פרידא וויזל אינטערוויוט פראפעסאר וואס רעדט פון קאווע שטיבל

[צקון לחש]

ווי גרויס דער פענאמען פון באהאלטענע אפיקורסים (ממש, די וואס לעבן בפועל א דאבל לייף, איינער וואס האט ספיקות אבער לעבט א שו"ע\חרדיש לעבן אפילו בצינעא פאלט נישט אריין אין דער קאטאגאריע לענ"ד) איז?

עס וואלט געווען אינטערסאנט צו מאכן אן אנקעטע דערויף

[עמרם]

כאטשיג שרייבסטו עס פיצי ...

[קהל'ס נער]

כאטשיג שרייבסטו עס פיצי ...

ווייל די אייבערשטער קען נישט ליינען קיין פיצי אותיות

[סבא דבהתא]

וואס איז די עווערעדש צייט ווילאנג א מענטש קען לעבן א דאבל לייף? לבי אומר לי אז סקען נישט גיין מער ווי 2 יאר מערסטנס דערנאך מוזטו אדער ארויסקומען אין פובליק אדער איז מען געהעריג צוריק א בעל תשובה

[מונטסורי]

וואס איז די עווערעדש צייט ווילאנג א מענטש קען לעבן א דאבל לייף? לבי אומר לי אז סקען נישט גיין מער ווי 2 יאר מערסטנס דערנאך מוזטו אדער ארויסקומען אין פובליק אדער איז מען געהעריג צוריק א בעל תשובה

פון סטאטיסטישע עוורידזשעס איז אוממעגליך צו רעדן, אנעקדאטיש גערעדט קען עס גיין אסאך לענגער און עס גלייבט זיך שווער אז ס׳זענען נישט פארהאן פילע איינזאמע ״אפיקורסים״ וואס האבן נישט מיט וועמען צו טוישן א ווארט, די רבונו של עולם זאל זיך מרחם זיין אויף אונז אלע בקרוב.

[יואליש]

דיין הסבר קלינגט וואר. אבער נישט פראפעסאר פעדער האט דאס געזאגט. וויזעל האט דאס נאכגעזאגט בשם חי' רחל נאווי, א סאטמאר'ע פרוי מיט א דאקטאראט אין לינגוויסטיגס, וועלכע האט דאס פארגעשלאגן אלס א שפעקולאציע.

[כרם זית]

א הערליכ'ע אינפירמעטיווע אינטערוויאו מיט הרב @יששכר כץ שיחיה איבער די ביאגראפיע און שיטות פון סאטמאר רב ז"ל.

א פינקאטישע פאקט: האט איר געוויסט אז סאוטמערי מיינט נישט הייליגע מאמע מרים? עס מיינט א קליין שטעטל אויף רומעניש.

(נאר איין הערה. ר' יששכר זאגט אז הרב קוק ז"ל איז פון א חסידישע פאמיליע אפשטאמונג, הגם ער האט געהאט עפעס חבד'סקע בלוט איז ער למעשה א לטאי. עס איז לכאורה א פליטת פה און ער האט געמיינט צו זאגן אז הרב קוק האט זיך "געברענדט" אלס א חסידישע רבי. פונקט ווי הרב כ"ץ איז פון חסידישע אפשטאמונג און ברענדט זיך אלס מאדערן חסידיש...)

[אלפא]

א גוטע ליניע פון אים: יעדער איז מאדערן ארטאדאקס, נאר איינער שנעלער און איינער שטייטער!

[דערהויבענע איד]

א גוטע ליניע פון אים: יעדער איז מאדערן ארטאדאקס, נאר איינער שנעלער און איינער שטייטער!

מ'קען אויך זאגן פארקערט, אז יעדע מאדערן ארטעדאקס, איז אויפן וועג צו ווערן אלטרא ארטעדאקס. בבחינת אזוי ווי ס'סאטמער'ט זיך, אזוי אידיש'ט זיך עס.

[היימלינד]

א גוטע ליניע פון אים: יעדער איז מאדערן ארטאדאקס, נאר איינער שנעלער און איינער שטייטער!

