אליעזר קרויס איבער מצב הישיבות

[אלפא]

לעיזער קרויס האט נארוואס ארויפגעלייגט 10 היסטארישע שמועסן אויף קול מבשר איבער די נושא פון ישיבות און דעם דרך הלימוד וועלכע הרג'ט אוועק די בחורים.

דא קען מען הערן אלע אין א רייע.

תוכן הענינים

חנוכה פראגראם חלק א' - הקדמה; להשכיחם תורתיך.
חנוכה פראגראם חלק ב' - וואס מיינט לערנען בעיון ריכטיג?
חנוכה פראגראם חלק ג' - פארוואס אין די ישיבות לערנט מען דעם סארט עיון?
חנוכה פראגראם חלק ד' - די וויכטיגקייט פון לערנען בקיאות, און ווי אזוי לערנט מען בקיאות.
חנוכה פראגראם חלק ה' - לערנען אין הילף ספרים ווי ארטסקרול וכדומה, א מעלה אדער א חסרון?
חנוכה פראגראם חלק ו' - די וויכטיגקייט פון לערנען הלכה, ווי אזוי צו לערנען הלכה אין ישיבות.
חנוכה פראגראם חלק ז' - לאמיר לערנען א שטיקל גמרא אינאיינעם - בעיון.
חנוכה פראגראם חלק ח' - א באזוך אין ישיבת היכל התלמוד, בראש פון הגה"צ רבי בנימין אייזענבערג שליט"א.
חנוכה פראגראם חלק ט' - וואס קען מען טון למעשה???
חנוכה פראגראם חלק י' - א געוויין פון א בחור...
(פון דא)

אין קורצן:
נאכן ארויסברענגען די צודרייטקייט (חלק א', ג',) און ווייטאג (חלק י',) פון די מהלך וויאזוי מ'לערנט עיון און וויאזוי מ'לערנט גארנישט אנדערש אין די ישיבות, און אז די סוקסעס רעיט פון די ישיבות זענען אומאקציטירבאר אין סיי וועלכע אינדוסטריע ובפרט ווען אפי' אין פובליק שולעס איז די רעיט בעסער. צולייגט ער וויאזוי אין זיין וויזיע א ישיבה דארף אויסזען (ד', ה', ו',), און איליסטרירט עס מיט א באזוך אין ישיבת היכל התלמוד וואו מ'לערנט על סדר דף היומי פארמיטאג, און נאכמיטאג איז דא א קורצע שיעור עיון אויף אן אייגנארטיגן סטיל.

זיין וויזיע איז אז בקיאות -קענען בלעטער- איז דאס וויכטיגסטע פון אלעם, און אז אויב מ'טוט דאס נישט אין ישיבה זאלן בחורים עס כאטש אליין טון (חלק ט'), ווייל דאס איז אן עכטע קנין וכו' וכו' און דאס איז וואס מאכט שטייגן און שטעלט אוועק דעם טאן פארן לעבן...
עיון איז וויכטיג ווען מ'טוט עס ריכטיג (חלק ב'), אבער עס איז באמת שווער עס צו פארלערנען ריכטיג (חלק ז'), בכל אופן פארלאנגט עס נישט (זיכער נישט אלס נחלת הכלל) אין די לאנגע שטארקע פארמיטאג סדר.
א גרויסע געוויכט לייגט ער אויף די חסרון אין לימוד הלכה, און לייגט אויס זיין וויזיע, ישיבה קטנה האלט ער זאל לערנען די קלענערע סגיות אין יורה דעה ווי הלכות ביצים, תולעים, וכדו'. (ער טענה'ט אז או"ח חוץ וואס די מג"א איז היבש א שווערע לימוד - פארלאנגט עס נאך צוצולייגן מינימום משנ"ב, פרמ"ג, מחצה"ש, וכדו', נאך א פראבלעם אז נאך די הלכה כתובה קומט צו די אומגעשריבענע מנהגים א.א.וו. וועלכע מאכט עס קאמפליצירט פאר מתחילים.), און אין ישיבה גדולה דארף מען לייגען די מינימאלע געוויכט אז די בחורים זאלן נישט ארויסקומען קיין גראבע עין הא'ס, אבער וויבאלד לערנען באריכות די סגיות פארנעמט מער וויפיל מ'קען אריינשטופן, האלט ער אז מ'דארף אינוועסטירן אין א קוריקולעם פאר די וויכטיגע הלכות (שבת, תפילין, ציצית, בשר בחלב..) אויף א יסודות'דיגן פארנעם -מער יסודות'דיג ווי די מיידלעך וועלכע פארגעסן אלעס נאך צוויי יאר, אבער אויך נישט יעדע זאך פון אינערווייניג..

