פארשטיין צו פסיכאלאגיע (-ווי ער זאגט קלאר) און דאס קלאפט אויס אויף זיינע השקפות בדברים הנוגעים בסאציאל והמסתעף. הגם למעלת החכמה זעט זיך עס רוב מאל נישט אן, און עס בלייבט טאקע איבער מער אלס אזא קאנדאקט סאביעקט ווי אלס פראקטישע, ווער ס'פארשטייט פארשטייט.]

ודוק כי קצרתי.


*(כדברי קהלת.. עס איז א שמועס פאר זיך וואס באלאנגט מער אין די ביקורת המקרא אשכול, צו די לעצטע פאר פסוקים -סוף דבר הכל נשמע וגו' - איז פון די זעלבן מחבר בכלל, עס שיינט פונעם ספר אז ניטאמאל אין עולם הבא אדער תחיית המתים האט די מחבר געגלייבט - ומותר האדם מן הבהמה אין וגו'.. [און פאר עטס שרייטס, איז דאך באקאנט די גמרא אין סנהדרין אז חז"ל האבן געהאט אן הוא"מ אפצוסטעמלען שלה"מ אלס 'אין לו חלק בעולם הבא, ואכמ"ל])

[מי אני]

נאכאמאל שפתים ישק!

און אז מ׳רעדט פון די מעסעדזש פון ספר קהלת און די פיוטיליטי והבל פון הכל ואפילו חכמה, און די טעמע פונעם אשכול איבער מעלות וחסרונות פון חרדיזם, איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס שד״ל שרייבט אין זיין הקדמה לפירושו על קהלת; א ספר פון וועלכע ער האט מעיקרא נישט געהאלטן פון און געהאלטן אז מ׳וואלט ווען דאס טאקע געדארפט גונז זיין:

והנני מבקש מחילה וסליחה מבעל ספר קהלת (יהיה מי שיהיה), כי אז בימי עלומי, בזמן שאדם רואה בדמיונו כל העולם תחת כפות רגליו, וחושב כי בחכמתו ובגבורתו בחריצותו ובהשתדלותו יעשה גדולות ויפעל נפלאות, אז חם לבי בקרבי נגד קהלת שאמר הבל הבלים הכל הבל, מה יתרון לאדם בכל עמלו (קהלת א ב-ג), כי זה היה מתנגד למה שהיה אומר לי לבי הבוער בתשוקתו ללמוד וללמד לפעול ולעשות. ועם כל הכעס אשר כעסתי בימים ההם על ספר קהלת, הנה בכל המון הספרים שראיתי וקריתי, מעט מזער הם הספרים שהועילוני תועלת גדולה כספר קהלת, וזה ממש על ידי מאמר הכל הבל; כי ממנו בא בלבי משפט ההנהגה אשר דבקתי בו עד היום הזה, והוא כי מי שאינו חי אלא להנאת עצמו, הוא הבל ומציאותו הבל, אבל מי שחייו ועמלו לתועלת זולתו, איננו הבל.

והנה בדרך שקדמונינו ז״ל בקשו לגנוז ספר קהלת ולא גנזוהו מפני הדברים הטובים שמצאו בו, כן אני אחרי ל״ח שנים שגנזתי פירושי זה, הסכמתי להוציאו לאור מפני קצת דברים טובים שבאו בו. ועל הכל מפני הלמוד הזה המפורש בחתימתו, המדריך את האדם בדרך בקשת התועלת לזולתו, ומסיר אותו מדרך האיגואיזמוס המבקש רק הנאת עצמו. ומה לנו לימוד יותר מועיל ויותר נצרך בימים האלה, שהאֵיטיקה של שפינוזה גוברת בעולם, וגם גדולי ישראל ורבניהם משבחים ומפארים את האיש ההוא, וקוראים שוטה וגס רוח למי שראוה הנחש כרוך בדבריו, ומזהיר את העם שלא יזנו אחריו ולא ילכדו ברשת שקריו.

ואני אם אקרֵא שוטה כל ימי לא אירא ולא אֵחת, וכל עוד נפשי בי לא אחדל מקרוא בגרון כי יסוד הנהגת האדם (האיטיקה האמתית) צריך שיהיה לא בקשת הנאתנו וטובתינו או כבודינו ותפארתינו אלא בקשת טובת זולתינו, ושההנהגה הזאת איננה נלמדת בשום פילוסופיאה, אלא בספרי ישראל, בתנ״ך ובתלמוד ובמדרשים; ותורת שפינוזה מתנגדת התנגדות שלמה לתורת ישראל, על כן שנאתיה.

ער זאגט דאס אויך איבער בחתימת הספר:

מי שלא יעמול אלא לעצמו, ולא יחיה אלא כדי שיחיה; זה בלא ספק אין חייו רק חיי הבל. אבל מי שעמלו כדי להיטיב, וחייו בשביל אחרים, איך יאמר עליו שהוא הבל? הַלְלֹא הועיל נולד, אשר לא חי רק להועיל? לא כן; אבל הוא לבדו האדם אשר יתרון למציאותו על העדרו, ושאר כל האדם הבל הבלים מציאותם והעדרם דבר אחד, והמה גרועים יותר מן העצים ומן האבנים, אשר מכלם יקבלו בני אדם תועלת. ומה נאמר על בני אדם אשר לא סוף דבר שלא ייטיבו, כי גם ירעו לחבריהם? אלה בלא ספק יתרון להעדרם על מציאותם, והמה גרועים יותר מההבל עצמו.