מ'קען אויך זאגן פארקערט, אז יעדע מאדערן ארטעדאקס, איז אויפן וועג צו ווערן אלטרא ארטעדאקס. בבחינת אזוי ווי ס'סאטמער'ט זיך, אזוי אידיש'ט זיך עס.

ביידע ריכטיג
און ביי ביידע דארף מען נישט זיין די ערשטע אויף די ליין

[סקעפטיקער]

קליינע הערה: חוץ זיין ברודער דער עצי חיים האט ער געהאט אפאר שוועסטער

[צומישט און צוחישט]

א גוטע ליניע פון אים: יעדער איז מאדערן ארטאדאקס, נאר איינער שנעלער און איינער שטייטער!

אבער דאס וואס ער שטעלט אוועק ווי כאילו אין סאטמאר איז היינט א אנגענומענע זאך צו מאכן הזרעה מלאכתית איז שטותים, און סאטמאר רב האט יא מער-ווייניגער געווינען דעם קאמפ עכ"פ נאך אזויווי ער האט געווינען חלב סתם.

[צומישט און צוחישט]

איך האב קיינמאל נישט געהערט אז דאס וואס סאטמאר רבי האט געטוישט אינדערהיים 2 מאל רבנות פאזיציעס איז געווען ווייל ער איז זיך נישט דורכגעקומען מיט די בני הקהילה.
לויט מיין ידיעה איז קראלי סאך א שענערע פאסטן ווי ארשיווע, און סאטמאר נאך שענער, און אזוי טרעפט מען ביי אסאך גדולי ישראל אז ווי מער ס'איז געווען יצא טבעם בעולם האבן זיי באקומען אפפערס פון גרעסערע שטעט.
אייינער האט מער אינפארמאציע איבער דעם?

[ברוך שפינוזה]

א פינקאטישע פאקט: האט איר געוויסט אז סאוטמערי מיינט נישט הייליגע מאמע מרים? עס מיינט א קליין שטעטל אויף רומעניש.

[סקעפטיקער]

זיין הגדרה פון סאטמאר'ע רבי אלס נישט א חסיד'ישע רבי איז נישט געווען זיין אייגענע מהלך, עס איז געווען א מהלך וואס איז בחלקו געקומען פון ראפשיץ/צאנז, ער האט עס נאר מער צוגעשארפט

[צומישט און צוחישט]

זיין ספרים שאנק האט מיך איבערראשט כ'האב געמיינט כ'וועל דארט טרעפן עפעס מער שפיציג ווי א ראשית חכמה און א אגרא דכלה...

[כרם זית]

זיין הגדרה פון סאטמאר'ע רבי אלס נישט א חסיד'ישע רבי איז נישט געווען זיין אייגענע מהלך, עס איז געווען א מהלך וואס איז בחלקו געקומען פון ראפשיץ/צאנז, ער האט עס נאר מער צוגעשארפט

כהאב אויך געטראכט אזוי, אבער למעשה ביי אים איז געווען א צוזאמשטעל פון לייקנען מעשיות (ראפשיץ) און דערקלערן די שו"ע אלס די העכסטע אטאריטעט (צאנז).

[berlbalaguleh]

א גוטע ליניע פון אים: יעדער איז מאדערן ארטאדאקס, נאר איינער שנעלער און איינער שטייטער!

מ'קען אויך זאגן פארקערט, אז יעדע מאדערן ארטעדאקס, איז אויפן וועג צו ווערן אלטרא ארטעדאקס. בבחינת אזוי ווי ס'סאטמער'ט זיך, אזוי אידיש'ט זיך עס.

נישט אינגאנצן ריכטיג: ווייל איך קען (פערזענליך) א סאך מענטשן וועלכע זענען געבוירן און אויפגעוואקסן אין די אטמאספער פון סאטמאר און האבן עס איבערגעלאזט (אזוי ווי הרב כ"ץ). נאר זיי האבן נישט איבערגעלאזט אידישקייט.

ס'איז דא ווער ס'גייט אין די פארקערטע ריכטונג אויך. נאר א סאך ווייניגער. די זענען געוויינליך די קינדער אדער אייניקלעך פון אמעריקאנער אידן וועלכע זענען נתקרב געווארן צו דעם חסידיש'ן לעבנס שטייגער.