ביי די לעצטע צוויי שמועסן איז ער גאר צוהיצט, נאכן מודיע זיין אז עס גייען קומען די שמועסן און צוריקבאקומען ווייטאגליכע פידבעק פון אסאך בחורים אליין..
ער האקט בכל תוקף אויפן סיסטעם, און גאר אויף רבנים וראשי ישיבות וואס טוען גארנישט דערצו. ער אפיעלט צו יעדעם וואס האט הענט און פיס עפעס אויפצוטון אין דעם הינזיכט און צו פארברייטערן די מערכה, אויך אפיעלט ער צו יעדן תלמיד ישיבה צו נעמען א ברכות גמ' אין דער האנט און עס מסיים זיין ביז ראש חודש אדר א' - א בלאט א טאג - און מסכת שבת און עירובין צום יאר..

נ.ב. ער גייט נישט אריין בכלל אין די נושא פון בחורים ארבייטן (וועלכע ער האט שוין אמאל אדרעסירט), אדער און פארברייטערן די קוריקולעם אריינצונעמען נאך פאטענציאלע נושאים אדער אקטיוויטעטן.


וחפץ השם בידו יצליח!

די ארטיקל האט די הסכמה פון ר' אליעזר אליין.

[קהל'ס נער]

איך האלט אז ער איז גערעכט, אבער איין זאך עס איז קלאר יא דא א מיעוט (טאקע א מיעוטא דמיעוטא) בחורים וואס די ליטווישע עיון איז קלאר יא געמאכט פאר זיי, אין הכי נמי די ישיבה סיסטעם קען נישט זיין אויסגעשטעלט בלויז פאר א מיעוטא דמיעוטא, אבער דאך דארף זיין א מסלול אין יעדע ישיבה וואס מען וועט יא לערנען אויף די ליטווישע מהלך.
ר׳ אליעזר פארשטייט בכלל נישט צי וואסארא עיון און התחברות התורה, מען ווערט אריינגעקאכט און די סיפוק וואס מען האט דערנאך, אז מען וויל פארשטיין וויאזוי מען קען לערנען פינף שעה רצופות איז ווייל מען כאפט בכלל נישט ווי די צייט גייט, מען איז אזוי אריינגעטוהן, און ס׳איז תורתו ס׳איז זיין תורה וואס ער האט קונה געוועהן, ס׳נישט נאר רשי און תוספות׳ס תורה נאר ס׳זיין תורה, אויף אזא עריבות און מתיקות התורה האט דער אור החיים זיך אויסגעדריקט היו משתגעין.

איך האב בכלל נישט קיין טענות אויף ר׳ אליעזר׳ן ווייל ס׳טאקע נישט געמאכט פאר יעדעם, און ס׳מיינט אפילו נישט אז ער האט נישט קיין גיטע קאפ, מען דארף האבן א דקות׳דיגע קאפ ווי איידער א גאונישע קאפ, ולאו כל מוחא קא סביל דא.

[תניא בניחותא]

אלף נכנסים לתלמוד אחד יוצא להוראה, כדי ס’זאל זיין אחד יוצא להוראה דארפן טויזנט פרובירן.
אמת נישט יעדער איז מצליח צו האבן א געשמאק אין לימוד עיון, אבער אויב יעדער וועט ארויס טשיקענען אין ישיבה קטנה (אויב ס’וועט זיין די אפשען...) וועלן מיר בלייבן מיט אויבערפלעכליכע עמי הארצים.

יעדער דארף פרובירן צו פארשטיין די טיפסטע צו וואס ער קען אנקומען, אוודאי דארף מען לערנען בקיאות, און אויב איינער איז נישט מצליח נאך אפאר יאר עיון, זאל ער אוודאי לערנען במקום שליבו חפץ, אבער אראפשלעפן די גאנצע עולם איז אויך נישט כדאי, צו פארשטיין הלכה און מדמה זיין מילתא למילתא דארף מען האבן אנטוויקלט די קאפ דורך לערנען עיון, אויב נישט איז השם ירחם וואספארא פורים תורות קומט ארויס...

[שפילער]

איך האלט אז ער איז גערעכט, אבער איין זאך עס איז קלאר יא דא א מיעוט (טאקע א מיעוטא דמיעוטא) בחורים וואס די ליטווישע עיון איז קלאר יא געמאכט פאר זיי, אין הכי נמי די ישיבה סיסטעם קען נישט זיין אויסגעשטעלט בלויז פאר א מיעוטא דמיעוטא, אבער דאך דארף זיין א מסלול אין יעדע ישיבה וואס מען וועט יא לערנען אויף די ליטווישע מהלך.
ר׳ אליעזר פארשטייט בכלל נישט צי וואסארא עיון און התחברות התורה, מען ווערט אריינגעקאכט און די סיפוק וואס מען האט דערנאך, אז מען וויל פארשטיין וויאזוי מען קען לערנען פינף שעה רצופות איז ווייל מען כאפט בכלל נישט ווי די צייט גייט, מען איז אזוי אריינגעטוהן, און ס׳איז תורתו ס׳איז זיין תורה וואס ער האט קונה געוועהן, ס׳נישט נאר רשי און תוספות׳ס תורה נאר ס׳זיין תורה, אויף אזא עריבות און מתיקות התורה האט דער אור החיים זיך אויסגעדריקט היו משתגעין.