נמצינו למדים כי הטוב הוא המטיב, והרע הוא המזיק; ואשר לא ייטיב ולא ירע, הבל הוא והרי זה כלל גדול ויסוד היסודות, כל תורת האדם עומדת עליו: העושה טובה לאחרים הוא הטוב; והרע הוא אשר ירע להם.

הלא מעתה אין לך שום פעולה שתוכל לומר עליה דרך כלל שהיא טובה בעצמה או שהיא רעה בעצמה, אך היא טובה כשתביא טובה והנאה לחי מרגיש, והיא רעה כשתביא עליו נזק וצער; המכה אדם ובהמה עושה רעה, כי הם מרגישים בפעולתו הרגש רע, והמכה את הנחשת בקורנס לא עשה רעה, כי אין שם מי שירגיש שום רע במעשהו; המתעה את חברו במקח וממכר עושה רעה כי חברו ניזוק בזה, והמסתיר בביתו את הנרדף ומתעה את רודפו לאמר האיש אשר אתה מבקש איננו כאן, עשה טובה, כי הציל נפש אדם מני שחת.

ועיין כאן.

און די עטאָס ספון חסד בין אדם לחבירו (בתוכה) איז פון די מעלות פונעם חרדי׳שע געזעלשאפט.

און אז מ׳רעדט שוין פון קהלת וענין הבל, איז מיר בייגעפאלן א געדאנק בזה. והיינו, אז דער רמב״ם במו״נ ח״ג פכ״ה איז מחלק צווישן א ״פעולת הבל״, וועלכע איז א פעולה וואס האט נישט קיין שום תכלית, און א ״פעולת שחוק״, וועלכע איז א פעולה וואס האט נישט קיין תכלית חשובה. א ״פעולה טובה״ איז א פעולה וואס האט א חשוב׳) תכלית. ער שרייבט אבער אז מגדיר זיין א פעולה אלס א ״פעולת שחוק״ וועט אלס זיין רעלאטיוו און סאָבּיעקטיוו:

וזה יתחלף כפי כוונת הפועלים ושלמותם, כי יש דברים רבים שהם הכרחיים או תועלתם גדולה אצל אנשים ואצל אחרים לא יצטרכו כלל, כהתעמלות הגוף כפי התחלף מיניו אשר הוא הכרחי להתמיד הבריאות על מה שצריך אצל מי שידע חכמת הרפואות; וככתיבה שתועלתה גדולה אצל אנשי החכמה. כי אשר יעשה פעולות ההתעמלות להתמיד בו הבריאות כשחוק בכדור או התאבקות או משיכת הידים או עצירת הנשימה; או פעולות יכוון בהם הכתיבה כעשיית הקולמוס ועשיית הנייר - יהיה אצל אנשים סכלים פעולת שחוק ואצל החכמים אינו פעולת שחוק.

עכ״פ עס איז אלס ניתן לחקור צי די תכלית פונעם פעולה איז א גוטער צי נישט. עס איז נישטא א פעולה מפועל וואס באקומט נישט אלס איר תכלית עפעס ריענפאָרסמענט; אויב באקומט דאס נישט די ריענפאָרסמענט תכלית איז עס א ״פעולת ריק״, וועלכע איז א פעולה מיט א תכלית, וואס איז נאר נישט דערגרייכט געווארן, וכדביאר הרמב״ם שם. וממילא וואס ווערט גערעכענט אלס ״פעולת שחוק״, איז צום מערסטענסט דאס וואס ווערט גערעכענט א ״פעולת שחוק״ ממבט החכמים. אבער קיין גענצליכע ״פעולת הבל״ מפועל, וועלכע זוכט ניטאמאל עפעס א תכלית, איז נישטא.

אבער דער רמב״ם איז מבאר באריכות לעיל שם בח״ג פי״ג, אז בקשת תכלית להעולם בכלל, ואפילו לדעת חידוש העולם, איז אָלטימעטלי א ליידיגע שאלה. דאס מערסטע מ׳קען זאגן דערויף איז אז:
תכליתו = רצונו של הקב״ה = עצמותו

וואס ״עצמותו״ איז ווייטער א ליידיגע סטעיטמענט (ממבטינו), ולמעלה מהשגה, וממילא גארנישט געזאגט.

ונמצא מזה אז די איינציגסטע עכטע ״פעולת הבל״ ולגמרי אָן א תכלית איז די גאנצע בריאה בכלליות (עכ״פ ממבטינו פון א פועל אויף די קאַסמאָס עז עי האָל, ועיין בשמים חדשים להאברבנאל וואו ער פרעגט טאקע א סתירה פון די צוויי פרקים). ולכן כאפט אָן קהלת דערויף דעם ״הבל״ אויף דעם גאנצן בריאה עז עי האָל.

ואגב, אז מ׳וויל א רמז בקהלת פאר געווירצן וואס קען העלפן פאר די לוּפּ פון חקירת קהלת, זאגט ער דאך (קהלת ד ט) טובים השנים מן האחד. און ביום השלישי במעשה בראשית, בבריאת ה״עשבים״, איז דאך נכפל בו ״כי טוב״ - ״טובים השנים״. און ער איז טאקע ממשיך (שם פסוק יב) מיט דעם ״חוט המשולש״, דאס וואס איז נברא געווארן ביום השלישי…

[סקעפטיקער]

נאכאמאל שפתים ישק!