נאר ביי זיי דערקענט זיך א שטיקל קאנפליקט פון "ערכים". למשל מ'קען זעהן א בחור אדער יונגערמאן וועלכער גייט אפילו מיט א לאנג רעקל און געקרייזלטע פיאות. נאר ער טראגט א "בענד-אפ" הוט.

דער סאבדזשעקט פון "ערכים" ווערטן אין אידיש בנוגע דעם לבוש איז ווערד אן אשכול פאר זיך.

א סאך בעלי תשובה האבן נישט דעם געפיהל צו דעם. איך קען א איד וועלכער איז בגדר א בעל תשובה. איך וועל נאר באשרייבן אין קורצן וואספארא איינדרוק זיין לבוש האט געמאכט אויף מיר...איך האב אים געזעהן שבת אין ביהמ"ד. ער האט געהאט א "קריעת ים סוף" הוט. א שפאלט הוט. א סינגל ברעסטעד רעקל מיט א נעקטיי. אויך האט ער געהאט א ברייטן וואלענעם (געלן) טלית קטן. זיינע פיאות זענע געווען ארויפגעדרייט ארום די אויערן כנוסח בעלזא.

[אלפא]

די רבי איז געווען לכל הדעות א קאמפליצירטע פערסאנאליטעט (ווער איז דען נישט), ס'רוב שטריכן האבן זיי אדרעסירט אינעם שמועס (זיין פריוואטקייט, זהירות ונקיות, פארביטערטקייט, ברייטקייט וידענות, צינישקייט/סענס אוו יומער, ווארעמקייט, אויסגעשפראכענקייט אנקעגן ציונות, אבסעסיע מיט קדושה וצניעות, זיין בליק איבער חסידות, זיין סוקסעס, וכו') און עס איז נישט מער ווי פארשטענדליך אז מערערע אינטערפרעטאציעס זענען שייך, און ער געבט ס"ה איבער זיין קוק ווינקל.

פון א צווייטע ווינקל קען מען עס אנקוקן אביסל פארקערט, עס איז יתכן אז דער רבי איז שוין פון פריער געווען מער א ראציאנאליסט און נישט געגליכן געוויסע מיסטישע און חסידישע מעשה'לעך זייענדיג א פונדאמענטאליסט האט ער מעגליך געזען אין הלכה (און אין השקפה...) די אלטימעטע סמכות מעיקרא (ווי נישט ווי איז ער אויפגעוואקסן אין א רבנישע שטוב און וויניגער 'חסידיש' וואו אנדערע מקומות, נאכדערצו אז דער חת"ס מיטן צאנזער רב זענען געווען זיינע ראלע-מאדעלן). אויך קען זיין אז יא די סעקולארע חלק פון ציוניזם און די פאקט אז זיי האבן בכונה תחלה געצילט צו וואו השכלה האט פארפעלט - איז וואס האט געמאכט דעם רבי'ן עס צו נעמען ביזן עקסטרעם און אסר'ן אפי' די פרומע חלקים דערפון און סיי וועלכע השתתפות (ע"ע טיילונג), אזש אז ער האט געמוזט 'טרעפן' די שלש שבועות און סטרעטשן די קאנצעפט פון די אמונה בגלות וגאולה, נישט פארקערט.
אויך טרעפט מען היבש א ברייטקייט וועלכע איז צומאל שווער צו צוזאמפלעכטן מיט די אנדערע שטריכן זיינע (קהלת תורה לדוגמא.) אבער אונטערן ליכט פון פראבירן ראציאנאלערהייט אנצוהאלטן די הייליגע טראדיציע והשקפה - איבער וואס ער האט זיך געטראפן אלץ אן איינצעלנע מנהיג - קען מען עס בעסער פארשטיין. וכן הלאה.

הכלל, יעדער קען און זאל זיך ציען זיינע אייגענע מסקנות וואס די רבי'נס כוונות, כוחות, שטעלונגען, און ידיעות זענען געווען, עס איז אייביג אינטרעסאנט צו אנאלאזירן א פערזענליכקייט פון מערערע זייטן (האגעאגראפיעס אין א זייט געלייגט.)