איך האב בכלל נישט קיין טענות אויף ר׳ אליעזר׳ן ווייל ס׳טאקע נישט געמאכט פאר יעדעם, און ס׳מיינט אפילו נישט אז ער האט נישט קיין גיטע קאפ, מען דארף האבן א דקות׳דיגע קאפ ווי איידער א גאונישע קאפ, ולאו כל מוחא קא סביל דא.

ניין וואס פונקטליך האט דעי בחור דערפון פינעוו יאר שפעטער? אפילו די עיון בחור גארנישט!

[קורקלענד]

עיון איז איינער פון די גרעסטע האוקעס פאוקעס פון די לעצטע יאר הונדערט. א מין אנשיקעניש און איינרעדעניש אז לערנען שטייט מיינט לערנען טיעף. ס'איז אין בעסטן פאל אינטערטעינינג און צייט פארטרייבענט און מ'שטייגט דערפון ארויס א ריזן ע''ה.

איך האב ב''ה 'זוכה' געווען צו לערנען אין ישיבות וואו עיון איז געווען די זאך. און איך האב ב''ה זייער פיין מצליח געווען. און דאך וועל איך קלאר זאגן אז לעיזער קרויס איז דא הונדערט פראצענט גערעכט. און ס'איז נישט קיין ספק ביי מיר אז אויב דארף איך איבערטון מיינע בחורישע יארן וואלט איך עס בשו''א נישט אזוי איבערגעטוהן.

אדורך צו גיין אזויפיל יארן מיט פארברענגען אזויפיל צייט אויף אומרעלעוואנטע חכמות און טיפענישן וואס קומט קיינמאל נישט צוריק אלס פראקטישע מציאות.

נישט לאנג צוריק וואס איך האב מסיים געווען מסכת שבת מיט דף היומי די ערשטע מאל אזוי שפעט אין לעבן מיט טרערן אין די אויגן נישט פארשטייענדיג פארוואס אזא מסכתא איז אויסגעשלאסן פון כמעט אלע ישיבות.

[קהל'ס נער]

איך האלט אז ער איז גערעכט, אבער איין זאך עס איז קלאר יא דא א מיעוט (טאקע א מיעוטא דמיעוטא) בחורים וואס די ליטווישע עיון איז קלאר יא געמאכט פאר זיי, אין הכי נמי די ישיבה סיסטעם קען נישט זיין אויסגעשטעלט בלויז פאר א מיעוטא דמיעוטא, אבער דאך דארף זיין א מסלול אין יעדע ישיבה וואס מען וועט יא לערנען אויף די ליטווישע מהלך.
ר׳ אליעזר פארשטייט בכלל נישט צי וואסארא עיון און התחברות התורה, מען ווערט אריינגעקאכט און די סיפוק וואס מען האט דערנאך, אז מען וויל פארשטיין וויאזוי מען קען לערנען פינף שעה רצופות איז ווייל מען כאפט בכלל נישט ווי די צייט גייט, מען איז אזוי אריינגעטוהן, און ס׳איז תורתו ס׳איז זיין תורה וואס ער האט קונה געוועהן, ס׳נישט נאר רשי און תוספות׳ס תורה נאר ס׳זיין תורה, אויף אזא עריבות און מתיקות התורה האט דער אור החיים זיך אויסגעדריקט היו משתגעין.

איך האב בכלל נישט קיין טענות אויף ר׳ אליעזר׳ן ווייל ס׳טאקע נישט געמאכט פאר יעדעם, און ס׳מיינט אפילו נישט אז ער האט נישט קיין גיטע קאפ, מען דארף האבן א דקות׳דיגע קאפ ווי איידער א גאונישע קאפ, ולאו כל מוחא קא סביל דא.

ניין וואס פונקטליך האט דעי בחור דערפון פינעוו יאר שפעטער? אפילו די עיון בחור גארנישט!

ווער רעדט פון פינף יאר שפעיטער?

אז די ווילסט וויסן, די זעלבע וואס ער האט געהאט די ערשטע פינף יאר.
מען לערנט תורה לשם לערנען תורה און דאס מיינט תורה לשמה.
אין הכי נמי מען דארף אויך זיין א ת״ח און פאר דעים איז דא א סדר בקיאות.