און אז מ׳רעדט פון די מעסעדזש פון ספר קהלת און די פיוטיליטי והבל פון הכל ואפילו חכמה, און די טעמע פונעם אשכול איבער מעלות וחסרונות פון חרדיזם, איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס שד״ל שרייבט אין זיין הקדמה לפירושו על קהלת; א ספר פון וועלכע ער האט מעיקרא נישט געהאלטן פון און געהאלטן אז מ׳וואלט ווען דאס טאקע געדארפט גונז זיין:

והנני מבקש מחילה וסליחה מבעל ספר קהלת (יהיה מי שיהיה), כי אז בימי עלומי, בזמן שאדם רואה בדמיונו כל העולם תחת כפות רגליו, וחושב כי בחכמתו ובגבורתו בחריצותו ובהשתדלותו יעשה גדולות ויפעל נפלאות, אז חם לבי בקרבי נגד קהלת שאמר הבל הבלים הכל הבל, מה יתרון לאדם בכל עמלו (קהלת א ב-ג), כי זה היה מתנגד למה שהיה אומר לי לבי הבוער בתשוקתו ללמוד וללמד לפעול ולעשות. ועם כל הכעס אשר כעסתי בימים ההם על ספר קהלת, הנה בכל המון הספרים שראיתי וקריתי, מעט מזער הם הספרים שהועילוני תועלת גדולה כספר קהלת, וזה ממש על ידי מאמר הכל הבל; כי ממנו בא בלבי משפט ההנהגה אשר דבקתי בו עד היום הזה, והוא כי מי שאינו חי אלא להנאת עצמו, הוא הבל ומציאותו הבל, אבל מי שחייו ועמלו לתועלת זולתו, איננו הבל.

והנה בדרך שקדמונינו ז״ל בקשו לגנוז ספר קהלת ולא גנזוהו מפני הדברים הטובים שמצאו בו, כן אני אחרי ל״ח שנים שגנזתי פירושי זה, הסכמתי להוציאו לאור מפני קצת דברים טובים שבאו בו. ועל הכל מפני הלמוד הזה המפורש בחתימתו, המדריך את האדם בדרך בקשת התועלת לזולתו, ומסיר אותו מדרך האיגואיזמוס המבקש רק הנאת עצמו. ומה לנו לימוד יותר מועיל ויותר נצרך בימים האלה, שהאֵיטיקה של שפינוזה גוברת בעולם, וגם גדולי ישראל ורבניהם משבחים ומפארים את האיש ההוא, וקוראים שוטה וגס רוח למי שראוה הנחש כרוך בדבריו, ומזהיר את העם שלא יזנו אחריו ולא ילכדו ברשת שקריו.

ואני אם אקרֵא שוטה כל ימי לא אירא ולא אֵחת, וכל עוד נפשי בי לא אחדל מקרוא בגרון כי יסוד הנהגת האדם (האיטיקה האמתית) צריך שיהיה לא בקשת הנאתנו וטובתינו או כבודינו ותפארתינו אלא בקשת טובת זולתינו, ושההנהגה הזאת איננה נלמדת בשום פילוסופיאה, אלא בספרי ישראל, בתנ״ך ובתלמוד ובמדרשים; ותורת שפינוזה מתנגדת התנגדות שלמה לתורת ישראל, על כן שנאתיה.

ער זאגט דאס אויך איבער בחתימת הספר:

מי שלא יעמול אלא לעצמו, ולא יחיה אלא כדי שיחיה; זה בלא ספק אין חייו רק חיי הבל. אבל מי שעמלו כדי להיטיב, וחייו בשביל אחרים, איך יאמר עליו שהוא הבל? הַלְלֹא הועיל נולד, אשר לא חי רק להועיל? לא כן; אבל הוא לבדו האדם אשר יתרון למציאותו על העדרו, ושאר כל האדם הבל הבלים מציאותם והעדרם דבר אחד, והמה גרועים יותר מן העצים ומן האבנים, אשר מכלם יקבלו בני אדם תועלת. ומה נאמר על בני אדם אשר לא סוף דבר שלא ייטיבו, כי גם ירעו לחבריהם? אלה בלא ספק יתרון להעדרם על מציאותם, והמה גרועים יותר מההבל עצמו.

נמצינו למדים כי הטוב הוא המטיב, והרע הוא המזיק; ואשר לא ייטיב ולא ירע, הבל הוא והרי זה כלל גדול ויסוד היסודות, כל תורת האדם עומדת עליו: העושה טובה לאחרים הוא הטוב; והרע הוא אשר ירע להם.

הלא מעתה אין לך שום פעולה שתוכל לומר עליה דרך כלל שהיא טובה בעצמה או שהיא רעה בעצמה, אך היא טובה כשתביא טובה והנאה לחי מרגיש, והיא רעה כשתביא עליו נזק וצער; המכה אדם ובהמה עושה רעה, כי הם מרגישים בפעולתו הרגש רע, והמכה את הנחשת בקורנס לא עשה רעה, כי אין שם מי שירגיש שום רע במעשהו; המתעה את חברו במקח וממכר עושה רעה כי חברו ניזוק בזה, והמסתיר בביתו את הנרדף ומתעה את רודפו לאמר האיש אשר אתה מבקש איננו כאן, עשה טובה, כי הציל נפש אדם מני שחת.