[berlbalaguleh]

זיין ספרים שאנק האט מיך איבערראשט כ'האב געמיינט כ'וועל דארט טרעפן עפעס מער שפיציג ווי א ראשית חכמה און א אגרא דכלה...

דו דארפסט נישט זיין איבערראשט: ווייל לויט זיין איצטיגע סטאנציע אין לעבן איז ער (זייער) ווייט פון די זאכן.

ישיבת חובבי תורה איז נאך מיט א פאר שטאפלען אראפציר ווי ישיבה יוניווערסיטי. (ביי מיר איז דאס נישט קיין פעילער. איך זאג נאר אלס מציאות. ריאליטי.)איך קען א פאר ישיבה יוניווערסיטי גראדואירטע וועלכע זענען גארנישט ווייניגער (אין אידישקייט) ווי סיי וועלכע תלמידים פן ליטווישע ישיבות.

[berlbalaguleh]

אלפא: איין קליינער פרט אין די אפשאצונג איבער דעם סאטמאר'ן רבי'ן וואס פראפ. כ"ץ האט געגעבן איז נישט אינגאנצן ריכטיג. ער האט ארויסגעברענגט זיין צינישקייט און אריינזאגן א שטעך ווערטל וואו ער האט געהאלטן אז מ'קען עס זאגן האט ארויסגעברענגט א שטיקל שלעכטקייט מצידו. דאס איז נישט ריכטיג. זיין גרעסטע הנאה איז געווען ווען דער מקבל פון דעם שטעכווערטל האט עס פארשטאנען און מיטגעלאכט מיט איהם. נאר א סאך מאל האט עס דער אויף וועמענ'ס חשבון דאס ווערטל איז געגאנגען נישט יורד געווען לעומקה פון דעם ווערטל, און ער האט עס גענומען פערזענליך.

אלס א משל וועל איך ברענגען אן עפיזאד וואס איך האב געליינט: אמאל ביים סדר האט דער סאטמאר'ע רב געהאט אלס אן אורח א ליטווישן ראש ישיבה פון ארץ ישראל. א בריסקער תלמיד. ווען ס'איז געקומען צו "מרור" האט דער רבי גענומען א גרויסן הויפן פון כריין (א סאך מער ווי א כזית) און געגעבן פאר דעם אורח. ער האט איהם געפרעגט (בלשון צחות) אויב ס'האט שוין דעם שיעור... יענער מענטש האט זיך געפערליך שטארק באליידיגט.

[מר שושני]

זייער אן אינטערעסאנטע אינטערוויו. איך בין 'דזען זי', איז מיר געוויסע היסטארישע פאקטן און זיין מיקסטשער פון תורה'דיגן און אקאדעמישן שטאנדפונקט געווען געשמאק און פריש.

להערה בעלמא:

א. אויף די נושא פון דעם קאסטנער באן האט ער געגעבן א טריקענען ענטפער (אז ער האט נישט קיין קלארע תירוץ), און פארפעלט א גאנצע שווערע סוגיא פון יארן וואס סאטמאר האט געפרעדיגט די שטעלונג אז דאס גאנצע באן איז נאר געראטעוועט געווארן די לעצטע מינוט אין זכות פונעם רבי'ן.
(דאכט זיך הערשל פרידמאן האט ארויסגעגעבן אויף דעם א גאנצע בוך, און אדרבה זאל איינער אריינקומען מיט דעטאלן.)

[עמרם]

איך האב געהערט די מעשה, אז די רבי האט במשך די סדר געפרעגט אויף א אפאר זאכן צו ס'איז שוין די שיעור, ביז די אורח האט צירוק געזאגט אז טשעפענען האט אויך א שיעור
די רבי האט געזעהן אז ס'האט אים ווייגעטוהן, האט די רבי אלץ א איבערבעטונג אים געשיקט געלט יעדע מאל ער האט חתונה געמאכט
ווען ער האט אנגעהויבן חתונה מאכן די אייניקלעך, האט ער געוואלט אז די רבי זאל ווייטער שיקן, האט אים די רבי געזאגט אז איבערבעטן האט אויך א שיעור