און אז די פרעיגסט וואס מען האט פינף יאר שפעיטער, לאמיר דיך פרעיגן וואס האט דער בחור וואס לערנט די אונגערישע/גאליציאנער עיון פינף יאר שפעיטער, ער גדעינקט אויך נישט וואס ער האט געלערנט.

[צקון לחש]

אלף נכנסים לתלמוד אחד יוצא להוראה, כדי ס’זאל זיין אחד יוצא להוראה דארפן טויזנט פרובירן.

אמת, אבער געצוואונגענערהייט???

[קורקלענד]

ווער רעדט פון פינף יאר שפעיטער?

אז די ווילסט וויסן, די זעלבע וואס ער האט געהאט די ערשטע פינף יאר.
מען לערנט תורה לשם לערנען תורה און דאס מיינט תורה לשמה.
אין הכי נמי מען דארף אויך זיין א ת״ח און פאר דעים איז דא א סדר בקיאות.

און אז די פרעיגסט וואס מען האט פינף יאר שפעיטער, לאמיר דיך פרעיגן וואס האט דער בחור וואס לערנט די אונגערישע/גאליציאנער עיון פינף יאר שפעיטער, ער גדעינקט אויך נישט וואס ער האט געלערנט.

קודם כל, די כלל וואס דו זאגסט דא אז לערנען תורה לשם לערנען אן קיין שום ציל פון סיי וועלכע פראקטישע היצן אדער דערגרייכן איז דער תורה לשמה איז איינער פון די גרעסטע נאנסענס וואס איך האב געהערט אין א לאנגע צייט.

שנית כל, ווער זאגט אז די איינציגסטע אלטערנאטיוו איז די גאליציאנער אונגארישע ווייסעכוואס? אפשר איז דא אנדערע אלטערנאטיוון? קענסט מיר זאגן פארוואס קיין איין ישיבה האט נישט קיין קוריקולום אויף רמב''ם און אויב נישט גאנץ רמב''ם כאטש המדע? פארוואס האבן נישטאמאל איינס פון הונדערט בחורים געלערנט רמב''ם המדע? גייסט מיר זאגן אז איינער וואס 'בלויז ליינט' אדורך (ניטאמאל פארלאנגט זיך אז מ'זאל 'לערנען') המדע אלס בחור האט עס נישט קיין אפעקט פינעף יאר שפעטער? אדער גאר אויף אגאנצן לעבן? און דאס זעלבע איז געזאגט אויף סיי וועלכע אנדערע לימודים. לערנען בית יוסף איז עפעס ווייניגער אנאליטיקול און טיעף ווי א ר' חיים? איך פארשטיי אז עס איז אנדערש. אבער זייער אסאך פון די עיון סטאַרס ווייסן ניטאמאל אז דער ווילנער גאון און סעדי' גאון זענען געווען טויזנט יאר אפגערוקט. און אזויווי פריער דערמאנט אז א בחור וואס לערנט מסכת שבת וואלט אויך געהאט א שטערקער אפעקט אויף 'אגאנץ' לעבן ווי א בחור וואס שפענדט זעקס יאר אויף פארצייטישע דעני ממונת און גיטין וקידושין.

[שמן למאור]

איך ווייס נישט וואס ער זאגט דארטן אין די 10 שמועסן, כ'האב זיי נישט אויסגעהערט, אבער דאס איז קלאר אז וועג וויאזוי עיון גייט צו אין די חסידישע ישיבות איז עס א גרויסע waste of time.

אנשטאט דער בחור זאל נעמען די בלאט גמרא און אליין זען וואס עס שטייט, וואס איז שווער, און זיכן תירוצים, דארף ער זיצן ביי א 'שיעור' (וואו צווישן מיר און דיר האלט כמעט קיינער נישט געהעריג מיט) ווען טיילמאל איז ער נאך בכלל נישט פארגעקוקט וואס די גמרא זאגט, און ער הערט מיט א האלבע אויער "מפרשים" און מען כאפט עס אדער יא אדער נישט אויף... און דאס דארף מען "איבער'חזר'ן... אבער מיט אזא אפעטיט שמועסט זיך שוין בעסער וועגן פאליטיק.

מען דארף פלעין נעמען א גמרא און זיך נעמען עסן בלעטער. אוודאי דארף מען פארשטיין, און ארטסקראל מאכט א פיינעם דזשאב, אבער די בחור דארף זיצן אינעם דרייווערס זיץ.

[תניא בניחותא]

אלף נכנסים לתלמוד אחד יוצא להוראה, כדי ס’זאל זיין אחד יוצא להוראה דארפן טויזנט פרובירן.

אמת, אבער געצוואונגענערהייט???