ועיין כאן.

https://www.thetorah.com/article/is-koh ... f-vanities

[אלפא]

בנוגע צו אייגענע happiness דארף זיין די ציל אין לעבן, איז אינטרעסאנט וואס כ'האב לעצטנס געזען דא אבער איך האב געהאלטן אז עס איז נישט צום זאך גערעדט, עכ"פ די וועג וויאזוי ער פראזט עס.
"מיין purpose אין לעבן פלעגט זיין צו זיין צופרידן, היינט איז עס צו זיין useful"
די פראבלעם דערמיט איז אז די צוויי זענען לגמרי נישט קיין אפאזיציעס, אין אן אביעקטיווע סענס קען די ציל זיין צו זיין צופרידן דורך אויפטון פאר אנדערע. ואליבא דאמת איז דאס ממש אזוי, עס לעבט זיך אויף צו זיין צופרידן, אבער די יחיד קען למעשה נישט לעבן אין קיין וואקיום - ער דארף די קאלעקטיוו צופרידענהייט אויך פאר זיין אייגענע - און דאס קומט ענדערש דורכן באשטייערן צום געזעלשאפט ווי פאקערט.
די ווארט "purpose" אין דעם זין איז נישט אינגאנצן דעפינירט צווישן די 'מינונג' אוו לייף, און די 'גאול' פון די אקציעס וואס מען טוט.

אין די ספר וואס דו ציטירסט איז דאס יא קלאר..

[צפור בודד]

כי יסוד הנהגת האדם (האיטיקה האמתית) צריך שיהיה לא בקשת הנאתנו וטובתינו או כבודינו ותפארתינו אלא בקשת טובת זולתינו

פון א פילאזאפישן קוקווינקל, פארוואס דאס פאר זיך איז שלעכט, אדער לכה"פ נישט-גוט, ווערט גוט ווען ס'איז פאר א צווייטן?



Sent from my SM-G981B using Tapatalk

[מי אני]

לכאורה איז אט דאס פארוואס שד"ל איז, ווי צוגעברענגט, ממש גראד דערנאך ממשיך:

ושההנהגה הזאת איננה נלמדת בשום פילוסופיאה, אלא בספרי ישראל, בתנ״ך ובתלמוד ובמדרשים.

און ער פּריפעיסד דאס מיט'ן זאגן אז ער קען גערופן ווערן א שוטה מחמת די פאזיציע.

ואולי קען מען דאס אפשר געבן א קליינע פילאזאפישע בּעקינג מיט'ן דאס געבן א זייער ברייטע קאטעגארישע אימפּעריטיוו. והיינו, אז די יעוד און פּערפעקשאן פון אַ(ן אינטעלידזשענט) ספּיִשׁיִס, קען נאר צושטאנד קומען פון קאָאַפּערעישאן און מטיב זיין לזולתו. לא זולת זה. אולי.

[אלפא]

קען אפשר אויך זיין אז מטיב זיין לעצמו ברענגט נישט קיין net gain פאר קיינעם נישט, עס וואלט שוין געווען טוב שלא נולד פאר די זעלבע פרייז. משא"כ מטיב זיין פאר אנדערע (-בלשון רבים) ברענגט מער און מער גוטס פאר יעדעם אין די בילד. (ועדיין יש לדון בטיב ה'גוטס').

[מי אני]

איך האב געקלערט אז פאר א מענטש בתוך דעם חרדי׳שן געמיינשאפט וואס פאר אים איז אנטי-אינטעלעקטשועליזם די פראבלעם דערמיט, איז פאר אים דאס די גרינגסטע משווה צו זיין. דאס איז ווייל די שלימות פון שכליות חכמה ואינטעלעקטשועליזם, איז לבסוף לו לבדו זולתו און דאס איז למעשה נישט אָנגעוואנדן אינעם געזעלשאפט (חוץ פון געבן א מבוא צוצוקומען דערצו; מ׳רעדט דאך אבער דא פון א חכם המבקש ולומד וחוקר מעצמו). ווייל ווי צוגעברענגט דא, איז דער רמב״ם בסוף מו״נ ח״ג פנ״ד מסביר, אז אט דאס איז די סיבה פארוואס שלימות השכל וחכמה איז העכער און מער ווי שלימות במדות (וכ״ש הקנין בנכסים). און דאס איז ווייל, ווי דער רמב״ם שרייבט דארט, איז שלימות במדות דאך סוף כל סוף אָנגעוואנדן אין אנדערע, וכלשונו שם:

וזה המין מן השלימות גם כן איננו רק הצעה לזולתו ואינו תכלית כוונה בעצמו. כי המדות כולם אינם רק בין האדם ובין זולתו וכאילו זה השלימות במידותיו הוכן בו לתועלת בני אדם ושב כלי לזולתו. שאם תעלה בלבך שאחד מבני אדם עומד לבדו ואין לו עסק עם אדם - נמצאו כל מדותיו הטובות עומדות בטילות אין צריך להם ולא ישלימוהו בדבר ואמנם יצטרך אליהם ויקבל תועלתם עם זולתו.

משא״כ שלימות בחכמה איז לו לבדו. (וכמובן רירט דאס סתם אזוי אָן אין דעם אז ס׳איז יתכן אז קובע זיין וואס איז ״ריכטיג״ אין מאראל, איז אנטי-קאגניטיוויסט און קען נאר נקבע ווערן אלס ״אמת״ ווען ס׳איז דא א געזעלשאפט פון אנשים רבים ובהסכמתם. ועיין ג״כ ערך סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם בזה.)

עכ״פ די שלימות פון אינטעלעקטשועליזם איז דאך נאר אָנגעוואנדן אינעם מענטש גופא, און די מעלה דערפון איז לגמרי נישט תלוי בהסביבה, משא״כ ביי אנדערע סוגים פון שלימות. וממילא קומט אויס אז פאר א חרדי וואס איז שוין א חכם, פארמינערט דאס די פראבלעם איבער זיין קולטוראלע אידענטיטעט פונעם זיין זיין א חרדי, וואס איז דאך מנוגד צו אינטעלעקטשועליזם וחכמה. און דאס וויבאלד די שלימות איז למעשה נישט אָנגעוואנדן אין אנדערע צו ווערן נקבע אלס אמת און ריכטיג אא״וו, און אויב איז ער א חכם איז וואס א נפק״מ אז די עטאָס פון זיין קולטור איז קעגן דעם? עס איז נישט מעלה ומוריד. משא״כ לגבי מעטריקס פון רעכענען סאָקסעס און שטאטוס, כשלימות בקניית נכסים, און וואס ווערט גערעכענט אלס׳ן זיין א ״גוטער״ און ״ערענסטער״ מענטש וכו׳, כשלימות במדות.

כמובן, בלייבט אבער פארט איבער די פראבלעם אז זייענדיג אז ער און זיינע קינדער זענען בתוך דאס געזעלשאפט און איר עטאָס דערין, נידערט דאס די מעגליכקייט אז זיינע נאנטע זאלן אויסוואקסן חכמים און אינטעלעקטשואלן אזוי ווי ער גלייבט איז תכלית האדם. ווי אויך נידערט דאס די מעגליכקייט אז ער זאל טרעפן חברותא מיט וועמען צו שמועסן עניני חכמה, וואס הגם פאר שלימותו בחכמה גופא מאכט דאס טאקע נישט אויס צום סוף, איז פעהלט דאס אים למעשה אויס סיי אלס׳ן זיין זיין א מענטש וממילא ההכרח והצורך האנושי לחברותא (בדומה לו), און סיי אלס כדי צו קענען קונה זיין נאך חכמה וואס קומט דאך מקיבוץ חכמים ביחד.

[מי אני]

דעם שבת ביים סעודה האב איך געשמועסט מיט מיין ברודער איבער דעם פענאמענאן פון שוואנצאנעס און די סאציאלאגישע גורמים און קאנטעקסט וכו׳ דארונטער. עס איז אויסגעשמועסט געווארן אז מ׳קען נישט זאגן אז דאס קומט בהכרח מכח טיפשות, מיינענדיג אז טיפשות אליינס איז א סאָפישענט קאנדישאן דערצו, וויבאלד עס זענען פארהאן צענדליגער טיפשים וסוגי טיפשות במחנינו, וועלכע זענען נישט קיין שוואנצאנים און לאכן דערפון. וואס מ׳קען לכאורה אבער יא זאגן, איז אז טיפשות איז א נעסעסערי קאנדישאן דערצו. מיינענדיג, אז טאמער איז מען אדוק בשיטת שוואנצאנעס וכדומה, דאן מוז זיין אז מ׳איז שוין בהכרח א טיפש.

אין אנדערע ווערטער, עס איז טאקע נישט וואר אז:
טיפשות ← שוואנצאנעס

אבער איר קאנווערס איז אבער יא וואר:
שוואנצאנעס ← טיפשות

וממילא קומט אויס אז די קאנטרעפּאזיטיוו דערפון (און אינווערס פונעם ערשטן) איז אויך אמת:
~טיפשות ← ~שוואנצאנעס

און אין דעם זין איז די אנטי-אינטעלעקטשועליסט שטריך בחרדיזם על הכלל שולדיג אין דעם פענאמענאן. מיינענדיג, ווען עס איז ווען נישטא קיין טיפשות, וואלט נישט געווען קיין שוואנצאנעס.

[מי אני]

א חשוב׳ער מיטגליד האט מיר געשיקט אין אישי:

טפשות איז זייער א ברייטע טערמין, ס'דא אסאך סארטן טפשות'ן. שוואנצונעס קומט פון א געוויסע סארט טפשות וואס הייסט "זיך ארויסדרייען פון נעמען אחריות". אנשטאט נעמען אחריות און accountability אויף די תוצאות פון די אייגענע דרכים וואס מ׳וועהלט זיך אין לעבן, גיבט מען לכתחילה אויף אויף די זכות צו נעמען די טשויסעס און מ'פאלגט דעם קולט פירער. בעצם שטייט די גאנצע חרדי׳שע געזעלשאפט אויף דעם זעלבן פונדאמענט: מ'טרעפט זיך עפעס ערגעץ א רמז אין הלכה ומנהג וכדומה, און יעצט איז מען שוין פטור פון זיין א חכם הרואה את הנולד וואס וועלן זיין די קאנצעקווענצן פון אזא אויפפירונג. ווי האט נאר יענער געזאגט, אם אתה רוצה להיחנק היתלה באילן גדול.

עס איז יתכן אז דאס איז טאקע א פעהלער אין וויאזוי חרדים גייען צו צו הלכה (אבער ל״ד א טענה קעגן חיי הלכה פּער סע; עיין בתגובותי מכאן ולהלן). און אט דאס איז אליינס א תוצאה פון אנטי-אינטעלעקטשועליזם. והיינו, ווייל ווי קאנט האט מגדיר געווען ״ענלייטענמענט״ והשכלה, איז דאס דאס׳ן האבן די ערוואקסענקייט, אומץ, און קוראזש צו טראכטן פאר זיך, אָן דאס׳ן זיך דארפן פארלאזן צו ווערן אלעס spoon-fed פון אנדערע אָן דארפן אליינס טראכטן. און א חלק פון דעם איז טאקע דאס׳ן קענען נעמען אחריות על ההשלכות של בחירותיו. (און ווי קירקעגארד האט געשריבן קומט פון אט די ערוואקסענע פרייהייט, דאס געפיהל פון ענקזייעטי, וואו מ׳אנערקענט אז מ'האט ביי זיך די פרייהייט בעצם אויף זיך אפילו אליינס צו שעדיגן וכדומה - דאס אנערקענונג פונעם תוקף החופשיות והשלכותיה ברענגט ענקזייעטי. און ווי סארטרע האט צוגעלייגט דערצו, ״איז דער מענטש פאראורטיילט צו זיין פריי.״)

אבער ווי @העניך האט ארויסגעברענגט איז דאס געזעלשאפט מיוסד אויף דייקא נישט זיין ערוואקסן בכזה.