אוודאי נישט צווינגען כפשוטו, אבער די מצב דארף זיין אז ס’איז נארמאל צי לערנען טיף, און ווער ס’קען נישט איז "אויך" חשוב מיט לערנען בקיאות אדער הלכה.

עיון מיינט נישט דווקא בריסקע חקירות, עיון מיינט אלע אופני הלימוד יעדער לויט זיין שטייגער זיך צו דערגרינטעווען צו די טיפקייט פון די גמרא מיט ראשונים.

דכירנא כד הוינא טלי’ בימי חורפי אין ישיבת נזר התורה ירושלים איז געווען אסאך מדריגות אין עיון, עיון קל, וכדו’
הרה”ג ר נחום רויטשטיין האט געהאט א ברייטע וויזיע פון לעולם ילמד אדם מה שלבו חפץ, ס’איז געווען א אויסוואל פון גאונים מופלגים,
הרה”ג ר’ משה פרידמאן (פאניעוועז)
הרה”ג ר’ זכרי’ שפרונג (טעלז)
הרה”ג ר’ יחיאל רויטשטיין
הרה”ג ר בערל ווייס
הרה”ג ר’ חיים ווייס
הרה”ג ר’ מרדכי שטערן וכו’ וכו’
פארשטייט זיך אז ווער ס’איז בכלל נישט קיין קאנדידאט פאר דעם זאל לערנען בקיאות אדער נטעי גבריאל, אבער זאגן אז קיינער אין היינטיגע דור האט נישט קיין שייכות צו יגיעת התורה בעיון איז א חלק פונעם ליבעראלן פראגרעסיווע אלגעמיינע גייסט.

[קורקלענד]

עיון אין די אשכול מיינט מען די 'דיפאַקטאו' מהלך וואס איז היינט צוטאגס אנגענומען אין אלע חסידישע ישיבות וואס האבן איינגעפירט א 'ליטווישע' עיון סיסטעם. אוודאי איז דא פילע אנדערע דעפיניציעס אין עיון. אבער די דיסקוסיע דא איז אויף די א''ג עיון מיט וואס מיר זענען אלע געשלאגן.

[שמעון וואלף]

עיון איז איינער פון די גרעסטע האוקעס פאוקעס פון די לעצטע יאר הונדערט. א מין אנשיקעניש און איינרעדעניש אז לערנען שטייט מיינט לערנען טיעף. ס'איז אין בעסטן פאל אינטערטעינינג און צייט פארטרייבענט און מ'שטייגט דערפון ארויס א ריזן ע''ה.

איך האב ב''ה 'זוכה' געווען צו לערנען אין ישיבות וואו עיון איז געווען די זאך. און איך האב ב''ה זייער פיין מצליח געווען. און דאך וועל איך קלאר זאגן אז לעיזער קרויס איז דא הונדערט פראצענט גערעכט. און ס'איז נישט קיין ספק ביי מיר אז אויב דארף איך איבערטון מיינע בחורישע יארן וואלט איך עס בשו''א נישט אזוי איבערגעטוהן.

אדורך צו גיין אזויפיל יארן מיט פארברענגען אזויפיל צייט אויף אומרעלעוואנטע חכמות און טיפענישן וואס קומט קיינמאל נישט צוריק אלס פראקטישע מציאות.

נישט לאנג צוריק וואס איך האב מסיים געווען מסכת שבת מיט דף היומי די ערשטע מאל אזוי שפעט אין לעבן מיט טרערן אין די אויגן נישט פארשטייענדיג פארוואס אזא מסכתא איז אויסגעשלאסן פון כמעט אלע ישיבות.

הונדרעט פראצענט.

אסאך פון די וואס לערנען פאר בעיון ווייסן פשוט נישט וויאזוי אפצולערנען א בלאט גמרא תוספות און דעריבער קוועטשט מען אהער און אהין, און מ'שפירט זיך גוט אז מ'קען נאכזאגן א ר' חיים.
איך האב אויך געוועיסטעט אסאך צייט פון די בחור'ישע יארן אין א. ג. לומדי ישיבות, און נאך די חתונה האט מיר געדויערט עטליכע יאר זיך ארויסצוזעהן פון די קרומע דרך הלימוד צו וואס איך בין געווען געוואוינט. היינט בין איך ב"ה מסיים מסכת נאך מסכת מיט א קלארקייט אן די פארדרייטקייט.

[קהל'ס נער]

ווער רעדט פון פינף יאר שפעיטער?

אז די ווילסט וויסן, די זעלבע וואס ער האט געהאט די ערשטע פינף יאר.
מען לערנט תורה לשם לערנען תורה און דאס מיינט תורה לשמה.
אין הכי נמי מען דארף אויך זיין א ת״ח און פאר דעים איז דא א סדר בקיאות.