[אלפא]

א צווייגל פון אנטי-אינטעלעקטואליזם זוכט זיך אפיר ביים נושא פון causality.

איך האב אבזעווירט וואו אין אונזער געמיינדע לעבט מען למעלה מהטבע אין פולן זין פון ווארט. נישט נאר וואס מיר דאווענען און האפן פאר ניסים איבער יעדעס קלייניגקייט, עס איז זאגאר א באדייטענעם טייל פון אונזער פילאזאפיע און וועלט אויסקוק וועלכע מיר געבן איבער פאר די קינדער אז די געדאנק פון סיבה ומסובב - ווען איין זאך געשעט שלעפט דאס אטאמאטיש נאך די קאנסעקווענצן - וואס מיר איגנארירן און אידענטיפיצירן זיך גאר מיט דעם סלאגאן.

עס זענען דא פילע אילוסטראציע און מצבים וואו דאס שפילט זיך אויס און וואו מ'קען דאס זען, איך וועל אנכאפן די וואס ליגן מיר יעצט אויפן קאפ.

קודם די געדאנק פון השתדלות/בטחון פון וואס מיר האבן (עכ"פ בדיבור) אויסגעשניטן דאס ערשטע - עס האט נישט צו טון מיט עדיוקאציע/ארבייט/דעדוקאציע וועלכע מאכט רייך אדער ברענגט שפייז, קודם ווייל עס זענען אייביג דא וואוילטעטיגע ארגעניזאציעס און ידידים וואס וועלן נישט לאזן אויפן וואסער נישט קיין חילוק וויפיל דאס חתונה מאכן האט אראפגעשוואנקן. צווייטנס איז דאך דא די גאווערנמענט וועלכע טיילט מוציא'ס (- דאהי אין אייראפע אומפראפארציאנאל..) און וואוילטעטיגע אידן וועלן אייביג שטיין צוהילף וויאזוי דאס צו דערווישן צום מאקסימום. דריטנס ענטערפענאורשיפ איז אזא given ווי אן קיין עדיוקאציע זענען דא פילצאליגע מוצלחים ביי אונז - און דאס ווערט כסדר אויפגעשפילט אלס די נארם (על אף דאס רוב וועלכע פאלט דורך..)

ווען מ'קוקט ווייטער זעט מען אז שוין אין די חינוך סיסטעם - אין די וועג וויאזוי מיר לערנען תורה - איז שוין אויך דא ברייטע שטריכן פון אזא מציאות-אפהענגיגע מהלך, אויב 'לערנען' אין דעפינאציע מיינט קונה זיין ידיעות און פארברייטערן דאס קעפל מיטן דורכטון און פארשטיין די אינפארמאציע, מיינט עס ביינונז אזא פעולה פון 'זיצן און לערנען' און אליינס פארשטיין מאן דכר שמיה? מ'זעט וואס די ראשונים ואחרונים זאגן אונזער שכל האט נישט וואס אריינצורעדן! אפי' ווען מ'טוט שוין יא אדורך די הלכה אינערווייניג מחבר/מג"א וכו' קומט יעצט צו נאך א שיכט פון וויאזוי "מ'פירט זיך" - רעגארדלעס וואס מ'האט נארוואס געזען אינערווייניג מוסכם לכל. בקיצור די פשוט'ע 'סענס' אז ווען איך פארשטיי עפעס אדער כאטש ווען איך בין עפעס מקבל אויף פעיס-וועליו זאל דאס האבן השלכות, מאכט מען זיכער צו שטיל מאכן (אין בעסטן פאל) אדער גאר פאדרייען (אין ערגערן פאל).

סייענס איז דאך נע'ודאי שטותים, נישט קיין עוואלוציע, נישט קיין דיינעסאורס, נישט קיין ליכט יארן, און פארשטייט זיך נישט קיין קאוויד מאסנאמען אדער וואקסין חלילה. ווייל וויאזוי דען ארבייט א טעלעפאן אויב נישט מיט די זעלבע סייענס פון cause & effect דורך ראדיאמאגנעטיזם וכדו', אבער אויב שוין לייקענען causality זאל שוין זיין ביזן סוף אז אפי' דער זעלבן דאקטאר וואס פארשטייט צו מיין פארקילאכץ וויירוס האט דאס נישט קיין שייכות מיט זיין פארשטאנד צום קאוויד וויירוס - ווייל וואס האט א' מיט ב' איינגעלייגט ביי אונז אידן?

אויסלערנען עפעס אין די מוסדות?! פארוואס? צו זיין נארמאל-באזעסענע מענטשן נאך די חתונה האט דאך אודאי נישט מיטן חינוך צוטון... נעווערמיינד אויסלערנען א פאך (וואס איז שוין נכלל אין די טריפה'נע השתדלות..) אבער אפי' פשוט'ע מענטשליכקייט אדער גאר הלכות וויאזוי צו זיין א איד זעט מען נישט פאר וויכטיג אויסצולערנען - ווען "מ'וועט עס שוין אויספיגערן אליינס" איז די אנגענומענע השקפה...

מ'קען מרחיב זיין דערין. אויך קען מען שפעקעלירן ווי די אנפאנג פונעם גלגל איז. אבער וואס איז זיכער איז, אז עס איז enmeshed און אריינגעדרייט טיף מיט געוויסע יסודות היהדות (לדוגמא: בריאת העולם, נישט פארשטיין בעסער ווי די פריערדיגע גדולים, בטחון, ווי אויסגע'שמועס'ט), וועלכע מאכט עס שווער צו אדרעסירן -אפגערעדט פארעכטן- פון סיי וועלכע זייט.

[מי אני]

אין א שמועס מיט מיין זוהן, פארענט פון מיין באבע תחי׳, איז דאס ארויסגעקומען נאך שטערקער. אונז הא׳מיר געשמועסט איבער די השומרים קארטלעך און איבער די ״להבדיל״ אויסגאבע קעגן וואַטסעפּ. איך האב באמערקט אז אסאך פון די כאריקאטורן אויף די השומרים קארטלעך זענען איבער מענטשן וועלכע זענען פארטוהן און אריינגעטוהן אין וואס זיי זעהן אויפ׳ן פוֺין, אזש אז זיי איגנארירן די אייגענע קינדער וכדומה. איך האב געזאגט אז די טענה, הגם א ריכטיכע בעצם, איז אבער נישט דאס וואס באדערט זיי. ווארום אויב וואלט עס געווען ווי איינער איז אזוי אריינגעטוהן אין א ספר, דברי תורה וכו׳, אזש אז ער באמערקט נישט ווי די שטוב דרייט זיך איבער, וואלט דאס גאר געווען עפעס וואס זיי הייבן ארויס און עס וואלט גאר געווען א מעשה פון א ״גאָדאָל״. קומט דאך אויס אז די טענה איז נישט אזוי ווייט אז ער איז אריינגעטוהן, ווי איידער אין וואס ער איז אריינגעטוהן. אבער דאן איז דאס אז די קינדער שפרינגען ארום אָן איבערזוכט וכו׳ נישט קיין טענה; דאס אליינס באדערט זיי נישט בעצם און איז נישט קיין חסרון לפיהם כנ״ל.

און דאס פירט אריין צו מיין צווייטע אישׁוּ וואס איך זעה מיט די מערכה. די ״להבדיל״ אויסגאבע למשל, איז פיל מיט מעשיות און אנעקדאָטס ווי די אלגעמיינע געזעלשאפט מיט סמאַרטפוֺינס ליגט אין ממש שטיות פון סטאַטוס אָפּדעיטס און גאַסיפּ מיט נארישקייטן; די אידישע טיק-טאַק דזשענערעישאן וכו׳ וכו׳. איך ווייס נישט די מציאות ממש און דאַטאַ דערין, אבער לא נפלאת ולא רחוקה היא לומר אז דאס איז טאקע די פאקט אזוי ווי זיי זאגן און לייגן עס אראפ. אבער מיין שאלה איז אז לו יצוייר אז איינער מאכט א Thanos snap (יא יא, אביסל פּאַפּ-קולטור שטותים…) און גאנץ וואַטסעפּ, סאָשׁעל מידיע, ואפילו סמאַרטפוֺינס ואינטערנעט ווערן נתאפס, דאן וואס וועט געשעהן מיט די מענטשן וואס ליגן אין שטותים אויף זייער סמאַרטפוֺין? דאס איז ברור אז דער מענטש וואס ציהט צו שטותים וועט לכאורה זיך דערזעהענדיג אָן א סמאַרטפוֺין ומבוא דאדורך צו שטותים, זיך אבער נישט זעצן יעצט צום קצות וועגן דעם אז עס פעהלט יעצט. ער וועט פשוט טרעפן אַן אנדערן, טאקע שוואכערן, מבוא צו ליגן אין די סארט שטותים וואס אינטרעסירט און ציהט אים (לדוגמא ליינען דער איד און דער בלאט פאר ארוני-זאלוני פאליטיק. וכדומה). עס קען טאקע זיין אז אויב די מבוא פון צייט-פארווענדעניש איז נישטא, וועט ער דערוועגן זיין סתם אזוי מער פּראדוקטיוו, וועלכע עס איז פריער געווען שוואכער מחמת דעם אלס א דיסטרעקשאן. אבער די טענה איז נאר אויף פּראַדאָקטיוויטי, אבער נישט פון א שכליות׳דיגע מבט. ער ״ליגט אין שטותים״ - ער ליגט נישט יעצט אין העכערס און דאס איז נאכאלס צו וואס ער איז משתוקק; ער פשוט ארבעט יעצט בעסער ווייל ער האט נישט קיין עקסעס צו זיין שטותים עדיקשאן.