און אז די פרעיגסט וואס מען האט פינף יאר שפעיטער, לאמיר דיך פרעיגן וואס האט דער בחור וואס לערנט די אונגערישע/גאליציאנער עיון פינף יאר שפעיטער, ער גדעינקט אויך נישט וואס ער האט געלערנט.

קודם כל, די כלל וואס דו זאגסט דא אז לערנען תורה לשם לערנען אן קיין שום ציל פון סיי וועלכע פראקטישע היצן אדער דערגרייכן איז דער תורה לשמה איז איינער פון די גרעסטע נאנסענס וואס איך האב געהערט אין א לאנגע צייט.

שנית כל, ווער זאגט אז די איינציגסטע אלטערנאטיוו איז די גאליציאנער אונגארישע ווייסעכוואס? אפשר איז דא אנדערע אלטערנאטיוון? קענסט מיר זאגן פארוואס קיין איין ישיבה האט נישט קיין קוריקולום אויף רמב''ם און אויב נישט גאנץ רמב''ם כאטש המדע? פארוואס האבן נישטאמאל איינס פון הונדערט בחורים געלערנט רמב''ם המדע? גייסט מיר זאגן אז איינער וואס 'בלויז ליינט' אדורך (ניטאמאל פארלאנגט זיך אז מ'זאל 'לערנען') המדע אלס בחור האט עס נישט קיין אפעקט פינעף יאר שפעטער? אדער גאר אויף אגאנצן לעבן? און דאס זעלבע איז געזאגט אויף סיי וועלכע אנדערע לימודים. לערנען בית יוסף איז עפעס ווייניגער אנאליטיקול און טיעף ווי א ר' חיים? איך פארשטיי אז עס איז אנדערש. אבער זייער אסאך פון די עיון סטאַרס ווייסן ניטאמאל אז דער ווילנער גאון און סעדי' גאון זענען געווען טויזנט יאר אפגערוקט. און אזויווי פריער דערמאנט אז א בחור וואס לערנט מסכת שבת וואלט אויך געהאט א שטערקער אפעקט אויף 'אגאנץ' לעבן ווי א בחור וואס שפענדט זעקס יאר אויף פארצייטישע דעני ממונת און גיטין וקידושין.

לערנען תורה פאר עני ציהל איז נישט לשמה, די טייטש פון לשמה איז לשם לערנען. פשוט עברי טייטש.

ווייטער, איך מאך ח״ו נישט אוועק די אונגעריש/גאיליציאנע מהלך, און פאקט איז דאס די בעסטע מהלך הלימוד פאר 90% בחורים, אבער אויב ווילסטו פארשטיין פארוואס ס׳דארף זיין א מסלול מיט די ליטווישע מהלך דעמאלט ליין איבער מיין ערשטע תגובה.

די סיבה מען לערנט נישט רמב״ם איז ווייל ס׳נישט קיין לימוד (גערעכט מען קען לערנען רמב״ם ווי א נטעי גבריאל), כדי צי פארשטיין די רמב״ם ברויך מען לערנען גמ׳ פארדעים, און די מהלך לערנט מען טאקע ביי סדר עיון.

ווייטער בית יוסף איז זיכער נישט קיין לימוד (עגעין איך זאג נישט אז מען קען עס נישט לערנען ווי א תשובה ספר) די גאנצע בית יוסף איז באזירט אויף די גמ׳ און ראשונים און ער נעמט עס צוזאם ווי א ״שולחן ערוך״ און ער סערווירט דיך די הלכה דערויף, אין הכי נמי ס׳וואלט נישט געוועין קיין שלעכטע עצה צי לערנען בית יוסף נאך מען לערנט א סוגיה כדי לדעת את המעשה אשר יעשון.

און ניין בית יוסף איז נישט ווייניגער אנאליטיקעל און טיף, אבער ס׳איז א גאנצע אנדערע מהלך הלימוד וואס די מעלות דערפון זענען שוין אויסגעשמועסט געווארען לעיל.

[חיים הערש]

אלף נכנסים לתלמוד אחד יוצא להוראה, כדי ס’זאל זיין אחד יוצא להוראה דארפן טויזנט פרובירן.
אמת נישט יעדער איז מצליח צו האבן א געשמאק אין לימוד עיון, אבער אויב יעדער וועט ארויס טשיקענען אין ישיבה קטנה (אויב ס’וועט זיין די אפשען...) וועלן מיר בלייבן מיט אויבערפלעכליכע עמי הארצים.

יעדער דארף פרובירן צו פארשטיין די טיפסטע צו וואס ער קען אנקומען, אוודאי דארף מען לערנען בקיאות, און אויב איינער איז נישט מצליח נאך אפאר יאר עיון, זאל ער אוודאי לערנען במקום שליבו חפץ, אבער אראפשלעפן די גאנצע עולם איז אויך נישט כדאי, צו פארשטיין הלכה און מדמה זיין מילתא למילתא דארף מען האבן אנטוויקלט די קאפ דורך לערנען עיון, אויב נישט איז השם ירחם וואספארא פורים תורות קומט ארויס...