אין אנדערע ווערטער, די פראבלעם מיט׳ן געזעלשאפט איז אין וואס זיי זענען אינטרעסירט און פארשווענדן די צייט אויף אויף ״די כלים״: ממש בּרעין-דעד שטותים. אבער דאן איז די סמאַרטפוֺין בעצם נישט קיין פראבלעם, עס איז צום מערסטענסט א סימפּטאם פונעם פראבלעם פונעם געזעלשאפט. והיינו, אז די (רוב רובם) מעמבּערס דערין ציהען צו זיין פארטוהן אין שטותים און נאַרישקייטן, ווי איידער אין חכמה ומושכלות. און דאס זעהט מען טאקע אין זייער באנוץ פון סמאַרטפוֺינס און די אינטערנעט. אנשטאטס ליגן אין לדוגמא:

• איאַן

• וויקיפידיע ארטיקלען

• בּלאַגס פון פילאזאפן און וויסענשאפטלער (ולדוגמא)

• יוּטוּבּ טשענעלס ווי לדוגמא: נאָמבּערפייל, וועריטעסיום, קורצגעזאגט, מינוטפיזיקס, טרעפאָר בּאַזעט, בּיג טינק, טעד געשפרעכן, קהאַן אקאדעמיע, קרעשׁ קאָרס, מעטאָלאָגער, ‏3בּלוי1בּרוין, און אפענע יעיל קאָרסעס, ווי אויך פון סטענפארד, די ראָיעל אינסטיטוט און גרעשעם קאלעדזש

• ספרי ומאמרי מחשבה וחכמה מבני עמינו או מתורגם לעברית, ווי וואס מ'קען טרעפן אויף פרויקט בן יהודה

• סייטס פון פאעזיע ווי: די מאַרדזשינעליען, און פּאָעטרי פאַוּנדעישאן וכדומה

• צי סייענטיפישע ארטיקלען דורך סיי-האָבּ אדער ביכער דורך ליבּדזשען

ותנא ושייר ואטו כי רוכלא וכו׳, ליגט מען אנשטאטס אין סטעטוס אָפּדעיטס און אין ״וועלכע זינגער ראַקט״ וכדומה. מ׳אטאקירט די סימפּטאם אבער נישט די עצם קראנקהייט.

נאר וואס דען? האט מיר אבער מיין ווייב דעמאלטס מעורר געווען אז אט דאס איז דאך די מערכה. מיינענדיג, עס איז נישט דאס אז די געזעלשאפט ליגט אין סטוּפּידיטי וואס באדערט זיי. פארקערט, דאס איז ביי זיי גאר א מעלה. נאר עס איז טאקע אז די כלי קען טאקע צוברענגען לחכמה, און חכמה וואס שטימט נישט מיט די וועלט-ענשויאונג און אויסקוק וואס זיי ווילן דאס געזעלשאפט זאל אָנהאלטן, וואס באדערט זיי באמת. ועכ״כ, אז מ׳קען טענה׳ן אז די גאנצע אינטערנעט/סמאַרטפוֺין מערכה איז טאקע אין בּעד פעיט. והיינו, אז ווען די איינציגסטע פראבלעם דערין וואס איז מעגליך, איז אז מ׳ליגט אין שטותים און מ׳איז נישט גענוג פּראַדאָקטיוו מיט די קינדער וכו׳, דאן לחיי וואלט עס זיי נישט געבאדערט. עס איז טאקע ווייל מ׳קען דאדורך צוקומען לחכמה און אינטעלעקטשועליזם, וממילא אויפהערן לעבן ווי א תמים ופתי יאמין לכל דבר, וואס באדערט זיי. נאר מ׳זאגט דאס טאקע נישט ארויס אפען, ווייל אזויפיל שכל האט מען נאך יא צו פארשטיין אז זאגן אז ״מ׳טאר נישט האבן קיין סמאַרטפוֺין ווייל מ׳קען קלוג ווערן״ איז א טענה שאינה מתקבלת.

[אלפא]

דא רעדט א בריטישע דזשערנאליסט ארום איבער די קאנסעקווענסן און עפעקטס פון סאשעל מידיע. ער נוצט די פראזע death of boredom (וועלכע קומט שוין באמת פון דעם-ענליכן ארטיקל) וועלכע באצייכנט דעם פאקט אז סאשעל מידיע האט גע'הרג'ט די מושג פון זיין באָרד, וועלכע אין נארמאלע אומשטענדן איז די מאטיוו צו ווערן קלוגער און זיין פראדוקטיוו - אבער מיטן טויט דערפון בלייבט מען דום..

אנערקענענדיג דאס, און מיטן מער מחשיב זיין דעם געדאנק פון מקריב זיין חכמה פארן קאלעקטיוו, הייב איך יא אן דערהערן א בארעכטיגונג צום אינטערנעט מערכה. הגם עס איז געפירט זייער קינדעריש ווי דו ברענגסט ארויס. און די מערכה איז טאקע נישט צו פאראויס שטופן חכמה פער סע, איז עס נאך אלץ דא פאראויס-צושטופן די קאלעקטיווע טובה וועלכע איז אויך אונטער אטאקע פון די 'ליגן אין שטותים' טרענד...

[מי אני]

דאס געבט א נייע באדייט צו דאס וואס כ'האב געשריבן אז ״בּאָרינג איז גוט״.

[מי אני]

הרב דר. מיכאל אברהם שרייבט לגבי די חרדי'שע געדאנקענגאנג:

טענתי היסודית היא שהחשיבה החרדית היא 'אינטלקטואליסטית'. כשאני אומר זאת, אל תטעו: אין כוונתי לומר שההוגים/פובליציסטים/רבנים החרדים הם אינטלקטואלים. ממש לא. אינטלקטואל, פרט לחשיבה שהיא לעתים ילדותית כפי שתיארתי בטור הקודם, גם מצויד בידע מקיף, בהשכלה רחבה ובפתיחות מחשבתית. כל אלו לא קיימים בחשיבה החרדית. כאן לא מדובר באינטלקטואליות אלא באינטלקטואליזם. זוהי אינטלקטואליות רק מצד חסרונותיה (כמו ההבדל בין מדעיות למדענות, scientism).

[דוד הלוי]

בלת"ק איך מיין אז מען ברויך אונטערצושיידן anti intellectuallism פון anti scientism , anti rationalism, anti empricism אד"ג