אלף נכנסים ״צו לערנען״ און נאר איינער שטייגט אויס להוראה. דא אבער פאלן אלע אוועק און טון גארנישט.

פורים תורות מאכן אסאך די וואס לערנען עיון אבער קענען קיין גמרא׳ס, וואס מאכט זיי צומאל מאכן חידושים נגד דברי גמרא אין א אנדערע נישט לומדישע מסכתא.

[קהל'ס נער]

אלף נכנסים לתלמוד אחד יוצא להוראה, כדי ס’זאל זיין אחד יוצא להוראה דארפן טויזנט פרובירן.
אמת נישט יעדער איז מצליח צו האבן א געשמאק אין לימוד עיון, אבער אויב יעדער וועט ארויס טשיקענען אין ישיבה קטנה (אויב ס’וועט זיין די אפשען...) וועלן מיר בלייבן מיט אויבערפלעכליכע עמי הארצים.

יעדער דארף פרובירן צו פארשטיין די טיפסטע צו וואס ער קען אנקומען, אוודאי דארף מען לערנען בקיאות, און אויב איינער איז נישט מצליח נאך אפאר יאר עיון, זאל ער אוודאי לערנען במקום שליבו חפץ, אבער אראפשלעפן די גאנצע עולם איז אויך נישט כדאי, צו פארשטיין הלכה און מדמה זיין מילתא למילתא דארף מען האבן אנטוויקלט די קאפ דורך לערנען עיון, אויב נישט איז השם ירחם וואספארא פורים תורות קומט ארויס...

אלף נכנסים ״צו לערנען״ און נאר איינער שטייגט אויס להוראה. דא אבער פאלן אלע אוועק און טון גארנישט.

פורים תורות מאכן אסאך די וואס לערנען עיון אבער קענען קיין גמרא׳ס, וואס מאכט זיי צומאל מאכן חידושים נגד דברי גמרא אין א אנדערע נישט לומדישע מסכתא.

אוועק מאכן לימוד העיון ווייל ס׳דא וואס מאכן פורים תורות, איז פינקט ווי אוועק צי מאכן לימוד הבקיאות ווייל אין ברסלב דאווענט מען אפ די גמרא, ס׳קרום צו נעמען א יוצא מן הכלל און based אויף דעים צי משפט׳ן די כלל.

[חיים הערש]

לערנען תורה פאר עני ציהל איז נישט לשמה, די טייטש פון לשמה איז לשם לערנען. פשוט עברי טייטש.

די עיקר מצות לימוד התורה איז ללמוד ללמד לשמור ולעשות. צו וויסן וואס צו טון.

[[NAMELESS]]

אין בית הלוי איז ער מסביר אז עס זענען פארהאנען צוויי חלקים אין מצות לימוד התורה, איינס לדעת את המעשה אשר יעשון און דאס לערנען איז א הכשר מצוה, און צוויי צו האבען ידיעת התורה

[תניא בניחותא]

עיון אין די אשכול מיינט מען די 'דיפאַקטאו' מהלך וואס איז היינט צוטאגס אנגענומען אין אלע חסידישע ישיבות וואס האבן איינגעפירט א 'ליטווישע' עיון סיסטעם. אוודאי איז דא פילע אנדערע דעפיניציעס אין עיון. אבער די דיסקוסיע דא איז אויף די א''ג עיון מיט וואס מיר זענען אלע געשלאגן.

דאס איז זיכער נישט געמאכט פאר יעדעם, אבער די אלטערנעטיוו איז נישט די אנדערע עקסטרעם פון לערנען אויבערפלעכליך,
עיון איז טייטש אז ווען די מגיד שיעור איז מסביר א קשי’ ווערט עס מיר אויך שווער עד כדי כך אז איך פארשטיי נישט פארוואס ס’איז מיר נישט איינגעפאלן... דערנאך די תירוץ איז ממש א מחי’ וכו’, אבער אויב נאך אויסרעדן די קשי’ שטערט עס מיך גאנץ קנאפ איז עס א ברכה לבטלה...

תוספות זאגט אייביג די לשון ”ואם תאמר” פארוואס זאגט נישט תוספות סתם ”וקשה” ?
ווייל ס’דארף דיך שווער זיין כדי צו וועלן הערן די תירוץ.

[תניא בניחותא]

לערנען תורה פאר עני ציהל איז נישט לשמה, די טייטש פון לשמה איז לשם לערנען. פשוט עברי טייטש.

די עיקר מצות לימוד התורה איז ללמוד ללמד לשמור ולעשות. צו וויסן וואס צו טון.

אבער צו פארשטיין תורה דארף מען לערנען געוויסע סארט עיון, נישט נאר נטעי גבריאל אדער פסקי הלכות אזוי ווי די מיידלעך.
כדי צו מאכן א נטעי גבריאל וכדו’ (אז פשוטע אידן זאלן קענען נאכקוקן פסקי הלכות) דארף מען קענען ש”ס ופוסקים בעיון.

חוץ מזה איז יא א מצוה צו לערנען און פארשטיין די גאנצע תורה, נישט נאר וואס ס’איז נוגע למעשה, ווען מ’לערנט די תורה וואס איז חכמתו יתברך און מ’פראבירט צו פארשטיין וואס מער, ווערט דיין שכל פאראייניגט מיט חכמתו יתברך כמבואר בתניא.

[קהל'ס נער]

לערנען תורה פאר עני ציהל איז נישט לשמה, די טייטש פון לשמה איז לשם לערנען. פשוט עברי טייטש.

די עיקר מצות לימוד התורה איז ללמוד ללמד לשמור ולעשות. צו וויסן וואס צו טון.

אין בית הלוי איז ער מסביר אז עס זענען פארהאנען צוויי חלקים אין מצות לימוד התורה, איינס לדעת את המעשה אשר יעשון און דאס לערנען איז א הכשר מצוה, און צוויי צו האבען ידיעת התורה

רבינו אברהם מן ההר על דברי המשנה במסכת נדרים עיקר הציווי הוא כדי לצייר האמת ולהתענג וליהנות במדע לשמח לבבו ושכלו, כדכתיב פקודי ה' ישרים משמחי לב,

[קורקלענד]

לערנען תורה פאר עני ציהל איז נישט לשמה, די טייטש פון לשמה איז לשם לערנען. פשוט עברי טייטש.

די עיקר מצות לימוד התורה איז ללמוד ללמד לשמור ולעשות. צו וויסן וואס צו טון.

אין בית הלוי איז ער מסביר אז עס זענען פארהאנען צוויי חלקים אין מצות לימוד התורה, איינס לדעת את המעשה אשר יעשון און דאס לערנען איז א הכשר מצוה, און צוויי צו האבען ידיעת התורה

רבינו אברהם מן ההר על דברי המשנה במסכת נדרים עיקר הציווי הוא כדי לצייר האמת ולהתענג וליהנות במדע לשמח לבבו ושכלו, כדכתיב פקודי ה' ישרים משמחי לב,

ס'איז א מיעוט שב'מיעוט וואס פילן אנגעבליך א טעם אין דער א''ג עיון. נישטא דארט נישט קיין אמת און נישט קיין מדע. בלויז קאפ פארדריי.

[נחום הסופר]

קרויס איז הונדערט פראצענט גערעכט, עיון איז נישט געאייגנט פאר רובא דרובא פון היינטיגע בחורים פאר וועלכע ס'איז בלויזע פוסטע צייט פארטרייבעריי און ביטול זמן, אבער פשטות וועט עס בלייבן א קול קורא במדבר און גארנישט וועט זיך נישט טוישן אין די גרויסע פיקטשער לויט אונזער קראנקער סיסטעם פון נישט משנה זיין אדער וויאזוי מ'וויל עס רופן

[לייביששרייבער]

ס'איז א מיעוט שב'מיעוט וואס פילן אנגעבליך א טעם אין דער א''ג עיון. נישטא דארט נישט קיין אמת און נישט קיין מדע. בלויז קאפ פארדריי.

פארוואס איז דאס נישט א לימוד אויף קריטיקעל טינקיניג ?

סברה'ס לכאן ולכאן, קען אפשר אויסלערנען דעם לערנער און הערן וואס דער צווייטער זאגט, און אזוי אבזעווירן דעם צווייטענס מהלך המחשבה און עס אריין נעמען אין באטראכט און דאן זאגן א צווייטער סברה וואס אפר ווארפן א צווייטער ליכט און די מהלך המחשבה פונעם צווייטן.

דעפינישען אויף קריטיקעל טינקינג

Critical thinking is a kind of thinking in which you question, analyse, interpret, evaluate and make a judgement about what you read, hear, say, or write. The term critical comes from the Greek word kritikos meaning “able to judge or discern”.

א מענטש ווערט ניש געבורן א קריטיקעל טינקער. קריטיקעל טינקינג איז א רעזאלט פון לערנען און ווערט בעסער במשך די יארן מיטן פראקטעצירן און עס ניצען. איז דאס נישט די לומדישע מהלך הלימוד צו צוקומען צום ריכטיגן סברה , צום ריכטיגן באשלוס ?